KSZTAŁCENIE USTWICZNE projekt własny.docx

Projekt własny z przedmiotu Pedagogika porównawcza

Małgorzata Cepak

EWiP z rewalidacją II rok II ST

UJK 2011/2012

KSZTAŁCENIE USTWICZNE

Inicjatywa kształcenia ustawicznego opiera się na możliwości kształcenia w różnym wieku i na różnym poziomie. Mając świadomość radykalnej zmiany potrzeb współczesnego rynku pracy w Polsce i na świecie zmieniono podejście do problematyki kształcenia ustawicznego.

Bardzo często mówimy, że człowiek uczy się przez całe życie. Ta prawda jest doskonale znana nauczycielom, lekarzom, prawnikom oraz przedstawicielom wielu innych zawodów, którzy chcąc dobrze wykonywać swoją pracę, muszą stale uzupełniać swoją wiedzę oraz zdobywać nowe umiejętności. Żyjemy bowiem w czasach, które wymuszają na nas konieczność nabywania nowych umiejętności i zdobywania nowej wiedzy.

Rozwój nauki, techniki, przemiany dokonujące się w skali globalnej, regionalnej i lokalnej sprawiają, że człowiek musi stale się rozwijać, poszerzać swoją wiedzę, umiejętności, zdobywać nowe kwalifikacje. W obliczu zmieniającego się życia i warunków pracy człowieka, niezbędne jest dostosowanie się do tych zmian poprzez odpowiednią edukację, wykształcenie i doskonalenie swoich umiejętności. 

Kształcenie ustawiczne jest jednym z podstawowych pojęć współczesnej praktyki i teorii edukacji  w kraju i na świecie. Można powiedzieć, że kształcenie ustawiczne jest wręcz bezwzględną koniecznością i stanowi jedno z najważniejszych zadań polityki oświatowej państwa. Niestety, w Polsce jest to problem, o którym stale sie mówi, lecz nie opracowano odpowiedniego, ujednoliconego programu mogącego sprostać oczekiwaniom środowiska

oświatowego w tym zakresie i odpowiednich rozwiązań systemowych. Badania wykazują, że Polska na tle innych krajów Unii Europejskiej ma jeden  z najniższych wskaźników jeśli chodzi o kształcenie ustawiczne[1].

Kształcenie ustawiczne to specyficzny sposób postrzegania edukacji jako procesu rozwojowego trwającego całe życie. Związane jest z nabywaniem kwalifikacji, które zwiększają szanse na znalezienie dobrej pracy, otrzymanie wymarzonego awansu, czy zapewnienie stabilności zatrudnienia. Taki świadomy wybór indywidualnej drogi własnego doskonalenia daje nam możliwość kierowania swoim życiem.

Termin „kształcenie ustawiczne” używany jest często zamiennie z terminami: „edukacja permanentna”, „edukacja dorosłych” (ang. adult education) „oświata ustawiczna”, „kształcenie ciągłe”, „uczenie się przez całe życie” (ang. lifelong learning). Chodzi o kształcenie przez wiele lat, przez całe życie człowieka, bez przerwy, nie ma jednak jednoznacznej definicji, która określałaby, czym jest kształcenie ustawiczne. W różnych krajach różnie się je określa, choć wszędzie wskazuje się, iż ma ono „nadążyć za rozwojem i służyć potrzebom rozwoju”.

Rozważania teoretyczne należy rozpocząć od przedstawienia aktualnego ujęcia termi­nu „kształcenie ustawiczne”, które funkcjonuje w państwach Unii Europejskiej. Zgodnie z definicją przyjętą przez Komisję Europejską w roku 2001 kształcenie ustawiczne to „(…) wszelkie formy nauki podejmowane przez całe życie, mające na celu doskonalenie, pogłębianie wiedzy, umiejętności i kompetencji z perspektywy osobistej (indywidualnej), obywatelskiej, społecznej i/lub zawodowej”[2].

W Encyklopedii Pedagogicznej pod redakcją W. Pomykało, pod hasłem edukacji ustawicznej znajdziemy obszerny opis zawierający: pojęcie i  źródła koncepcji, według którego to „upatrujemy w edukacji ustawicznej główny

kierunek przemian współczesnych systemów oświatowych, ich orientacji na warunki cywilizacji zmiennej, cechującej się szybkim tempem rozwoju i przyśpieszonym rytmem przeobrażeń. Określając najogólniej ­ jest to edukacja nadążająca za rozwojem i służąca potrzebom rozwoju”[3]

Leksykon PWN „Pedagogika” przygotowany pod redakcją B. Śliwerskiego Edukację permanentną określa jako: „stałe odnawianie i doskonalenie kwalifikacji ogólnych i zawodowych. Współczesny model edukacji, zgodnie z którym kształcenie nie ogranicza się do nauki w szkole, lecz trwa w różnych formach przez całe życie człowieka. Koncepcja edukacji permanentnej podważa tradycyjny pogląd o podziale ludzkiego  życia na okres przygotowawczy i okres dojrzałej aktywności społeczno-zawodowej, w którym zostają spożytkowane rezultaty uprzedniej nauki. Szkoła jest w myśl tej koncepcji, jedynie pierwszym ogniwem procesu kształcenia, przygotowującym jednostkę do dalszej, stałej aktywności edukacyjnej.[4]

Zdaniem T. Sosnowskiego „kształcenie ustawiczne jest to kształcenie poszkolne, trwające od ukończenia szkoły aż do końca aktywności zawodowej, a nawet do końca życia (teza kierunkowa - nigdy nie jest za późno na naukę). Natomiast kształcenie permanentne rozumie on, jako kształcenie całożyciowe, trwające od chwili narodzenia się człowieka aż do jego śmierci (teza kierunkowa - nigdy nie jest za wcześnie i nigdy nie jest za późno na naukę)[5]

Historia kształcenia ustawicznego w Polsce i na świecie.
W przeszłości kształcenie ustawiczne rozumiano inaczej, idea ta ma bogatą historię. Wśród prekursorów wymienia się Solona, Konfucjusza, Sokratesa, Platona – myślicieli starożytności interesujących się filozofią, pedagogiką, etyką. Wszyscy oni podkreślali potrzebę autokreacji człowieka przez całe życie wskazując – jak to określił Seneka – że „na naukę nigdy nie jest za późno”. Idea edukacji permanentnej pojawiła się również średniowieczu jej piewcą był m.in. Sz. Marycjusz z Pilsna, który w swojej pracy „O szkołach, czyli akademiach” wyraźnie już wtedy głosił potrzebę uczenia się przez całe  życie.

              W czasach nowożytnych wyjątkowo dojrzały wyraz znalazła ta idea w poglądach Jana Amosa Komeńskiego, który ukazał rozwój człowieka jako proces obejmujący całe życie, uwarunkowany prawami przyrody, społeczeństwa i kultury – „tota vita schola est” (całe życie jest szkołą). Jego poglądy podzielali Jan Jakub Russeau i Jan Antoni Condorcet.

W Polsce potrzebę kształcenia ustawicznego propagowali Szymon Marycjusz z Pilzna, Andrzej Frycz Modrzejewski i niektórzy twórcy Komisji Edukacji Narodowej.

              Początków współczesnej koncepcji kształcenia ustawicznego należy się doszukiwać w XIX wieku, kiedy to nastąpił ogromny wzrost odkryć technicznych, ale jej ewolucja, aż do lat 60 – tych XX stulecia, związana była głównie z kształceniem dorosłych oraz umasowieniem szkolnictwa. Wymienić tu należy autorów „Raportu 1919 r.”: Basila Yeaxle’a, R. Peersa oraz Richarda Livingstone’a. W Polsce do narodzin i rozwinięcia idei kształcenia ustawicznego przyczynił się L. Krzywicki,  A. B. Dobrowolski, F. Znaniecki.

Rok 1989 przyniósł w Polsce istotne zmiany w sferze nauki i kształcenia osób dorosłych. Upadek ustroju komunistycznego oraz liczne procesy gospodarczo-społeczne (prywatyzacja, rosnące bezrobocie, demokratyzacja zasad życia społecznego), które dokonały się w tym czasie spowodowały, iż przemianie uległa również mentalność Polaków. Zaczęli oni bowiem dostrzegać konieczność oraz korzyści płynące z podnoszenia poziomu własnego wykształcenia oraz zdobywania nowych i doskonalenia posiadanych kwalifikacji zawodowych. Ponadto, coraz liczniej zaczęły powstawać instytucje szkoleniowe, które skierowały swoją ofertę do osób dorosłych i tym samym umożliwiły im podjęcie, czy też kontynuowanie nauki na różnych szczeblach edukacji.

R. Wroczyński i A. Kamiński wyróżniają kilka etapów rozwoju idei kształcenia ustawicznego (dorosłych):

1)         upowszechnianie czytania, pisania, rachowania czyli kompensacji braku wykształcenia dorosłych (obecnie w krajach słabo rozwiniętych);

2)         kształcenie przez całe życie rozumiane jako rozszerzanie zakresu wykształcenia uzyskanego w dzieciństwie i młodości;

3)         włączanie jak najszerszych mas w aktywność kulturalną i społeczną (w związku z rozwojem kultury i techniki);

4)         stwarzanie pola aktywności twórczej dla każdego człowieka w każdym etapie jego rozwoju (oświata pozaszkolna, organizacje społeczne, placówki kulturalne)[6].

Dziś, z całą pewnością nie było by tak „głośno” o edukacji permanentnej, gdyby nie działania podejmowane przez UNESCO – organizację, która w największym stopniu przyczyniła się do propagowania opisywanej idei. Nie można także pominąć tak ważnych dla rozwoju idei kształcenia ustawicznego osobowości, jak E. Faure, J. Delors, P. Lengrand, J. Kidd, R. H. Dave, E. Gelpi, B. Suchodolski i wielu innych. 

Akty prawne w Polsce regulujące kształcenie ustawiczne.

W Polsce kształcenie ustawiczne oraz działania wchodzące w jego zakres są rozumia­ne w nieco inny sposób, niż w zachodnich państwach europejskich. Na podstawie defi­nicji przedstawionych poniżej możemy dostrzec, że w Polsce kształcenie ustawiczne jest pojęciem zdecydowanie węższym, a działania w jego ra­mach są znacznie bardziej sprecyzowane i sformalizowane.

Podstawowe polskie akty prawne, poruszające kwestie związane z kształceniem ustawicznym, definiują je jako:

„kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych przez osoby, które spełniły obowiązek szkolny” (Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późniejszymi zmianami);

„kształcenie w szkołach dla dorosłych, a także uzyskiwanie i uzupełnianie wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w odniesieniu do bezrobotnych, poszukujących pracy, pracowników i pracodawców” (Ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z dnia 20 kwietnia 2004 r., Dz. U. z 2004 r. Nr 99, poz. 1001 z późniejszymi zmianami).

„Ustawa o systemie oświaty” oraz „Ustawa o promo­cji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy” stanowią najważniejsze akty prawne re­gulujące problematykę kształcenia ustawicznego w Polsce. Jednak należy w tym miej­scu zaznaczyć, że zapisy określające zasady odnoszące się do pewnych form kształcenia ustawicznego można znaleźć m.in. w: Rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej „W sprawie zasad i warunków podnoszenia kwa­lifikacji zawodowych i wykształcenia ogólnego dorosłych” , Rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki „W sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych”, Ustawie „Prawo o szkolnictwie wyższym”, czy też Ustawie „O łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników i przedsiębiorców”.

Unia Europejska nadała priorytetowe znaczenie koncepcji uczenia się przez całe życie, zaś Komisja Europejska zobowiązała się wspierać współpracę europejską w tej dziedzinie. Rada Europejska na posiedzeniu  w Lizbonie, które odbyło się w marcu 2000 roku, przyznała, że udanemu przejściu do gospodarki i społeczeństw opartych na wiedzy musi towarzyszyć zwiększony nacisk na kształcenie ustawiczne. Strategia Lizbońska wyraźnie kładzie akcent na wzmocnienie konkurencyjności gospodarczej Europy i poprawę zatrudnienia,  a głównym motorem rozwoju jest edukacja. Edukacja ustawiczna jest warunkiem rozwoju jednostki i dobrobytu całego społeczeństwa europejskiego oraz jest niezbędna do zapewnienia integracji społecznej i wyrównywania szans życiowych dla wielu ludzi a także, zmniejszania problemu marginalizacji. Państwom członkowskim Unii Europejskiej zaleca się, aby podjęły działania mające na celu rozwijanie kompetencji kluczowych, które odgrywają istotne znaczenie w procesie uczenia się przez całe życie. Zdefiniowano 8 kompetencji kluczowych, które są potrzebne każdemu człowiekowi do samorealizacji i rozwoju osobistego, do bycia aktywnym obywatelem oraz do pełnej integracji społecznej i zatrudnienia. Są nimi:

·         porozumiewanie się w języku ojczystym;

·         porozumiewanie się w językach obcych;

·         kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne;

·         kompetencje informatyczne;

·         umiejętność uczenia się;

·         kompetencje społeczne i obywatelskie;

·         inicjatywność i przedsiębiorczość;

·         świadomość i ekspresja kulturalna.

Wszystkie powyższe kompetencje są jednakowo ważne, bo każde z nich może skutecznie przyczyniać się do udanego życia w społeczeństwie wiedzy.

Zasady i cechy kształcenia ustawicznego

Proces kształcenia ustawicznego realizowany jest przez jednostki ludzkie indywidualnie,

grupowo lub w ramach określonych instytucji. Proces ten podlega określonym prawidłowościom ujętym w zasady. W związku z tym wyróżnia się następujące zasady kształcenia ustawicznego:

·         „zasadę ukierunkowania kształcenia ustawicznego na indywidualne i społeczne cele;

·         zasadę świadomego, dobrowolnego i zdyscyplinowanego uczestnictwa w procesie kształcenia ustawicznego;

·         zasadę łączenia doświadczenia praktycznego z poznawaniem teorii naukowych;

·         zasadę jedności wiedzy, umiejętności, nawyków;

·         zasadę poszukiwania optymalnych dla danej jednostki treści, form i metod kształcenia ustawicznego;

·         zasadę łączenia kształcenia, samokształcenia i samodoskonalenia;

·         zasadę racjonalnego doboru treści kształcenia;

·         zasadę samokrytycznej kontroli postępów samokształcenia i kształcenia ustawicznego;

·         zasadę respektowania wskazań teorii samokształcenia;

·         zasadę sprawdzania w praktyce przydatności uzyskanej w procesie kształcenia ustawicznego wiedzy i umiejętności;

·         zasadę porównawczego analizowania problemów i treści kształcenia ustawicznego;

·         zasadę renowacji, restrukturyzacji i aktualizacji posiadanej przez daną jednostkę wiedzy naukowej;

·         zasadę pełnego, osobistego zaangażowania w procesie samokształcenia;

·         zasadę konfrontowania różnych źródeł wiedzy."[7]

W wielu krajach, mimo różnic wypływających ze specyfiki narodowej, wyróżnia się cechy wspólne kształcenia ustawicznego, zgodnie z którymi:

·         „procesy uczenia się zachodzą w różnych miejscach nie tylko w formach zorganizowanych przez system edukacji;

·         wszyscy zatrudnieni muszą posiadać umiejętność samodoskonalenia się w różnych okolicznościach, traktować miejsce pracy jako instytucję edukacyjną;

·         zmienia się charakter i wzorce pracy;

·         istnieje w związku z powyższymi cechami potrzeba bardziej zaawansowanego systemu doradztwa;

·         rozwój multimediów i rynku oprogramowania komputerowego wpływa w znaczny sposób na kształcenie;

·         technologie informatyczne i cyfrowe stymulują kontakty między uniwersytetami i przedsiębiorstwami sektora ICT w zakresie kształcenia na odległość na rynkach globalnych;

·         instytucje kształcenia ustawicznego uelastyczniają odpowiedź na potrzeby rynku i kładą większy nacisk na wiedzę użyteczną i praktyczną;

·         partnerstwo między uniwersytetami a biznesem i przemysłem ma decydujące znaczenie dla sukcesu ekonomii wiedzy;

·         rozmywają się granice między życiem zawodowym a okresem nauki, formalną i nieformalną edukacją;

·         szkoły coraz bardziej angażują się w edukację moralną i obywatelską."[8]

Istota Kształcenia ustawicznego

Istotą kształcenia ustawicznego jest intencjonalne, planowe i racjonalne oddziaływanie na rozwój człowieka na każdym etapie jego życia. Ma to być taki kierunek rozwoju, by w sposób optymalny umożliwiał kształcącemu się zajęcie właściwego miejsca w stale zmieniającej się rzeczywistości. Oznacza ono rozciągnięcie kształcenia w czasie, na wszystkie okresy życia. Jest ono procesem, który dla człowieka nigdy się nie kończy, bo kończyć się nie może. Po upływie jednej fazy kształcenia przedłuża się na następne, stojące na wyższym merytorycznym poziomie. Wskazuje ono na to, że edukacja jest całożyciowym aktem, nieprzerwanym i zintegrowanym procesem, nie dają­cym się zamknąć tylko w jednym okresie ludzkiego życia. Ta koncepcja łączy w jedną całość liczne procesy edukacyjne i wychowawcze w kilku wymiarach:

·         Wymiar czasowy oznacza integrację wysiłków edukacyjnych i wychowawczych skierowanych na człowieka we wszystkich okresach jego życia: począwszy od wychowania w pierwszych latach życia do ostatnich dni egzystencji. Integruje w zwart...