Wykorzystanie stopnia zarastania szwów czaszkowych do szybkiej śródsekcyjnej oceny wieku osób dorosłych.pdf

ARCH. MED. SĄD. KRYM., 2005, LV, 185-189 PRACE ORYGINALNE

Jarosław Bednarek, Elżbieta Bloch-Bogusławska, Piotr Engelgardt, Ewa Wolska,

Karol Śliwka

Wykorzystanie stopnia zarastania szwów czaszkowych do szybkiej

śródsekcyjnej oceny wieku osób dorosłych

The degree of closure of the cranial suture as a quick adult age evaluation

tool during autopsy

Z Katedry Medycyny Sądowej AM w Bydgoszczy

Kierownik: prof. dr hab. Karol Śliwka

Celem pracy była ocena możliwości szybkiego określania

wieku podczas sekcji zwłok na podstawie stopnia zaro-

śnięcia szwów czaszkowych. Wykorzystując szew strzał-

kowy i fragmenty szwów wieńcowego i węgłowego doko-

nano określenia wieku 20 kobiet i 20 mężczyzn. Wyniki

porównano z wiekiem metrykalnym ustalonym na podsta-

wie dat urodzeń i śmierci badanych. W wielu przypadkach

stwierdzono niewielkie przeszacowanie wieku w chwili

śmierci. Uzyskane wyniki wskazują, że precyzyjna ocena

wieku na podstawie stopnia zarastania szwów nie jest

możliwa bez maceracji pokrywy czaszki.

Kwestia możliwości odtworzenia wieku człowie-

ka na podstawie jego cech biologicznych stanowi

jeden z ważnych problemów medycyny sądowej

i antropologii. Metody rekonstrukcji wieku rozwojo-

wego i w dalszej konsekwencji wieku chronologicz-

nego wykorzystywane są przy identyfikacji osób

żywych nieznanego pochodzenia (np. nielegalnych

imigrantów, uchodźców itp.) [6]. Jednak przede

wszystkim znajdują one zastosowanie w toku

identyfikacji osób zmarłych na podstawie ich szcząt-

ków kostnych.

Ocena wieku na podstawie szkieletu dokonywa-

na jest zwykle w sytuacji gdy zostały odnalezione

szczątki, które uległy kompletnemu lub prawie kom-

pletnemu zeszkieletowieniu i nie stwierdzono przy

nich żadnych przedmiotów pozwalających na usta-

lenie tożsamości. Oceny wieku osób, których ciała

nie zostały zmienione w wyniku procesów pośmiert-

nych dokonują zwykle funkcjonariusze organów śled-

czych na miejscu znalezienia zwłok, na podstawie

wyglądu zmarłego. Postępowanie takie nie ma żad-

nych podstaw naukowych i opiera się na subiektyw-

nym skojarzeniu cech morfologicznych twarzy z wy-

obrażeniem o typowym wyglądzie osób w danym

wieku. Dla potrzeb identyfikacji zmarłego, którego

zwłoki nie uległy rozkładowi czy też zniszczeniu pro-

cedura taka wydaje się być wystarczająca.

W pewnych przypadkach konieczna jest szcze-

gółowa analiza cech biologicznych osoby zmarłej,

której celem jest szybka i w miarę możliwości pre-

cyzyjna ocena wieku. Sytuacja taka dotyczy prze-

ważnie zwłok w stanie zaawansowanego rozkładu

The aim of this paper was to test a method of quick

evaluation of age of deceased during autopsies based

on examination of cranial suture closure. The age of 20

males and 20 females was evaluated based on sagittal

and fragments of the coronal and lambdoid sutures. The

results were compared with the actual chronological age

of the deceased calculated on the basis of their dates of

birth and demise. In many cases, a slight overestimation

occurred in evaluating the age by analyzing the sutures.

Thus the results show that a precise and thorough

evaluation of the deceased’s age is not possible on the

basis of the cranial suture closure without maceration of

the skull.

Słowa kluczowe: identyfikacja, wiek, szwy czasz-

kowe

Keywords: identification, age, cranial sutures

186 Nr 3

w przypadkach gdy charakter prowadzonego do-

chodzenia wymusza konieczność określenia wie-

ku nieznanej osoby zmarłej już podczas sekcji.

Zadanie takie jest niezwykle trudne nawet dla

najbardziej doświadczonych lekarzy sądowych i an-

tropologów. Podstawowy problem stanowi w tym

przypadku czas jaki jest niezbędny by ocenić stan

cech świadczących o wieku. Z tego powodu należy

wykluczyć wykorzystanie spojenia łonowego [7] lub

końców mostkowych żeber [4] ponieważ należy je

uprzednio poddać maceracji. Długotrwałej obróbki

wstępnej pobranych fragmentów kości wymagają

również metody histologiczne i chemiczne.

Poważne ograniczenia wiążą się także z wyko-

rzystaniem zębów. Opracowana przez Gustafson

metoda szlifów zębowych [3] jest czasochłonna

i wymaga odpowiedniego sprzętu. Z kolei cechy zę-

bów jednokorzeniowych, choć pozwalają na szyb-

ką i łatwą ocenę wieku, są bezużyteczne w sytuacji

gdy występują zaawansowane zmiany w przyzębiu

i patologie korzeni zębowych [2]. Poza tym niezwy-

kle trudno zdecydować się na pobranie zębów gdyż

powoduje to oszpecenie zwłok, co może mieć ne-

gatywne konsekwencje podczas okazania ich ro-

dzinie. Podczas ekstrakcji może dojść do ułamania

fragmentu korzenia i pozostawienia go w zębodo-

le. Może to doprowadzić do znacznego niedosza-

cowania wieku osobnika ponieważ każdy milimetr

stanowiący o długości korzenia i prześwitu korze-

niowego ma w tym przypadku istotne znaczenie.

Oprócz tego obydwie metody nie są przydatne je-

żeli zmarły utracił zęby za życia.

Pozostają więc dwie możliwości: ocena wieku

na podstawie przekroju strzałkowego przez koniec

bliższy kości ramiennej lub na podstawie stopnia

zaawansowania obliteracji szwów czaszkowych.

Pierwsza z wymienionych metod została opraco-

wana już pod koniec XIX wieku przez Wachholza

i jest obecnie powszechnie stosowana w Polsce [8].

Z kolei zarastanie szwów czaszkowych jako wy-

znacznik wieku rozwojowego znane było już od XVI

wieku i doczekało się bardzo wielu opracowań. Prze-

glądu prac poświęconych temu zagadnieniu auto-

rzy dokonali we wcześniejszej publikacji [1].

Metoda Wachholza posiada pewne ogranicze-

nia. Wiek może być określany w stosunkowo sze-

rokich ramach przez co dokładność oceny nie za-

wsze jest wystarczająca. Poza tym wymagane jest

odsłonięcie i przekrojenie kości ramieniowej co

wydłuża czas sekcji.

Porównanie czasowej skali zmian zachodzących

z wiekiem w kości ramieniowej i analogicznej skali

dla zarastania szwów czaszkowych wskazuje na

możliwość dokładniejszego oznaczenia wieku w opar-

ciu o szwy czaszkowe. Poza tym metoda ta jest szyb-

sza i łatwiejsza ponieważ nie wymaga żadnych do-

datkowych czynności wykraczających poza stan-

dardy typowej sekcji. W związku z tym druga z wy-

mienionych opcji wydaje się najkorzystniejsza dla

celów szybkiej oceny wieku. Weryfikacja tej hipote-

zy była przedmiotem niniejszych badań.

MATERIAŁ I METODY

Badania przeprowadzano w Katedrze i Zakładzie

Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Bydgosz-

czy. Analizowany materiał pochodził od 20 kobiet

i 20 mężczyzn. Wykorzystano pokrywy czaszek, które

podczas sekcji odpiłowywane są standardowo w celu

otwarcia puszki mózgowej. Po oddzieleniu i obmy-

ciu pobranych fragmentów czaszki, dokonano me-

chanicznego usunięcia okostnej przy pomocy na-

rzędzi sekcyjnych „na tępo”. Po sekcji pokrywy zo-

stały ponownie zespolone ze zwłokami.

Rzeczywisty wiek metrykalny badanych osób

ustalono na podstawie daty urodzenia i daty śmierci

podanych do protokołów sekcyjnych przez organa

zlecające sekcje. Oceny wieku rozwojowego doko-

nano na podstawie zewnętrznych części szwów

znajdujących się na odpiłowanej części mózgo-

czaszki czyli szwu wieńcowego (bez odcinków pars

temporalis), strzałkowego oraz górnego fragmentu

szwu węgłowego (pars lambdoidea) (ryc. 1). Ponie-

waż pozostałe szwy czaszkowe wykorzystywane do

Ryc. 1. Odcinki szwów sklepienia czaszki. Szew wieńco-

wy: C1 – pars bregmatica, C2 – pars complicata, C3 –

pars temporalis; szew strzałkowy: S1 – pars bregmatica,

S2 – pars verticalis, S3 – pars obelica, S4 – pars lamdo-

idea; szew węgłowy: L1 – pars lamdoidea, L2 – pars

media, L3 – pars asterica

Fig. 1. Sections of cranial vault sutures. Coronal: C1 – pars

bregmatica, C2 – pars complicata, C3 – pars temporalis;

sagittal: S1 – pars bregmatica, S2 – pars verticalis, S3 –

pars obelica, S4 – pars lamdoidea; lambdoid: L1 – pars

lamdoidea, L2 – pars media, L3 – pars asterica

Jarosław Bednarek, Elżbieta Bloch-Bogusławska, Piotr Engelgardt

Nr 3 187

WYKORZYSTANIE STOPNIA ZARASTANIA SZWÓW

Tabela I. Uproszczony schemat obliteracji szwów czaszkowych w badanych odcinkach wg różnych autorów [5].

Objaśnienia: <50% – obliteracja obejmuje mniej niż 50% odcinka, >50% – obliteracja obejmuje ponad 50% odcinka

lub cały odcinek.

Table I. Simplified pattern of cranial suture closure at examined sections according to different authors [5]. Abbreviations:

<50% – less than 50% closured, >50% – more than 50% closured or complete closure.

Szew

Odcinek

Wiek obliteracji (w latach)

Suture

Pars

Age of closure (years)

Mężczyźni

Kobiety

Males

Females

<50%

>50%

<50%

>50%

Strzałkowy

S1 (pars bregmatica)

50-54

55-59

50-54

55-59

S2 (pars verticalis)

35-39

40-44

43-47

48-52

Sagittal

S3 (pars obelica)

20-24

25-29

30-34

S4 (pars lambdoidea)

38-47

55-64

43-47

48-52

Wieńcowy

C1 (pars bregmatica)

45-49

50-54

55-59

60-64

Coronal

C2 (pars complicata)

70-∞

80-∞

Węgłowy

L1 (pars lambdoidea)

55-59

60-64

65-69

Lamboid

oceny wieku znajdowały się poza obrębem odpiło-

wanej pokrywy konieczne było podjęcie próby opra-

cowania skali stanowiącej podstawę do określania

wieku wyłącznie na bazie szwów sklepienia czasz-

ki. Do opracowania tej skali wykorzystano schemat

opublikowany przez Piontka, stanowiący syntezę

wyników badań różnych autorów [5]. Skala została

zaprezentowana w tabeli I.

Po określeniu wieku na podstawie szwów, po-

równywano go z rzeczywistym wiekiem chronolo-

Tabela II. Wiek chronologiczny i wiek określony na podstawie obliteracji szwów czaszkowych.

Table II. Chronological age of death and age estimated based on cranial suture closure.

Numer

Mężczyźni

Kobiety

badanego

Males

Females

Number of

Wiek

examinated

chronologiczny

oznaczony

chronologiczny

oznaczony

person

Chronological

Estimated

Chronological

Estimated

age death

60-64

48-52

> 70

60-64

> 70

60-64

> 80

60-64

> 80

45-49

> 80

> 70

65-69

55-59

60-64

> 70

48-52

60-64

38-42

35-39

50-54

35-39

30-34

60-64

48-52

40-44

38-42

50-54

48-52

55-59

60-64

50-54

> 80

55-59

50-54

45-49

50-54

35-39

50-54

188 Nr 3

Jarosław Bednarek, Elżbieta Bloch-Bogusławska, Piotr Engelgardt

gicznym zmarłego w celu stwierdzenia czy istnieje

pomiędzy nimi zgodność, czy też wnioski dotyczą-

ce prawdopodobnego wieku chronologicznego

wskazują na jego niedoszacowanie lub przeszaco-

wanie.

cowano metodykę oceny wieku. W prawie wszyst-

kich przypadkach przeszacowania, wiek badanej

osoby przypisano do zakresu starszego tylko o je-

den poziom. Być może dane będące podstawą skali

oceny wieku zostały otrzymane w wyniku badań prze-

prowadzonych w populacjach, w których procesy

obliteracyjne zachodzą nieco wolniej. Przyczyną roz-

bieżności mogły więc być różnice wynikające ze

zmienności międzypopulacyjnej, które utrudniają oce-

nę wieku nie tylko podczas sekcji zwłok ale i w każ-

dym innym przypadku.

Jednak najistotniejszy problem stanowi pokry-

wająca mózgoczaszkę okostna. Całkowite, mecha-

niczne usunięcie tej błony bez maceracji okazało

się niemożliwe. Znajdujące się na powierzchni

szwów drobne resztki okostnej, o barwie bardzo

podobnej do barwy kości mogły mieć wpływ na

precyzję oceny wieku poprzez przesłonięcie nieza-

rośniętych fragmentów szwów i stworzenie wraże-

nia obliteracji. Stąd też zapewne tak duży odsetek

przypadków przeszacowania wieku.

Wyniki naszych badań wskazują, że próba pre-

cyzyjnej i szybkiej oceny wieku podczas sekcji zwłok

na podstawie stopnia zarastania szwów sklepienia

czaszki wypadła nie całkiem pomyślnie. Głównym

czynnikiem uniemożliwiającym właściwą ocenę wie-

ku był najprawdopodobniej brak możliwości dokład-

nego oczyszczenia badanego fragmentu czaszki.

W takiej sytuacji należy rozważyć czy podejmowa-

nie próby oceny wieku już podczas sekcji jest za-

sadne lub też doprowadzić do wypracowania me-

tod pozwalających na natychmiastowe kompletne

usunięcie części miękkich z pokrywy czaszki.

Antropologiczne techniki rekonstrukcji wieku zo-

stały opracowane na podstawie całkowicie zeszkie-

letowionych lub dokładnie wymacerowanych

szczątków kostnych. Szkieletowe wskaźniki wieku

mają często bardzo niewielkie rozmiary. Dotyczy

to szczególnie szwów czaszkowych, cech spoje-

nia łonowego, żeber i zębów. Niedokładne oczysz-

czenie kości może przyczynić się do niewłaściwej

analizy badanego materiału. Cechy kluczowe dla

rozpoznania wieku mogą być niedostrzeżone lub

niewłaściwie zinterpretowane. Żaden z uznanych

w świecie podręczników antropologii sądowej nie

wspomina o możliwości wykonania szybkich ba-

dań wstępnych podczas sekcji zwłok. Ponadto

okres czasu niezbędny do oczyszczenia kości z po-

zostałości tkanek miękkich nie jest aż tak długi aby

ryzykować dokonanie niedokładnej ekspertyzy

wstępnej. W związku z tym nasuwa się wniosek, że

ostateczna ocena wieku nie powinna być dokony-

wana podczas sekcji jeżeli nie ma pewności co do

możliwości właściwego przygotowania badanego

materiału do badań.

WYNIKI

Rzeczywisty wiek chronologiczny badanych

osób oraz wiek ustalony na podstawie dostępnych

odcinków szwów czaszkowych wraz z oceną ich

zgodności zaprezentowano w tabeli II. Jak wynika

z przedstawionych danych zgodność wieku chro-

nologicznego z zakresem wyznaczonym na pod-

stawie stanu obliteracji została osiągnięta jedynie

w 10 przypadkach (25%) czego 7 dotyczy męż-

czyzn a tylko 3 kobiet. Zakresy wieku oszacowane

dla jednego z mężczyzn i jednej z kobiet mieściły

się poniżej ich wieku chronologicznego. W pozo-

stałych 28 przypadkach (70%) wiek wyznaczony na

podstawie dostępnych szwów był nieco starszy niż

w rzeczywistości. Przeszacowanie takie miało miej-

sce w odniesieniu do 12 mężczyzn i 16 kobiet.

DYSKUSJA

Analizując wyniki zamieszczone w tabeli I można

zauważyć, że choć wielokrotnie rzeczywisty wiek

zmarłego nie mieści się w oznaczonym zakresie to

jednak równie często wykracza poza niego o 1-2 lata.

W praktyce identyfikacji osobniczej błąd taki nie jest

na tyle istotny by mógł utrudnić ustalenie podstawo-

wego parametru jakim jest wiek przy ocenie tożsa-

mości. Z kolei dwa przypadki niedoszacowania wie-

ku mogą być konsekwencją odmiennego działania

czynników środowiska życia na przebieg ontogene-

zy badanych osób. Obliteracja zachodzić mogła

w ich przypadku w tempie wolniejszym niż u więk-

szości przedstawicieli badanej populacji.

Wyniki przeprowadzonych przez nasz zespół

badań wskazują, że mimo wymienionych zalet tech-

nika ta nie jest wolna od ograniczeń. Świadczy

o tym wielokrotny brak zgodności wieku chronolo-

gicznego z zakresami wieku ustalonego na podsta-

wie badań. Fakt ten można tłumaczyć istnieniem

kilku niekorzystnych czynników.

Pierwszym z nich jest liczba wskaźników wieku.

Do badania wykorzystano wyłącznie szwy znajdu-

jące się w obrębie oddzielonej od zwłok pokrywy

czaszki. Ogranicza to zakres informacji niezbędnych

do prawidłowej oceny wieku badanej osoby. Kolej-

nym niekorzystnym czynnikiem może być odmien-

na specyfika populacji, na podstawie których opra-

Nr 3 189

WYKORZYSTANIE STOPNIA ZARASTANIA SZWÓW

Powyższa konkluzja nie musi mieć jednak cha-

rakteru ostatecznego. Prawdopodobnie możliwe

jest opracowanie skutecznej metody dokładnego

i szybkiego oczyszczania pobranego materiału kost-

nego przy pomocy metod chemicznych lub mecha-

nicznych nie zmieniających struktury tkanki kost-

nej. Wymaga to jednak dokonania szeregu badań

i eksperymentów. Autorzy pracy planują podjęcie

tego zadania w przyszłości.

5. Piontek J.: Biologia populacji pradziejowych,

Wydawnictwo UAM, Poznań, 1996.

6. Ritz-Timme S., Cattaneo C., Collins M. J., Wa-

ite E. R., Schutz H. W., Kaatsch H. J., Borrman H. I.:

Age estimation: the state of the art in relation to the

specific demands of forensic practise, Int. J. Legal

Med., 2000, 113(3), 129-136.

7. Suchey J. M. and D. Katz 1998. Application of

pubic age determination I a forensic setting. W: K.

Reichs (red.), Forensic Osteology: Advances in the

Identification of Human Remains, C. C. Thomas,

Springfield IL, 1998, 204-236.

8. Wachholz L.: Über die alterbestimmung an

leichen auf grund des ossificationsprozesses im

oberen humerusende, Friedreichs Blatter Gerichtl.

Med., 1894, 45, 210.

PIŚMIENNICTWO

1. Bednarek J., Bloch-Bogusławska E., Śliwka

K.: Rozwój współczesnych metod oceny wieku na

podstawie zarastania szwów czaszkowych, Arch.

Med. Sąd i Krym., 2002, 52(3), 295-304.

2. Foti B., Adalian P., Signoli M., Ardagna Y., Duto-

ur O., Leonetti G.: Limits of the Lamendin method in

age determination, Forensic Sci. Int., 2001, 122(2-3),

101-106.

3. Gustafson G.: Age Determination on Teeth,

J. Amer. Dental Assoc., 1950, 41, 45-54.

4. Iscan M. Y., Loth S.R.: Determination of age

from the sternal rib in white males: a test of the pha-

se method, J. Forensic Sci., 1986, 31(1), 122-132.

Adres do korespondencji:

Jarosław Bednarek

Katedra Medycyny Sądowej

AM w Bydgoszczy

ul. Skłodowskiej-Curie 9

85-094 Bydgoszcz

e-mail: bednarek@amb.bydgoszcz.pl

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: