hista(2).doc

1.Miejsce historii wychowania wśród nauk pedagogicznych.

Historia wychowania jako nauka, jej cele i zadania
a) wychowanie można określić jako oddziaływanie dojrzałego pokolenia na młodociane w celu obudzenia w nim i rozwinięcia stanów fizycznych, moralnych i umysłowych. Dąży do uspołecznienia jednostki
b) historia wychowania jako nauka zaczęła się wyodrębniać dopiero w połowie XIX w. Początkowo były to dzieje myśli pedagogicznej poszczególnych filozofów wychowania
c) zadaniem historii wychowania jest badanie jak w poszczególnych stadiach swego rozwoju różne społeczeństwa organizowały u siebie wychowanie; jest szukanie związków między rozwojem społeczeństwa, jego ustrojem politycznym, gospodarczym, kulturalnym a ideałami wychowawczymi, praktyką i teorią pedagogiczną
d) do historii wychowania należą takie dzieje praktyki wychowawczej jak: dziej teorii pedagogicznej ( zajmującej się badaniem ustrojów szkolnych, ich genezą, rozwojem i upadkiem
e) w obrębie historii wychowania wyróżniamy : dzieje oświaty, dzieje praktyki pedagogicznej, j dzieje myśli i doktryn pedagogicznych Historia wychowania jest swoistą dyscypliną naukową oscylującą na pograniczu historii i pedagogiki , jednak z wyrażaną tendencją w stronę tej drugiej . Historia wychowania rekonstruuje , opisuje i wyjaśnia dzieje pedagogiki . Metody badawcze w zakresie rekonstrukcji procesu dziejowego grawitują ku naukom historycznym , w kwestii zaś jego analizy ku metodom badań charakterystycznych dla nauk o wychowaniu . Problematyka historyczno - pedagogiczna musi być bowiem rozpatrywana na tle ogólnego rozwoju dziejów .
Historycy , myśliciele pedagogiczni i filozofowie oraz teolodzy i inni pisząc prace poświęcone problematyce historycznej , pedagogicznej , filozoficznej , religijnej , politycznej itp. od dawna wprowadzali do nich informacje o charakterze historyczno - pedagogicznym , poświęcali tej problematyce obszerniejsze wzmianki , a często całe rozdziały .
Powszechnie za pierwszego historyka wychowania uważa się Christiana Schwarza (1766-1837) , profesora teologii ewangelickiej na Uniwersytecie w Heidelbergu , który swe refleksje teoretyczne poświęcił naukom o wychowaniu wydając w 1802 r. znaną pracę pt. Nauki o wychowaniu . Jeden z rozdziałów poświęcił historii wychowania . W 1829 r. wydał obszerniejsze dwutomowe dzieło poświęcone w całości historii wychowania pt. Historia wychowania

Za twórcę problematyki historii wychowania oraz ojca polskiej historiografii historyczno - pedagogicznej uznawany powszechnie w Polsce jest Hugo Kołłątaj (1750-1812) . Klasycznym jego dziełem , które jest przyjmowane jako faktyczny początek polskiej historiografii historyczno - pedagogicznej , było opracowanie pt. Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764) . Jest to swoisty raport o stanie oświaty , napisany po rozbiorach i opublikowany w wiele lat po zgonie autora , w 1841 r. Praca ta jest fragmentem obszerniejszego studium pt. Pamiętniki historyczne do objaśniania dziejów służące . Autor dokonał nie tylko prezentacji podstawowych problemów oświatowych , jak : dzieje języka polskiego , stan wychowania we wszystkich jego formach , rozwój sztuk wyzwolonych i umiejętności oraz ich oddziaływanie na życie ówczesnego społeczeństwa polskiego , ale także ustalenia swoistej dyrektywy metodologicznej historii wychowania . Przyjął on bowiem w badaniach ścisłą zależność form życia politycznego narodu , jego charakteru jako swoistej zbiorowości , stanu jego kultury materialnej i duchowej - od dobrobytu materialnego , od organizacji , infrastruktury i poziomu oświaty . Według niego wszelkie badawcze prace historyczne i rekonstrukcje minionych okresów rzeczywistości danego narodu , a także analizy dotyczące zagadnień współczesnych w różnych dziedzinach , jak i projektowanie wizji przyszłościowych , muszą brać swój początek w poznaniu szeroko pojętych problemów oświatowych społeczeństwa i ich roli w dziejach , w teraźniejszości oraz ich wpływu na przyszłośćHistoria wychowania należała zawsze do podstawowego kanony kształcenia nauczycieli . Myśliciele pedagogiczni zwali ją propedeutyką nauk o wychowaniu i wstępem do kultury pedagogicznej . Zadaniem uniwersyteckiego kursu historii wychowania jest wyprowadzanie genezy współczesnych prądów i kierunków odzwierciedlonych w aktualnych teoriach i praktyce pedagogicznej...

Aby mówić o pojęciu wychowania trzeba kilka słów powiedzieć o samej pedagogice, która jest tak jakby „ matką” wychowania. Pedagogika, nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości, ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w życiu społecznym. Pojęcie wychowanie jest nieodłączną częścią pedagogiki, więc początki jej powstania można traktować jako początki samego wychowania. Elementy teorii pedagogicznej, tzn. metodyczny namysł i świadoma refleksja nad celami, treściami, środkami i metodami wychowania, występują w kręgu kultury śródziemnomorskiej po raz pierwszy u starożytnych Greków. Za początek świadomej myśli pedagogicznej można uważać ruch sofistów (Protagoras z Abdery i in. , V w. p. n. e.); rozwinęli oni żywą działalność nauczycielską. głosząc, że „miarą wszechrzeczy jest człowiek” i że dzielność życiowa (cnota) i mądrość są wykształcane. Działalność sofistów przyczyniła się do rozkwitu gr. myśli pedagogicznej, myśli Sokratesa, Platona i Arystotelesa. Intelektualizm moralny Sokratesa i jego metoda nauczania przetrwały w teorii pedagogicznej do dziś. Podobnie teoria i dialektyka cnót Platona i Arystotelesa. Platońska Rzeczpospolita jest w znacznej mierze rozprawą o wychowaniu; Arystoteles m. in. trafnie ujął podstawowe zasady dydaktyki. Ideę wykształcenia ogólnego rozwinęła myśl hellenistyczna; kontynuowała ją myśl edukacyjna rzym. (Kwintylian, I w. n. e. , ideał wykształcenia retorycznego). Średniowiecze chrześc. rozwijało ideały ascetyczne, w edukacji szkolnej zaś próbowało godzić rzym. program szkolny (siedem - sztuk wyzwolonych) z duchem chrześcijaństwa. Taką pedagogiczną pracę adaptacyjną prowadzili ojcowie Kościoła w IV i V w. (św. Hieronim, św. Augustyn), a nawet jeszcze św. Tomasz z Akwinu (XIII w.) — pod wpływem Arystotelesa — zarówno cel wychowania, jak i cel życia określał jako dążenie i osiąganie szczęścia przez rozwijanie cnót i moralnych, i intelektualnych (przekształcone arystotelesowskie cnoty etyczne i dianoetyczne). Pedagogika nowożytna tkwi swymi korzeniami przede wszystkim w epoce odrodzenia i oświecenia. Humanizmowi epoki odrodzenia filozofia wychowania i pedagogika zawdzięcza ideę uprzywilejowania człowieka we wszechświecie, a w samym człowieku uprzywilejowania rozumu, inteligencji, woli działania — tego wszystkiego, dzięki czemu człowiek staje się „panem stworzenia” i „rzeźbiarzem samego siebie” (Erazm z Rotterdamu, Grovanni Pico della Mirandola, Luis Vives). Światłe humanist. programy oświat. prezentowały gimnazja (Johannes Sturm) i pedagogika innowiercza. W Polsce problemy edukacji szkolnej śmiało podejmowały dzieła Szymona Marycjusza i Andrzeja Frycza Modrzewskiego oraz pedagogika protestantyzmu i arianizmu. Modrzewski, jedyny z europejskich humanistów, uwydatniał rolę oświaty i wychowania dla organizacji i zarządzania państwem oraz dla wzrostu sprawiedliwości w stosunkach społecznych. Najpełniej nowe myślenie pedagogiczne wyrażała pedagogika Jana Ámosa Komeńskiego (XVII w.), który po raz pierwszy stawiał nauk. pytania dotyczące warunków skuteczności edukacji ze względu na naturę człowieka i rozwój społeczny. Kulturę edukacyjną nowożytnej Europy XVIII w. znamionowały wielkie filozoficzne systemy pedagogiczne: przyrodniczo zabarwiona myśl pedagogiczna Johna Locke'a (człowiek — tabula rasa ‘niezapisaną tablicą’), naturalistyczna filozofia swobodnego wychowania Jana Jakuba Rousseau, filozofia wychowywania „człowieka” i pielęgnowania jego godności Johanna Heinricha Pestalozziego, filozofia postępu przez powszechną oświatę publiczną Jeana Condorceta, pedagogika autonomii ludzkiej osoby oparta na kryt. filozofii Imanuela Kanta, skrajnie idealistyczna pedagogika woli Johanna Fichtego i in. Systemy te zamknęła filozoficzna pedagogika Johanna Friedricha Herbarta, który pragnął uczynić ją „naukową” przez oparcie na etyce w stanowieniu celów i na psychologii w wyznaczaniu metod postępowania wychowawczego. W Polsce w XVIII w. reformę szkolnictwa pijarskiego w duchu oświecenia zainicjował Stanisław Konarski, a szczytowym dziełem i osiągnięciem polskich reformatorskich dążeń wychowawczych było powołanie (1773) i działalność -Komisji Edukacji Narodowej, pierwszej w świecie szkolnej magistratury publicznej. Światłą myśl pedagiczną prezentowały Ustawy KEN oraz tacy pedagogowie i myśliciele z nią związani, jak: Grzegorz Piramowicz (rola nauczyciela), Antoni Popławski (zadania i metodyka wychowania moralnego), Hugo Kołłątaj (organizacja edukacji) czy Stanisław Staszic (rola wychowania w postępie społecznym i cywilizacyjnym). W epoce romantyzmu wielkie systemy pedagiczne filozofii „czynu narodowego” stworzyli Bronisław Trentowski i Kazimierz Libelt, prekursor przekształcania romantycznego czynu narodowego w czyn realnej pracy organicznej. W 2 połowie XIX w. nasiliły się pozytywistyczne tendencje „urealnienia” i „unaukowienia” pedagogiki. Szczególny oddźwięk i wpływ uzyskała utylitarystyczna pedagogika H. Spencera, w polskiej pedagogice — myśl pozytywistów warsz. (Aleksander Świętochowski, Bolesław Prus, Eliza Orzeszkowa i in.). Na przeł. XIX i XX w. oraz w XX w. rozwinęła się pedagogika empiryczna, eksperymentalna wspierająca się na rozwoju eksperymentalnych nauk biomedycznych i psychologicznych oraz empirycznej socjologii. Najwybitniejszym pol. przedstawicielem i propagatorem nowej empirycznej pedagogiki był J. W. Dawid. Ostatecznie jednak pedagogikę XX w. charakteryzują wielkie — często sobie przeciwstawne — nurty (prądy, kierunki) teoretyczne. Najważniejsze z nich to: nurt naturalistyczny ( naturalizm), indywidualizujący, wspierający się na różnych szkołach psychologicznych ( w Polsce — Jan Korczak, psychol. teorie wychowania Stanisława Szumana i in.); nurt socjol. (socjologizm pedag.), traktujący wychowanie jako funkcję społ. (Emil Durkheim, w Polsce — socjol. teorie wychowania Florian Znanieckiego, Jóaef Chałasińskiego, oraz pedagogika społeczna Paula Natorpa, w Polsce — Stanisława Karpowicza, a zwł. szkoła nauk. Heleny Radlińskiej i in.); nurt pedagogiki kultury, wspierający się na „przebudowie podstaw nauk humanistycznych” i teoriach wartości ( Wilchelm Dilthey, Eduard Spranger i in. , w Polsce — Bogdan Nawroczyński, Zygmunt Mysłakowski, Bogdan Suchodolski, i in.); nurt pedagogiki marksistowskiej, wiążącej dialektycznie i deterministycznie rozwój i wychowanie osobowości ludzkiej z rozwojem społ. ( Antoni Makarenko i in.)

2. Wychowanie wśród ludów pierwotnych – inicjacja.

- Ludy pierwotne kształtowały się w zależności od miejsca pobytu, które pełniło to społeczeństwo, od zajęć, położenia geograficznego.
- Bronisław Malinowski – opisał życie dzikich
- proces inicjacji – zbiegał się zazwyczaj z okresem dojrzewania, trwał od 2 tygodni do 1 miesiąca, polegał na wykonaniu zadania, egzaminu
- zarówno dziewczęta jak i chłopcy byli poddawani inicjacji
- w tym czasie starszyzna wyposażała dzieci w potrzebną im wiedzę
- w okresie wspólnoty pierwotnej wiedza przekazana w drodze inicjacji trafia łado wszystkich dzieci a nie tylko do wybranych, czy tylko z danej rodziny
- istniała grupa ludzi, która miała za zadanie przekazywanie pewnych treści, tajemnic wychowania,
- przedstawiciele zawodów przygotowywali swoich następców
- w czasie okresu niewolnictwa zawód jest przekazywany z pokolenia na pokolenie, gdyż w innym wypadku mogłoby to prowadzić do konkurencji, wtedy też zaczyna się bardzo różnicować społeczeństwo
- hierarchizowanie społeczeństwa
- człowiek wyedukowany powinien mieć wiedzę i ukształtowany charakter

3. Homerycki ideał wychowania

Chronologicznie pierwszy, to ideał starogrecki, w zasadzie typowy dla wszystkich plemion w okresie tzw. homeryckim, przypuszczalnie od X do VII w. p. n. e. W tym czasie ukształtowała się już arystokracja rodowa, która na czele z królami rządziła poszczególnymi państwami. Aby zapewnić sobie niepodważalne prawo do władzy i przewodzenia arystokracja musiała stworzyć ideologie, która przekonywałaby wszystkich o całkowitej naturalności i trwałości funkcjonujących stosunków społecznych. Zakładano więc, że dzieci królewskie i arystokracji rodzą się mądre i dobre i z tego względu nie musi się ich wychowywać. Wychowanie ograniczano do ćwiczeń sprawności i to tych najbardziej potrzebnych, jak: posługiwanie się bronią, kierowanie bojowym rydwanem oraz do pewnych umiejętności politycznych, jak np. przygotowanie mów, które przekonywałyby podwładnych, wyrabiały w nich uczucia patriotyczne itp. Tak więc homerycki ideał wychowawczy arystokracji greckiej to dzielny żołnierz i zręczny polityk.

- na przestrzeni wieków będzie ulegał ewolucji, odnosi się do niewielkiej liczby społecznej i tylko do chłopców
- Achilles – rycerz homerycki, wywodził się z rodu królewskiego, w jego wychowaniu dostrzega się wiele wspólnych cech z rycerzem średniowiecznym
-„Iliada” i „Odyseja” Homera jest przedmiotem badań dla historyków. W „Iliadzie” występuje homerycki ideał wychowania, który w późniejszych latach ulegnie ewolucji
- rada starszych miała decydujący głos, król brał pod uwagę ich zdanie
- rycerz średniowieczny – walczył o honor króla, swojej pani, a na końcu siebie, brał udział w turniejach, natomiast rycerz homerycki – najważniejsza osoba własna, wywyższanie siebie, przyjmowanie współzawodnictwa
- człowiek starożytny jest człowiekiem słowa
- Achilles był człowiekiem wykształconym, umiał grac na lirze, potrafił przyrządzać lekarstwa, uczestniczył w łowach, umiał posługiwać się bronią, był człowiekiem dobrze wychowanym, miał dwóch nauczycieli, jeden dbał o stronę techniczną, drugi dbał o rozwój wewnętrzny, uczestniczył w różnych obchodach religijnych, musiał wiedzieć jak ma się zachować w określonych sytuacjach, dbał o swoją pozycję
- wychowanie intelektualne – wiadomości, które pozwalają rycerzowi funkcjonować w ówczesnym świecie
- wiadomości moralne – wiążą się z wychowaniem religijnym, duma z rodu, działań, zachowanie w myśl zasad, wie jak się zachować w każdej sytuacji, rycerz był zobowiązany do oddawania należnej czci drugiej osobie i równocześnie powinien żądać tej czci od drugiej osoby (w zależności od hierarchii społecznej)
- wychowanie fizyczne – umiejętność jazdy konnej, posługiwanie się bronią, dbanie o własną sylwetkę.

Wych intelektualne=moralne=fizyczne
- rycerz homerycki – współzawodniczy z innymi rycerzami, wojna, walka, turnieje, udowadnianie swojej wyższości, działający, aktywny na płaszczyźnie wojskowej
- w czasach późniejszych ideał wychowania homeryckiego zostaje przeniesiony do Aten i Sparty, jednak pod wpływem różnych czynników uległ on przekształceniom.
- ideał wychowania określony przez Hezjoda – człowiek pracujący, nie zyskał on aprobaty, ponieważ w ówczesnym świecie arystokrata miał odpoczywać a tylko w danych sytuacjach się wykazywać, a pracować mieli tylko zwykli ludzie

4. Wychowanie w Atenach

Państwo Ateńskie powstało w okresie od ok. X w. do ok. VII w. p. n. e.
Z czasem zaczęły pojawiać się w Atenach pierwsze szkoły dla wszystkich wolnych Greków. Miały one charakter całkowicie prywatny. Przepisy z VI w. p. n. e. ustalały obowiązek uczenia chłopców pisania i pływania, posiadania przez każdego ucznia swojego pedagoga- niewolnika. Obowiązek opłacenia przez państwo nauki chłopców- sierot wojennych. Zobowiązano rodziców do powszechnego kształcenia elementarnego, gimnastycznego i muzycznego synów oraz przeznaczano fundusze państwowe na budowę i utrzymanie boisk sportowych. Dzieci wolnych Ateńczyków od 7 roku życia poddawani byli systematycznej nauce. Dziewczęta pozostawały w domach pod opieką matki, zaś chłopcy pod opieką nauczycieli w szkołach. Każdym chłopcem opiekował się niewolnik - zwany pedagogiem. Nauczyciele rzemieślnicy najczęściej nauczali indywidualnie stosując niemal bez ograniczeń kary cielesne, jako jedyną metodę wychowawczą. W okresie ok. 3 lat uczeń pod opieką gramatysty opanował kolejno: alfabet, umiejętność sylabizowania, czytania i pisania. Od ok. 10 roku życia, w drugim okresie nauczania- uczniowie uczyli się pod opieką gramatysty na pamięć najważniejszych wyjątków z wzorców narodowych, poetów oraz zapoznając się z historią, geografią i polityką swojego narodu. Pod opieką nauczyciela muzyki, uczono się gry na flecie, śpiewu. Najważniejszy etap przygotowań do życia stanowiła nauka w gimnazjach, instytutach podtrzymywanych przez państwo, w których młody Ateńczyk w stanie od 13 do 18 roku życia zapoznawał się podstawowymi zagadnieniami wychowania obywatelskiego, tj. z polityką Aten, z obowiązkami wobec społeczeństwa i państwa.
W realizację sławnego celu wychowania ateńskiego i w przygotowanie chłopców, stanowiła dobrowolną, dwuletnią regularną służbę wojskową ( efebia ), która obejmowała pięciobój, przygotowanie wojskowe na lądzie i na morzu.

Ateny miały sprzyjające warunki klimatyczne, położenie, dostęp do morza, inwestowanie we flotę morską, rozwój handlowy, zaczęły wyrastać na przywódcę świata starożytnego
- nie każdy ateńczyk musiał umieć władać bronią
- indywidualne wychowanie swojego dziecka (chłopca)
- arystokracja stwarzała możliwości kształcenia się
- działalność polityczna i publiczna
- wraz z demokracją każdy człowiek ma prawo do edukacji jak ludzie z wyższych warstw, pojawienie się szkół
- muszą się pojawić nauczyciele
- IV w.p.n.e pojawiają się filozofowie, którzy wędrowali z Azji Mniejszej
- filozofowie – sofiści
- współzawodnictwo będzie przebiegać na płaszczyźnie polityki, chęć bycia najlepszym mówcą
- pojawili się sofiści

5. Spartański ideał wychowania

Organizację systemu wychowania spartańskiego przypisywano mitycznemu prawodawcy Sparty - LIKURGOWI.
Wychowanie w Sparcie obejmowało dzieci spartan, klasy panującej, wywodzącej się z wojowniczych, surowych plemion doryckich, które ujarzmiły i wyzuły z wszelkich praw ludność tubylczą. Wychowanie wyraźnie służyło utrzymaniu i utrwalaniu panowania Spartan.
Sparta była jak gdyby ciągłym obozem wojennym. Pretendując do hegemoni w Grecji, musiała w celu jej utrzymania prowadzić wojny. Niewolnicy i ziemia były wspólnotą własnościową całego państwa, będącego w zasadzie państwem rolniczym. Bezlitosny wyzysk niewolników, helotów ( chłopców ), perioków ( stan średni ) powodował niezadowolenie, co również wymagało czujności wojskowej. Stosowanie do tych okoliczności wychowanie w Sparcie było całkowicie w rękach państwa i miało charakter surowego wychowania fizyczno- wojskowego.
Państwo decydowało, które spośród nowo narodzonych dzieci nadają się do życia, a które jako słabowite należy skazać na śmierć przez porzucenie na górze Tajgetos. Państwo też organizowało wychowanie dzieci w instytucjach państwowych. Do lat 7 dziecko przebywało w domu, później od 7 do 30 roku życia młody Spartanin poddany był surowemu państwowemu reżimowi wychowawczemu:

Od 7 do 18 roku życia wychowywał się w państwowych instytucjach typu koszarowego, od 18 do 20 roku życia przygotowywał się bezpośrednio do służby wojskowej, którą pełnił później do 30 roku życia. Po 30 roku życia stawał się pełnoprawnym obywatelem. Istotą i ideałem wychowania spartańskiego było wychowywanie jednostek mocnych fizycznie, zahartowanych na wszelkie trudy, obywających się bez wygód i dostatków, zaprawionych do walki, zdyscyplinowanych, nieustraszonych i ofiarnych. Było to wychowanie dla państwa, nie dopuszczające żadnego indywidualizmu. Młodym Spartanom wpajano pogardę dla niewolników, a ich gotowość bojową nieraz sprawdzano w tzw. kryptejach, polegających na krwawym uśmierzaniu niezadowolenia niewolników i helotów. O wychowanie umysłowe nie dbano; ograniczało się ono głównie do nauki czytania, pisania, elementarnych rachunków, opowiadań oraz pieśni wojennych i patriotycznych. Szczególnie uczona i przyzwyczajano młodzież do możliwie krótkich, ale zręcznych odpowiedzi na pytania, stąd tzw. lakonizmy , rozmowy i pogadanki wychowawcze dotyczyły przede wszystkim tematyki moralnej, odzwierciedlającej interesy klasy panującej. - więcej niewolników niż ludzi wolnych, liczne powstania, Sparta nie miała dobrego położenia, ale leżała na szlaku komunikacyjnym
- Sparta była znana ze szkół muzycznych, z rodów spartańskich wywodzili się najlepsi zawodnicy igrzysk
- Sparta musiała postawić na wychowanie militarne, stworzyli wojska, zrezygnowanie z indywidualnego rysu, wychowanie człowieka żyjącego, współdziałającego w grupie, kształtowanie określonych cech charakteru
- nadzór nad wychowaniem młodzieży miało państwo, delegowała odpowiednie osoby do organizowania konkursów
- dzieci od 7 roku życia przebywały w tzw. koszarach, były objęte obszarem wychowania
- dziewczyny musiały nauczyć się władania bronią, odwagi i walki
- wychowanie moralne spełnia ważną rolę – ukształtowanie odwagi, pokazywanie historii Sparty, Wychowanie spartańskie miało surowy charakter. Kosztem wykształcenia intelektualnego rozwijano wychowanie fizyczne, które miało na celu przygotowanie młodzieży do służby wojskowej.
Każdy Spartanin od urodzenia był podporządkowany bezdusznym prawom państwowym. O życiu człowieka od urodzenia decydowała geruzja(rada starszych). Geronci oglądali każde nowonarodzone dziecko, o ile było silne i dobrze zbudowane rodzice mieli obowiązek je żywić i wychować, jeśli zaś było niekształtne i zbyt chude Rada Starszych nakazywała porzucić je w tzw. Odłogach, miejscowości pełnej przepaści, położonej koło gór Tajget. W społeczeństwie panowało przekonanie, że dla państwa lepiej będzie, by dziecko nie żyło skoro natura od początku nie dała mu zdrowia i siły. Niemowlęta przyzwyczajano do znoszenia samotności i ciemności, oduczano kaprysów i kwileń.
Dzieckiem do 7. roku życia zajmowała się rodzina, potem zostawały oddane władzom, niezależnie od płci i zamożności, wychowanie wyglądało podobnie. Uczono ich żelaznej dyscypliny a karą za przewinienia była chłosta. Przygotowania do służby w wojsku trwały do 20 roku życia, sama zaś służba zazwyczaj następne 10 lat  Po ukończeniu 7 lat dzieci zabierano od rodziców i nastawał początek nauki szkolnej. Dzieci dzielono na dwie grupy: paides od r. 7 do 14, i efebów od 14 do 20. Po roku uczeń nazwał się rhogidas, a w następnych latach kolejno: prokomidzomenos, mikidzomenos, propais, pais (12-letni)melleiren, eiren. Uczyli się życia we wspólnocie, ćwiczyli sprawność fizyczną i sztukę pisania. Ważną rolę odgrywał duch rywalizacji występujący w grupach, szlachetne współzawodnictwo w szkole-agonistyka ,wybór naturalnych liderów, grupa chłopców-heteria. Wychowanie dziewcząt
Wychowywaniem dziewcząt zajmowało się państwo, wpajając im zalety potrzebne przyszłym matkom żołnierzy: miłość ojczyzny oraz hart fizyczny i moralny. 12 letnie dziewczynki wydawano za mąż za kandydata wybranego przez ojca. Mieszkanie w domu nie zwalniało ich od ćwiczeń fizycznych, uprawiały gimnastykę na równi z chłopcami. Przechodziły mini szkolenie w celu nauki obrony siebie, dziecka oraz obrony murów ojczystych, ćwiczyły się w biegach, rzucie dyskiem, nawet w zapasach. Ze względu na uroczystości religijne czy państwowe, podobnie jak w Atenach, uczyły się śpiewu i tańca. Nie wysportowana kobieta przynosiła wstyd mężowi.
Podstawowym zadaniem kobiety było urodzenie zdrowego i silnego dziecka ,najlepiej chłopca. W epoce hellenistycznej kobiety garnęły się do nauki, pojawiły się emancypantki, które walczyły o dostęp do studiów zastrzeżonych tylko dla mężczyzn.

Wychowanie chłopców
Po ukończeniu 12 lat chłopcy (jako pais) zaczynali życie w obozie, w koszarach. Od tej pory całkowicie uzależniali się od państwa. Życie w koszarach nie było łatwe. Systematycznie pracowano nad wyrobieniem w chłopcach takich nawyków i cech charakteru, jak posłuszeństwo prawom i przełożonym, wytrzymałość, odporność na ból i głód. Chłopcy musieli spać na posłaniach z twardej trzciny, chodzić boso, znosić bez skargi głód, chłód i spiekotę, golono włosy, wprowadzano mundur, który ranił skórę. Co najmniej raz do roku poddawano ich chłostom. Tylko kilka razy w roku mogli wykapać się i natrzeć ciało olejkami. Dla sprawdzenia odpowiedniego przygotowania i wytrzymałości młodego człowieka poddawano go podwójnej próbie: pierwsza próba była silna chłosta przed ołtarzem Artemidy Orthii, którą chłopiec powinien znieść bez jęku. Drugą próbę przechodzili młodzi ludzie tuż przed ukończeniem ćwiczeń, a więc przed przejściem do eirenów. Była to tzw. Kryteria a młodzieńcy mieli spędzić cały rok wędrując po górach.Po zadowalającym odbyciu kryptei młody Spartan był dopuszczony do udziału we wspólnych posiłkach mężczyzn, były to tzw. pheditie. Młodszymi uczniami zajmowali się nieco starsi, tzw. Ejrene (młodzieniec dojrzały), ich z kolei nadzorowali urzędnicy. Spartański wychowanek był zobowiązany do całkowitego posłuszeństwa wobec każdego dorosłego SpartaninaZa najważniejszy czynnik w wychowaniu używano zdobycie sprawności fizycznej poprzez ćwiczenia fizyczne i wojskowe. Ćwiczenia obejmowały gimnastykę, władanie bronią oraz zwroty w szeregu. Zaszczepiono też w młodzieży inne umiejętności, jak np. zręcznego kłamstwa i kradzieży. Uważano bowiem, że mogą one okazać się przydatne w walce z wrogiem. Oprócz nauki walki, zasad pisania i czytania, dziejów Sparty i jej praw, mitów o bogach i bohaterach chłopcy uczyli się także śpiewów chóralnych, ponieważ muzyka rozpalała ducha bojowego i pomagała żołnierzom w walce. Styl pieśni był prosty i surowy, tematy poważne i moralne. Pieśni te najczęściej sławiły poległych za Spartę, ganiły tchórzów lub były rodzajem obietnicy mówiącej o zachowaniu postawy godnej Spartiaty w przyszłości. Udział młodzieży w uroczystościach był obowiązkowy, ceniono to jako zaszczyt i wyróżnienie. U młodych spartan ceniono bystra orientację, wymagano szybkich a krótkich i jasnych, często ciętych, odpowiedzi; stad przysłowiowa lakoniczność wysławiania się. Młodzież miała wakacje letnie ,a w ciągu roku szkolnego było także wiele dni wolnych od nauki np.4-św. Posejdona, 6-św. Eumenesa, 7-ofiary i igrzyska publiczne, 10-św. Pytoklesa, 12-składanie ofiar ku czci Dionizosa, 19-procesja dla uczczenia muz, 26-św. Attlasa. Był jeszcze „dzień nauczyciela”, a piąty dzień każdego miesiąca był wolny od zajęć jako „dzień fundatora”. Przeznaczono ten dzień na rozrywki i zabawy. - do 18. dzieci obojga płci wychowywały się w państwowych zakładach wychowawczych typu koszarowego, gdzie uprawiały ćwiczenia fizyczne i wojsk.; -chłopcy do 20 roku życia przygotowywali się do służby w wojsku,(od 16-20 typowo taktyczne nauki, uczyli się np. jak prowadzić bitwy, dowódcze umiejętności), która trwała do 30 roku życia chłopcy. Po ukończeniu 20 lat przechodził do grupy męskiej w ich zespole spędzał całe życie: jadł, spał, walczył, często utrzymywał związki homoseksualne, przez 10 lat, nadal skoszarowany ,doskonalił się w sztuce wojskowej. Spartiaci służyli w ciężkozbrojnej piechocie, hoplitami. Ich uzbrojenie składało się z hełmu, pancerza i tarczy oraz włóczni i krótkiego miecza. Celem tego systemu było wychowanie ludzi sprawnych fizycznie, walecznych i zdyscyplinowanych. Gotowość bojową młodych sprawdzano podczas obław na niewolników (krypteje).; organizację wychowania w Sparcie przypisuje się Likurgowi; -po ukończeniu 30 lat otrzymuje pełnię praw dorosłego obywatela. Mógł się już ożenić, choć nie oznaczało to mieszkania we własnym domu z żoną. Państwo wydzieliło mu należną działkę ziemi wraz z helotami. Brał też udział w Zgromadzeniach Ludowych. Był to początek jogo służby wojskowej; wchodził do grupy kilkunastu mężczyzn w różnym wieku Spartiata cały czas przebywał w koszarach, w domu bywając tylko na przepustkach -dopiero po 40, jeśli jeszcze miał ochotę, mógł się przenieść do domu i wieść tzw. życie rodzinne. Nadal jednak pozostawał mu obowiązek spożywania wspólnych, składkowych posiłków ze swoimi towarzysz, ćwiczeń wojskowych, który ustawał dopiero z ukończeniem 60 lat życia.
Ideałem człowieka stał się małomówny, nieludzko wręcz sprawny żołnierz, ślepo wykonujący rozkazy przełożonych.

6. Działalność sofistów

Sofiści byli filozofami, uczonymi, którzy ze względu na praktyczną znajomość zasad dialektyki i retoryki oraz wszechstronne wykształcenie, szczególnie prawnicze i polityczne stali się swego rodzaju zaczynem w procesie demokratyzacji Aten. Sofiści nie tworzyli szkół, uczyli doraźnie i raczej młodzież dojrzałą lub dorastającą. Uczyli tego co było najpotrzebniejsze, a zarazem najmodniejsze. Przygotowywali młodych ludzi do działalności politycznej. Traktowali swoje umiejętności jako dobry interes, ponieważ za naukę brali pieniądze.
Stosowali oni plan siedmiu sztuk wyzwolonych ( dialektykę, geometrie, arytmetykę, astronomię, retorykę, muzykę, gramatykę ). Po ukończeniu siedmiu sztuk wyzwolonych uczeń mógł pójść na wyższe studia. Po dwuletniej nauce rozpoczynano 3-4 letnią naukę przemawiania. Uważali oni, że każdy chwyt jest dozwolony, aby dotrzeć do celu. Uważali również, że rządzący państwem powinien być twardy. Wymagano od nich w każdej chwili zawarcia głosu, jeśli było to potrzebne. Byli demokratami, opowiadającymi się za szerzeniem wiedzy oraz wychowania. Błędne jest przekonanie, iż wszyscy sofiści (czyli mędrcy) to filozofowie. Część spośród nich, jak na przykład Protagoras czy Gorgiasz w istocie tworzyli filozoficzne traktaty, niemniej jednak, większość była wędrownymi nauczycielami. Bardzo znaczną część sofistów stanowili tzw. "eleici", czyli członkowie szkoły filozoficznej z Elei. To właśnie eleici opanowali do perfekcji umiejętność prowadzenia dysput filozoficzno-naukowych, kładąc podwaliny pod dialektykę.
Pierwszorzędną rolę w dysputach, oraz w filozofii sofistycznej, zajmował człowiek oraz wszelkie bolączki trapiące jego ziemską egzystencję.
Najważniejszymi reprezentantami kierunku byli: Protagoras z Abdery, Gorgiasz z Leoniro oraz Krytiasz Sofiści a świat bogów
Autorem-sofistą, piszącym o boskim świecie, był Protagoras. Szerzył w nim bardzo odważne, jak na antyczne czasy, przekonania dotyczące egzystencji istot boskich oraz ich wpływu na życie ziemskie człowieka. Przekonania Protagorasa były na tyle śmiałe, że dzieło uległo spaleniu zanim jeszcze trafiło do szerszego kręgu odbiorców. Do czasów współczesnych przetrwało jednak zdanie: "Co do bogów, nie mogę wiedzieć ani czy są, ani czy ich nie ma. Zagadnienie jest zawikłane, a życie ludzkie za krótkie, aby je rozwiązać."
Zagadnienie boskości trapiło także Krytiasza, który zwykł był mówić, że bogowie oraz ich świat, to nic innego, jak wymysł chytrych, greckich polityków.
Gorgiasz wtórował Protagorasowi oraz Krytiaszowi, mówiąc: "Nic nie istnieje - a jeśli nawet coś istnieje, to i tak jest niedostępne poznaniu ludzkiemu, choćby się zaś dało poznać, nie da się wyrazić ani drugiemu udzielić".
W przekonaniu sofistów, jako grupy filozoficzno-intelektualnej, tzw. "wola boska", to nic innego jak wytwór człowieczego umysłu, wymysł, którym nie należy się kierować. Tak bowiem oto, człowiek nie powinien zważać w życiu na wyimaginowaną, boską rzeczywistością, a na rozum. Sofiści a cnota
Mędrcy odrzucali twierdzenie jakoby cnota była wartością zarezerwowaną jedynie dla ludzi bogatych, dla arystokratów. Uważali oni także, że nie ma ona nic wspólnego z dziedzicznością.
Cnotą każdego człowieka, w przekonaniu sofistów, było to, że rodzi się równy. Ma on dokładnie takie same perspektywy rozwoju jak inny człowiek, od niego więc zależy tylko, czy będzie chciał się rozwijać, kształcić i wychowywać.
Poza tym, jak mówili mędrcy, cnocie podobnie jak innym wartościom, przysługuje ranga nabycia, a co za tym idzie, także nauczenia oraz przyswojenia. Sofiści a rozumienie prawdy, dobra oraz zła
Na gruncie filozoficznym, jednym z pojęć stworzonych przez sofistów był "relatywizm". Zakłada on, że wszelkie zjawiska mają charakter absolutnie względny. To co dla jednego człowieka jest dobre, dla innego może być złe. To co dla kogoś może wydawać się sprawiedliwe, dla kogoś innego wcale takie nie jest. Wszystko bowiem zależy od człowieka, oraz od stosunków łączących go z innymi ludźmi. Jak mawiał Protagoras: "Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy". Sofiści a wychowanie
W przekonaniu mędrców, człowiek wychowany to taki, który odznacza się cnotami publicznymi, ma harmonijnie ukształtowany charakter, wszechstronnie rozwinięty umysł, a do tego wiedzę encyklopedyczną oraz polityczny spryt.
Zorganizowany przez sofistów system szkolny przedstawiał się w następujący sposób. Po pierwsze, mędrcy nie tworzyli szkół jako takich. Zdobywanie przez uczniów wiedzy sprowadzało się do wysłuchania wygłaszanego przez sofistę wykładu. Bardzo często miały miejsce tzw. "popisowe wieczory", podczas których uczeni w zabawnej, żartobliwej, rozrywkowej wręcz formie, przekonywali zebranych do głoszonych przez siebie tez. Poza tym, mędrcy przeprowadzali kursy trwające od 1 do 2 lat (względnie od 3 do 4), niemniej jednak kursy te były odpłatne.
Nauczając, sofiści wykorzystywali takie metody kształcenia jak dedukcja czy umiejętność logicznego (pomysłowego nierzadko) myślenia.
Wykłady oraz rozmowy z zebranymi słuchaczami, szerzyły treści retoryczne, dialektyczne, polityczne, prawne, filozoficzne, astronomiczne, matematyczne, czy przyrodnicze. Ogólnie, przekazywaną przez uczonych wiedzę, można podzielić na tę merytoryczną oraz na tę formalną. Wiedza merytoryczna wzbogacała słuchacza intelektualnie. Z kolei wiedza formalna, miała zastosowanie praktyczne. Aby być dobrym mówcą, sofista musiał posiadać szereg cnót o charakterze publicznym. Musiał go cechować polityczny spryt, ukształtowany charakter oraz ogromna wiedza teoretyczno-encyklopedyczna.
Niestety na skutek przegranej przez Ateny wojny peloponeskiej, położenie materialne wielu obywateli państwa gwałtownie się pogorszyło. Ucierpieli na tym sofiści, którzy oskarżani przez Ateńczyków o podkopywanie rodzimej tradycji, nastawanie na wiarę, szkodzenie państwu, musieli licznie emigrować z miasta.
Niemniej jednak, działalność prowadzona przez lata przez sofistów w ateńskim polis, wprowadziła istotne zmiany w patrzeniu na kształcenie oraz wychowywanie młodzieży. Po pierwsze, mędrcy nauczyli Greków innego niż dotąd spojrzenia na cnotę oraz na społeczną funkcję wychowania. W głoszonych przez siebie poglądach nie odbiegali od realiów społeczno-politycznych ówczesnej Grecji oraz ateńskiego polis. Działalność sofistów przyczyniła się także do podniesienia znaczenia edukacji umysłowej młodych ludzi. Wzrosła rola wykształcenia humanistycznego oraz łączenia wiedzy teoretycznej z przyszłą polityczną służbą na rzecz kraju. Próby odpowiedzi na pytanie: czym jest sofistyka? Wymagają przede wszystkim osadzenia tego zjawiska w realiach historii i kultury greckiej. Wyrosło ono w określonych warunkach społeczno – politycznych i kulturowych w Atenach II połowy V wieku p.n.e. poczynając, w okresie zasadniczych zmian na politycznej mapie ówczesnej Grecji. Dokonały się one w wyniku wojen perskich, w których decydującą role odegrały Ateny. Znaczenie polityczne i ekonomiczne tego miasta, jakie uzyskało ono dzięki decydującej roli w zwycięstwie nad Persami, zapewniło mu hegemonię w ówczesnym świecie greckim. Z końcem wojen perskich ukształtowała się ostatecznie w Atenach nowa struktura polityczna – demokracja. Stawiała ona przed obywatelami określone zadania polityczno – społeczne, którym musiał on sprostać Nasuwa się w związku z tym pytanie: czy Ateńczycy byli odpowiednio przygotowani do realizacji tych zadań? Czy funkcjonujący dawny model wychowania i wykształcenia w zmienionych warunkach społeczno – politycznych wystarczał do odpowiedniego przygotowania obywatela do życia publicznego? Czy mógł on ukształtować świadomego swych obowiązków członka wspólnoty państwowej? Odpowiedź na te pytania wymaga choćby krótkiej rekonstrukcji dawnego modelu. Wypada zacząć od stwierdzenia, iż w Atenach wychowanie i wykształcenie młodzieży było indywidualną sprawą rodziców, a raczej ojca, jako, że kobiety były całkowicie pozbawione praw politycznych. Państwo przejmowało pieczę nad chłopcem dopiero wtedy, kiedy podlegał on obowiązkowi służby wojskowej tj. po ukończeniu 18 roku życia. Do tego czasu młody Ateńczyk był wychowywany przez ojca uczęszczając jednocześnie do szkoły i palestry. W szkołach uczono czytania i pisania, zajmowano się lekturą poematów Homera, Hezjoda i wierszy Solona – poetów uznawanych za uniwersalnych nauczycieli tego wszystkiego, co człowiek powinien wiedzieć: moralności, religii, obyczajów, powinności względem bogów, rodziców i współobywateli. Uczono arytmetyki i muzyki. Ogromną rolę odgrywało wychowanie fizyczne, którego celem było utrzymanie sprawności ciała. Szkoły ateńskie nie mogły nauczać młodego człowieka niczego więcej. Wykształcenie jakie zapewniały, miało jak widzimy charakter podstawowy i prymitywny, nie mogło więc stanowić podstawy działalności publicznej obywatela wymagającej sprawności w „mówieniu i działaniu” i mądrości politycznej. Ateński model wychowania i wykształcenia mógł spełniać swoje zadania zarówno w Atenach przed reformami demokratycznymi, jak i w państwach o innej strukturze politycznej, w warunkach gdy w świadomości społecznej żywe i silne było przeświadczenie o naturalnych różnicach między ludźmi, wynikających z ich pochodzenia. W połowie V w. p.n.e. powstała zatem historyczna konieczność zastąpienia dawnego modelu nowym, który kształtowałby odpowiednio człowieka – obywatela, zapewniając mu właściwe teoretyczne podstawy działalności praktycznej. Z potrzeby państwa demokratycznego i konieczności ich realizowania przez obywateli rodzi się postulat społeczny nowego typu człowieka, a co za tym idzie nowego typu cnoty – dzielności - arete. Pojęcie to jest jednym z najważniejszych  w greckiej filozofii, myśli pedagogicznej i kulturze.
W tej nowej sytuacji zrodziła się konieczność ustalenia i uzasadnienia obowiązków obywatela wobec państwa. Cnota – dzielność, jako stan doskonałości człowieka, zmieniła swój charakter: polegała przede wszystkim na świadomym zaangażowaniu, każdej jednostki w życie publiczne, na wypełnieniu obowiązków obywatelskich, pojmowanych jako nadrzędne wobec rodzinnych, zawodowych, którym podporządkowano nawet obowiązki religijne.

Dzielność arete nabierała więc charakteru dzielności obywatelskiej, politycznej. Najwyższym dobrem jest dobro państwa, które jest ściśle uzależnione od obywateli: od tego, czy przestrzegają prawa, zasad sprawiedliwości, czy dążą do zgody, czy przestrzegają norm wewnętrznego ładu,  wyrażających się w parenetycznych sformułowaniach takich jak „nic ponad miarę”. Solon – prawodawca i polityk, jeden z reformatorów struktury politycznej Aten – p...