Społeczna, ćw.5, Wojciszke – Rozdział 3: Spostrzeganie osób.
I. ATRYBUCJE: WNIOSKOWANIE NA PODSTAWIE ZACHOWANIA
Założenia:
® że człowiek jest „naukowcem z ulicy”
® że korzysta z informacji wg racjonalnych reguł
® że dzięki temu trafnie wyjaśnia przyczynę zachowania
o Klasyczne modele atrybucji
Fritz Heider – ojciec teorii atrybucji. Założenia:
® że zachowanie jest łączną konsekwencją czynników zewn. (siły tkwiące w otoczeniu) i wew. (siły tkwiące w jednostce). Zachowanie = czyn.zew. + czyn.wew. Nawet jeśli jeden z tych czynników wynosi 0, to zachowanie ma szansę wystąpić, jeśli drugi jest odpowiednio silny.
® czynniki wew. = zdolności × usiłowanie. Jeśli jedna składowa wynosi 0, to druga przestaje mieć znaczenie, bo i tak jest 0.
® usiłowanie – ma dwa wymiary:
intencję – trzeba chcieć danego działania
wysiłek – trzeba starać się je zrealizować
Działanie = f ( siły zewnętrzne + zdolności × usiłowanie)
® możność (can) – odnosi się do relacji między siłami zewnętrznymi a zdolnościami
stąd skrócony wzór: Działanie = f ( możność × usiłowanie)
Usiłowanie ma charakter kontrolowany, możność jest poza kontrolą człowieka.
Bernard Weiner – zajmował się wyjaśnianiem spostrzegania przyczyn sukcesów i porażek.
® do wymiary wew. –zew. dodał: stałość – zmienność i kontrolowalność
wewnętrzne
zewnętrzne
Stałe
Zmienne
kontrolowane
Typowy wysiłek
Czasowy wysiłek
Opinia nauczyciela
Nietypowa pomoc
niekontrolowane
Zdolności
Nastrój
Trudność zadania
Pech/szczęście
Teoria wniosków korespondentnych – Jones i Davis:
® Heider do tego nawiązywał
® teoria mówiła o wnioskowaniu o dyspozycyjnych cechach człowieka na podstawie jego działania
® zrozumienia działania jako poszukiwanie korespondencji między działaniem, intencją działającego człowieka (aktora) i jego predyspozycjami (cechami osobowości).
® Wniosek korespondentny – to znaczy, że za obserwowanym zachowaniem stoi jakaś trwała cecha aktora. Taki wniosek pozwala zrozumieć przyczynę i przewidzieć zachowania aktora w przyszłości.
® żeby wyciągnąć taki wniosek należy: wiedzieć, czy zachowanie było intencjonalne i jaka była intencja aktora, wiedzieć czy miał on swobodę działania, czy mógł swoim zachowaniem doprowadzić do skutku i czy był tego skutku świadomy.
® wnioskowanie o treści intencji – na podstawie analizy nietożsamych efektów różnych działań aktora (np. Jan wybiera pracę analityka w banku, odrzuca pracę agenta PR i szefa kadr: wszystkie prace dobrze płatne (tożsame), więc co nietożsame? wnioskujemy, że stopień kontaktu z ludźmi i że Jan-analityk jest introwertykiem)
® łatwo wnioskować o cechach, jeśli zachowanie aktora jest sprzeczne z oczekiwaniami
® teoria zakłada, że im bardziej aktor jest pozbawiony swobody działania, tym mniej pewny jest wniosek korespondentny. Badania pokazują, że mimo to ludzie wyciągają wnioski o cechach aktora nawet w przypadku działań uwarunkowanych sytuacyjnie. Jest to podstawowy błąd atrybucji . Badanie „Wiem wszystko” (Ross, Amabile, Steinmetz) – badani podzieleni w pary pytający-odpowiadający. Pytający miał zadawać tylko te pytania z listy, na które znał odpowiedź. Po okazało się, że pytający w ocenie własnej i w ocenie obserwatorów był mądrzejszy jak odpowiadający.
® Jones i Davis uważają, że atrybucje są też zniekształcane przez czynniki motywacyjne. Wynik korespondentny z cechami aktora, gdy
- jego działanie ma silne konsekwencje dla obserwatora
- kiedy jego działania są interpretowane jako skierowane na obserwatora
Model współzmienności Kelleya - wyjaśniając czyjeś powtarzalne zachowanie bierze się pod uwagę:
® wybiórczość zachowania – czy dana reakcja u aktora zachodzi tylko przy tym bodźcu
® spójność zachowania – czy zawsze ta sama reakcja na daną sytuację
® powszechność zachowanie – czy inni też mają taką reakcję
Ogólnie chodzi o sprawdzenie, które czynniki współzmieniają się z obserwowanym zachowaniem.
Fiske i Taylor – w największym stopniu atrybucje są oparte na spójności zachowania, w najmniejszym na powszechności.
Do zachowań jednorazowych Kelley proponuje:
® reguły powiększania – obserwator powiększa rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają czynniki hamujące zaobserwowane zachowanie, np. gdy Janek jest uprzejmy dla szefa to nie wnioskujemy, że jest taki ogólnie. Gdy jest uprzejmy dla „pyskatej sprzątaczki” – jest uprzejmy ogólnie, bo nawet zachowanie sprzątaczki (hamujące) nie wpływa na jego uprzejmość.
® pomniejszania – obserwator pomniejsza rolę danej przyczyny zachowania, jeśli w tej samej sytuacji działają jeszcze inne możliwe przyczyny tego samego zachowania, np. sądzimy, że Janek miał wypadek w nocy, bo był zmęczony, ale Janek miał wypadek w nocy gdy padał śnieg, bo były złe warunki (pomniejszamy rolę zmęczenia).
o Deformacje procesu atrybucji
Nie jest taki pięknie, jak to pokazują teorie wniosków korespondentych czy współzmienności. Częste są deformacje procesu atrybucji takie jak:
Podstawowy błąd atrybucji – skłonność do przypisywania cudzych zachowań czynnikom wewnętrznym, przy niedocenianiu roli sytuacyjnych wyznaczników tych zachowań (Ross).
Wyjaśnienia błędu:
- wyjaśnienie Heidera - że zachowanie aktora wypełnia „pole percepcyjne” obserwatora, a przyczyna jest łączona z tym, co jest w centrum uwagi
- Fiske i Taylor – nie tylko uwaga ważna, dowody:
małe dzieci nie dokonują atrybucji dyspozycyjnych
brak skłonności do takich atrybucji w kulturach kolektywistycznych
ten błąd słabnie, gdy obserwator wie, że będzie musiał uzasadnić swój sąd
błąd występuje też, gdy tylko czytamy o czyimś zachowaniu (a gdzie tu pole percepcyjne?)
- jako heurystyka zakotwiczenia/dostosowania
- jest tendencja do pomijania informacji o powszechności zachowania.
Różnica perspektywy aktor-obserwator – cudze zachowanie wyjaśniamy raczej czynnikami wewnętrznymi, a własne raczej czynnikami zewnętrznymi (Jones, Nisbett).
Przyczyny błędu:
- ukierunkowanie uwagi – w roli obserwatora uwaga jest ukierunkowana na aktora, działający aktor kieruje uwagę na sytuację
- odmienność wiedzy aktora i obserwatora – aktor jest bardziej świadomy czy jego zachowanie zależy od sytuacji czy nie . Im lepiej znamy aktora tym rzadziej popełniamy ten błąd
- zróżnicowany język opisu zachowań własnych i cudzych – aktor używa konkretnych czasowników (ja krzyczałem), a obserwator bardziej abstrakcyjnych (on był agresywny). Im bliższy związek A-O tym bardziej ta tendencja zanika.
Ogólnie ta asymetria jest dość słaba, łatwo zanika dzięki motywowi autowaloryzacji – jeśli nasze zachowanie jest pozytywne, to wolimy myśleć, że to dzięki czynnikom wew.
Egotyzm atrybucyjny – tendencja do wyjaśniania własnych zachowań w pochlebny dla siebie sposób.
Przyczyny:
- motywy autowaloryzacji
- zgodność – niezgodność uzyskanego wyniku z oczekiwaniami
Egocentryzm atrybucyjny – przecenianie własnego wkładu w jakiś wynik osiągany wspólnie z innymi osobami. Ross i Sicoly – pytali małżonków jaki % prac domowych wykonuje on/ona a jaki % wykonuje partner. Suma zazwyczaj przekraczała 100%.
Wyjaśnienia:
- motyw autowaloryzacji
- łatwość w przypomnieniu sobie swoich działań bardziej jak cudzych
- przecenianie tego, w jakim stopniu inni zwrócili uwagę na nasze działania (pozytywne czy negatywne)
Efekt fałszywej powszechności – Ross, Green, House - przecenianie stopnia powszechności własnych sądów. Poglądy inne jak nasze są częściej przypisywane czynnikom wewnętrznym.
- otaczamy się osobami o podobnych poglądach, stąd myślimy, że są one powszechne
- nasze poglądy mają podwyższona dostępność umysłową – nie myślimy o innych możliwościach
- ...
gusko_i