Tadeusz Różewicz (1921-)
✔ debiutował w prasie przedwojennej
✔ 1942 – w czasie okupacji (pseud. Satyr) wydał poezje i opowiadania Echa leśne
✔ 1947 – opublikowanie I zbioru poezji Niepokój; razem z Czerwoną rękawiczką (1948) stanowił jednoznaczną zapowiedź literackiej indywidualności
Rodzina Różewiczów przeprowadziła się do Radomska tuż po I wś. TR ur. się w dniu wizyty Piłsudskiego jako drugi z 3 synów (starszy Janusz, młodszy St.). Ojciec Władysław był niższym urzędnikiem sądowym, matka Stefania Maria z Gelbardów zajmowała się domem.
Uczęszczał do gimnazjum im. Feliksa Fabianiego, po ukończeniu którego zdał małą maturę.
Starszy brat Tadeusza, Janusz, był miłośnikiem literatury także mu współczesnej i w latach szkolnych razem z TR odkrywali sensacje i zabytki literackie. O literackiej pasji braci świadczą znajomość takich dzieł jak Ferdydurke, Motory, Król Ubu, kolekcjonowanie pism takich jak "Chimera", "Skamander", "Wiadomości literackie". Bracia studiowali literaturę i pisali I wiersze. Na własną rękę studiowali rozwiązania formalne poezji Leśmiana, Iłłakowiczówny, Przybosia (późniejszego mistrza TR), o czym świadczą opublikowane w "Czerwonych Tarczach" parodie tych autorów 17-letniego TR. Oprócz tego pisma, młody TR pisywał także do "Pod znakiem Marii".
Starszy brat był dla TR I nauczycielem – on I publikował swoje wiersze w gazetach, zasięgał rad poetyckich w korespondencji z Czechowiczem, Wierzyńskim. Janusz został wydalony z gimnazjum Fabianiego za "poglądy komunistyczne", których dyrektor doszukał się w 1 klasówce "I co ty na to, szary człowieku?". Musiał powtórzyć klasę, a w przeddzień matury wygrał ogólnopolski konkurs poetycki magazynu "Polska Zbrojna".
Wydalenie ze szkoły Janusza silnie wpłynęło na twórczość TR. Ukochany odtąd motyw szarości, "szarego człowieka" tak zajął poetę, że napisał Do szarego pracownika, po wojnie w Kartotece i pobocznych tekstach dokonał wręcz mityzacji szarości, a w latach 90. napisał tomik Szara strefa.
TR zdawał do Liceum Pedagogicznego w Piotrkowie Trybunalskim, jednak oblał egzamin z powodu śpiewu.
W trakcie starań o przyjęcie do Liceum Leśnego w Żyrowicach lub szkoły Marynarki Handlowej w Gdyni wybuchła wojna. Rodzina przechodziła wtedy problemy finansowe.
Od 1939 zaczął pracować jako goniec i magazynier w Kreishauptmannschafcie w Radomsku, potem jako pracownik magistracki w kwaterunku prowadził ewidencję komornego. Następnie został uczniem stolarskim w Fabryce Mebli Giętych "Thonet".
Janusz od początków wojny pracował w konspiracji pod pseudonimami "Gustaw" i "Zbych", a w 1942 zaprzysiągł TR w AK (pseudonim "Satyr"). TR szkolił się przez pół roku, a w 1943 przeniesiono go do oddziałów leśnych. Walczył z bronią w ręku od 26 VI 1943-3 XI 1944 na terenie powiatów radomszczańskiego, koneckiego, włoszczowskiego, opoczyńskiego i częstochowskiego. Pisał wiersze i zajmował się dziennikarstwem (prowadził pismo "Czyn Zbrojny"). Jego poezja była tak podziwiana przez partyzantów, że dowódca oddziału odkomenderował go na tydzień do napisania większego tekstu.
W 1944 powstały Echa leśne uważane za właściwy debiut literacki. Tomik składał się z wierszy, fraszek, humoresek, wywiadów, prozy poetyckiej u3manej w duchu patriotycznym. Także w tym tekście ujawnia się zamiłowanie młodego TR do dzieł Słowackiego, Żeromskiego. Jest to dziełko pisane w duchu przystającym do poezji tamtego czasu (Baczyński, Gajcy), pojawia się bowiem bolesna wątpliwość – istnienie bohaterstwa w wojnie, w zabijaniu człowieka przez człowieka dla wyższej sprawy. To moralne spaczenie budzi obawy w sporze o wyzwoloną PL. Szersze deklaracje i skrajne postanowienia znaleźć można w tekstach powojennych, w ekspresjonistycznym debiucie powojennym czy w Do piachu. Młody TR, jeszcze wtedy nieocalony, wyrażał w Echach... jeszcze klasyczny model świata – usilnej wiary w odbudowę i zwycięstwo kultury PL oraz życia.
W 1943 Janusz pisał o Echach... zapowiadając bratu: "ty będziesz lepiej pisał ode mnie, będziesz lepszym poetą...". W lipcu 1944 został aresztowany przez Niemców, a po zawiedzionej nadziei na wymianę przez Anglików został rozstrzelany 3 VIII 1944.
W 1945 TR ujawnił się w Komisji Likwidacyjnej. 3 lata później został odznaczony Medalem WP, a w 1974 londyńskim Krzyżem AK.
W 1945 mieszkał w Częstochowie, współtworząc inteligencję w tym mieście. Przybosia poznał w redakcji czołowego pisma literackiego "Odrodzenie". Zainteresowany młodym poetą Przyboś czym prędzej ściągnął go do Krakowa. Tam TR zdał maturę i został studentem historii sztuki na UJ, jednak studiów nie ukończył. Wszedł jednak do grupy młodej Neoawangardy Krakowskiej. Przyjaźnił się z takimi osobistościami jak Tadeusz Kantor, Jerzy Nowosielski, Kazimierz Mikulski, Wajda, Andrzej Wróblewski.
Debiutował 3-krotnie – przed wojną w pismach literackich, w czasie wojny poprzez teksty leśne i po wojnie. 3 debiut, jedyny, który Przyboś znał, uznał na rewolucyjny. TR był wedle niego poetą, który "jak Minerwa z głowy Jowisza wyskakuje zupełnie zbrojny". Tomiki Niepokój (1947) i Czerwona rękawicza (1948) wywołały szok ówczesnej poezji. Staff korzystał z nich przy pisaniu swych ostatnich wierszy. Do najbardziej popularnych wierszy wchodzi Lament i Ocalony. Niedługo po ich wydaniu odpowiedział na nie Miłosz w tomie Ocalenie. TR nadał nowy kształt poezji, co zaliczane jest do nurtu poezji odbudowującej sens po tragedii Auschwitz (wedle tezy Theodora Adorno, iż nie można stworzyć nic autentycznego po Oświęcimiu). To nowatorstwo polegało przede wszystkim na poetyce inaugurującej czwarty system wersyfikacji w poezji, a następnie piąty, nazywany często "różewiczowskim". Wersyfikację młodego TR analizowali tacy powojenni eksperci jak Maria Słuska, Zbigniew Siatkowski.
Wczesna powojenna poezja TR jest przede wszystkim ekspresjonistyczna i katastroficzna, tak silnie, że oskarżano go o nihilizm. Oprócz tego krytyka wyrzucała poecie zainteresowanie, "plagiatowanie" zachodniej poezji. Socrealistyczne obrzydzenie do wpływów Eliota, Pounda, Russella na poezję TR przejawiało się nie tylko u krytyków czysto komunistycznych, ale także u Wyki, który jednak podziwiał dokonania w poezji młodego poety.
Zaprzyjaźnił się z Borowskim i obaj początkowo odnosili się sceptycznie do władzy komunistycznej. Obaj starali się wyjechać z kraju. Gdy Borowski starał się o wyjazd do USA, TR poprosił przy wstawiennictwu Przybosia o stypendium do Paryża. Oba plany nie spełniły się, ale Borowskiemu udało się wyjechać do Berlina, a TR do Budapesztu (na rok 1950). Tam nabrał dystansu do swojej poezji.
Na Węgrzech powróciła u niego fascynacja człowiekiem szarym – Troskliwość robotnicza o dobro wspólne nie była wbrew pozorom sielankopisarskim wierszem optymistycznym (Wyka), czy też czymś socrealistycznym, lecz szkicem postaci szarego człowieka. Prostota, szarość należy tu do osobliwej filozofii TR sięgającej ideowo do Rzęsy Staffa. Robotnik występujący w wierszu wystąpi potem w Kartotece jako Stary Górnik.
Wracając do PL TR postanowił zamieszkać w Gliwicach, odcinając się od wrogich mu środowisk literackich. Żył tam w skrajnej biedzie. Powstały wiersze ironizujące porządek życia – Czas, który idzie, gdzie sugestywnie informuje o narzuconym porządku: "komunizm ludzi podniesie/obmyje z czasów pogardy". Przeżył wówczas nagonkę na swoją poezję. Poetę upominał Tuwim: "Ale, na miłość Boską, co Pan tam robi w tych Gliwicach...".
Śmierć Stalina i wydarzenia roku 1956 zmieniły postać literatury PL – debiuty Herberta, Białoszewskiego, inicjatywy Sandauera obrazują odwilż. Krytyka zauważyła w wierszach TR dążenie do wyzwolenia, a następnie został wydany zbiór jego Poezji zebranych, co było sukcesem TR jako młodego klasyka.
Perspektywa ta krępowała poetę, który wówczas fascynował się awangardą paryską (Beckett, Ionesco) i stworzył najb. rewolucyjne dzieło w swoim dorobku twórczym – Kartotekę. Krytyka odnosiła się do niej na początku przychylnie (np. Jan Kott). Późniejsze interpretacje dowodzą, że sztuka jest tak dalece awangardowa, że nie do zrealizowania. Sprzeczności, które sztuka wywołuje, to m.in. ukryty powrót do klasycznego już dzieła romantycznego, co jest zauważalne w postaci Bohatera. Ukryty neoromantyzm będzie się jednak przejawiał w twórczości TR dużo później.
Kartoteka jest I przykładem "teatru absurdu" w PL literaturze, reformującym w znaczącym stopniu światowe spojrzenie na ten nurt. TR przejdzie drogę przez abstrakcyjne, neobarokowe i formistyczne dokonania w poezji. Szczególne miejsce zajmuje tu poemat Zielona róża, a także Nic w płaszczu Prospera, które otwierają w tej poezji kluczowy element: Nic. Paralelne do To Miłosza, Nic jest nowatorską odmianą absurdu w poezji. Nic jest najważniejszym środkiem urealnienia poezji, przekazania autentycznego przekazu rzeczywistości.
TR interesujący się sztuką współczesną, znajduje w sobie nowatorskie miejsce także w postmodernizmie. Począwszy od Kartoteki TR kompiluje pomysły, układa i rozrzuca teksty. Powstaje rewolucyjny wynalazek TR – "śmietnik". Najb. znanym tego typu tekstem jest Przygotowanie wieczoru autorskiego.
TR sięga też do pop-artu, co stanowi b. obszerny nurt przejawiający się w "śmietnikach". Odważne zerwanie środków estetycznych, wyjałowienie języka, zniszczenie kontekstów poetycznych wierszy TR było prawdopodobnie inspirowane także szkicem Gombrowicza – Przeciw poetom.
W awangardzie i skrajnym stylu TR (styl Różewiczowski) poszedł tak daleko, że nieoczekiwanie wystąpił przeciwko niemu Przyboś. Oda do turpistów wymierzona przeciw uczniom – TR, Białoszewskiemu, Grochowiakowi (1962) była sprzeciwem wobec rzekomego używania przez tych poetów środków brzydoty, antysztuki bez sensu i dla szkody sztuki. Umiłowanie środków niszczycielskich zainspirowało Grochowiaka, który uczynił turpizm swoją drogą estetyczną.
W 1967 Przyboś zaatakował TR i zorganizował nagonkę przeciw niemu.
Od 1968 mieszka we Wrocławiu. Jest członkiem Stowarzyszenia Pisarzy PL.
W 2008, po wydaniu tomiku Nauka chodzenia, o3mał Europejską Nagordę Literacką w Starsburgu, następnie jako I został uhonorowany "Silesiusem" – wrocławską nagrodą poetycką literatury środkowoeuropejskiej i wschodniej. Pojawiły się również tomy Druga strona medalu i głośno omawiane w prasie Kup kota w worku.
9 X zmarł brat St., zaś niecały m-c później jego syn Jan. TR posiada swoją ulicę w Pogórzu i Kieźlinach.
Tworzył już przed wojną. Juwenilia publikował m.in. w czasopismach "Pod znakiem Marii" i "Czerwone Tarcze". W 1944 wydał, wraz z bratem Januszem, Echa Leśne, a 2 lata później zbiór satyrycznej prozy i poezji pt. W łyżce wody. Jednak za jego debiut uznaje się dopiero tom Niepokój. W 1991 nadano mu tytuł Honorowego Obywatela Miasta Radomska, został laureatem Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta "za twórczość całego życia" w 1999. W 2000 dostał Nike za tomik Matka odchodzi. W połowie lat 70. i na początku lat 80. był poważnym kandydatem do Nobla, jednak nagrodę w tamtym czasie o3mał Miłosz.
Poezja TR wyraża tragizm osamotnionej jednostki, zagubionej w powojennym świecie zdominowanym przez widmo masowej śmierci, okrucieństwa, obojętności i cywilizacyjnego uniformizmu. Jest to twórczość osoby okaleczonej i porażonej okrucieństwem wojny. Bohater jego wierszy jest osobowością zagrożoną dezintegracją i powszechnym chaosem. W wierszach Przepaść i Koncert życzeń pisze o prostych uczuciach, o podstawowych wartościach: życzliwości, dobroci, przywiązaniu do miejsca urodzenia.
Od strony formalnej poezja TR jest kontynuacją tradycji awangardy. W jego dorobku przeważają wiersze wolne i wiersze zdaniowe, których budowę Tadeusz Drewnowski określa jako kubistyczną – każda strofa jest osobnym klockiem odrębnym zarówno znaczeniowo, jak i kompozycyjnie.
Dramat stworzony przez TR to całkowicie odrębna koncepcja teatru. Można tutaj dopatrywać się wpływów awangardy paryskiej (Beckett, Ionesco), jednak teatr ten jest autobiograficzny i posiada silne wpływy tradycji PL. Teatr TR jest teatrem realistycznym, fragmentarycznym, poetyckim i teatrem absurdu.
Jego wizja partyzantki (Do piachu) wywołała protesty kombatantów.
mcfly9