W7
TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI UNII EUROPEJSKIEJ
Historia, podstawy prawne działania, charakter organu, Sposób wyłaniania i skład organu. Status oraz funkcje sędziów i rzeczników generalnych. Organizacja wewnętrzna . Tryb działania i postępowania przed Trybunałem. Funkcje. Sąd. Sądy wyspecjalizowane
a) WPROWADZENIE
Pojęcie Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej ma charakter zbiorczy i obejmuje swoim zakresem całe sądownictwo unijne. W związku z tym warto zauważyć, że w aktualnym stanie prawnym tworzą je trzy organy sądowe: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd oraz sądy wyspecjalizowane. O ile zatem na początku jedynym organem sądowym Wspólnot był Trybunał Sprawiedliwości, o tyle już od wejścia w życie Traktatu z Nicei (1 luty 2003 r.) mamy do czynienia, przynajmniej w niektórych sprawach, z sądownictwem trójinstancyjnym.
Traktat z Lizbony zasadniczo nie zmienia organizacji sądów unijnych, natomiast wprowadzając jednolitą nazwę podkreśla, że stanowią one pewną całość. Oczywiście, nie eliminuje to wszystkich wątpliwości, zwłaszcza związanych z traktowaniem Sądu jako odrębnej instytucji. W każdym razie ważne jest precyzyjne rozgraniczanie pojęć Trybunał Sprawiedliwości UE — oznacza cały system sądowniczy Unii oraz Trybunał Sprawiedliwości — oznacza organ sądowy, który zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii tego systemu i pełni najistotniejsze funkcje w jego ramach. Stąd też nasze rozważania rozpoczynamy od tego właśnie organu, a następnie zostaną omówione Sąd oraz sądy wyspecjalizowane, w tym aktualnie funkcjonujący Sąd do spraw Służby Publicznej.
b) TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI
2.1. Ogólna charakterystyka — historia, podstawy prawne działania, charakter organu
Trybunał Sprawiedliwości jest najstarszym organem sądowym w ramach WE/UE. Początkowo funkcjonował jako Trybunał Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, z chwilą stworzenia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej przyjęto zasadę, że Trybunał będzie wspólnym organem trzech Wspólnot. W 1989 roku wraz z powołaniem Sądu Pierwszej Instancji przestał być jedynym organem sądowym, jednakże SPI był sądem prawa powszechnego i rozstrzygał jedynie skargi wnoszone przez podmioty prywatne. Ten stan rzeczy uległ zmianie w Traktacie Nicejskim, który umocnił status SPI. Niemniej jednak Trybunał Sprawiedliwości pozostał głównym organem sądowym Unii. Traktat z Lizbony nie wprowadził większych zmian w tym zakresie, pozostawiając w zakresie jego kompetencji orzekanie w najważniejszych sprawach.
Podstawę prawną działania Trybunału stanowią przepisy traktatowe: art. 19 TUE, art. 251-253 i art. 255 TFUE, które dotyczą sposobu powoływania, składu i organizacji wewnętrznej Trybunału oraz art. 258-281 TFUE, które odnoszą się do wszystkich sądów unijnych i określają zakres ich właściwości. Rozgraniczenie pełnionych przez nie funkcji następuje w Statucie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: Statut) oraz regulaminach proceduralnych sądów unijnych, które wymagają zatwierdzenia przez Radę. Regulamin proceduralny Trybunału Sprawiedliwości był wielokrotnie nowelizowany — ostatnie zmiany przyjęto 23 marca 2010 roku.
Jeśli chodzi o charakter prawny Trybunału Sprawiedliwości, to przede wszystkim należy podkreślić, że jest to organ niezależny ani od państw członkowskich, ani też od pozostałych instytucji i organów UE — działa w imieniu UE i w interesie poszanowania prawa tworzonego w jej ramach (zgodnie z art. 19 ust. 1 TUE zapewnia on poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów). Ma on również ponadnarodowy charakter, co wiąże się z tym, że ani sędziowie, ani rzecznicy generalni nie są reprezentantami państw. Trybunał działa jako całość, a zatem jest organem kolegialnym. Wreszcie formalnie jest to organ niekadencyjny, choć sędziowie wykonują swój mandat przez sześć lat.
2.2. Sposób wyłaniania i skład organu
Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności i mających kwalifikacje wymagane w ich państwach do zajmowania najwyższych stanowisk sądowych lub będących prawnikami o uznanej kompetencji. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich, po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania tych funkcji.
Komitet składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków Trybunału Sprawiedliwości i Sądu, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada, stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości. Sędziowie i rzecznicy pełnią swoje funkcje przez okres sześciu lat, ale co trzy lata następuje częściowa wymiana składu. Zastrzega się przy tym możliwość ponownego wyboru.
Zgodnie z art. 19 ust. 2 TUE w skład Trybunału wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego (obecnie składa się zatem z dwudziestu siedmiu sędziów). Sędziów wspomaga ośmiu rzeczników generalnych. Jeżeli Trybunał tego zażąda, Rada, stanowiąc jednomyślnie, może zwiększyć liczbę rzeczników generalnych. Warto zauważyć, że w tym względzie osiągnięto kompromis polityczny dotyczący zwiększenia tej liczby z ośmiu do jedenastu. Nastąpiło to pod wpływem polskiej delegacji, która dążyła do uzyskania „stałego" rzecznika. W rezultacie do Aktu Końcowego z Konferencji Międzyrządowej została dołączona deklaracja nr 38 odnosząca się do artykułu 252 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie liczby rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości, z której wynika, że jeżeli Trybunał Sprawiedliwości wystąpi o zwiększenie liczby rzeczników generalnych o trzy osoby, Rada, stanowiąc jednomyślnie, wyrazi na to zgodę. W takim przypadku Polska, podobnie jak ma to obecnie miejsce w przypadku Niemiec, Francji, Włoch, Hiszpanii i Zjednoczonego Królestwa, będzie miała stałego rzecznika generalnego i nie będzie już uczestniczyć w systemie rotacji, a tym samym obowiązujący system rotacji będzie obejmował pięciu rzeczników generalnych, zamiast trzech. Jest to jednak uzgodnienie polityczne, natomiast jego wprowadzenie w życie zależy od sformułowania odpowiedniego wniosku przez Trybunał Sprawiedliwości.
2.3. Status oraz funkcje sędziów i rzeczników generalnych
Sędziowie i rzecznicy są niezależni. Przed podjęciem obowiązków każdy z sędziów ślubuje, przed Trybunałem Sprawiedliwości obradującym na posiedzeniu jawnym, wykonywać swe obowiązki bezstronnie i sumiennie oraz utrzymać w tajemnicy treść obrad Trybunału (art. 2 Statutu). Sędziowie i rzecznicy nie mogą sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych; nie mogą również wykonywać żadnej innej zarobkowej lub niezarobkowej działalności zawodowej, chyba że Rada stanowiąca zwykłą większością wyrazi na to zgodę. Podejmując swoje obowiązki, uroczyście zobowiązują się szanować, w trakcie pełnienia funkcji i po ich zakończeniu, zobowiązania z nich wynikające, zwłaszcza obowiązki uczciwości i roztropności przy obejmowaniu pewnych stanowisk lub przyjmowaniu pewnych korzyści po zakończeniu funkcji. Wszelkie związane z tą sprawą wątpliwości rozstrzyga Trybunał Sprawiedliwości (art. 4 Statutu).
Sędziowie i rzecznicy generalni korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego, który obejmuje również okres po zakończeniu pełnienia ich funkcji i odnosi się do działań podejmowanych przez nich w ramach czynności służbowych (obejmuje również słowa wypowiedziane lub napisane). Trybunał Sprawiedliwości obradujący w pełnym składzie może uchylić immunitet. W takim przypadku i w związku ze wszczęciem postępowania karnego przeciwko sędziemu, ma on być sądzony w państwie członkowskim jedynie przez sąd uprawniony do sądzenia członków najwyższych krajowych organów sądowniczych (art. 3 Statutu). Wobec sędziów, rzeczników generalnych, sekretarza i sprawozdawców pomocniczych Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajdują również zastosowanie postanowienia art. 11-14 i art. 17 Protokołu w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej, czyli dotyczące m.in. immunitetu w sprawach imigracyjnych (z którego korzystają również współmałżonkowie oraz członkowie rodziny pozostający na ich utrzymaniu), immunitetu podatkowego, prawa do świadczeń socjalnych.
Funkcją sędziów jest orzekanie w sprawach objętych jurysdykcją Trybunału w sposób bezstronny i świadomy, z zachowaniem tajemnicy narad. Poza przypadkami normalnej wymiany lub śmierci funkcje sędziego kończą się z chwilą jego rezygnacji (sędzia składa rezygnację przesyłając ją w formie pisemnej do prezesa Trybunału Sprawiedliwości, który przekazuje ją do przewodniczącego Rady). Sędzia może być zwolniony z funkcji lub pozbawiony prawa do emerytury bądź innych podobnych korzyści tylko wówczas, gdy w jednomyślnej opinii sędziów i rzeczników generalnych Trybunału nie spełnia już warunków wymaganych do pełnienia swoich obowiązków lub nie czyni zadość obowiązkom wynikającym z pełnienia urzędu. Sekretarz Trybunału przekazuje decyzję Trybunału przewodniczącemu Parlamentu Europejskiego i przewodniczącemu Komisji oraz zawiadamia o niej przewodniczącego Rady.
Funkcją rzeczników generalnych jest wspomaganie Trybunału w wypełnianiu jego misji. Nie należy zatem mylić ich z oskarżycielem publicznym, czy innym podobnym organem. Ich zadaniem jest bowiem publiczne przed-stawianie, przy poszanowaniu zasad całkowitej bezstronności i niezależności, uzasadnionych opinii w każdej sprawie, chyba że Trybunał zadecyduje inaczej (dotyczy to przypadków, w których w danej sprawie nie występuje żadne nowe zagadnienie prawne). W odniesieniu do zakończenia pełnienia funkcji przez rzeczników znajdują zastosowanie te same regulacje Statutu, które stosuje się względem sędziów (będą to zatem normalna wymiana, śmierć, rezygnacja, zwolnienie z funkcji przez Trybunał).
2.4. Siedziba
Zgodnie z Protokołem nr 6 w sprawie ustalenia siedzib instytucji i niektórych organów, jednostek organizacyjnych i służb Unii Europejskiej siedzibą Trybunału Sprawiedliwości jest Luksemburg
2.5. Organizacja wewnętrzna. Administracja
W ramach organizacji wewnętrznej Trybunału należy wyróżnić przede wszystkim organ kierowniczy, czyli prezesa. Jest on wybierany przez sędziów Trybunału ze swojego grona na okres trzech lat, przy czym jego mandat jest odnawialny. Zgodnie z regulaminem do funkcji prezesa należy kierowanie pracami i administracją Trybunału, a także przewodniczenie rozprawom i obradom w największych składach orzekających.
Można również wyróżnić organy funkcjonalne, czyli izby. Trybunał może bowiem obradować w pełnym składzie, w składzie wielkiej izby (trzynastu sędziów) albo w izbach złożonych z pięciu lub trzech sędziów.
Piętnastu sędziów stanowi kworum posiedzenia w pełnym składzie. Trybunał obraduje w składzie wielkiej izby, jeśli zażąda tego państwo członkowskie albo instytucja będąca stroną w postępowaniu (tu kworum wynosi 9 sędziów). Wielkiej izbie przewodniczy Prezes Trybunału, w jej skład wchodzą ponadto prezesi izb pięcioosobowych i sędziowie mianowani zgodnie z regulaminem. Inne sprawy są rozpatrywane przez izby składające się z pięciu lub trzech sędziów (w obu wypadkach kworum wynosi 3 sędziów). Prezesi izb złożonych z pięciu sędziów wybierani są na trzy lata, a prezesi izb złożonych z trzech sędziów na jeden rok.
W kontekście organizacji wewnętrznej należy również wspomnieć o pierwszym rzeczniku generalnym. Zgodnie z regulaminem jest on mianowany przez Trybunał na okres jednego roku. Natomiast jego głównym zadaniem jest przydzielanie spraw rzecznikom generalnym, niezwłocznie po wyznaczeniu przez prezesa sędziego sprawozdawcy. Ponadto to on występuje do Trybunału z wnioskami o poddanie kontroli orzeczeń Sądu, jeśli uzna, że zachodzi poważne ryzyko naruszenia jedności lub spójności prawa UE. Procedura kontroli dotyczy orzeczeń wydanych przez Sąd w drugiej instancji, czyli na skutek odwołania od orzeczenia sądu wyspecjalizowanego, oraz orzeczeń prejudycjalnych Sądu, jeśli zostanie upoważniony do ich wydawania.
Na czele administracji Trybunału stoi jego sekretarz, który jest mianowany przez Trybunał na okres sześciu lat, z możliwością ponownego mianowania. Sekretarz może być zwolniony z funkcji tylko wówczas, gdy nie spełnia już wymaganych warunków lub nie czyni zadość wymaganiom wynikającym z jego urzędu. Jego zadania określa regulamin:
· z upoważnienia prezesa, sekretarz przyjmuje i przekazuje dokumenty, sprawuje nad nimi pieczę oraz dokonuje doręczeń,
· wspiera Trybunał, prezesa i prezesów izb oraz sędziów we wszystkich czynnościach urzędowych,
· co do zasady sekretarz uczestniczy w posiedzeniach Trybunału,
· odpowiada za administrację Trybunału, prowadzenie jego spraw finansowych oraz księgowość,
· strzeże pieczęci, odpowiada za archiwum i publikacje Trybunału.
Jako instytucja niezależna i autonomiczna, Trybunał posiada oprócz sekretariatu własny aparat administracyjny, który obejmuje, między innymi, służbę językową (tłumaczenie pisemne, tłumaczenie konferencyjne), albowiem Trybunał jest powołany do wypełniania swej misji we wszystkich językach urzędowych Unii.
2.6. Tryb działania. Postępowania przed Trybunałem
Obrady Trybunału Sprawiedliwości odbywają się w trybie ciągłym. Czas trwania wakacji sądowych ustala Trybunał, mając na względzie potrzeby wynikające z własnej pracy (art. 15 Statutu). Trybunał jest zatem organem działającym stale, nie na sesjach, jak np. Parlament Europejski. Daty i czas posiedzeń określa Prezes TS, zaś izb ich prezesi. Językiem roboczym TS jest język francuski, ale formalnym językiem postępowania tzw. językiem sprawy może być każdy język oficjalny UE
Postępowanie przed Trybunałem cechują trzy elementy: kontradyktoryjność, uprzywilejowanie formy pisemnej (procedura ustna ogranicza się do wyjaśnienia punktów spornych procedury pisemnej) oraz inkwizycyjność (świadkowie są świadkami sądu, a nie stron; pytania zadają im sędziowie i rzecznik generalny).
Generalnie postępowanie przebiega w dwóch fazach: pisemnej (polegającej na analizie memoriałów stron i dokumentów) i ustnej (rozprawie). Należy jednak odróżnić procedurę dotyczącą skarg bezpośrednich od procedury odesłania prejudycjalnego. Ponadto dla skrócenia czasu postępowania wprowadzono tryb uproszczony, przyspieszony oraz tzw. pilny tryb prejudycjalny.
2.7. Funkcje
Przepis art. 19 ust. 3 TUE przewiduje, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:
a) w zakresie skarg wniesionych przez państwa członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne;
b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów państw członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;
c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.
Jak widać mamy tu do czynienia z niepełnym wyliczeniem kompetencji sądów unijnych, bowiem następuje odesłanie do innych przepisów traktatowych. Na ich podstawie, jak i przy uwzględnieniu postanowień Statutu, należy stwierdzić, że Trybunał Sprawiedliwości jest nadal właściwy w kilku najistotniejszych sprawach.
Po pierwsze, to on dokonuje wykładni prawa UE lub też stwierdza nieważność aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii w związku z udzielaniem odpowiedzi na pytania wstępne sądów krajowych wniesione w trybie prejudycjalnym..
Po drugie, rozpatruje skargi na naruszenie prawa UE przez państwa członkowskie wnoszone przez Komisję oraz państwa członkowskie — art. 258 i 259 TFUE. Orzeka również w sporach dotyczących wykonywania zobowiązań państw członkowskich wynikających ze Statutu Europejskiego Banku Inwestycyjnego (w tym wypadku skargi są wnoszone przez Radę Dyrektorów Banku — art. 271 TFUE) oraz wykonywania przez krajowe banki centralne zobowiązań wynikających z Traktatów i Statutu Europejskiego Systemu Banków Centralnych i Europejskiego Banku Centralnego (te skargi są wnoszone przez Radę Prezesów EBC — art. 271 TFUE).
Po trzecie, rozpatruje skargi o stwierdzenie nieważności aktów prawnych UE (art. 263 TFUE) oraz na zaniechanie działania prawotwórczego (art. 265 TFUE) wniesione przez instytucje oraz państwa członkowskie (z pewnymi wyjątkami określonymi w art. 51 Statutu). Trybunał orzeka również w sprawie legalności aktu przyjętego przez Radę Europejską lub Radę zgodnie z artykułem 7 TUE, a zatem dotyczącego stałego i poważnego naruszenia wartości Unii (działa wyłącznie na wniosek państwa członkowskiego, którego dotyczy stwierdzenie Rady Europejskiej lub Rady, oraz w odniesieniu do przestrzegania postanowień czysto proceduralnych przewidzianych w tym artykule — art. 269 TFUE).
Po czwarte, wydaje opinie o zgodności planowanej umowy międzynarodowej z postanowieniami Traktatów.
Po piąte, jest właściwy do orzekania w każdym sporze między państwami członkowskimi, związanym z przedmiotem Traktatów, jeśli spór ten jest mu przedłożony na mocy kompromisu (art. 273 TFUE).
Wreszcie Trybunał jest organem odwoławczym, bowiem rozpatruje odwołania od orzeczeń wydanych przez Sąd. Zgodnie z art. 58 Statutu są one ograniczone wyłącznie do kwestii prawnych, a podstawę odwołania stanowi brak właściwości Sądu, naruszenie procedury w postępowaniu przed Sądem wpływające niekorzystnie na interesy wnoszącego odwołanie oraz naruszenie prawa Unii przez Sąd.
Ogólnie należy zatem stwierdzić, że Trybunał pełni funkcje sądu międzynarodowego (ponieważ rozstrzyga spory pomiędzy państwami członkowskimi), sądu konstytucyjnego (rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy organami Unii, zwłaszcza zapewnia realizację zasady równowagi instytucjonalnej i decyduje o zgodności prawa wtórnego z prawem pierwotnym) oraz sądu apelacyjnego (w sprawach odwołań od orzeczeń Sądu).
Oprócz tego może działać jako sąd arbitrażowy, na mocy kompromisu zawartego przez zainteresowane państwa. Wcześniej działał również jako sąd administracyjny (kontrolował ważność aktów prawa wspólnotowego na wniosek jednostek) oraz jako sąd pracy (rozstrzygał spory między Wspólnotą a jej pracownikami). Jednakże w aktualnym stanie prawnym te sprawy należą do właściwości Sądu oraz Sądu do spraw Służby Publicznej UE.
3. SĄD
3.1. Ogólna charakterystyka — historia, podstawy prawne działania, charakter organu
Kolejne rozszerzenia EWG, a tym samym coraz większa liczba spraw wpływających do Trybunału Sprawiedliwości zmusiły państwa członkowskie do stworzenia możliwości powołania kolejnego organu sądowego, który odciążyłby dotychczas funkcjonujący. W rezultacie w Jednolitym Akcie Europejskim z 1986 r. upoważniono Radę do utworzenia przy Trybunale Sądu Pierwszej Instancji (SPI), który miałby kompetencję do rozpatrywania w pierwszej instancji pewnych kategorii skarg.
Rada podjęła stosowną decyzję w 1988 r. i na jej podstawie od 1989 r. rozpoczął działalność SPI. Zakres jego kompetencji ulegał stopniowemu poszerzaniu, aż w końcu w Traktacie z Nicei został podniesiony do rangi samodzielnego organu — art. 220 TWE przewidywał, że TS i SPI, każdy w zakresie swojej właściwości zapewniają poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu niniejszego Traktatu. Traktat z Lizbony poza zmianą nazwy i trybu powoływania członków Sądu nie wprowadził większych zmian merytorycznych w odniesieniu do omawianego organu.
Podstawę prawną działania Sądu stanowią: art. 19 ust. 2 TUE, art. 254-256 TFUE, Statut Trybunału Sprawiedliwości oraz regulamin proceduralny, przyjmowany w porozumieniu z Trybunałem Sprawiedliwości i zatwierdzany przez Radę (był on wielokrotnie nowelizowany, ostatnio 26 marca 2010 r.).
Charakter prawny Sądu jest zbliżony do charakteru Trybunału Sprawiedliwości — jest to organ niezależny ani od państw członkowskich, ani też od pozostałych instytucji i organów UE, bowiem działa w imieniu UE i w interesie poszanowania prawa tworzonego w jej ramach. Ma on również ponadnarodowy charakter, co wiąże się z tym, że jego sędziowie nie są reprezentantami państw. Sąd działa jako całość, a zatem jest organem kolegialnym. Wreszcie formalnie jest to organ niekadencyjny, choć sędziowie wykonują swój mandat przez sześć lat (co 3 lata następuje częściowa wymiana składu).
3.2. Sposób wyłaniania i skład organu
...
PWSBiA_wawa