7.Budowa i skład chemiczny atmosfery
a) skład chemiczny atmosfery
Stałymi składnikami powietrza atmosferycznego, tzn. zachowującymi stały udział w jego całkowitej objętości, są:
azot – 78%
tlen – 21%
argon – 0,9%
gazy szlachetne – neon, hel, wodór, krypton, ksenon – wyst. Śladowo
Zmiennymi składnikami, tj. takimi których zawartość zmienia się zarówno w czasie jak i przestrzeni, są:
Para wodna, dwutlenek węgla, tlenek węgla, dwutlenek azotu, ozon
b) budowa atmosfery
Na podstawie charakteru zmian temperatury w kierunku pionowym wyróżniono
warstwy atmosfery ( sfery ) podzielone strefami przejściowymi, zwanymi pauzami
Najbliżej powierzchni ziemi jest troposfera, która sięga do 7 km. nad biegunami i ok. 16 km. nad równikiem .W niej zachodzą procesy kształtujące pogodę i klimat. Warstwa ta posiada największą gęstość. W toposferze zawarta jest prawie cała para wodna znajdująca się w atmosferze.
Pomiędzy troposferą a wyżej leżącą stratosferą znajduje się warstwa przejściowa zwana tropopauzą.
Stratosfera sięga do 50 km. temperatura w dolnych partiach utrzymuje się na poziomie –50C, a następnie wzrasta do ok. 0C. Pod wpływem promieniowania słonecznego następuje przemiana tlenu w ozon, co wywołuje wyzwalanie się ciepła. Ta część atmosfery nosi nazwę ozonosfery.
Stratopauza ma stałą temperaturę ok. 0C i oddziela od stratosfery leżącą wyżej mezosferę.
W mezosferze sięgającej do ok. 80 km. dochodzi do stałego spadku temperatury do – 90.
Strefą oddzielającą mezosferę od położonej nad nią termosfery jest mezopauza.
W termosferze temperatura rośnie wraz z wysokością osiągając na wysokości ok. 400km. 1500C, co wiąże się z pochłanianiem promieniowania słonecznego przez cząsteczkowy tlen i azot. Powietrze w tej sferze jest silnie zjonizowane – stad nazywa się ją także jonosferą. Występuje tu również zjawisko zorzy polarnej, czyli świecenie zjonizowanych atomów tlenu i azotu.
Ostatnią wydzielona obecnie strefą jest egzosfera. Często nazywa się ją warstwa rozproszenia gazów , gdyż jest to szczególną własnością. Sięga ona do wysokości 2000km.
9.Wiatry, ich geograficzny rozkład , wiatry lokale
Wiatry – poziome ruchy warstw powietrza w określonych kierunkach. Zróżnicowanie ciśnienia na kuli ziemskiej prowadzi do poziomego ruchu mas powietrza od ośrodków wyżowych do niżowych , czyli do powstawania wiatrów.
I.wiatry stałe
- pasaty(stałe wiatry wiejące od wyżów zwrotnikowych ku niżowi równikowemu)
- antypasaty
II.wiatry zmienne
- zachodni
III.wiatry okresowe
- monsuny( wiatry zmieniające się okresowo, powstają na skutek różnic ciśnienia między lądem a oceanem. Występowanie – Azja południowa i południowo – wschodnia, Afryka, Australia)
- bryza (w dzień wieje znad morza, nocą znad lądu. Powstaje na skutek szybszego rozgrzewania się lądu. W lecie łagodzi upału, w zimie mrozy.)
- wiatry zboczowe
IV.wiatry nieokresowe
- fen (suchy i ciepły, nieraz bardzo gwałtowny, występuje na zawietrznej stronie gór . Pojawia się po przejściu wilgotnego powietrza nad łańcuchem górskim )
- bora , (suchy wiatr zstępujący z gór, napływa z okolic zimniejszych do cieplejszych i przynosi ochłodzenie )
- mistral (zimny, silny, wiejący dolinami, występuje zimą i wiosną )
Wiatry lokalne – wiatry na wybrzeżu wiejące w ciągu dnia znad morza na ląd, a w nocy z lądu
10. Wilgotność powietrza a chmury
Zawartość pary wodnej w atmosferze wyrażona w gramach w jednostce objętości powietrza nazywa się – wilgotnością bezwzględną
Miarą stopnia nasycenia powietrza parą wodną jest wilgotność względna. Wyraża ona stosunek aktualnej wilgotności do wilgotności , która nasyciłaby powietrze w danej temperaturze.
Wilgotność powietrza nasyconego wynosi 100%. Dalsza dostawa pary wodnej powoduje stan przesycenia i prowadzi do jej skroplenia, czyli kondensacji. Przy określonej zawartości pary wodnej w powietrzu , wzrost jego temperatury powoduje spadek wilgotności względnej , a spadek temperatury – wzrost wilgotności. Temperatura przy której następuje stan nasycenia powietrza i kondensacja zawartej w nich pary wodnej , określana jest jako temperaturą punktu rosy. Spadek temperatury następuje w czasie nocy (wychładzanie powietrza ), powstaje wtedy rosa lub szron. Temperatura spada również w czasie ruchów wznoszących powietrza, wtedy na określonej wysokości zwanej poziomem kondensacji, przy obecności jąder kondensacji, którymi są mikroskopijne cząstki lodu lub pyłów, powstają chmury.
Podział chmur ze wzgl. na wygląd zewnętrzny:
- pierzaste ( pojedyncze , delikatne, włókniste, nie dają opadów, zapowiadają zmianę pogody , tworzą się na wysokości 6-12 km.)
- kłębiaste ( biała „oddzielna”, „letnia” chmura, może dać przelotny opad. 2-6km.)
- warstwowe ( niska, szara warstwa o jednolitej podstawie, pokrywająca całe niebo. Daje
opad mżawki, słupków lodowych lub śniegu ziarnistego .Tworzą się do wysokości
2km. )
występują również formy mieszane:
- pierzasto - warstwowe
- pierzasto – kłębiaste
- warstwowo- kłębiaste
- warstwowo – deszczowe
- kłebiasto – deszczowe
11.Typy klimatów na kuli ziemskiej
Składniki klimatu :
- temperatura powietrza
- opady
- wiatry
Czynniki klimatyczne ( geograficzne ) mające wpływ na kształtowanie się klimatu:
- szerokość geograficzna
- wysokość bezwzględna
- rodzaj podłoża ( morze, ląd )
- rzeźba, roślinność, pokrywa śnieżna i lodowa, prądy morskie
Klimat morski –charakteryzuje się chłodnym latem, łagodna zimą oraz małymi rocznymi i dobowymi amplitudami temperatury powietrza – poniżej 23 C.
Klimat lądowy – charakteryzuje się upalnym latem, mroźnymi zimami, dużymi amplitudami dobowymi i rocznymi temperatury powietrza, które wynoszą ponad 23 C. Występują niewielkie opady w lecie.
Klimat górski – charakterystyczną cechą jest obniżenie temperatury powietrza wraz z wysokością, występowanie wiatrów spadających (halny) oraz występowanie większych opadów.
Stosuje się również inny podział – występuje 5 stref klimatycznych, a w każdej z nich kilka typów klimatu.
1) Strefa klimatów równikowych – gorących , z temperaturą średnią roczną powyżej 20C, pory roku są wyznaczone przez pory opadów.
a) równikowy – duże opady, małe dobowe i roczne wahania temperatury (Kotlina Kongo, Nizina Amazonki, Archipelag Malajski )
b) podrównikowy wilgotny – dwie pory deszczowe i suche, nieznaczne wahania temperatury ( Północna część wyżyny Brazylijskiej, północna Australia )
c) podrównikowy suchy – sawannowy z porą suchą i deszczową oraz znacznymi wahaniami temperatury ( Sudan, Środkowa i południowa część Wyżyny Brazylijskiej)
2) Strefa klimatów zwrotnikowych – ze średnią temperaturą najchłodniejszego miesiąca od 10C do 20C. Notuje się tu temperatury wyższe niż w pozostałych strefach. Opady przypadają na półrocze letnie lub są bardzo skąpe, sporadyczne.
a) zwrotnikowy – skrajnie suchy – brak opadów, duże dobowe amplitudy temperatury
(Sahara, Półwysep arabski, zachodnia i środkowa Australia)
b) zwrotnikowy morski – znaczna ilość opadów przez cały rok. Małe wahania temperatury.( zatoka meksykańska, Floryda, Australia południowo- wschodnia )
c) monsunowy gorący – duże opady w porze deszczowej, małe wahania temperatury (Indie, Indochiny)
3) Strefa klimatów podzwrotnikowych – ze średnią temperaturą najchłodniejszego miesiąca od 0C do 10C
a) śródziemnomorski – lata ciepłe, suche, zimy łagodne, wilgotne (europejskie i afrykańskie wybrzeża morza Śródziemnego, Wyżyna Irańska, Kalifornia, Południowa Australia )
b) podzwrotnikowy monsunowy – lata wilgotne, zimy suche ( Korea, Chiny Południowo-wschodnie)
c) pustynny ciepły – mało opadów, duże dobowe i roczne amplitudy temperatury (Nizina Turyńska, Gobi, Wielka Kotlina i Wyżyna Prerii w Ameryce Północnej)
4) Strefa klimatów umiarkowanych
- klimaty umiarkowane ciepłe:
a) morski – znaczne opady przez cały rok, małe roczne amplitudy temperatury (Europa zachodnia)
b) lądowy – małe opady, duże roczne amplitudy temperatury ( Europa wschodnia, Syberia południowa, południowa Kanada)
c) przejściowy – duża zmienność stanów pogody( Europa Środkowa, )
d) monsunowy chłodny – duże opady letnie, znaczne amplitudy temperatury ( Chiny Północno-Wschodnie )
- klimaty umiarkowane chłodne:
a) morski – łagodne zimy, chłodne lata, opady znaczne przez cały rok(Islandia, Norwegia)
b) lądowy – krótkie chłodne lato, długie mroźne zimy, mało opadów(Środkowa Syberia, środkowa Kanada, Południowa Argentyna)
5) Strefa klimatów okołobiegunowych – ze średnią temperaturą poniżej 0C
a) subpolarny – temperatura najcieplejszego miesiąca nieco powyżej 0C (Alaska, północna Kanada i północna Syberia)
b) polarny – mrozy przez cały rok, opady śniegu (Antar0ktyda, Arktyka, Grenlandia)
12. Bilans wodny ziemi
Zasoby wodne Ziemi stanowią hydrosferę. Prawie 94% objętości to wody oceanów. Na lądach wody powierzchniowe stanowią mniej niż 2% objętości hydrosfery, w tym wody jezior, lodowców, wody spływające rzekami. Wody podziemne gromadzą ok.4%. woda zawarta w atmosferze w postaci pary wodnej i chmur to zaledwie 0,001%.
Woda tworząca hydrosferę jest w ciągłym ruchu .
Krążenie obejmuje:
- parowanie z powierzchni zbiorników wodnych,, z powierzchni terenu i organizmów
- przemieszczanie się pary wodnej w atmosferze
- opad
- wsiąkanie
- spływ powierzchniowy, i podziemny
Zestawienie strat i zysków wody w ciągu roku na określonym obszarze nazywa się bilansem wodnym
Gdy rozpatrujemy bilans dla całego globu to po stronie strat mamy parowanie a po stronie zysków opady.
Zaky80