markiewicz polska.pdf

HISTORIA POLSKI 1492-1795

MARIUSZ MARKIEWICZ

1. TERYTORIUM I LUDNOŚĆ: Rzeczpospolita Obojga Narodów

a) Król. Polskie:

+ silna pozycja szlachty ( brak epidemii i wielkich wewn. wojen, które

,,zniszczyłyby" szlachtę; duży wpływ na losy kraju, gł. dzięki przywilejom;

immunitety)

+ szlachta jako przeciwwaga dla magnaterii

b) Wlk. Ks. Litewskie:

+ możnowładztwo oddzielone od reszty szlachty (bojarstwa) osobnymi

przywilejami prawnymi

+ książeta lit. starali się nadając przywileje kniziom ruskim (prawosławni Rusini)

równoważyć potęgę rodów lit. - obie prowincje zarządzane w sposób oligarchiczny

C) Prusy Król.:

+ tradycje państwa zakonnego (instytucje i zasady postępowania typowe dla

państw zach. Europy), np. Stany Pruskie w XVw.: 2 izby (przedst. szlachty;

przedst. miast)

+ wysoka pozycja miast pruskich - patrycjat poprzez sejmik decydował o

sprawach państwowych

- 2 co do wielkości państwo eur. (1 - Rosja)

- królowie używali szlachty jako przeciwwagi dla możnowładców

2. PODZIAŁ ADMINISTARCYJNY kraju na:

a) Koronę i Wlk. Ks. Litewskie

b) prowincje i województwa (ziemie):

+ Wielkopolska - Kaliskie, Poznańskie, Sieradzkie, Łęczyckie, Brzeskie kujawskie,

Ziemia dobrzyńska, Inowrocławskie, Ziemia wieluńska

+ Małopolska - Kijowskie, Bracławskie, Ruskie, Wołyńskie, Sandomierskie,

Podolskie, Krakowskie, Podlaskie, Lubelskie, Bełskie

+ Mazowsze - Mazowieckie, Rawskie, Płockie

+ Prusy Król. - Pomorskie, Chełmińskie, Warmia, Malborskie

+ Wlk. Ks. Litewskie - Mińskie, Wileńskie, Brzeskolitewskie, Nowogrodzkie,

Trockie, Witebskie, Ks. Żmudzkie, Mścisławskie, Połockie

3. USTRÓJ:

- demokracja szlachecka, oligarchia magnacka - król, szlachcic, biskup należeli do

jednego stanu; spory wewnątrz szeroko pojętego stanu szlacheckiego

- monarchia mieszana:

+ oparta na filozofii Arystotelesa (monarchia = rządy króla; demokracja = rządy

ludu; arystokracja = rządy najlepszych)

+ twórcą ostatecznej koncepcji jest Polibiusz

+ w Polsce rywalizacja między monarchą (dążący do zwiększenie swojej władzy),

arystokracją a pozostałą szlachtą

+ odsunięci od łaski króla magnaci stawali się często przywódcami szlachty, na

czele której dążyli do wzmocnienia swojej władzy. O ich sile decydowała przede

wszystkim liczba klientów, a niekoniecznie majątek czy prestiż rodu.

+ fundamentem była wiara w ,,złotą wolność" szlachecką

- bezkrólewie:

+ władzę w kraju przejmuje prymas (interrex), który zwołuje sejm konwokacyjny

(decydował o obronie kraju i org. elekcji)

+ elekcja viritim (każdy szlachcic ma możliwość głosowania)

- konfederacja: (I po śm. Z. Augusta)

+ związek zawarty w celu wymuszenia określonych działań władzy; prawa

konfederacji obow. tylko należących do niej ludzi

+ zawieszenie liberum veto

+ sejm zastępowany przez walną radę (król, jeśli konfederacja skupiała się wokół

jego osoby; senatorowie; szlachta wybrana na sejmikach), która w przypadku

działania w obronie monarchy nazywana była generalnością (łączyła się z radą

senatu tworząc radę konfederacką)

+ konfederacja powołuje własne sądy oraz wojsko dowodzone przez regimentarzy

w przypadku braku hetmanów

+ wybór marszałka konfederacji generalnej, który wraz z konsyliarzami

sprawował władzę wykonawczą

+ w przypadku bezkrólewia sądy zawieszały działalność, co powodowało, że

szlachta skupiała się w konfederacjach lokalnych mających na celu kontrolowanie

okr. jedn. teryt. lub państwa; utw. sądy nadzwyczajne (kapturowe); org. obronę

kraju

+ podział na: konfederację (skupioną wokół króla) i rokosz (przeciwko królowi)

4. MONARCHA:

- po Konstytucji 3 maja król ,,panuje, ale nie rządzi"

- władza ograniczona przez przywileje szlacheckie

- prawodawstwo: zatwierdzał uchwały podjęte w czasie bezkrólewia; od Nihil novi

ustawodawstwo tylko dla sejmu (prawo pospolite dot. szlachty) z wyj. praw

mniejszości nar. oraz miast król.;

- sądownictwo: najwyższy sędzia (sądow. przy pomocy senatorów) do 1578r.

(powołanie Trybunału

Koronnego) i 1581r. (powst. osobnego trybunału dla Wlk. Ks. Litew.); wpływ na

sąd sejmowy (dot. zdrady stanu, obrazy majestatu, nierzetelności urzędników);

przewodniczący sądu relacyjnego (apelacje od sądów w lennach, interpretacje

przywilejów szlacheckich)

- prawo łaski za zgodą sejmu, wyj. tzw. listy żelazne (zawieszenie egzekwowania

wyroku na określony czas)

- polityka zagraniczna: wysyłanie posłów; wybór ambasadorów;

- artykuły henrykowskie: wypowiadanie wojny i zwoływanie pospolitego ruszenia

wymaga zgody sejmu

- naczelny wódz wojskowy: głównodowodzący podczas bitew; władza ograniczona

od ustanowienia dożywotności podległego monarsze urzędu hetmana

(panowanie S. Batorego)

- wydawanie listów zapowiednich (zgoda na prowadzenie zaciągów przez

oficerów) i patentów dla kaprów

- odpowiadał za tworzenie floty i twierdz, org. altylerii, utrzymanie arsenałów

- mianował bp katol. i prawosławnych;

- patronat- prawo nadawania w dożywotnią dzierżawę dóbr koronnych,

mianowania urzędników, nadawanie przywilejów - słuzył kreowaniu nowych elit,

np. Czartoryscy za panow. Augusta II; 1607r. - uchwalenie konstytucji ,,O

wakacyjach", która pozwalała szlachcie na pocż. sejmu upominać się, by

monarcha rozdał wolne dobra i urzędy

- finanse:

+ podst. źródłem dochodów były regalia (także solne), mennica państwowa

(prawo bicia monety) oraz domeny ( dobra król. w Koronie i hospodarskie na

Litwie; w przypadku wygaśniecia jakiegoś rodu jego majątek przechodził na rzecz

państwa)

+ Art. henrykowskie pozbawiają króla prawa do wydawania monopoli oraz

korzystania z kopalin, które oddano właścicielom gruntu.

+ 1689r. (Litwa) i 1690r. (Korona) - utw. ekonomii (tzw. dobra stołowe

przeznaczone na utrzymanie dworu król.)

+ 3/5 dochodów z królewszczyzn przeznaczano na utrzymanie dworu (uchwała

sejmu 1562/63r. nie dot. Litwy); pozostałe 2/5 do podziału po połowie między

wojsko i dzierżawców

5. SEJM:

- najważniejsza instytucja w Rzeczpospolitej Obojga Narodów (wspólny dla całego

państwa pol.-lit. był także władca i prymas)

- składał się z połączonych przedstawicieli stanowych Korony, Litwy i Prus Król.

(dominacja tradycji pol. sejmu)

- kompetencje sejmu okr. konstytucja Nihil novi

- najwyższa władza ustawodawcza (prawa są odwieczne, ale ustawodawca

przywraca je do życia - geneza ruchu egzekucyjnego)

- hamulec dla poczynań władcy - obrona swoich praw i wolności szlacheckiej

- stanowienie prawa pospolitego - nadrzędne wobec przywilejów stanowych i

jednostkowych (np. w stosunku do Żydów czy Kościoła) oraz prawa obcego (np.

kanonicznego)

- w czasach Augusta II zrodził się pomysł limitowania sejmów - sejm przerywał

swoje obrady i rozpocz. je w wyznaczonym czasie - zakazane w 1726r.

- od XVII w. rozpocz. się proces ,,naprawiania" prawa - udoskonalanie

istniejących już uchwał

- decyzje dot. wywołania i finansowania wojny oraz zawarcia pokoju:

+ decydował o zwołaniu pospolitego ruszenia (często udzielał takiego

pełnomocnictwa królowi)

+ ratyfikacja pokojów

+ wysłuchiwanie relacji posłów wysłanych przez rady senatu oraz wysyłanie i okr.

instrukcji dla tzw. wielkich poselstw (duże uprawnienia, np. zawieranie sojuszy)

- decyduje o sprawach, gdzie wystarczała decyzja król.

- uchwalanie podatków - niekiedy władcy w zamian za fundusze zgadzali się na

ustawy ograniczające ich władzę

- kontrola nad innymi urzędami w kraju (także nad monarchą)

- od 1641r. kontrolował uchwał rad senatu

- rozliczanie podskarbiego wlk. kor. i podskarbiego lit. oraz generałów artylerii

- skład:

a) król:

+ reprez. miasta król., poddanych w królewszczyznach, uprzywilejowane grupy

oraz mniejszości nar.

+ zatwierdzał postanowienia sejmu konwokacyjnego

+ decyzje o zwołaniu sejmu (od Art. henrykowskich sejm zwyczajny 1 na 2 lata);

zwołanie sejmu nadzwyczajnego z czasem wymagało zgody senatu

+ posiadał inicjatywę ustawodawczą - uchwalenie prawa wymagało zgody

monarchy; prawo ogłaszano w imieniu władcy

+ wpływ na uchwały sejmików poprzez wyznaczanie swoich posłów - w wypadku

zerwania sejmiku mógł zwołać kolejny

+ w sejmie przemawia osobiście lub poprzez kanclerzy

+ możliwość utrudniania wpisu o zerwaniu sejmu do ksiąg grodzkich

b) senat:

+ bp sprawowali jurysdykcję; reprez. kler

+ skład: kasztelanowie, wojewodowie, bp rzym.-katol., ministrowie mianowani

przez monarchę

+ dożywotność sprawowania urzędu

+ w senacie znajdowała się elita rodów możnowładczych

+ kontrola władcy, by przestrzegali prawa

+ element równoważący wpływy dworu i szlachty obradującej na sejmikach

+ podział:

> izba senatorska - ograniczona rola (tylko w 1 poł. XVIw. obraduje

samodzielnie); wyst. jako rada król.

> senatorowie - samodzielne obrady; możliwość wyrażania swojego zdania jako

izba sejmowa; udział w posiedzeniach połączonych izb w celu podjęcia ostatecznej

decyzji; uczestnictwo w komisjach sejmowych i sesjach prowincjonalnych; wpływ

na obrady sejmu poprzez klientelę

c) izba poselska:

> reprez. swoich poddanych

> wybrani na sejmikach

> kształtuje się od 1493r. - ustalenie limitu posłów; wykluczenie senatorów

> brak precyzyjnego okr. kworum niezbędnego do podejmowania decyzji

> do 1590r. król (wypłacając diety poselskie) hamował wzrost liczby posłów; od

1590r. posłowie opłacani przez sejmiki, które nadawały im instrukcje (swoboda w

podejmowaniu decyzji/ stosowanie się do woli większości lub konkretne wytyczne

dot. niektórych sytuacji) oraz wysłuchiwały relacji z sejmu na tzw. sejmiku

relacyjnym (podjęcie konkretnych decyzji podatkowych)

> posłowie byli suwerenni wobec innych organów władzy

> możliwość blokady ustaw oraz zerwania sejmu

- obrady sejmowe:

I. 1. król zasięga opinii dot. tematu obrad u senatorów i wysyła uniwersały

(zwoływały sejmiki przedsejmowe; okr. celu zwołania sejmu; okr. czasu i miejsca

odbycia się sejmików

2. obrady w różnych miastach kraju, pocz. gł. w Krakowie i Piotrkowie, od XVII

w. także Warszawa; od1673r. co 3 sejm w Grodnie (Litwa)

3. Sejm rozpocz. msza św. z udziałem sejmu, ambasadorów, monarchy i dworu;

wygłoszenie tzw. kazań sejmowych dot. tematu obrad

4. Posłowie w izbie poselskiej wybierają większością głosów marszałka izby

poselskiej i przeprowadzenia rugów poselskich

+ marszałek izby poselskiej:

> kieruje obradami izby

> rozdaje głosy posłom

> reprez. posłów przed królem i senatem

> mianuje członków komisji sejmowych, czyli tzw. deputacji

> przy wyborze obowiązuje zasada alternaty (wybór przedstawiciela kolejno

Małopolski, Wielkopolski i Litwy)

> wyboru dokonuje poprzedni marszałek lub poseł z jego prowincji

+ rugi poselskie: (,,odsunięcie od godności posła tych, którzy zgodnie z prawem

nie mogli jej piastować")

> zakwestionowanie legalności sejmika, który dokonał wyboru posła lub legalność

samego wyboru

> odsunięcie od godnosci posła, na którym ciążą wyroki, np. banicji czy infamii

lub nierozliczonego z urzędu poborcy podatkowego; poseł nie mógł być

deputatem do trybunału

> inicjowane przez prywatnych oskarżycieli

> rozstrzygane większością głosów przez izbę poselską

II. 5. Połączenie trzech stanów sejmowych - powitanie króla przez marszałka, na

które odpowiadał kanclerz lub podkanclerzy

6. Przeczytanie propozycji król. dot. tematu sejmu - od panow. Wiśniowieckiego

propozycje poprzedzone odczytaniem pacta conventa (szlachta przypominała

władcy jego zobowiązania)

7. Odczytanie uchwał rad senatu oraz upomnienie władcy o wakanse. Przedst.

listy wakansów i osób proponowanych do ich objęcia.

8. Wota senatorskie:

+wygłaszane przez senatorów (zgodnie z kolejnością zajmowanych miejsc), ale

także przez hetmanów, ministrów i kanclerzy

+ zawierały analizę aktualnej sytuacji polit.

9. Posłuchania posłom od wojska i posłów wracających z innych dworów

III. 10. Obrady w izbach rozłączonych.

11. Izba poselska obraduje nad przyszłymi konstytucjami. Król, senat i delegaci

izby poselskiej biorą udział w obradach sądu sejmowego.

12. Kolokwium - obrady 2 izb (bez króla); za zgodą monarchy

IV. 13. Obrady w izbach połączonych - izba poselska przedst. zatwierdzone przez

siebie projekty królowi i senatowi, które po zatwierdzeniu przez cały sejm stawały

się prawem.

14. Zakończenie obrad. Marszałek żegna króla. Ceremonia całowania ręki króla.

15. Kancelaria redaguje konstytucje, która nast. jest drukowana.

6. INNE RODZAJE SEJMÓW:

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: