TEMAT: KLASYCZNE I ROMANTYCZNE WĄTKI ADAMA MICKIEWICZA.

Zadanie domowe: (1)Biografia i (2)etapy twórczości Adama Mickiewicza (z przykładami dzieł).

Ad1.

Urodził się w Zaosiu, koło Nowogródka, na Litwie, w 1798r. Był synem Mikołaja, adwokata przy sądach nowogródzkich i Barbary Majewskiej. Po ukończeniu szkół dominikańskich w Nowogródku w 1815r. studiował w Uniwersytecie Wileńskim, potem objął posadę nauczyciela w szkole powiatowej w Kownie.

Należał do patriotycznego Towarzystwa Filomatów oraz do tajnego Towarzystwa Filaretów. Z tego powodu został osadzony w więzieniu, w klasztorze ojców Bazylianów w Wilnie, gdzie przebywał przez kilka miesięcy.

Następnie został zesłany do Rosji. Przebywał m.in. w Petersburgu, Odessie i na Krymie.

W 1829r. znalazł się w Niemczech, a następnie w Rzymie, gdzie dowiedział się o wybuchu powstania listopadowego.

W 1831r. wyruszył do Wielkopolski , nawiedzając po drodze Genewę i Paryż. Wielkopolskę opuścił w 1832r. i przez Drezno udał się z powrotem do Paryża, gdzie w 1834r. ożenił się z Celiną Szymanowską.

W 1839r. objął katedrę literatury rzymskiej, a w latach 1840-1844 był profesorem w College de France. W 1844r. został zawieszony w czynnościach profesora za propagowanie idei Andrzeja Towiańskiego.

W lutym 1848r. przebywał w Rzymie gdzie uzyskał audiencję u papieża Piusa IX, a później zorganizował ochotniczy Legion Polski. Po objęciu władzy przez Napoleona III zaniechał działalności politycznej i podjął pracę jako bibliotekarz w Paryżu.

We wrześniu 1855r. wyruszył do Konstantynopola z zamiarem tworzenia polskich oddziałów mających wystąpić przeciwko Rosji, ale niespodziewanie zmarł. Najprawdopodobniej na cholerę.

Ad2.

Etap I – wileńsko-kowieński.

W latach 1816-1819 Mickiewicz studiuje w Wilnie, a następnie musi rozpocząć pracę jako nauczyciel w Kownie (ponieważ zmuszony został do odpracowania czegoś, co dziś nazwalibyśmy stypendium na naukę). Praca nauczyciela go nuży, nie czuje się tam dobrze tym bardziej, że poznaje Marylę Wereszczakównę, zakochuje się, ale panna zostaje wydana za hrabiego Puttkamera.

Najważniejsze utwory tego okresu to:

1820 r. – Oda do młodości – utwór, który jeszcze stoi na granicy epok. Mickiewicz wybiera klasyczny gatunek, odnosi się do haseł rewolucji francuskiej, ale pisze już w duchu romantycznym, przeciwstawiając sobie dwa światy: starych („płaz w skorupie”) i młodych („jutrzenka swobody”). Mówi o tym, co kieruje młodymi: jedność, braterstwo, umiłowanie wolności, zapał, szał, chęć działania.

1822 r. – Ballady i romanse – manifest polskiego romantyzmu z najważniejszym zdaniem: „Miej serce i patrzaj w serce”.

Są to teksty, które w pełni realizują większość haseł romantycznych. Należy zwrócić szczególną uwagę na balladę Lilie, w której mamy początki horroru w literaturze polskiej oraz na teksty: Romantyczność, Świteź, Świtezianka, Powrót taty, w których najwyraźniej widać wpływ ludowego kodeksu moralnego.

1823 r. – Grażyna – pierwsza powieść poetycka Mickiewicza i dowód jego fascynacji literaturą angielską. To historia kobiety, która nie chce, aby jej mąż stracił honor, więc postanawia oddać za niego życie i nie dopuścić do najazdu Krzyżaków na Litwę. Akcja rozgrywa się w średniowieczu i mamy tu do czynienia z historyzmem.

1823 r. – Dziady, część II i IV – zwyczajowo mówi się o Dziadach wileńsko-kowieńskich. W części II mamy pokazany obrzęd na wpół pogański, który praktykowany był na terenach wschodnich. Polegał on na tym, iż społeczność wiejska spotykała się w dzień zaduszny na cmentarzach, aby pomóc błąkającym się duszom zmarłych w dotarciu do szczęścia wiecznego. Mickiewicz najprawdopodobniej znał ten obrzęd z dzieciństwa. Część IV natomiast pokazuje nieszczęśliwego kochanka, Gustawa, który odwiedza księdza, by opowiedzieć mu historię swej miłości. Gustaw spędza w domu księdza trzy godziny: miłości, rozpaczy i przestrogi.

Etap II –  rosyjski

W 1823 roku Mickiewicz zostaje uwięziony w klasztorze bazylianów w Wilnie za działalność w kołach Filomatów i Filaretów. Następnie zostaje zesłany w głąb Rosji, potem odbywa podróże m.in. do Petersburga, Odessy, na Krym. W 1829 roku ucieka z zesłania do Drezna.

1826 r. – Sonety odeskie i Sonety krymskie – sonety są zapisem wrażeń z romantycznej podróży Mickiewicza. Bohaterem sonetów jest pielgrzym, który z jednej strony tęskni za ojczyzną, a z drugiej podziwia uroki krymskiej przyrody, fascynuje się kulturą Orientu.

1828 r. – Konrad Wallenrod – to druga bardzo znana powieść poetycka, której akcja rozgrywa się także na średniowiecznej Litwie. Tytułowy bohater, Litwin, nie widząc innej możliwości, staje się podstępnie Wielkim Mistrzem Zakonu Krzyżackiego i doprowadza go do upadku.

Etap III – drezdeński

W 1830 r. w Rzymie Mickiewicz dowiaduje się o powstaniu listopadowym, wyjeżdża do Wielkopolski, ale udziału w powstaniu nie bierze. Po upadku powstania udaje się do Drezna, a potem do Paryża.

1832 r. – Dziady, część III – Gustaw przeistacza się w Konrada, bojownika o wolność ciemiężonego narodu. Dramat pokazuje przede wszystkim obraz martyrologii Polaków i cynicznego Nowosilcowa, który skazuje na wywózki niewinne polskie dzieci. Mickiewicz przedstawia również w Widzeniu księdza Piotra koncepcję mesjanizmu – teorię głoszącą, że losy Polski są powtórzeniem losów Chrystusa, Polska zostanie ukrzyżowana przez zaborców, ale zmartwychwstanie wolna i silna, poświęcając jednocześnie siebie dla zbawienia świata.

Etap IV – paryski

W Paryżu Mickiewicz żeni się z Celiną Szymanowską. Od 1839 roku wykłada w Lozannie, potem w College de France w Paryżu, a w 1841 roku poznaje Andrzeja Towiańskiego i wstępuje do Koła Sprawy Bożej. Siedem lat później chce utworzyć legiony polskie we Włoszech, ale w końcu powraca do Paryża, a w 1855 roku wyrusza do Turcji, by tworzyć legiony do walki z Rosją. Tam umiera niespodziewanie 26 listopada.

1834 r. – Pan Tadeusz – największa narodowa i szlachecka epopeja. Mickiewicz żegna się w niej z Litwą i odchodzącą epoką szlachecką. Pokazuje życie tej warstwy społecznej na początku XIX wieku, zwyczaje, opowiada historię Jacka Soplicy, który z hulaki staje się księdzem Robakiem, patriotą i emisariuszem.

1839-1840 - Liryki lozańskie – jest to zbiór wierszy, które były pisane podczas pobytu Mickiewicza w szwajcarskiej Lozannie i nie zostały opublikowane za życia poety. Po śmieci Mickiewicza nadano im wspólny tytuł: Liryki lozańskie. Teksty te mają przede wszystkim charakter refleksyjny, są też pewnym rozrachunkiem z życiem i przeszłością.

Ciało Mickiewicza zostało przewiezione najpierw do Paryża i pochowane na cmentarzu Montmorency, a w roku 1890 sprowadzone na Wawel.  W Stambule natomiast znajduje się symboliczny grób poety w Muzeum Adama Mickiewicza. W Paryżu znajduje się muzeum, które ufundował syn poety, Władysław.

„ODA DO MŁODOŚCI”

„Odę do młodości” Mickiewicz napisał w Kownie, w 1820r. Została obwołana hymnem Towarzystwa Filomatów przez przyjaciół Mickiewicza z Wilna. Wiersz został wydany dopiero w 1827r. we Lwowie, wcześniej popularny był w obiegu rękopiśmiennym.

Oda – to gatunek wywodzący się z antyku greckiego, uprawiany we wszystkich, poza średniowieczem, okresach literackich, stał się charakterystyczny dla oświeceniowego klasycyzmu. Ody tworzyli wówczas m.in. Wolter, Ignacy Krasicki, Kajetan Koźmian.

Cel: opiewanie wybitnej postaci rzeczywistej lub mitycznej, ważnych wydarzeń, wzniosłej idei.

Cechy charakterystyczne:

-utwór wierszowany, stroficzny;

-charakter pochwalny lub dziękczynny;

-wysoki styl;

-podniosła tonacja (zachowana dzięki nawiązaniom do mitologii, słownictwu dobieranemu zgodnie z zasadą decorum, operowaniu hiperbolami);

-wypowiedź podmiotu mówiącego ma formę zwrotu do adresata;

-adresat może być zarówno realnie istniejącym bohaterem, jak i personifikowanym pojęciem (np. Wolność, Radość);

-silny emocjonalizm.

Bez serc, bez ducha, to szkieletów ludy;
Młodości! dodaj mi skrzydła!
Niech nad martwym wzlecę światem
W rajską dziedzinę ułudy:
Kędy zapał tworzy cudy,
Nowości potrząsa kwiatem
I obleka w nadziei złote malowidła.

Niechaj, kogo wiek zamroczy,
Chyląc ku ziemi poradlone czoło,
Takie widzi świata koło,
Jakie tępymi zakreśla oczy.
Młodości! ty nad poziomy
Wylatuj, a okiem słońca
Ludzkości całe ogromy
Przeniknij z końca do końca.

Patrz na dół - kędy wieczna mgła zaciemia
Obszar gnuśności zalany odmętem;
To ziemia!
Patrz. jak nad jej wody trupie
Wzbił się jakiś płaz w skorupie.
Sam sobie sterem, żeglarzem, okrętem;
Goniąc za żywiołkami drobniejszego płazu,
To się wzbija, to w głąb wali;
Nie lgnie do niego fala, ani on do fali;
A wtem jak bańka prysnął o szmat głazu.
Nikt nie znał jego życia, nie zna jego zguby:
To samoluby!

Młodości! tobie nektar żywota
Natenczas słodki, gdy z innymi dzielę:
Serca niebieskie poi wesele,
Kiedy je razem nić powiąże złota.
Razem, młodzi przyjaciele!...
W szczęściu wszystkiego są wszystkich cele;
Jednością silni, rozumni szałem,
Razem, młodzi przyjaciele!...
I ten szczęśliwy, kto padł wśród zawodu,
Jeżeli poległym ciałem
Dał innym szczebel do sławy grodu.
Razem, młodzi przyjaciele!...
Choć droga stroma i śliska,
Gwałt i słabość bronią wchodu:
Gwałt niech się gwałtem odciska,
A ze słabością łamać uczmy się za młodu!
Dzieckiem w kolebce kto łeb urwał Hydrze,
Ten młody zdusi Centaury,
Piekłu ofiarę wydrze,
Do nieba pójdzie po laury.
Tam sięgaj, gdzie wzrok nie sięga;
Łam, czego rozum nie złamie:
Młodości! orla twych lotów potęga,
Jako piorun twoje ramię.

Hej! ramię do ramienia! spólnymi łańcuchy
Opaszmy ziemskie kolisko!
Zestrzelmy myśli w jedno ognisko
I w jedno ognisko duchy!...
Dalej, bryło, z posad świata!
Nowymi cię pchniemy tory,
Aż opleśniałej zbywszy się kory,
Zielone przypomnisz lata.

A jako w krajach zamętu i nocy,
Skłóconych żywiołów waśnią,
Jednym "stań się" z bożej mocy
Świat rzeczy stanął na zrębie;
Szumią wichry, cieką głębie,
A gwiazdy błękit rozjaśnią -

W krajach ludzkości jeszcze noc głucha:
Żywioły chęci jeszcze są w wojnie;
Oto miłość ogniem zionie,
Wyjdzie z zamętu świat ducha:
Młodość go pocznie na swoim łonie,
A przyjaźń w wieczne skojarzy spojnie.

Pryskają nieczułe lody
I przesądy światło ćmiące;
Witaj, jutrzenko swobody,
Zbawienia za tobą słońce!

·    Co autor miał na myśli:

1.      „Oda…” jako manifest młodego pokolenia romantyków wchodzącego w dorosłe życie.

2.      Przedstawienie poglądów Mickiewicza na temat sporu pomiędzy pokoleniem „młodych” i „starych” – Mickiewicz staje po stronie romantyków i odcina się od oświeceniowych konserwatystów.

·    Analiza i interpretacja:

W „Odzie do młodości” za pomocą kontrastu ukazane zostały dwa walczące ze sobą światy – pierwszy z nich to świat ludzi pokolenia oświecenia („świat stary”), a drugi to „świat młody” stworzony przez romantyków.

TEMAT: SPÓR KLASYKÓW Z ROMANTYKAMI.

„ROMANTYCZNOŚĆ”

„Ballady i romanse” to zbiór ballad Adama Mickiewicza opublikowanych w 1822r. w pierwszym tomie „Poezji”. Zawierają wątki autobiograficzne – ważny w tym zbiorze motyw nieszczęśliwej miłości badacze wiążą z faktem, iż ukochana Mickiewicza, Maryla Wereszczakówna, w 1821r. wyszła za mąż. Nie bez znaczenia dla ballad były również doświadczenia wyniesione z dzieciństwa, kiedy to małemu Adamowi niania opowiadała baśnie i legendy odwołujące się do ludowych wierzeń.

„Ballady i romanse” są jednocześnie cyklem programowym (wiersze poprzedził tekstem „O poezji romantycznej”), w którym Mickiewicz przedstawił istotne założenia romantyzmu.

Ballada “Romantyczność” otwiera cykl “Ballad i romansów” i należy do literackich manifestów programowych romantyzmu. W sposób niezwykle prosty, ale jakże dramatyczny objaśnia, czym tak naprawdę jest romantyczne widzenie świata. Zawiera ponadto wiele reprezentatywnych dla ballady romantycznej elementów.

Ballada – to odmiana pieśni o synkretycznym charakterze rodzajowym (zjawisko łączenia elementów liryki, epiki i dramatu w obrębie jednego tekstu) wywodząca się z literatury ludowej. Powstała w średniowieczu na obszarach Anglii i Szkocji; w Polsce gatunek ten pojawił się za sprawą tłumaczeń J.U. Niemcewicza i doprowadziły do ukształtowania się polskiej odmiany ballady, której twórcą był Mickiewicz – ballada stała się sztandarowym gatunkiem wczesnego romantyzmu w Polsce.

Cechy charakterystyczne:

-zwarta fabuła;

-paralelizm składniowy;

-stałe epitety;

-powtórzenia;

-refreny;

-melodyczność (nawiązanie do średniowiecznego celu ballady – pierwotnie wykonywana była przy wtórze muzyki);

-narrator -> jest subiektywny,

zajmuje pozycję zewnętrzną wobec zdarzeń,

stara się zrozumieć sytuację, komentuje ją i wyjaśnia;

-bohaterowie -> schematyczne postaci (bez rysów charakterystycznych) = typizacja,

przyroda także może być bohaterem;

-akcja zawierająca niezwykłe wydarzenia;

-nastrój tajemniczości;

-dialogi;

-ludowość.

Wybitnymi twórcami ballad romantycznych byli – Johann Wolfgang Goethe oraz Friedrich Schiller.

Słuchaj, dzieweczko!

— Ona nie słucha —

To dzień biały! to miasteczko!

Przy tobie nie ma żywego ducha.

Co tam wkoło siebie chwytasz?

Kogo wołasz, z kim się witasz?

— Ona nie słucha. —

To jak martwa opoka

Nie zwróci w stronę oka,

To strzela wkoło oczyma,

To się łzami zaleje;

Coś niby chwyta, coś niby trzyma;

Rozpłacze się i zaśmieje.

...