bezkarnosc_klasy_politycznej.pdf

Piotr Koryś

Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Katedra Historii Gospodarczej

Bezkarność klasy politycznej? Konflikt interesu, korupcja, łamanie prawa i

odpowiedzialność polityczna w III Rzeczypospolitej

Wprowadzenie

Celem tego opracowania jest analiza konsekwencji politycznych, które ponieśli w

ostatnich latach politycy oskarżani w mediach o uczestnictwo w aferach o

charakterze gospodarczym, a niekiedy również kryminalnym. Analiza została

przeprowadzona w oparciu o materiały prasowe, w związku z czym nie roszczę sobie

praw do rozstrzygania o winie i odpowiedzialności karnej polityków. Być może nie

miałem również dostępu do najbardziej aktualnych informacji. Interesuje mnie to, jaki

obraz polityków i polityki wyłania się z prasy, a przede wszystkim to, w jaki sposób

sami zainteresowani i ich ugrupowania oraz tzw. opinia publiczna reagują na

rewelacje mediów.

Ze względu na wagę podejmowanej tu problematyki opieram się na najbardziej

wiarygodnych mediach, takich, które uznawane są za niezależne i rzetelne. Są to

przede wszystkim dwa dzienniki ogólnopolskie „Rzeczpospolita” i „Gazeta

Wyborcza”. Poza tym, w mniejszym stopniu wykorzystuję informacje z tygodników

„Newsweek” i „Wprost” oraz lokalnej „Gazety Pabianickiej”. Wybrałem kilka „przygód”

polskich polityków, zapewne ani najważniejszych ani najmniej istotnych. Pokazują

one, że wykorzystywanie pozycji politycznej nie ma szczególnego związku z

przynależnością partyjną, za to silny z władzą, którą się dysponuje. Poza tym często

bliskie otoczenie polityka lub urzędnika publicznego, jego asystenci i

współpracownicy, wykazuje większe niż on sam zaangażowanie w poszukiwanie

ewentualnych korzyści wynikających z doprowadzenia do konfliktu interesów i jego

prawnych i pozaprawnych skutków. Wtedy jednak jego winą jest po pierwsze: brak

umiejętności w doborze asystentów i współpracowników, po drugie zaś – równie

często, brak woli i zdecydowania w porządkowaniu tego, co nabałaganili podwładni i

brak poczucia odpowiedzialności za ich działania.

Do dyskusji o odpowiedzialności politycznej potrzebne jest precyzyjne zdefiniowanie

pojęcia konflikt interesu, bo właśnie konflikt interesu jest zjawiskiem nad którym

trzeba się przede wszystkim zastanowić. Według Michaela Davisa „konflikt interesu

to sytuacja, w której jakaś osoba P (jednostka, ale również grupa osób lub

organizacja) ma określony związek z podjęciem jednej lub większej liczby decyzji. W

standardowym ujęciu, P znajduje się w sytuacji konfliktu interesu, jeśli, i tylko jeśli, (1)

P jest w relacji z inną osobą (X), która potrzebuje od P rozstrzygnięcia jej sprawy

oraz (2) P ma (specjalny) interes w dążeniu do zakłócenia prawidłowego przebiegu

rozstrzygania sprawy w ramach tej relacji.” 1

1 Michael Davis, Introduction , in: Michael Davis, Andrew Stark (eds.), Conflict of Interest in the Professions ,

Oxford – New York 2001.

Niebezpieczeństwo konfliktu interesu, a w szczególności jego ujawnienia się i

konsekwencji, od zawsze towarzyszy politykom i przedstawicielom administracji

publicznej z tego prostego powodu, że polityka jest przestrzenią podejmowania

decyzji o dużym zakresie arbitralności. Bardzo często są to decyzje podejmowane w

warunkach „gry o sumie zerowej”, korzyść jednej strony oznacza szkodę drugiej.

Dlatego beneficjenci decyzji polityków (i urzędników) są skłonni im te decyzje

wynagradzać. Dzieje się tak właściwie niezależnie od systemu gospodarczego. W

systemach totalitarnych, w których ograniczano istnienie własności prywatnej, konflikt

interesu był właściwie równie powszechny jak obecnie. Należy podkreślić, że

zaistnienie, a nawet ujawnienie konfliktu interesów nie zawsze jest sprzeczne z

prawem; częściej zapewne dochodzi do naruszenia dobrych obyczajów politycznych.

Decyzja o zajęciu eksponowanego stanowiska, byciu politykiem, powinna

powodować po pierwsze konieczność zaakceptowania wyższych niż przeciętne

standardów moralnych ze względu na konieczność podejmowania arbitralnych

decyzji i unikania skutków konfliktu interesów i po drugie – gotowość poddania się

„prześwietlaniu przez mass-media”. Ujmując to jednym zdaniem, polityk musi być

przygotowany na poniesienie „politycznej odpowiedzialności” za swoje decyzje.

Moim zamiarem nie jest porównywanie kwestii odpowiedzialności politycznej w

Polsce z innymi krajami. Przypuszczam, choć tylko na podstawie cząstkowych

informacji, że w wielu krajach (dla uproszczenia można powiedzieć, że z reguły

znajdujących się na zachód lub północ od Polski) koszty błędów w decyzjach

politycznych są częściej niż w Polsce poważne. Z drugiej strony bez problemu

można wskazać kraje, w których politycy są dużo mniej niż w Polsce odporni na

pokusy niewłaściwego wykorzystywania władzy. Nie jestem też przekonany, że

mechanizmem z natury zapobiegającym takim sytuacjom jest sam fakt minimalizacji

zakresu regulacji prawnych podlegających arbitralnym decyzjom urzędników oraz

wpływów i sfery autonomicznych decyzji polityków 2 . We współczesnych państwach,

nawet najbardziej liberalnych, ten wpływ jest olbrzymi i nie ma jak na razie

sposobów, by go ograniczyć. Ważniejsza jest, zgodnie o określeniem Williama

Galstona, trwała dyspozycja do przestrzegania prawa 3 . W jej wykształceniu,

zwłaszcza wśród polityków, niezwykle pomocne mogą być niezależne i unikające

konfliktu interesów media.

Przypadki polskich polityków 4

Afera 5 jako koniec kariery politycznej

Andrzej Jagiełło, Zbigniew Sobotka i Starachowice

Tak zwana sprawa starachowicka zbulwersowała całą Polskę. W 2003 roku poseł

SLD Andrzej Jagiełło miał ostrzec telefonicznie samorządowców SLD w

Starachowicach o możliwości akcji CBŚ, narażając tym samym pracowników Policji

na ryzyko utraty życia. Samorządowcy byli podejrzani o udział w zorganizowanej

grupie przestępczej (lub współpracę z nią), która zajmowała się kradzieżami

2 Por. na ten temat S. P. Huntington, Political order in changing societies , New Heaven 1968.

3 W. Galston, Cele liberalizmu , Warszawa-Kraków 1999.

4 Wszystkie przypadki zostały opisane w oparciu o materiały prasowe publicznie dostępne.

5 Afera jest określeniem nieco upraszczającym, często chodzi o ujawniony konflikt interesów.

samochodów, wymuszeniami haraczy, nielegalnym handlem bronią i materiałami

wybuchowymi oraz narkotykami 6 . Starachowiccy samorządowcy SLD spędzali czas z

przywódcą miejscowego gangu, wyjeżdżali razem na wakacje, być może spotykali

się też wspólnie z prokuratorem 7 . Taka sieć powiązań na poziomie lokalnym, jeśli

rzeczywiście istniała, mogła zapewniać zupełną bezkarność przestępcom. Bliskie

powiązania z posłem SLD – jeden z samorządowców był asystentem Jagiełły –

sprawiały zapewne, że poczucie bezpieczeństwa było nawet większe.

Andrzej Jagiełło, działacz terenowy PZPR, I Sekretarz POP w jednym ze

starachowickich przedsiębiorstw, radny sejmiku województwa świętokrzyskiego, szef

starachowickiego SLD i od 2003 do 2004 roku wiceprzewodniczący organizacji

wojewódzkiej, a od 2001 roku poseł ze Starachowic, został zmuszony, na skutek

afery starachowickiej, do zrzeczenia się immunitetu, wystąpił też z klubu SLD.

Znalazł przystań w Federacyjnym Klubie Parlamentarnym Romana Jagielińskiego

(dane Sejmu: http://www.sejm.gov.pl/poslowie/posel4/126.htm ), a więc od niedawna

ponownie jest w koalicji rządowej, obok kolejnego byłego posła SLD Mariusza

Łapińskiego. Stanie przed sądem w sprawie dotyczącej przecieku starachowickiego.

Przekazując ostrzeżenie, Jagiełło powołał się ponoć na wiceministra spraw

wewnętrznych i administracji Zbigniewa Sobotkę, jednak Krzysztof Janik, wówczas

szef tego resortu, obecnie szef SLD, bardzo długo nie chciał podjąć decyzji o

zwolnieniu go ze stanowiska wiceministra, argumentując, że nie wierzy w jego winę 8 .

Sobotka jest zasłużonym działaczem, jeszcze z czasów późnego PRL, kiedy

zasiadał w KC PZPR. Już wtedy współpracował z Leszkiem Millerem. Ponoć

kontaktował się ze Stasi (tak wynika z archiwów tej organizacji), choć zapewne nie

był oficjalnym współpracownikiem enerdowskiego wywiadu. Był wiceministrem spraw

wewnętrznych w czasach pierwszych rządów postkomunistów (1993-97), został

wiceministrem również gdy ponownie doszli do władzy. Jest traktowany jako zaufany

człowiek Millera (Rz, 14.07.2003). Również stanie przed sądem w sprawie

starachowickiej.

Sobotkę starał się chronić ówczesny komendant główny policji, Antoni Kowalczyk.

Składał on w prokuraturze sprzeczne zeznania. Jak pisała „Gazeta Wyborcza”:

„Najpierw twierdził, że nie przekazywał Sobotce informacji o akcji CBŚ w

Starachowicach, a potem zeznał, że jednak go o niej uprzedził. M.in. w związku ze

6 Działania CBŚ doprowadziły do aresztowania starosty starachowickiego i wiceprzewodniczącego rady powiatu

Starachowice, obydwu z SLD, podejrzanych m.in. o wyłudzanie odszkodowań i wręczanie łapówek. Informacje

na temat ostrzeżenia telefonicznego i aresztowaniach samorządowców na podstawie: Rz, 04.07.2003.

7 „Tymczasem mieszkańcy Starachowic od dawna informowali posła PiS Przemysława Gosiewskiego o

wspólnych ogniskach i piknikach lokalnych działaczy Sojuszu w ośrodku sportu i rekreacji, na których bywał też

uchodzący za szefa półświatka Leszek S. W mieście na ten temat huczy od plotek. Politycy Sojuszu mieli się

spotykać z półświatkiem w kilku miejscach: w kawiarence przy odkrytym basenie i na pływalni krytej, w hali

sportowej na osiedlu Południe i w domku myśliwskim przy strzelnicy sportowej klubu Świt. Najbliższe kontakty

miał z nimi utrzymywać Marek Basiak, były wiceprzewodniczący Rady Powiatu, asystent posła Andrzeja

Jagiełły, szef kampanii wyborczej SLD, ratownik i dyrektor Miejskiego Centrum Sportu i Rekreacji. W ostatnich

wyborach samorządowych był bohaterem mediów, podejrzewanym o kupowanie głosów za wódkę”. (Rz,

07.07.2003) „Wczasy w Chorwacji, siatkówka, piłka, sauna, piwo, wódka i imprezy - tak spędzali czas działacze

starachowickiego SLD z Leszkiem S., uważanym za przywódcę miejscowego świata przestępczego”. „Na tym

samym basenie, na którym odbywały się imprezy, Leszka S. często gościł Krzysztof Falkiewicz, prokurator od

16 lat, przed laty kandydat lewicy do samorządu. Ale stanowczo zaprzecza, by przesiadywał w saunie z

Leszkiem S.” (Rz, 10.07.2003)

8 A. Marszałek, Ludzie wzajemnego zaufania, Rz 07.07.2003.

swoją rolą w aferze starachowickiej 29 października 2003 r. Kowalczyk podał się do

dymisji” (GW, 15.10.2003; 09.02.2004). Obecnie tą sprawą zajmuje się prokuratura.

Kolejny trop prowadził do barona świętokrzyskiej SLD, Henryka Długosza, który miał

być ewentualnym źródłem przecieku. Zarzuty w tej sprawie postawiła mu

prokuratura. Długosz był postrzegany przynajmniej od chwili sukcesu SLD w

wyborach, a nawet wcześniej jako najważniejsza osoba w województwie

świętokrzyskim. Działał w ZSMP i PZPR, po 1989 zrobił pieniądze w

nomenklaturowym biznesie. W latach 1994-95 był wicewojewodą kieleckim, od 1997

jest posłem. Założył firmę budowlaną, jest obecnie szefem jej rady nadzorczej. W

firmie tej pracuje też jego żona. W 2003 roku musiał zrezygnować, w skutek

zarzutów prokuratury, z kierowania świętokrzyskim SLD. (Rz, 15.07.2003; J.

Morawski, Złoty baron, Rz 22.07.2003) Jego następcą został Jerzy Jaskiernia (o

którego przygodach z ustawą o grach losowych poniżej), a on sam pojawił się na

konwencji wojewódzkiej, co politycy SLD uznali za naturalne 9 . .. Długosz stanie przed

sądem w sprawie dotyczącej przecieku starachowickiego (GW, 09.02.2004).

W skutek partyjnej weryfikacji uruchomionej w SLD m.in. dzięki aferze

starachowickiej, SLD stracił w powiecie starachowickim połowę członków, a wpływy

zachowała frakcja Jagiełły i siedzących w więzieniu samorządowców. Weryfikacja

posłużyła jednak, zdaniem dziennikarzy i ich rozmówców z lokalnych struktur

Sojuszu, do pozbycia się ludzi niewygodnych, a nie „umoczonych”. Znów cytując

„Gazetę”: „Poseł Jagiełło wpływu na politykę nie stracił i wcale się z tym nie kryje.

Gdy przychodzi na sesje rady miasta czy powiatu, radni SLD gromadzą się wokół

niego i traktują go tak, jakby nadal był ich przywódcą” (GW, 30.10.2003).

Janik, obecnie szef SLD, bardzo długo bronił bliskie sobie osoby zamieszane w aferę

starachowicką. Przekonywał, że ufa Kowalczykowi i Sobotce, nawet wtedy, gdy

istniały już bardzo poważne podstawy do uznania, że byli zamieszani w sprawę

starachowicką.

Ta afera, zapewne ze względu na jej skalę i narażenie na niebezpieczeństwo

pracowników policji, skończyć się może, inaczej niż wiele innych wyrokami sądu, co

przerwie tak dobrze rozwijające się kariery polityczne jej bohaterów. Będzie to

szczególna forma poniesienia odpowiedzialności politycznej - egzekwowana przez

wymiar sprawiedliwości. Niemniej już dziś władze SLD posunęły się daleko w

wyciąganiu konsekwencji, wykluczając z partii dwóch jej prominentnych członków.

Marek Kolasiński, polityk-biznesmen

9 Wypowiedzi polityków SLD na podstawie „Rzeczypospolitej” (02.02.2004):

Józef Oleksy, wiceprzewodniczący SLD: Nie ma w tym nic nagannego. Nie jest członkiem partii, ale jest posłem

i doprawdy nie stosujmy socjalistyczno-stalinowskiej metody eksterminacji osób tylko dlatego, że coś źle im

poszło. Przecież Henryk Długosz nie przestał być człowiekiem aktywnym, człowiekiem z polotem, człowiekiem

lubianym, który walczył o dobro ziemi świętokrzyskiej. Cieszę się, że go spotkałem, bo wiem, co to jest znaleźć

się w dołku i w upadku politycznym, kiedy się nie czuje swojej winy tak do końca. Jerzy Jaskiernia,

przewodniczący świętokrzyskiego SLD: Mamy szacunek dla posła Henryka Długosza i jego wkładu w rozwój

organizacji, który był niewątpliwie bardzo dobry. To był bardzo dynamiczny przewodniczący, aktualnie

czekamy na wyjaśnienie kwestii prawnych związanych z tzw. sprawą starachowicką i jak tylko te kwestie

prawne się wyjaśnią, jesteśmy przekonani, że pan poseł Henryk Długosz będzie mógł powrócić do aktywności w

szeregach SLD i w klubie parlamentarnym. Jego dzisiejszy udział jako gościa w konwencji wydaje mi się

sygnałem, że on czuje się związany z naszym środowiskiem.

Biznesmen, który wszedł do parlamentu w 1997 roku, startując z listy AWS w

Sosnowcu. Twierdził, że ma wykształcenie wyższe i ukończył filozofię na

"Międzynarodowej Akademii Informatyzacji" oraz, że jest członkiem rzeczywistym tej

tajemniczej akademii i "prezesem Polskiego Oddziału MAI". Według informacji

zebranych przez dziennikarzy, ukończył kurs tapicera mebli i posiada papiery

mistrzowskie. Ponoć od lat 80-tych związany z Solidarnością, dał się poznać jako

organizator kampanii prezydenckiej Lecha Wałęsy w 1995 roku, ten w zamian poparł

go przed wyborami w 1997. Kolasiński udzielał wsparcia materialnego licznym

politykom prawicy. Poza wspomnianym organizowaniem kampanii Wałęsy, użyczył

samochód Lancia na potrzeby kampanii wyborczej Janusza Tomaszewskiego w

1997 roku, zapewne finansował też kampanie wyborcze niektórych polityków AWS

na Śląsku i dofinansował budżet kampanii medialnej. Działalność gospodarczą

prowadzi, jak twierdzi, od 1979 roku (Rz, 27.09.2000).

W latach 90 wraz z bratem zarządzał grupą ItalmarCa, zajmującą się importem

włoskich win, ale również dysponującą składem celnym. Powoływał się wielokrotnie

na współpracę i kontakty handlowe z Kościołem – ItalmarCa importowała wina

mszalne. Już po wejściu do Sejmu, wykorzystując poparcie polityczne

Tomaszewskiego, kupił Konstilanę z Konstantynowa Łódzkiego i chciał kupić Celmę

z Cieszyna 10 . Fabryka z Konstantynowa została sprzedana za połowę oszacowanej

wartości. Nie wywiązywał się z licznych płatności, np. firma ubezpieczeniowa z

Krakowa musiała za Kolasińskiego zapłacić firmie Bacardi Martini za alkohol o

wartości ponad 1 mln zł. Poseł zostawił przedstawicielom firmy pisemne

zobowiązania zwrotu pieniędzy, jednak się z nich nie wywiązał (Rz, 27.09.2000).

Pod koniec lat 90-tych zaczęły rosnąć długi Kolasińskich, sięgające w roku 2000

kilkudziesięciu milionów złotych. Zaległości podatkowo-celne sięgały niemal 10

milionów złotych. Być może to stało się przyczyną kontaktów z byłym senatorem

Aleksandrem Gawronikiem, a przez niego z gangiem pruszkowskim, o czym pisała

prasa 11 . W 2000 roku Prokuratura Okręgowa w Katowicach wszczęła śledztwo w

sprawie nadużyć celno-podatkowych założonej przez niego firmy. Okazało się też, że

Kolasiński kupował samochody z przebitymi numerami fabrycznymi od trójmiejskiej

mafii 12 . Niedługo później sejm zwrócił się o zwrot bezprawnie pobranych świadczeń

10 „Kontakty z Januszem Tomaszewskim dały Kolasińskiemu podpowiedź inwestycji w Zakładach Przemysłu

Wełnianego Konstilana w Konstantynowie Łódzkim i poparcie dla przedsięwzięcia. Potwierdzają to

współpracownicy b. wicepremiera, w tym Piotr Minkiewicz. Konstilana została sprzedana w marcu tego roku.

(...) Kolasiński kupował Konstilanę, mimo że miał już wówczas poważne problemy z płynnością finansową”. A.

Marszałek, Poseł Kolasiński, Gawronik, "Pruszków" i spółka, Rz 27.09.2000.

11 „Sukcesy gospodarcze odnoszone przez Aleksandra Gawronika na początku lat dziewięćdziesiątych

przypisywano jego bliskim związkom z politykami, w tym Ireneuszem Sekułą z SLD, b. prezesem GUC. Po

samobójczej śmierci Sekuły policja ustaliła, że jednym z motywów tego czynu mogło być żądanie zwrotu

pożyczki, z jakim wystąpili do niego po zabójstwie "Pershinga" szefowie gangu pruszkowskiego, z którymi

prowadził prowadził interesy również Gawronik. Prawdopodobnie "Pershing" i "Masa" pożyczyli Gawronikowi

pieniądze na rozkręcenie działalności i wprowadzili do firmy swojego przedstawiciela, by pilnował interesów.

Kredyty z Kredyt Banku uzyskane przez Kolasińskiego były brane za łapówki i załatwiane przez przedstawicieli

"Pruszkowa"”. A. Marszałek, Poseł Kolasiński, Gawronik, "Pruszków" i spółka, Rz 27.09.2000.

12 Przy tej okazji wyszło na jaw m.in., że poseł AWS Marek Kolasiński, mimo że zaprzeczał, jakoby miał jakieś

związki z mafią, kupił mercedesa należącego wcześniej do Nikodema Skotarczaka, ps. Nikoś, ojca chrzestnego

mafii samochodowej z Trójmiasta (zastrzelonego kilka lat temu). Policja wcześniej prowadziła nawet

postępowania w sprawie samochodów należących do firmy ItalmarCa, które miały "poprzebijane" numery

fabryczne. Poseł i jego brat za każdym razem zapewniali, że kupili je "w dobrej wierze" i nie wiedzieli, że były

kradzione. Postępowania umorzono, jednak z ustaleń policyjnych wynika, że z "Nikosiem" bliskie i częste

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: