128 czas wolny - odpoczynek
W nauczaniu Jana Pawia II tematyka cz.w. pojawia się najczęściej w kontekście pracy (por. LE 5). W sytuacji współczesnego wyzysku, gdy często pozbawia się pracownika prawa do o., a praca traktowana jest wyłącznie jako eksploatacja ludzkich sił w zewnętrznym działaniu, Papież wielokrotnie przypomina o obowiązku, jaki ciąży na pracodawcach i samych pracownikach. Obowiązek ten dotyczy zapewnienia sobie i innym cz.w., który byłby potwierdzeniem wolności w zakresie podejmowania decyzji o kształcie własnej codzienności, a także służyłby zapewnieniu większej wolności (por. CA 7; Homilia, Legnica, 2.06.1997).
Cykl pracy i o. jest wpisany w ludzką naturę. Jest on zgodny z wolą samego Boga, co poświadcza opis stworzenia (por. Rdz 2,2-3). O. więc, podobnie jak praca, jest powinnością moralną, choć nie da się ściśle określić ilości cz.w. Swój cz.w. człowiek może wykorzystać w różnoraki sposób. Najczęściej służy on wypoczynkowi i świętowaniu. Stąd w nauczaniu Jana Pawła II pojęcie cz.w. jest używane niekiedy zamiennie - obok pojęcia o., występuje też w kontekście obowiązku nadania kultycznego charakteru temuż czasowi (por. DD 65).
Współczesna kultura staje się coraz bardziej kulturą cz.w. Dzięki rozwijającej się nauce i technice człowiek ma coraz więcej cz.w. Niestety czas ten nie zawsze jest potwierdzeniem jego wolności. Człowiek jest wystawiony na liczne niebezpieczeństwa związane zwłaszcza z takimi postawami, jak: lenistwo, próżniactwo i nuda (por. DD 68). Zagrożenie stanowi także nastawienie wyłącznie
na przyjemność i konsumpcję. Takie zjawiska jak konsumizm czy materializm sprawiają, że człowiek sam siebie pozbawia cz.w. bądź przerzuca całą swoją aktywność na ten czas, co znajduje swój wyraz w pra-coholizmie, nadaktywizmie, poddaniu się mediom. Istnieje więc stalą potrzeba „wyzwolenia" cz.w.
Problemem moralnym staje się zatem nie tylko posiadanie cz.w., ale także sposób jego wykorzystania. Dotyczy to w szczególności specyficznej kategorii cz.w., jaką jest czas na emeryturze. Cz.w., jako czas do zagospodarowania, nie może oznaczać bezczynności (por. tamże). Nie jest to także czas absolutnie wolny, zwłaszcza gdyby tę wolność rozumieć jako wolność od zasad moralnych. Trzeba go odnosić do powołania chrześcijańskiego obejmującego całe życie i do podstawowych płaszczyzn ludzkiego życia.
Cz.w. jest człowiekowi niezbędny przede wszystkim ze względu na jego ludzką godność oraz związane z nią potrzeby. Ma do spełnienia swoje zadanie w osobistym rozwoju człowieka, we wszechstronnym kształtowaniu jego osobowości. Użyty na wypoczynek, regenerację sił, odprężenie, życie kulturalne, kontakt z przyrodą, może przyczynić się do doskonalenia umysłu i ciała, równowagi ducha, wzmocnienia zdrowia psychicznego i fizycznego. Papież wskazuje, że drogą ku temu mogą być swobodne zajęcia i studia, podróże w obce strony (turystyka), obcowanie z pięknem, ćwiczenia i pokazy sportowe, wysiłek fizyczny (por. DD 67). Regeneracja sił fizycznych powinna wiązać się z duchowym odpoczynkiem, który prowadzi do od-
nalezienia i wypracowania w sobie „nowego stworzenia". Jan Paweł II, nawiązując do C. K. Norwida, mówi, że „odpocząć" znaczy „począć na nowo" (por. Homilia, Nowy Targ, S.06.1979). Człowiek zatem w cz.w. może rozwijać te siły i uzdolnienia, których nie mógłby doskonalić W pracy zawodowej; może skupić się na dialogu z samym sobą. Cz.w. po-trwierdza wiec prymat godności czło-wieka nad wymogami ekonomii.
Cz.w. ma także charakter społeczny, ponieważ może sprzyjać bra-terskiej wspólnocie, służyć umocnieniu więzi międzyludzkich, zwłaszcza rodzinnych, wzajemnemu poznaniu wzbogacającemu ludzi, także nawiązaniu braterskich stosunków między ludźmi różnych stanów, narodowości i ras. Jest to również czas na pogłębianie więzi społecznych (por. DD 68).
Cz.w. ma również wymiar religijny, ponieważ wiąże się z obowiązkiem uświęcania czasu. Powinien być czasem nawiązania relacji z Bogiem po-rzez modlitwę i życie kultyczne, czasem odniesienia wszelkiej aktywności do Boga. Potwierdza on absolutny prymat Boga. Jest naśladowaniem o. Boga i jednocześnie zapowiada nadejście „nowego nieba" i „nowej ziemi", gdzie człowiek zostanie wyzwolony ostatecznie z niewoli swo-ich potrzeb. O. jest rzeczą „świętą", pozwala on wyrwać się człowiekowi
z rytmu ziemskich zajęć, nierzadko nazbyt go pochłaniających, i na nowo uświadomić sobie, że wszystko jest dziełem Bożym (por. tamże).
Te liczne możliwości wiążące się
z cz.w. byłyby trudne do zrealizowa-nia, gdyby nic został zagwaranto-wany przynajmniej jeden dzień w ty-
godniu pozwalający wszystkim na o. i świętowanie.
Jan Paweł II: CA 7; LE 25.
DD 64-68.
Homilie: Nowy Targ, 8.06.1979; Katowice,
20.06.1983;Lubaczów,3.06.1991;Legnica,
2.06.1997; Sosnowiec, 14,06.1999.
KDK 61; 67; KKK 2184; 2187. S. Rosik. Dekalog jako norma życia i wolności. Poznań 1997; J. Nagórny. Czas wolny w perspektywie teologicznomoral-nej. RT 48:2001 z. 3; M. Ostrowski. Czas wolny. W: ENS.
ks. Tadeusz ZADYKOWICZ
aik1973