Ruch towarzyszy człowiekowi od narodzin aż do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności (jest to na przykład ruch: użytkowy, profesjonalny, ekspresyjny). „Język ruchu” lub inaczej „język ciała” stanowi około 70 % komunikacji interpersonalnej – porozumiewania się ludzi między sobą. Już Platon i Arystoteles mieli świadomość jak ważne możliwości dla rozwoju intelektualnego niesie doświadczenie fizyczne, płynące z ciała ludzkiego. Pedagodzy przełomu XIX i XX wieku wykazali i wykorzystali praktycznie ruch dla rozwoju osobowości człowieka.
Wprowadzenie w 1913 r. przez E. Dupre do neuropsychiatrii pojęcia psychomotoryki w istotny sposób zmienia spojrzenie na rozwój człowieka, traktując go jako nierozerwalną całość, w której rozwój psychiczny i ruchowy są ze sobą ściśle powiązane. Ten związek da się szczególnie wyraźnie zauważyć w pierwszym roku życia dziecka, kiedy to przejawy dojrzewania ośrodkowego układu nerwowego mają swój obraz w doskonaleniu się ruchowym małego człowieka. Jakiekolwiek zaburzenie w jednej z wymienionych sfer pociąga za sobą deficyty w drugiej. Zatem u dzieci z deficytami ruchowymi czy motorycznymi rozwój nie może przebiegać w sposób harmonijny, a w przypadku braku samoistnej kompensacji ubytków wymaga korekcji lub stymulacji zaburzonych funkcji. Wiadomo również, że podstawową formą aktywności dzieci, w której przejawia się poziom rozwoju dziecka jest zabawa. Nie będąca bezcelowym traceniem czasu, lecz ważnym procesem gromadzenia doświadczeń. Pewne aspekty tego światopoglądu przejął F. Froebel, który oparł metodę wychowawczą na zabawie jako naturalnej metodzie ekspresji i kształtowania się dziecka. Również na początku naszego wieku kolejne osoby próbowały znaleźć najefektywniejsze metody pracy z dziećmi. Duży nacisk na indywidualny charakter zabawy i jej swobodny wybór przez dziecko kładła M. Montessori. Następnie E. Claparede w założonym przez siebie instytucie realizował zasady pedagogiki funkcjonalnej, która „ polegała na uszanowaniu dążenia dziecka do samodzielności, na popieraniu jego naturalnych trendów rozwojowych oraz na stwarzaniu odpowiednich warunków stymulujących ten rozwój. (...) Dziecko powinno eksperymentować, gromadzić przy tym własne doświadczenia, odkrywać, działać według własnego rytmu rozwojowego, który manifestuje się w sposobie myślenia, skupiania uwagi, reagowania, przedsiębiorczości, aktywności itp. W ten sposób uwzględnia się indywidualne różnice wychowanków i stwarza się atmosferę nie skrępowanej, twórczej pracy – zabawy” (Gniewkowski, Wlaźnik 1990, s. 14). Efektem pracy było tworzenie metod w coraz większym stopniu rozwijających indywidualność dziecka. Zaczęto eksperymentować z łączeniem ćwiczeń ruchowych i muzyki, rytmiki i tańca, powszechnie też zastosowano przybory uatrakcyjniające zajęcia. Tym tropem podążył R. Laban, uznając z biegiem lat taniec, jako główny środek oddziaływania wychowawczego. Twierdził, że działanie ruchu w postaci form tanecznych jako terapii i stymulatora inwencji twórczej wpływa w istotny sposób na kształtowanie się osobowości. Zasady jego metody obejmowały: indywidualność rozwiązań podczas wykonywania zadań ruchowych, możliwość decydowania przez dziecko o pozycji wyjściowej odpowiedniej dla niego do realizacji zadania z wykorzystaniem muzyki i rytmu. Tematyka ćwiczeń obejmowała: wyczucie własnego ciała, wyczucie ciężaru ciała i przestrzeni, doskonalenie płynności ruchów i wyczucie ciężaru ciała w przestrzeni i czasie oraz adaptacje ruchów własnych do ruchów partnera i grupy. Teoria i osobowość Rudolfa Labana wywarły na w. Sherborne znaczący wpływ. Z idei i doświadczeń jego szkoły wniosła do własnej praktyki pedagogicznej wszystko to co jest potrzebne do pracy z dzieckiem i człowiekiem dorosłym upośledzonym umysłowo, a wreszcie doświadczenia rozszerzyła na dzieci z różnego rodzaju nieprzystosowaniem i zaburzeniami rozwoju psychomotorycznego.
Uczennicą, a później współpracownicą R. Labana była W. Sherborne – nauczycielka wychowania fizycznego i tańca później kinezyterapeutka. Jej dużym osiągnięciem stało się rozwinięcie metody R. Labana w kierunku humanistycznym, gdzie położyła nacisk na potrzebę rozwijania bliskich związków między ludźmi przez nawiązanie więzi emocjonalnej. W metodzie W. Sherborne nie ma współzawodnictwa, gdyż zakłada ona, że wszyscy mogą odnieść sukces i każdy może z siebie coś dać innym. Niezależnie od tego jacy jesteśmy to tkwi w nas takie samo pragnienie realizacji twórczej. Możliwość kreatywnego myślenia pojawia się stopniowo po zdobyciu wiary we własne siły, pewności siebie w otoczeniu, a przede wszystkim umiejętności nawiązywania kontaktu z innymi.
Metoda Ruchu Rozwijającego jest upowszechniana w Polsce od przełomu lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych dzięki współpracy ówczesnego Ministerstwa Oświaty i Wychowania oraz British Council. Była ona w Polsce kilkakrotnie prezentowana przez Weronikę Sherborne i jej uczniów: Annę Leonard - nie żyjącą już dyrektorkę "szkoły życia" w Londynie oraz George'a Hilla - byłego dyrektora centrum rehabilitacji dla dorosłych osób upośledzonych w Bristolu. Szkolenia obejmowały nauczycieli szkół specjalnych i "szkół życia", nauczycieli wychowania fizycznego i rehabilitantów, a także studentów psychologii i pedagogiki. Z metodą mieli okazję także zapoznać się polscy specjaliści w czasie pobytu w Wielkiej Brytanii (m. in. Marta Bogdanowicz).
Metoda jest wykorzystywana w Polsce w placówkach oświatowych i służby zdrowia dla dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju i różnorodnymi potrzebami edukacyjnymi:
- dzieci upośledzonych umysłowo,
- dzieci autystycznych,
- dzieci z wczesnym mózgowym porażeniem dziecięcym,
- dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami zachowania,
- dzieci z niekorzystnych środowisk wychowawczych, np. domów dziecka,
- dzieci głuchych i niewidomych.
Rolę "osób dorosłych" podczas zajęć w niektórych ośrodkach pełnią nauczyciele, terapeuci lub rodzice dzieci, w innych studenci i młodzież ze szkół ponadpodstawowych.
Nazwa metody „Ruch Rozwijający” wyraża główną ideę metody tj. posługiwanie się ruchem jako narzędziem wspomagania rozwoju psychoruchowego dziecka i terapii zaburzeń tego rozwoju. System ćwiczeń w tej metodzie wywodzi się z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi tj. z tzw. baraszkowania.
Podstawowe założenia metody to rozwijanie ruchem trzech aspektów:
1. świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego,
2. świadomości przestrzeni i działania w niej,
3. dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu.
W metodzie Rudolfa Labana i Weroniki Sherborne wyróżnia się kilka kategorii ruchu:
- ruch prowadzący do poznania własnego ciała,
- ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym,
- ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem,
- ruch prowadzący do współdziałania w grupie,
- ruch kreatywny.
W wymienionych wyżej formach ruchu, nie wymieniono takiej formy, która sprzyja relaksowi. Wszystkie zajęcia prowadzone metodą Ruchu Rozwijającego zawierają element relaksu i ich zadaniem jest wykształcenie umiejętności osiągania stanu odprężenia.
Ruch prowadzący do poznania własnego ciała.
Poznanie własnego ciała jest sprawą zasadniczą, bowiem każdy człowiek odczuwa potrzebę poznania i kontrolowania swojego ciała. Jeśli tego nie może osiągnąć, staje się napięty i niespokojny. Poznanie własnego ciała i kontrola nad jego ruchami prowadzi do ukształtowania własnej tożsamości: wyodrębnienia własnego „ja” od otoczenia. Ruchy zaliczane do tej kategorii pozwalają na stopniowe poznanie poszczególnych części ciała. Szczególną wagę przywiązuje się do stóp, kolan, nóg i bioder, ponieważ na nich opiera się ciężar ciała i stanowią łącznik między człowiekiem i podłożem.
Ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym.
Ta kategoria ruchu ma na celu wykształcenie orientacji w przestrzeni aby na tej podstawie mógł się wytworzyć związek między człowiekiem i tym co go otacza. Zasadnicze działania ruchowe odbywają się jak najniżej, np. na podłodze, co prowadzi do wytworzenia kontaktu z podstawą i daje poczucie stabilności. Nieumiejętność korzystania z „wolności przestrzeni” prowadzi do zahamowań, poczucia zagrożenia, niechęci do nowych sytuacji, zasklepiania się w sobie i usztywnienia swoich zachowań, a w konsekwencji do izolacji od otoczenia.
Ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem.
Ta kategoria ruchu sprzyja wytworzeniu się zaufania do drugiego człowieka i na tej podstawie – budowania związku z drugim człowiekiem. Głównym celem tej kategorii jest zachęcenie uczestników zajęć do nawiązania pozytywnych i znaczących kontaktów z innymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu potrzeb partnera oraz na wzajemnym zaufaniu.
Dziecko w swoim rozwoju emocjonalnym i społecznym najpierw musi nauczyć się kontaktu z dorosłymi, z jedną osobą, aby było dojrzałe do kontaktów z rówieśnikami. Do wytworzenia więzi opartej na wzajemnym poznaniu, zrozumieniu potrzeb partnera i wzajemnym zaufaniu dochodzi w trakcie wspólnych doświadczeń w przebiegu zabaw ruchowych proponowanych w metodzie Ruchu Rozwijającego, które przypominają zabawy dzieci i dorosłych zwane „baraszkowaniem”.
Ze względu na typ ruchu Rudolf Laban klasyfikuje związki międzyludzkie jako:
- ruch „z” ( jeden z partnerów jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego. Wymaga to ze strony aktywnego partnera zrozumienia potrzeb i możliwości drugiej osoby, a ze strony partnera pasywnego – całkowitego zaufania do osoby aktywnej).
- ruch „przeciwko” (uświadomienie podczas ćwiczeń uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem. Te ćwiczenia powinny być pozbawione agresji. Nie wskazane jest przyjmowanie postaw konkurencyjności, niewłaściwe jest wyłanianie pokonanych i zwycięzców. Najlepiej aby partnerzy wymieniali się rolami i na zmianę przyjmowali rolę aktywną i pasywną. Ćwiczenia te należy ocenić jako pozytywny składnik metody, wyzwalający nagromadzone napięcia psychiczne. Ćwiczenia „przeciwko” mają charakter zabaw pseudoagresywnych i dają dzieciom możliwość poznania własnych i cudzych sposobów reagowania, możliwości radzenia sobie w sytuacji konfliktu, uświadomienia emocji. Świadomość ta pozwala kontrolować swoje emocje i zachowania).
- ruch „razem”( ćwiczenia prowadzące do wytworzenia harmonii i równowagi, wymagają jednakowego zaangażowania od partnerów. Udział w nich wymaga wzajemnego zaufania, zrozumienia, współpracy i równego wkładu wysiłku fizycznego, co jest warunkiem osiągnięcia sukcesu).
Ruch prowadzący do współdziałania w grupie.
Podobnie jak w poprzedniej grupie występuje tu ruch: „z”, „przeciwko”, „razem”. Różnica polega na ilości uczestników. Ćwiczenia wykonuje się w „trójkach” a potem z całą grupą. W ćwiczeniach ruchowych „z” dwie osoby mogą opiekować się trzecią. W ćwiczeniach „przeciwko” kilka osób może atakować osobę ciężką lub silniejszą. W ćwiczeniach „razem” współdziała kilka osób. Można tu mówić o współpracy.
Ruch kreatywny.
Cechami tego ruchu jest spontaniczność, kreatywność i swoboda. Przykładem tego typu ruchu jest taniec. Szczególnie „taniec wyzwolony” (jak u Isadory Duncan), który nie opiera się na ustalonych krokach tanecznych, lecz na pełnej swobodzie ruchów. W wyniku udziału w sesjach ruchowych prowadzonych metodą Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne uczestnicy uzyskują zaufanie do samych siebie i otoczenia oraz umiejętność nawiązywania kontaktu z ludźmi. To zaś prowadzi do uzyskania możliwości twórczego wyrażania siebie.
Stosując metodę Weroniki Sherborne wystrzegamy się oceniania osiągnięć dziecka w kategoriach wymiernych wyników. Ocena ma charakter opisowy i dotyczy takich przejawów zachowania dziecka jak:
· zdolność koncentracji na zadaniu,
· rodzaj i sposób wyrażania emocji,
· umiejętność nawiązywania kontaktów z innymi osobami,
· umiejętność zmiany zachowań w zależności od rodzaju zajęć,
· umiejętność uczestniczenia w zabawie.
W metodzie Weroniki Sherborne równie ważnym elementem jak ruch, dostarczający doznań kinestetycznych i odczuwania równowagi jest kontakt fizyczny, będący źródłem doznań dotykowych. Dotyk jest najbardziej rozległym zmysłem, ponieważ cała powierzchnia skóry pokryta jest zakończeniem nerwów czułych na dotyk. Uczestniczy on również w komunikowaniu się z drugim człowiekiem, w przekazywaniu mu informacji i emocji.
Przykłady:
- wtulanie się całym ciałem (broń mnie, bądźmy razem),
- mocny uścisk dłoni (dasz sobie radę, trzymaj się),
- muśnięcie palcami ( nie ma powodu do obaw, jestem z tobą) itp.
Organizacja ćwiczeń i grup zajęciowych
Metodę można stosować indywidualnie - z jednym dzieckiem lub grupowo. Preferowane są jednak zajęcia grupowe, gdyż zapewniają one dziecku lepszy kontakt z dorosłymi lub innymi dziećmi. Liczebność grupy: 6-14 dzieci. Wiek uczestników: nieograniczony, zarówno osoby dorosłe jak i dzieci. W instytucjach opiekuńczo -wychowawczych w zajęciach brać powinien udział cały personel.
Zajęcia muszą odbywać się systematycznie, minimum raz w tygodniu, czas trwania 1 spotkania - około godziny. Początkowo zajęcia mogą być krótsze (20-30 minut) zależnie od samopoczucia i możliwości dzieci.
Należy zapewnić odpowiednie warunki lokalowe: przestrzeń, odpowiednie podłoże (najlepiej parkiet), świeże powietrze. Nie potrzeba żadnych urządzeń lub pomocy do ćwiczeń. Najlepszym przyrządem dydaktycznym dla dziecka jest ciało dorosłego. Czasami potrzebne są materace lub koce np. gdy dzieci mają znaczne kalectwo fizyczne. Ćwiczyć należy boso, bo zapewnia to najlepszy kontakt z podłogą.
Prowadzeniem grupy powinny zajmować się 2 osoby (przeszkoleni terapeuci).
Lista cech, które powinien posiadać człowiek mający zamiar zostać psychoterapeutą, pracującym metodą Ruchu Rozwijającego
1. Nieprzeciętna sprawność intelektualna oraz krytycyzm.
2. Samodzielność, obrotność i wielostronność.
3. Żywe i nienasycone zainteresowanie (samouk).
4. Zainteresowanie ludźmi jako osobami, a nie jako materiałem do manipulowania; szacunek dla integralności drugiej osoby.
5. Wgląd we własne cechy osobowości, poczucie humoru.
6. Wrażliwość wobec wielorakości różnych oczekiwań ludzkich.
7. Tolerancja; postawa pozbawiona zarozumiałości.
8. Zdolność do przyjęcia nastawienia terapeutycznego, zdolność do tworzenia serdecznych i aktywnych stosunków z innymi.
9. Pilność, metodyczny styl pracy; zdolność znoszenia nacisków.
10. Przyjmowanie odpowiedzialności.
11. Takt i gotowość do współpracy.
12. Prawość, samodyscyplina i stanowczość.
13. Subtelne wyczucie wartości etycznych.
...
DanutaS...k