Michał Paweł Markowski, O reprezentacji.docx

Michał Paweł Markowski, O reprezentacji

reprezentacja – „coś za coś”

1.      Podstawienie i wystawienie

·         Platon i Arystoteles rozpatrywali literaturę po prostu jako jedną z form reprezentacji

·         Dwie postawy:

o       model mimetyczny - reprezentacja jako odpowiednik mimesis/naśladowanie/imitacja à Erich Auerbach; literatura jako strategia reprezentacji powołana jest do wtórnej obróbki już istniejącej i gotowej do obrobienia rzeczywistości; reprezentacja jako wtórne przedstawianie tego, co już istnieje; zasada współmierności/adekwatności

o       model performatywny - reprezentacja jako akt perormatywny à Wolfgang Iser; reprezentację należy traktować tak jak fikcję; reprezentacja jako kreowanie pozoru względnie niezależnego od samej rzeczywistości; reprezentacja jako wyobrażenie, które nie odsyła donikąd poza sobą samym

·         Dwa aspekty każdej reprezentacji:

o       uobecnianie (fenomenologia, Husserl) – podwójna samoobecność: rzeczy, jak i świadomości (w skrócie: celem reprezentacji  jest „absolutna samozrozumiałość”); reprezentacja dla Husserla to sposób, w jaki dana rzecz się prezentuje oraz sposób, w jaki jest uchwytywana przez czystą świadomość – to daność danej rzeczy, jak i jej przedstawienie; to, co istnieje prezentuje się samo z siebie, źródłowo, bez zniekształcenia

o       substytucyjność (psychoanaliza, Freud) – zniekształcenie: zamiast przedmiotu mamy jego przedstawienie zmodyfikowane przez popędy, reprezentacja jest sferą podwójnej mediacji: między rzeczywistością a popędami oraz między popędami a psychiką; reprezentacja jest narzędziem ponownego uobecniania przez umysł tego, co spostrzeżone, pod jego nieobecność; reprezentacja zależy od reprodukcji/powtórzenia, rzadko jest wierna

·         De Saussure – znaczące idee nie istnieją poza językiem; reprezentacja dotyczy wewnątrzjęzykowej relacji między znaczącym a znaczonym; reprezentacja nie odsyła do pozatekstowego świata, ale do znaczeń konstruowanych przez sam tekst

·         Czesław Miłosz – świat podlega reprezentacji, poeta to ten, kto pracuje nad jej najbardziej adekwatną postacią; nawet jeśli reprezentacja nie jest w stanie uchwycić rzeczywistości, to spełnia przynajmniej rolę porządkującą

·         Spór między mimetycznymi i semiotycznymi modelami reprezentacji: czego dotyczy reprezentacja jako proces odsyłania?

Mimetycy: Husserl, Auerbach, Miłosz; uważają, że sztuka byłaby niemożliwa, gdybyśmy nie wierzyli w to, że potrafi ona oddać sprawiedliwość widzialnemu światu

Semiotycy: Freud, Barthes, Iser; uważają, że tylko przepaść między znakami a rzeczami umożliwia literaturę

Spór ten jest nierozstrzygalny, ponieważ dotyczy głównie tego, co oponenci uważają za istotne dla siebie samych, nie chodzi natomiast o faktyczną istotę reprezentacji – to spór odmiennych przekonań na temat natury rzeczywistości i sposobów jej poznawania

Wymiana

·         Każdy znak musi coś reprezentować/odsyłać do czegoś innego

·         Kategoria reprezentacji jako kategoria scalająca: kategoria ekonomiczna (dotyczy wymiany w obrębie kultury: rzeczy na znaki, znaków na znaki, znaków na znaczenia, znaczeń na znaczenia), kategoria polityczna (jako fundament wymiany odnajduje swoje miejsce w przestrzeni publicznej), kategoria ideologiczna (jako narzędzie ustalania relacji między podmiotem reprezentacji a światem)

Ekonomie

·         Dzieło sztuki jako reprezentacja naszych potrzeb, które muszą mieć ze sobą coś wspólnego (inaczej wymiana nie byłaby możliwa) à Stephen Greenblatt

·         Arystoteles à wymiana następuje między stroną wytwarzającą (artysta) i doznającą (odbiorca); wymiana ma miejsce jedynie wtedy, gdy istnieje możliwość porównania wymienianych dóbr; „istnieje jeden powszechny miernik” – potrzeba

·         ”kultura to efekt transakcji, rezultat wymiany dokonującej się za pomocą umownych reprezentacji”

·         Reprezentacje/nomisma odsyłają do ludzkich pożądań i regulują ich ekonomię, tym samym wyznaczając granice społecznego porządku

·         Artysta i odbiorca muszą się wzajemnie potrzebować – dzieło, które ich łączy, łączy także ich potrzeby. Jeżeli dzieło nie odsyła do potrzeb, przestaje cokolwiek reprezentować i staje się pustym znakiem

·         Podstawą politycznej teorii reprezentacji jest jej całkowita wymienialność – znaki muszą wymieniać się na potrzeby, które za nimi stoją, a potrzeby muszą być wspólne (inaczej wymiana nie doszłaby do skutku)

·         Św. Augustyn à przemiana rzeczy w znaki, czyli reprezentacje; rzeczy, które mogą nam same w sobie sprawiać przyjemność, to znaki perwersyjnie pozbawione swojego odniesienia

·         Arystoteles i św. Augustyn uważają, że reprezentacja musi być w pełni wymienialna na swój przedmiot, a odsuniecie znaków od tego, do czego odsyłają, grozi poważnymi konsekwencjami politycznymi; reprezentacje niewymienialne na potrzeby (à Arystoteles) lub na wiarę (à św. Augustyn) muszą wypaść z kulturowego obiegu

·         Monety:

o       wg Arystotelesa mają podwójny status: są konwencjonalne, lecz mają także wartość samą w sobie

o       wg Platona są tylko przechodnim symbolem wymienialnej wartości

è    Dwie filozofie reprezentacji:

§         Linia Arystotelesowska - dostrzega w każdej reprezentacji dwa aspekty:

- przechodni – z konwencjonalności reprezentacji czyni zasadę pełnej ekwiwalentyzacji

- samozwrotny - wywodzi z materiału wartość materialną

§         Linia Platońska – ( à św. Augustyn) traktuje wymianę jako konieczny sposób odzmysławiania materii; reprezentacja jako przekład „wielu spostrzeżeń” na „jedno” pojęcie – na tym polega wg Platona prawdziwa wymiana; (w skrócie: wymienialność zmysłowych znaków na jasno określone znaczenia)

Polityki

·         „Reprezentować oznacza prezentować siebie reprezentując coś innego” – reprezentacja posiada dwa wymiary:

o       przechodni – reprezentować coś

o       zwrotny – prezentować siebie

·         Substytucja – znaczy „zajmowanie miejsca”; w języku wojskowym oznacza funkcję porucznika, który reprezentuje dowódcę na polu bitwy, jednocześnie przypominając o jego władzy à reprezentacja w wojskowym i politycznym znaczeniu to proces przekazywania władzy komuś innemu; przeniesienie władzy rzeczywistej na poziom symboliczny

·         Reprezentacja ma spełniać podwójną funkcję:

o       delegacji – przedmioty zastępujące władcę

o       ewokacji – przedmioty przywołujące obecność (władcy)

·         Dosłowne uobecnienie przedmiotu reprezentowanego w przedmiocie reprezentującym (np. pomnik, kult boskich obrazów…)

·         Hermeneutyka Paulińska (teologiczna):

o       Św. Paweł – „ekonom boskich tajemnic”

o       nic nie zostaje zmarnowane; każdemu znakowi zostanie przyporządkowany duchowy ekwiwalent, który stanie się gwarancją wymiany

o       nie ma wielu walut; jest jedna moneta, którą jest Chrystus

o       powstrzymywanie perwersji rozkoszowania się samą reprezentacją – wyeliminowanie przygodności, przypadkowości oraz przyjemności

o       dwie tezy mimetycznego organon:

§         sztuka wytwarza tak dokładną kopię rzeczy, że zdaje się ona pokrywać z rzeczą samą i tym samym ustępować jej miejsca

§         przedstawienie wyprodukowane przez sztukę nie pokrywa się z samą rzeczą, lecz ją tylko przypomina

→ między samą rzeczą a jej przedstawieniem rozciąga się sfera reprezentacji, czyli jednoczesnego podwojenia i zastąpienia modelu przez kopię;

→ każda reprezentacja, która udanie bierze udział w społecznej wymianie, musi być mimetyczna; znaki, których używamy do przedstawiania czegokolwiek innego niż one same, nie mogą być rzeczami, które intensywnie skupiają na sobie uwagę

→ jeżeli znaki nie dają się wymienić na wspólne potrzeby, to stają się niepotrzebne

·         Reprezentacja jest transakcją, która dokonuje się w publicznej sferze wymiany. Jako taka jest kategorią nie semiotyczną, a ekonomiczną, ponieważ nie o znaki jako takie chodzi, ale to, że każda reprezentacja wymusza poszukiwanie „ogólnego ekwiwalentu”, który jest podstawowym warunkiem zaistnienia jakiejkolwiek wymiany. Ów ogólny ekwiwalent dotyczy wyabstrahowanej wartości wspólnej reprezentacji dla uczestników wymiany. Z tego względu każda reprezentacja podlega politycznemu zawłaszczeniu.

Ideologie

·         Ideologie – sposób, w jaki jednostki wiążą się z rzeczywistością za pomocą wyobrażeń

·         Althusser: „reprezentacja to ideologiczne wyobrażenie stosunku jednostek do ich życia” à „reprezentacja”, „ideologia” i „wyobrażenie” odsyłają do tego samego zjawiska, jakim jest konstruowanie przez nas obrazu świata, w jakim żyjemy

·         Ideologia służy połączeniu podobnych oglądów świata à ideologia jest strategią przedstawiania świata, którą można uznać za własną i która chcemy dzielić z innymi

·         Ideologię można uznać za reprezentację reprezentacji

·         Ideologia jest strategią takiej reprezentacji świata, która z rzeczywistości czyni tekst interpretowalny w określonym języku

·         Nie sposób mówić o reprezentacji poza ideologią – bez reprezentacji nie ma żadnej ideologii

·         Najczęściej spotykane ideologie reprezentacji/relacje między reprezentacją a rzeczywistością:

o       epistemologiczna:

-  wiedza na temat rzeczywistości jest wiedzą teoretyczną, a więc zbiorem reprezentacji rzeczywistości

- reprezentacja pośredniczy w kształtowaniu obrazu świata, jakim dysponujemy

- reprezentacja jest zamiast rzeczywistości, bo rzeczywistość jako taka jest niedostępna, przemieniona w jej obraz lub ideę, skonstruowaną przez podmiot

- reprezentacja w malarstwie à perspektywa – przedstawienie przestrzeni trójwymiarowej na płaszczyźnie o dwóch wymiarach; perspektywa jako symboliczna konstrukcja à Erwin Panofsky; reprezentacja jako próba opanowania trzeciego wymiaru à Marin; reprezentacja perspektywiczna przekracza świat pozorów zmierzając ku prawdzie przedstawienia, której gwarantem jest podmiot teoretyczny. Ów podmiot jest bliski zarówno narratorowi, jak teoretykowi

- świat, który daje się przedstawić to świat czytelny – przedstawialność świata jest gwarancją jego sensowności; to, co nieprzedstawione – nie istnieje, brak reprezentacji = brak istnienia

- istnieje to, co ma sens à Parmenides, Hegel, Husserl, Heidegger; reprezentacja to nadawanie sensu, zatem istnieje tylko to, co może uzyskać jakąkolwiek reprezentację; co nie może uzyskać żadnej reprezentacji – nie ma prawa istnieć; jeżeli możemy cokolwiek przedstawić, to znaczy, że to istnieje

o       ontologiczna:

- Hans-Georg Gadamer – dzieło sztuki oznacza pewien przyrost bytu. Ów przyrost powoduje, że przedmiot reprezentowany manifestuje się w całej swojej bezpośredniości

- istotą reprezentacji jest możliwość uobecnienia tego, co reprezentowane

- obraz jest procesem, dzięki któremu „byt staje się zjawiskiem widzialnym zmysłowo”

- reprezentacja należy do istoty swego przedmiotu, do tego, co reprezentowane i stanowi elementarny warunek możliwości jego zaistnienia

- „przyrost bytu” – reprezentacja nie konstruuje swego przedmiotu, lecz pozwala mu w pełni zaistnieć

- Gadamerowską filozofię reprezentacji oraz fenomenologię Husserlowską można nazwać wyrazem ideologii sakramentalnej

o       apofatyczna:

- jest wyrazem niewiary w samą reprezentację

- prowadzi do dwóch rozwiązań:

* skrajny ikonoklazm – rezygnacja z jakichkolwiek technik reprezentacji lub ich znaczna minimalizacja

* intensyfikacja technik reprezentacji wynikająca z przekonania o niemożliwości przedstawienia czegokolwiek

- Miłosz, Barthes – rzeczywistości nie da się przedstawić

- między porządkiem reprezentacji, a porządkiem tego, co reprezentowane istnieje dystans nie do przekroczenia

o       estetyczna:

- Paul de Man – pomieszanie tego, co językowe z tym, co empiryczne

- zastąpienie rzeczywistości doskonale autonomiczną sferą reprezentacji, która nie ma nic wspólnego z rzeczywistością

- dążenie do takiej reprezentacji, która byłaby autonomiczna, czysta, pozbawiona domieszki pojęć, które wiązałyby ją ze światem zewnętrznym i która byłaby wolna od podejrzenia o jakąkolwiek zależność od rzeczywistości

- Novalis, Mallarme, rosyjscy formaliści, Leśmian, Andrzej Sosnowski

Każda reprezentacja ustanawia sens, którego rzeczywistość bez niej nie posiada. Reprezentacja ustawia rzeczywistość – każdy, kto wpisuje się w określoną ideologię reprezentacji, zajmuje określoną pozycje wobec rzeczywistości. W modelu epistemologicznym...