Grudziński – 2 strony
Ur. 20 V 1919 w Kielcach, zm. 4 VII 2000 w Neapolu – pisarz, eseista, krytyk literacki, dziennikarz, żołnierz, więzień łagrów. Ur. się w rodzinie zasymilowanych Żydów. Wraz z rodziną, po sprzedaży starej posiadłości, osiedlił się w Suchedniowie, gdzie spędził niemal całą młodość, aż do 1939. To niewlkie miasto w Świętokrzyskiem pisarz wspominał z sentymentem, m.in. w Innym świecie. Naukę pobierał, dojeżdżając pociągiem do odległych o ponad 20 km Kielc, w Gimnazjum im. M. Reja w Kielcach (obecnie I LO im. Żeromskiego w Kielcach). Studiował 2 lata filologię PL na UW, pisał dla czasopism „Ateneum”, „Pion”, „Nowy Wyraz”, był kierownikiem tyg. „Orka na Ugorze”. 15 X 1939 założył wraz z kolegami 1 z I PL organizacji konspiracyjnych PL Ludową Akcję Niepodległościową (PLAN). Był jej szefem przez 2 m-ce. III 1940 próbował przedostać się z Grodna na Litwę. Wynajęci przez niego przemytnicy okazali się jednak być na usługach NKWD i Grudziński został aresztowany zaraz po opuszczeniu miasta. Umieszczono go w tamtejszym więzieniu, gdzie został szybko skazany na 5 lat pobytu w obozach. Następnie, poprzez więzienia w Witebsku, Leningradzie i Wołogdzie trafił do łagru w Jercewie. 20 I 1942 po dramatycznej głodówce protestacyjnej został stamtąd zwolniony na mocy – obowiązującego już od niemal pół roku – układu Sikorski-Majski. Wstrząsający opis rzeczywistości obozowej zawarł później w książce Inny świat. 12 III w miejscowości Ługowoje udało mu się przyłączyć do armii gen. Andersa. Walczył m.in. pod Monte Cassino, za co o3mał order Virtuti Militari. Po wojnie w 1945 został emigrantem politycznym. Wraz z żoną Krystyną (z domu Stojanowską) przeniósł się do Londynu, gdzie był publicystą londyńskiego tygodnika „Wiadomości”. Współtworzył i red. miesięcznik „Kultura”. Był także członkiem Instytutu Literackiego. Współpracował z PL Porozumieniem Niepodległościowym w kraju. 1952 umarła żona Krystyna. 1952-55 pracował dla Radia Wolna Europa w Monachium. 1955 osiadł na stałe w Neapolu gdzie poślubił Lidię, córkę Benedetto Crocego. Zm. w wieku 81 lat. Był członkiem Stowarzyszenia Pisarzy PL. 1990 został laureatem nagrody literackiej polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego. 2000 odebrał w Krakowie doktorat honoris causa UJ.
Był autorem, na którego dorobek składają się utwory najróżniejszych gatunków: reportaże, szkice, eseje, listy i wspomnienia, dzienniki.
Jako autor jest w pełni świadomy swoich obowiązków, a jego bezkompromisowość jest wyrazem uporczywych prób dotarcia do prawdy, czyli szacunku do człowieka i jego suwerenności. I to właśnie człowiek, a właściwie etos człowieczeństwa jest czymś, w co autor wierzy i za co bierze odpowiedzialność. Ta sama wiara nie pozwala mu upiększać rzeczywistości, ale nakazuje opisać ją taką jaką była. Jest szczególnie wyczulony na groźby totalitaryzmu, postawy elit intelektualnych i świadectwa tych nielicznych, którzy ostrzegają przed obłędem naszych czasów. Ale na politycznym wymiarze czasów współczesnych się nie kończy. Pisarz powinien pogłębiać swoją wiedzę o człowieku. Jeśli bowiem jest ona tylko hymnem pochwalnym jego wielkości – już jest tylko cząstkowa, a więc nieprawdziwa. Aby zrozumieć niebezpieczeństwa tkwiące w ludzkiej naturze, trzeba poddać uważnemu oglądowi to co w niej mroczne, okrutne i na pograniczu barbarzyństwa. Nikczemność i małość człowieka są jednym z wątków całej twórczości GHG, świadomość ich obecności zawiera w sobie paradoksalnie szansę wielkości.
Równie ważną cechą pisarstwa jest wierność, którą można wyrazić postawą conradowskiego kapitana Mc Whirra – 3mać się raz obranego kursu w szalejącej wokół nawałnicy. W całym pisarstwie obecne jest przeświadczenie o istnieniu wartości niepodważalnych, obowiązujących w każdych warunkach. Są one godne obrony mimo niebezpieczeństw z tym związanych, ryzyka a nawet śmierci. Przeżycia obozowe uwrażliwiły go na ludzkie cierpienie, krzywdę i prześladowania bliźnich, na niszczenie elementarnych wartości, których należy bronić. Jego pisarstwo to ciągłe, choć zawoalowane przypominanie – po epoce obozów – o istnieniu Dekalogu.
Szukał stylu pisania, który nadawałby się do opisu rzeczywistości w jej różnych, najróżniejszych wymiarach. Odnalazł go w powściągliwości, precyzji i jasności wywodu, unikając jednocześnie pułapek intymności. Patronami takiego sposobu pisania są Stendhal i Babel. U pierwszego ceni sztukę eliminacji, która po odrzuceniu zbędnych ornamentów pozwala utrwalać to, co istotne – esencję przeżytych doświadczeń i doznań. Zaś z Babelem łączy pisarza przekonanie, że do pełni wyrazu artystycznego dochodzi się poprzez ciągłą selekcję, drogą nieustannych redukcji i uściśleń. Nie należy jednak sądzić, że GHG jest przedstawicielem literatów – ascetów. Niejednokrotnie w jego twórczości pojawiają się kunsztowne opisy i poetycka wrażliwość. 3ma on jednak słowa na uwięzi, nie dowierza im, obawiając się pustosłowia.
Przez lata działalności literackiej wypracował własną odmianę eseju, coraz bardziej zwięzłą. Erudycja, dociekliwość i szeroka perspektywa pozwalają mu na interesujące opisy mało znanych dla wielu czytelników faktów i ich oryginalne oceny. Pisarz obiektywizuje omawiane sprawy. Stwarza iluzję dystansu do przedmiotu opisu, wycisza emocje, swoje sądy konfrontuje z opiniami innych. Lecz w takim sposobie pisania jest zarazem subiektywny. Wszystko w jego utworach podporządkowane jest pasji człowieka o wlkiej wrażliwości moralnej i metafizycznej.
W utworach wszystko jest zakorzenione w konkrecie, powiązane z osobami i wydarzeniami rzeczywistymi. W opowiadaniach osnutych wokół przypadków fikcyjnych, dbałość o wierność szczegółu i pietyzm w rejestrowaniu zdarzeń czy zachowań ludzi zdumiewają czytelnika, podpowiadając wniosek: tak pisać można tylko będąc naocznym świadkiem.
W opowiadaniach wprowadza postać narratora (często porte-parole pisarza), który dyskretnie uczestniczy w opisywanych wydarzeniach, informuje o nich lub – niczym detektyw – rekonstruuje z ułamkowych, fragmentarycznych danych. Snuta przezeń, pełna niedomówień, opowieść koncentruje się zawsze wokół jakiejś postaci i wydarzeń jej dotyczących. Autor sięga po różne formy wypowiedzi obecne w świadomości społecznej: prasowe komunikaty, nekrologi, kroniki, opowiadania czy dzieła naukowe konkretnych autorów. W Wieży, w 1 ze szkatułkowych opowieści, parafrazuje Trędowatego z miasta Aosty XVIII-w. pisarza Xavier de Maistre'a. W Świętym Smoku cytuje listy chłopa Donato, będącego pierwowzorem 1 z bohaterów i wyjątki z dysertacji naukowej Eleny Cassin o konwersji apulijskich wieśniaków na judaizm. W ten sposób autor uskromnia swoje pisarskie możliwości, stosuje poetykę wyrzeczenia. Aczkolwiek wobec wybranej formy literackiej potrafi być twórczy: dziennikowi, mimo że postrzega się go jako dzieło otwarte, narzuca określone rygory, czyniąc zeń jednolita całość, a w opowiadaniach konstruuje zbliżony do prozy poetyckiej niemal odrębny gatunek, na pograniczu noweli, eseju i przypowieści.
Zdaniem GHG wszystkie wielkie opowiadania są inicjacyjne, choć niekoniecznie ocierają się bezpośrednio o wymiar rel.
Pisarz swoich bohaterów stawia wobec sytuacji granicznych, jak trąd, trzęsienie ziemi, dżuma, stos, obłęd, obóz, a szerzej wobec cierpienia i śmierci. Sytuacje te ze szczególną mocą domagają się odpowiedzi na pytania ostateczne. W jego utworach człowiek jest samotny wobec druzgocących żywiołów, historii, przemocy, szaleństwa innych i własnej skończoności. Wciąż szuka znaków obecności Boga, na przekór obojętności świata. Atrybutem jego człowieczeństwa jest głębokie i świadome przeżywanie cierpienia i przemijania, którym nie zawsze potrafi sprostać. Pisarza fascynuje tajemnica Krzyża, tajemnica cierpienia każdego, sponiewieranego człowieka. Rozważając różne przedstawienia malarskie Ukrzyżowania GHG usiłuje odnaleźć w nich skrót powszedniej doli człowieczej.
Programowe niemal milczenie o Bogu jest wyrazem pisarskiej pokory, wobec ułomności człowieka Absolut wymyka się poznaniu, możliwy jest do określenia tylko w kategoriach negatywnych.
1
mcfly9