Kazimiera Iłłakowiczówna, Poezje – 3 strony
ŻYCIE I TWORZENIE
Literacka spuścizna KI może służyć jako modelowy przykład silnego związku pomiędzy autorem a dziełem. Data jej urodzin jest niepewna. Zazwyczaj podawany jest 1892, ale prawdopodobnie przyszła na świat już w 1888. Jej ojcem był Klemens Zan, syn Tomasza Z., poety i przyjaciela Mickiewicza; matką – Barbara I.. KI ur. się i wychowywała razem z nieco starszą od siebie siostrą w Wilnie. Ojciec zginął w tajemniczych okolicznościach, matka zarabiała lekcjami języków i gry na fortepianie. Zm. na gruźlicę, gdy dziewczynki miały po kilka lat. Jako dziecko nieślubne została adoptowana przez brata matki i jego żonę. Niedługo jednak u nich przebywała. Zabrała ją do siebie zamożna Zofia Buyno z Plater-Zyberków. Resztę dzieciństwa przeżyła w jej majątkach na Witebszczyźnie.
Krótko uczyła się na pensji Platerówny w W-wie, w większości pobierała nauki w domu i zdawała egzaminy w gimnazjum w Dźwińsku. W ten sposób opanowała program męskiego gimnazjum z łaciną i greką. Studiowała we Fryburgu i Genewie, w Oksfordzie ukończyła z dyplomem 2-letnie studium języka i kultury angielskiej dla cudzoziemek, uczyła się w Londynie. Filologię PL i angielską studiowała na UJ. Nie zdobyła jednak uniwersyteckiego dyplomu, bo stanęła temu na przeszkodzie wojna.
W latach młodzieńczych przeżyła b. silny bunt przeciw wszelkim autorytetom, porządkowi świata, w którym żyła, a także przeciwko religii.
I tomik jej wierszy – Ikarowe loty z 1912 (debiut w „Tygodniku Ilustrowanym” wierszem Jabłonie w 1905) – zawiera w całości utwory pochodzące z ateistycznego okresu. Są one całkowicie młodopolskie w stylu (np. utwór Pieśń o lesie o pragnieniu pełnego wyzwolenia i pełnej potęgi).
Gdy zaczęła się wojna, młoda poetka zgłosiła się dobrowolnie do służby w PL czołówce sanitarnej Wszechrosyjskiego Związku Ziemskiego przy armii rosyjskiej. Zachorowała i znalazła się w wojskowym, polowym szpitalu wśród chorych na tyfus, gdzie dłuższy czas walczyła ze śmiercią. Właśnie wtedy doznała kontaktu z Bogiem i definitywnie skończyła z ateizmem.
Zetknięcie się z brutalnym konkretem rzeczywistości wojennej zaowocowało zmianą tematyki i stylu poetyckiej wypowiedzi w Trzech strunach oraz w Kolędach PL biedy, tomikach z 1917. Pojawia się problem fizycznego cierpienia i śmierci rannych żołnierzy z obu stron frontu. Konkret zajmuje miejsce młodopolskich wizji o ogólnym, nastrojowym ch-rze. W nim jest zakorzeniona problematyka patriotyczna. W Kolędach PL biedy pojawiają się I utwory, w których tematyka religijna jest równorzędna w stosunku do patriotycznej, czasem nawet staje się głównym problemem utworu
W 1917 i 1918 pracowała jako korektorka w drukarni w Petersburgu. W 1918 przyjeżdża do W-wy i podejmuje pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych jako młodszy referent. 1926-1935 była osobistą sekretarką Piłsudskiego, podlegając służbowo Ministerstwu Spraw Wojskowych. W 1936 wraca do MSZ jako urzędnik do specjalnych poruczeń przy Gabinecie Ministra. Podróżuje w tych latach po wielu krajach europejskich wygłaszając odczyty i popularyzując PL kulturę.
W 1939, po napaści wojsk sowieckich, na rozkaz najwyższych władz opuszcza wraz z rządem kraj, dociera do rumuńsko-węgierskiego pogranicza (Dalmacja), tam pozostaje przez lata wojny zarabiając lekcjami języków obcych do 1947.
Po powrocie do kraju osiada na stałe w Poznaniu, gdzie do śmierci mieszka w ubogim, sublokatorskim pokoju. Udziela lekcji języków obcych, zarabia również tłumaczeniami. Stara się być samodzielna, dopiero gdy traci wzrok i niedołężnieje, pomocą służą jej studentki z dominikańskiego Duszpasterstwa Akademickiego. Umiera w 1983. Pochowana została w W-wie na Powązkach przy swej siostrze. Była niezwykle silną osobowością.
WŁASNĄ DROGĄ, SWOIM GŁOSEM
Po okresie młodzieńczego buntu i niewiary twórczość poetki wcale nie stała się jednolita lub pozbawiona śladów wewnętrznych konfliktów. Nurt religijny najłatwiej było odnaleźć autorce Trzech strun w związku z tematyką patriotyczną oraz wtedy, gdy chodziło o ludzkie cierpienie spowodowane działaniami wojennymi. Zwłaszcza w liryce bezpośredniego wyznania, gdzie mamy do czynienia z ciągłą ewolucją postawy podmiotu wypowiedzi, przedstawione zostały najróżniejsze stany wewnętrzne – od poczucia odrzucenia przez świat sacrum, co łączy się z wielkim cierpieniem, poprzez nieśmiałą nadzieję, poszukiwanie, oczekiwanie Bożej Miłości, aż do powszedniego kontaktu z rzeczywistością nadprzyrodzoną. Ewolucji tej towarzysza przemiany poetyckiego wypowiadania się. Długie okresy zdaniowe, kilkudziesięciosylabowe wersy, obszerne poematy, cykle wielu ściśle ze sobą połączonych tematycznie utworów zastępowane są przez wiersze krótsze, o zwięźlejszej budowie. Ostatnie lapidarnie formułowane liryki odznaczają się bogactwem skondensowanych znaczeń.
Pomimo tego, iż XX-l. międzywojenne obfitowało w szkoły oraz grupy literackie KI nie związała się z żadną z nich ani przez deklarację, ani też przez praktyczną realizację któregoś z programów.
SPRZECZNOŚĆ OCEN
KI poświęcono b. dużo artykułów, wypowiedzi krytycznoliterackich, esejów, znacznie mniej wypowiedzi naukowych, choć większość piszących ocenia b. wysoko dorobek poetki. Kontrowersję budzą wśród pisarzy, krytyków i literaturoznawców 2 ważne aspekty jej twórczości – stosunek do literackiej tradycji oraz nurt religijny. Część wypowiadających się przyjmuje istnienie utworów o ch-rze religijnym za oczywistość, gdy inni próbują udowodnić, że o nurcie religijnym u tej poetki w ogóle nie może być mowy. Opinie o areligijności literackiego dorobku KI szczególnie dobitnie były formułowane w czasach komunistycznych rządów w PL.
Wielość źródeł, z których autorka czerpała, różnorodność aspektów, jakie interesowały ją w kulturze utrudnia rozeznanie się w jej dorobku. Baśń i legenda, np., mają pewne podobne cechy gatunkowe. Świat obydwu wypełniają – oprócz ludzi czy zwierząt – istoty, siły odmienne, nadprzyrodzone lub fantastyczne. KI wykorzystuje w swej poezji cechy obu gatunków. W dodatku we wczesnej fazie twórczości obserwujemy fascynację pięknem jako wartością samą w sobie. Kontemplacja piękna może pomagać w odnajdywaniu sakralnych znaczeń zwyczajnego świata jak np. w wierszu Skrucha wieczoru: „Ogrody zakwitają w ciemności, / jak niebo gwiazdami zakwita... / Spadły łzy wieczory rzęsiste, / rosa leży głęboko obfita... / Oczyściło się serce dnia. / Już dosyć! Więcej skruchy nie trzeba. / Sznurami woni błagalnych / Kwiaty wstępują do nieba”.
Piękno w twórczości KI do końca pozostaje wartością, ale przestaje być absolutyzowane. Podmiot liryczny zaczyna skupiać uwagę na fenomenie drogi człowieka powołanego do świętości (np. Opowieść małżonki świętego Aleksego).
ŻYCIE WEWNĘTRZNE
Cykl wierszy Z księgi siedmiu noży, aby został prawidłowo odczytany (jako głęboko religijny) musi być rozpatrywany w kontekście przechodzenia przez kolejne fazy wewnętrznego rozwoju. Zmienia się sposób widzenia bólu – od momentu, kiedy męka zaczyna być postrzegana jako krzyż podobny do Chrystusowego. Zwrócenie się o pomoc do Jezusa, poszukiwanie orędownictwa świętych, przebaczenie tym, co byli przyczyną cierpienia, w końcu wyrażenie wielkiej ufności w miłosierdzie Chrystusa, w Jego moc i obronę, są kolejnymi etapami wewnętrznego oczyszczenia, które przechodzi także podmiot-bohater w wierszach KI. Metaforyka przez nią zastosowaną przypomina tę wielkich mistyków, stąd mogą wynikać problemy z właściwym odczytaniem utworów, jeśli się jej nie zna. (Wiersze mistyczne to np. Tuż obok, Ekstaza, Pacierz ranny)
W ŚWIETLE OBJAWIENIA
Inny bogaty nurt w twórczości KI tworzą wiersze nawiązujące do Biblii. O wiele łatwiej jest rozpoznać ich religijny ch-r niż utworów z nurtu „mistycznego”. Najczęściej tytuł, postaci, scena lub sytuacja biblijna, do której nawiązuje utwór „podpowiadają” jego interpretację lub delikatnie ją sugerują (np. tom Szeptem, wiersze Gdyby się nauczyć, Skamieniałości, Puste kłosy).
TRADYCJA I HUMOR
Oryginalność KI wyraża się nie tylko w jej niezależności od programów poetyckich z tamtego czasu, ale także w umiejętności twórczego korzystania z tradycji, np. średniowiecznej, barokowej, romantycznej, ludowej. Wyraźnie odcina się jako autorka poezji religijnej od innych znanych poetów poezji religijnej tego czasu – B. Ostrowskiej, Staffa, Lieberta. Jej metafory pustej muszli, żywej róży tkwiącej w bukiecie 3manym Bożą ręką, skały rozsypujące się w piach są jednocześnie trafne i piękne.
Pod niektórymi względami poetka jest prekursorem wyznaczającym drogi rozwoju współczesnej poezji. Chodzi tu o jej poetyckie kolędy ukazujące nieszczęścia I wś. (wzór ten był wykorzystywany w czasie II wś.), a także humor i komizm w utworach religijnych ukazujący zżycie się, zadomowienie bohatera lirycznego wśród świętości. Humor ten nigdy nie oznacza profanacji, wynika co najwyżej z ludzkiej przekory lub wywołuje go dopisanie do sceny biblijnej komicznego szczegółu, np. wiersz Przypowieść: „Kiedy łykał Jonasza proroka wieloryb, / płotkę niechcący z wodą razem chłepnął prorok, / ta, uwięzła w żołądku, miota się i kąsa, / aż Jonasz gnąc się w kurczach drze brodę i wąsy. / U wieloryba w brzuchu i tak jest niesłodko, / a tu jeszcze dojada nie strawiona płotka! / Straszna to jest historia i rychło nie minie. / „A wieloryb?” – Cóż wieloryb: jak płynął, tak płynie”.
LITERACKA PUBLICYSTYKA
Poezja była przez KI zawsze traktowaną jako drugorzędna wobec pracy w administracji. Pozwalała po prostu dać upust przeżyciom, rozładować napięcie. Chętnie uprawiała publicystykę społeczną, nie stroniła od pisania wierszy na zamówienie.
W nurcie religijnym też odnajdujemy poetycką publicystykę. Na zamówienie ks. Kazimierza Lagosza powstały utwory dotyczące bpa Nankiera Kołdy (np. Opowieść o moskiewskim męczeństwie).
ODNALEZIENIE CZŁOWIEKA
Ból sprawiany przez innych ludzi jest długo 1 z podstawowych doznań przedstawionych w twórczości KI, nawet po dokonaniu się religijnego przełomu, ale wtedy pojawia się możliwość przebaczenia krzywd. Dopiero po dokonaniu rozrachunku z sobą oraz z innymi, po akcie przebaczenia, gdy postawa religijna jest już ugruntowana, stosunek do 2 człowieka staje się spokojny i zarazem głęboko chrześcijański.
Właśnie w tym czasie najwięcej wierszy poświęciła poetka różnym zwyczajnym ludziom (najczęściej z niższych sfer – biednym, służącym, cierpiącym), np. A za tym smyczkiem cygańskim....
Wreszcie w ostatnich tomach z najdojrzalszymi religijnie wierszami podmiot liryczny jawi się jako ktoś mający dość życiowego doświadczenia, by móc innym udzielać rady (Przestroga, Wspomnienie).
Mówiąc o cechach autobiograficznych utworów KI musimy zachować umiar, bowiem poetka potrafi milczeć lub mówić w ten sposób, że trudno odnieść pewne znaczenia z wierszy do jej życia.
Wydała m.in. zbiory wierszy:
3
· Ikarowe loty (1911) – tom debiutancki
· Trzy struny (1917)
· Śmierć Feniksa (1922)
· Rymy dziecięce (1923)
· Połów (1926)
· Obrazy imion wróżebne (1926) – potem wznawiane jako Portrety imion
· Płaczący ptak (1927)
· Popiół i perły (1930)
· Słowik litewski (1936)
· Wiersze o Marszałku Piłsudskim 1912-1935 (1936)
· Wiersze bezlistne (1942)
· Lekkomyślne serce (1959)
· Wiersze dziecięce (1959)
· Szeptem (1966) – ostatni autorski tom wierszy (potem ukazywały się wybory utworów)
· Ta jedna nić. Wiersze religijne (1967)
· Liście i posągi (1968)
· Odejście w tło (1976)
mcfly9