Twardy jak stal – stereotypy, role i ideały męskości.pdf

(77 KB) Pobierz
92725304 UNPDF
Istnieją pewne obiektywne, dające się do pewnego stopnia empirycznie zweryfikować, fakty
dotyczące męskości i kobiecości. Dotychczas w licznych badaniach udało się udowodnić, iż
mężczyźni:
• mają lepszą wyobraźnię przestrzenną,
• mają lepsze wyczucie perspektywy,
• są częściej uzdolnieni matematycznie,
• lepiej dostrzegają regularności i abstrakcyjne relacje,
• lepiej czytają mapę;
• widzą lepiej w jasnym świetle,
• wykazują większe zainteresowanie przedmiotami niż ludźmi,
• lepiej przetwarzają informacje wtedy, gdy tworzą one jakąś spójną formę,
• podchodzą do problemów w sposób bardziej pragmatyczny i egocentryczny.
Ponadto w badaniach empirycznych stwierdzono, że im wyższy poziom testosteronu u danej osoby
tym większa agresja, współzawodnictwo, dominacja i pewność siebie. Testosteron także
koncentruje i pobudza mózg, przez co zdolny on jest do większego skupienia, co również może
powodować pewną przewagę mężczyzn. Uważa się także, że wzrok to najważniejszy zmysł
mężczyzn, a emocje najłatwiej im wyrażać w sferze działań (Głażewska, 2005).
Wszystkie te informacje dotyczące mężczyzn zostały naukowo stwierdzone i nawet najbardziej
opowiadające się za równością płci osoby nie mogą im zaprzeczyć. Jednakże w codziennym życiu
nie posługujemy się tylko wiedzą, którą uważamy za stuprocentowo pewną. Nasza codzienność
wypełniona jest wiedzą subiektywną, której przeważnie nie weryfikujemy. Poza tym, co wiemy na
pewno o mężczyznach, wiele się nam wydaje. Są cechy, które uważamy za męskie, a są takie, które
przypisujemy tyko kobietom, a których mężczyźni zdecydowanie przejawiać nie powinni.
Myślenie o płci i rodzaju przybiera bardzo często charakter stereotypowy. Stereotyp jest pojęciem,
którym w życiu codziennym bardzo często się posługujemy, nie wiedząc dokładnie co ono oznacza.
A jest to termin, który wywodzi się z nazewnictwa drukarskiego, gdzie używany był jako określenie
matrycy lub płyty, która raz odlana nie ulega zmianie. Pojęcie to zostało przeniesione na grunt nauk
społecznych i kulturowych, w których używa się go w odniesieniu do zbioru przekonań
powszechnie uznawanych, a dotyczących cech jakiejś grupy ludzi (Szarzyńska-Lichtoń, 2004).
W ujęciu encyklopedycznym stereotyp to: skrótowy, uproszczony i zabarwiony wartościująco
obraz grupy ludzi (np. etnicznej, zawodowej, rasowej, klasy społecznej), funkcjonujący w
świadomości członków innych grup; stereotyp powstaje w rezultacie bezrefleksyjnego
przejmowania opinii rozpowszechnionych w danym środowisku, jest bardzo trwały i odporny na
zmianę, nawet w przypadku gromadzenia się sprzecznych z nim doświadczeń; wywiera silny wpływ
na zachowania grupy społecznej, sprzyjając zwłaszcza utrwalaniu uprzedzeń wobec ludzi spoza
własnej grupy. W znaczeniu szerszym używa się terminu stereotyp na oznaczenie wszelkich
poglądów stanowiących odbicie gotowego wzoru i przyswajanych bez zastanowienia i
konfrontowania ich z rzeczywistością. (Nowa encyklopedia powszechna, tom 5, 1996, 47).
Myślenie stereotypowe stało się przedmiotem wielu badań, szczególnie w dziedzinach takich jak
psychologia i socjologia. Na gruncie psychologii stereotyp definiuje się w sposób następujący:
Stereotyp to schemat reprezentujący grupę lub rodzaj osób wyodrębnionych z uwagi na
jakąś łatwo zauważalną cechę określającą ich społeczną tożsamość, jak płeć, rasa,
narodowość, religia, pochodzenie społeczne, zawód. Schemat taki jest zwykle nadmiernie
uproszczony, nadogólny (wszyscy członkowie grupy „są” tacy sami), niepodatny na zmiany
w wyniku nowych informacji oraz społecznie podzielany, stanowiąc element kultury jakiejś
społeczności (Wojciszke, 2006, 68).
Utrzymywaniu się myślenia stereotypowego służy kategoryzacja społeczna i podział świata na
grupę własną i obcą – „my” i „oni”, co powoduje pogłębianie się różnic. Kategoryzacja jest
procesem, w trakcie którego określoną grupę ludzi ujmuje się jako całość, wyodrębniając ją spośród
innych grup. Dzieje się tak w przypadku grup narodowościowych czy zawodowych, a także
podczas klasyfikowania ludzi ze względu na płeć. Kategoryzacja płciowa jest przy tym jedną z
najpowszechniejszych i najprostszych, gdyż jest dychotomiczna, co sprawia, iż przypisywanie
jednostek do jednej lub drugiej kategorii jest bardzo łatwe. Nie dziwi więc fakt, iż jest to jedna z
najwcześniej dokonywanych przez dzieci klasyfikacji (Pankowska, 2005).
Stereotypy są trwałymi łatwo dostępnymi w myśleniu schematami, umożliwiają szybką, lecz
niestety powierzchowną orientację w otaczającej rzeczywistości i okazują się szczególnie istotne
przy niedoborze informacji oraz przy przeciążeniu informacyjnym. Stereotypy są bardzo odporne
na zmianę, są silnie związane z tożsamością społeczną czyli poczuciem przynależności do
określonej grupy (Nowa encyklopedia powszechna, tom 5, 1996). Stereotypowa wiedza o
przynależności osób do danej kategorii silniej wpływa na proces spostrzegania danej jednostki, niż
informacja o jej indywidualnych cechach (Wojciszke, 2006).
Płeć jako jedna z podstawowych kategorii społecznych podlega znacznej stereotypizacji. Stereotypy
płci są obecne w życiu społecznym zarówno w sposób jawny jak i utajony i służą ocenie zachowań
i cech własnych i innych, a rozumiane są jako schematy zachowania osobników żeńskich lub
męskich, które są podzielane przez ogół społeczeństwa i nabywane w procesie socjalizacji (Mandal,
2003). Stereotypy rodzaju można definiować także jako przekonania dotyczące cech i zajęć
odpowiednich dla kobiet lub mężczyzn oraz zajęć, które są dla nich odpowiednie (Brannon, 2002).
System stereotypów rodzaju służy człowiekowi całe życie jako standard.
Stereotypy mają podłoże w rzeczywistych różnicach między rodzajami, jednakże w odróżnieniu od
naukowo stwierdzonych faktów nie posiadają wystarczającego empirycznego uzasadnienia. Bardzo
często są one całkowicie pozbawione racji, nie uwzględniają wyjątków oraz danych statystycznych,
a także mają wyraźne komponenty oceniające (Miluska, Boski, 1999).
Istnieje bardzo wiele stereotypów związanych z płcią, które można opisywać na kilku
podstawowych wymiarach:
• stereotypów cech psychicznych związanych z płcią,
• stereotypów ról związanych z płcią,
• stereotypowych cech fizycznych,
• stereotypów dotyczących zawodów (Szarzyńska-Lichtoń, 2004).
Zestaw cech określających „typowego mężczyznę” i „typową kobietę” nie zmienia się od lat. Do lat
sześćdziesiątych ubiegłego stulecia męskość i kobiecość uważane były za dwa krańce jednego
kontinuum (Kluczyńska, 2001). Dzisiejsze stereotypy rodzaju sięgają wieku dziewiętnastego i
umieszczają mężczyznę w świecie zewnętrznym i w życiu zawodowym (Brannon, 2002). Bardzo
często wskazuje się na ciepło i ekstrawersję – cechy kobiece oraz racjonalność i kompetencje –
cechy męskie, jako rdzenie stereotypów związanych z płcią (Mandal, 2003).
Kobiecość i męskość często utożsamiane są z wieloma różnicującymi cechami. Męskość zazwyczaj
kojarzy się z orientacją instrumentalną – skupianie się na pracy lub rozwiązaniu problemów, czy też
czynnikową – troska o siebie jako jednostkę; kobiecość natomiast wiąże się z orientacją ekspresyjną
(grupową) – skupianie się na relacjach z innymi (Głażewska, 2005).
Stereotypy rodzaju charakterystyczne dla poszczególnych kultur wykazują więcej podobieństw niż
różnic, a stereotyp mężczyzny zazwyczaj pasuje do modelu instrumentalnego (czynnego).
Jednocześnie męska orientacja instrumentalna jest wartościowana wyżej niż orientacja ekspresyjna
charakterystyczna dla kobiet. Męska orientacja instrumentalna wiąże się z asertywnością i dążeniem
do opanowania środowiska i kontroli. Za męskie uważane są także cechy takie jak niezależność,
kompetencja, siła, agresywność, traktowanie stosunków interpersonalnych jako środka do
osiągnięcia własnych celów i maksymalizacji własnych korzyści (Kwiatkowska, 1999).
W międzykulturowych badaniach nad stereotypami płci prowadzonych w trzydziestu krajach na
sześciu kontynentach zidentyfikowano 6 przymiotników, które we wszystkich społecznościach były
kojarzone z mężczyzną. Do cech tych należały odwaga, dominacja, gwałtowność, niezależność,
męskość i siła. W innych podobnych badaniach określono mężczyzn następującymi
przymiotnikami: pewny siebie, niezależny i władczy (Głażewska, 2005).
W kolejnych międzynarodowych badaniach dotyczących stereotypów płci wykazano, iż za cechy
tradycyjnie przejawiane przez mężczyzn uważa się cechy działania: kompetencje, racjonalność,
niezależność, agresywność, pewność siebie, łatwość w podejmowaniu decyzji i nie poddawanie się
w trudnych sytuacjach (Kluczyńska, 2001).
Międzykulturowe podobieństwo stereotypów męskości w świetle badań w trzydziestu bardzo
różnych krajach świata, rozszerza się obecnie do następujących cech: agresywny, aktywny,
arogancki, autokratyczny, bałaganiarz, głośny, indywidualista, krzepki, niemiły, nieostrożny,
odważny opanowany, pewny siebie, pomysłowy, poszukuje przyjemności, poważny,
przedsiębiorczy, racjonalny, realistyczny, spragniony przygód, stanowczy, szorstki, sztywny,
szybki, twardy, zaradny, zarozumiały, zdolny, złośliwy (Wojciszke, 2005).
Podstawowe wymiary tego zróżnicowania w świetle teorii różnych badaczy (Bakan, Tannen,
Parson) to orientacja na sprawczość kontra wspólnotowość; nastawienie na utrzymanie przewagi
nad innymi kontra bliskość, wsparcie i porozumienia; instrumentalność kontra ekspresyjność
(Wojciszke, 2005). We wszystkich badanych krajach cechy stereotypowo męskie to cechy silniejsze
i aktywniejsze. Z męskością były kojarzone pojęcia takie jak: aktywność, siła, krytyczny rodzic,
dorosły, dominacja, autonomia, agresja, pokazywanie się, sukces i wytrwałość (Best, Williams,
2002).
W inwentarzu do pomiaru cech płciowych, stworzonym przez S. L. Bem, pojmującą męskość jako
stereotypową definicję zakorzenioną w praktykach kultury, ( Bem Sex Role Inventory – BSRI )
możemy odnaleźć dwadzieścia cech uznawanych w naszej kulturze za typowo męskie. Są to:
działanie przywódcze, agresywność, ambicja, analityczność, asertywność, atletyczność,
współzawodnictwo, obrona własnych poglądów, dominacja, skuteczność, skłonności przywódcze,
ufność we własne siły, indywidualizm, łatwość w podejmowaniu decyzji, męskość, niezależność,
samowystarczalność, silna osobowość, chęć zajmowania stanowiska w sprawie, skłonność do
podejmowania ryzyka (Bem, 2000; Głażewska 2005).
Inne cechy stereotypowo uznawane za męskie to: agresywny, niezależny, opanowany, ukrywa
emocje, obiektywny, podatny na zły wpływ, dominujący, lubi matematykę i nauki ścisłe, odporny
na drobne kryzysy, aktywny, skłonny do rywalizacji, myśli logicznie, bywały w świecie, ma głowę
do interesów, bezpośredni, zna życie, niezbyt wrażliwy, ryzykant, łatwo podejmuje decyzje, nigdy
nie płacze, ma skłonności przywódcze, pewny siebie, nie waha się być agresywny, ambitny, umie
oddzielać emocje od rozumu, niezależny, nie dba o wygląd, uważa, że mężczyźni są lepsi od kobiet,
w męskim towarzystwie swobodnie rozmawia o seksie (Brannon, 2002).
W badaniach nad stereotypami płci prowadzonymi w Polsce cechy przypisywane stereotypowo
męskiemu Polakowi to: stara się naprawić wyrządzone krzywdy; zaradny, energiczny i pracowity;
wobec kobiet zachowuje się elegancko i kulturalnie; zawsze staje w obronie słabszych; towarzyski,
dowcipny, pełen fantazji; jest głową rodziny i cieszy się szacunkiem domowników; potrafi ciężko
pracować, ale też wspaniale się bawić; potrafi bronić swojej własności; kocha dzieci i bierze udział
w ich wychowaniu; patriota; pomaga żonie w codziennych obowiązkach; podejmuje najważniejsze
decyzje w domu; wrażliwy na punkcie swojego honoru (Kwiatkowska, 1999).
Typowy polski mężczyzna to dżentelmen - z kulturalnymi manierami, potrafiący odnaleźć się w
każdej sytuacji, będący także tak zwanym „sympatycznym łobuzem”, któremu zdarza się popełniać
drobne wykroczenia. W badaniach tych pojawił się także polak partner życiowy - patriota, któremu
także zdarza się czasami wyrządzać drobne krzywdy, ale dzielący się obowiązkami domowymi,
opiekujący się dziećmi, zaradny i pracowity, mający właściwy stosunek do dam. Kolejny podtyp
stereotypu męskiego to polak głowa rodziny , typ osadzony w tradycji patriarchalnej, którego
domownicy obdarzają szacunkiem, podejmujący najważniejsze rodzinne decyzje, odpowiedzialny
za kobiety, dzieci i powierzone mu sprawy (Kwiatkowska, 1999).
Mężczyźni widzą siebie jako osoby odpowiedzialne za sprawy rodziny, uważają, że w rodzinie
cieszą się szacunkiem kobiet i dzieci. Niestety obraz ten nie pokrywa się z tym, co o mężczyznach
sądzą kobiety, dla których mężczyzna nie jest ani partnerem ani głową rodziny. Mężczyźni, jak
wynika z badań, charakteryzują się bardziej tradycyjnym światopoglądem, w którym role płciowe
są wyraźnie określone i nie nakładają się na siebie (Kwiatkowska, 1999).
W kolejnych badaniach na gruncie polskim charakteryzując typowego mężczyznę, najczęściej
przypisywano mu cechy takie jak: rywalizacja, dominacja, pewność siebie, eksperymentowanie w
życiu seksualnym; najrzadziej natomiast wybierano zaangażowanie w sprawy innych (cecha
kobieca), łagodność (cecha kobieca), naiwność (cecha kobieca) oraz tolerancję (cecha neutralna). W
tych badaniach obraz mężczyzny był mniej obciążony stereotypami niż obraz kobiety, z tym, że to
kobiety widziały mężczyzn bardziej stereotypowo niż oni siebie. Silnie stereotypowo postrzegają
mężczyznę osoby płci męskiej o odmiennej orientacji seksualnej i członkowie Mensy (Bartosz,
Cieślik, Jaz, Konafa, Zubik, 2004).
Złożoną strukturę stereotypów zarówno męskości jak i kobiecości można ująć w cztery komponenty
(osobowości, ról społecznych, wyglądu zewnętrznego i zawodu) zawierające po kilka cech. Te
odnoszące się do męskości to:
• komponenta cech osobowości (osiem cech) – niezależność, aktywność, kompetencja,
łatwość podejmowania decyzji, niezawodność, wiara w siebie, nieuleganie naciskowi,
poczucie przywództwa;
• komponenta ról społecznych (cztery cechy) – jest głową domu, utrzymuje finansowo
rodzinę, jest przywódcą, jest odpowiedzialny za domowe naprawy;
• komponenta wyglądu zewnętrznego (cztery cechy) – wysoki, silny, krzepki, szeroki w
ramionach;
• komponenta zawodu (pięć cech) – kierowca ciężarówki, agent ubezpieczeniowy, instalator
telefonów, chemik, burmistrz miasta (Mandal, 2003).
W związku z ostatnią komponentą wiele zawodów uznanych zostało za typowo męskie, co odbija
się w przekonaniach nawet najmłodszych członków społeczeństwa. Praktycznie wszystkie dzieci
proszone np. o narysowanie naukowca rysują mężczyznę (Cross, Markus, 2002). Ponadto męskie
zadania i zawody są przeważnie bardziej poważane niż zadania kobiece, co może prowadzić do
przyznawania mężczyznom wyższego statusu. Przypisywanie mężczyznom takich cech jak
dominacja, siła, ambicja, przywództwo czy poczucie wyższości zachęca ich do pełnienia ról
społecznych związanych ze sprawowaniem władzy, a także powoduje częstsze ubieganie się ich o
elitarne stanowiska i faworyzowanie ich w wyborach na te stanowiska (Pratto, 2002).
Jednakże stereotypy to nie tylko dominacja mężczyzn, to także role i zadania stojące przed nimi,
którym powinni oni sprostać. Powinni być istotami walczącymi, odważnymi i brutalnymi, powinni
odnosić sukcesy w karierze zawodowej i zdobywać prestiż, a ich potencja seksualna powinna być
nieograniczona, ponadto powinni oni całkowicie odciąć się od kobiecej części swej psychiki
(Mellibruda, 2001).
Ze współczesnym pojęciem męskości wiąże się zakaz bycia „babą” i odrzucenie cech kobiecych.
Jest to jest to jeden z czterech aspektów modelowej męskiej tożsamości . Pozostałe trzy elementy to:
„człowiek u steru” – dążenie do sukcesu, wysokiej pozycji i wzbudzania podziwu; „twardy jak stal”
– wytrzymałość, pewność siebie i samodzielność, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych; oraz „ja im
dam popalić” – gwałtowność, agresja i brawura (Brannon, 2002).
Takie wymagania spowodowały niezadowolenie wielu mężczyzn z powodu niemożności sprostania
im i obok ruchu feministycznego doprowadziły do powstania ruchu mężczyzn.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika:

Zgłoś jeśli naruszono regulamin