BRONIS�AW W�ODARSKI POLSKA I RU� 1194-1340 PA�STWOWE Wtf)AWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1966 I Udzia� Romana ksi�cia halicko-iu�odzimierskiego 10 walkach, o pryncypat krakowski po �mierci Kazimierza Spraii�edliioegfo, jego wyprawa na Polsk� w 1205 r. (1194-1205) �ledz�c stosunki polsko-ruskie w okresie piastowskim, ju� od pierwszych wyst�pie� Polski na widowni� dziejow� w X w. widzimy bardzo �cis�e jej powi�zania z s�siaduj�cym od wschodu pa�stwem ruskim. Spomi�dzy wszystkich s�siad�w Polski by�y to bodaj najbardziej o�ywione kontakty, czego dowodem s� najliczniejsze z wszystkich zawartych przez Piast�w �zwi�zki ma��e�skie. ��cz�c �ci�le Piast�w i Ruryko-wicz�w ruskich mia�y by� gwarancj� zawartych uk�ad�w i pokojowych stosunk�w. I chocia� od czasu do czasu s�yszymy na pograniczu polsko-ruskim chrz�st or�a, to jednak�e by� on wyrazem tylko chwilowych agresywnych d��e� panuj�cych obu stron do zabor�w terytorialnych. Lecz walki te nie mog�y os�abi� o�ywionych stosunk�w handlowych. Z licznych wykopalisk na ziemiach polskich mamy wiele znalezisk pochodzenia wczesnoruskiego. Mamy r�wnie� �r�d�a pisane. I tak Ibrahim ibn Jakub w swej relacji z po�owy X w., przy opisie pa�stwa czeskiego podaje, �e do Pragi przybywaj� kupcy z Krakowa i Rusi. Tak samo nasz �Gali Anonim zanotowa�, �e �kraj Polak�w ma�o jest znany poza tymi, kt�rzy w celach handlowych przeje�d�aj� na Ru�". Przyk�ad�w tych mogliby�my cytowa� wi�cej. R�wnie� w omawianym przez nas okresie sto- sunki handlowe by�y bardzo o�ywione i nie pozwala�y na d�u�sz� nieprzyja��. Najdawniejsze wiadomo�ci �r�d�owe o handlu Rusi z Europ� Zachodni� pozwalaj� stwierdzi� istnienie szlaku handlowego, ��cz�cego Kij�w z Niemcami przez Krak�w, Prag�, Ratyzbon� i szlak ten dla dziej�w wymiany handlowej mia� wielkie znaczenie. S�siaduj�ce z Polsk� ruskie ksi�stwa, a przede wszystkim ksi�stwo w�odzimierskie, staj� si� obszarem pod wzgl�dem gospodarczym bardzo wa�nym. Wymiana handlowa pomi�dzy Polsk� a Rusi� zaczyna si� bardzo wcze�nie i wi��e si� z rozwojem rzemios�a ruskiego i polskiego. Przedmiotem eksportu ruskiego by�o byd�o, futra, wosk, mi�d, len, p��tno, ozdoby srebrne itp. Poza tym z Rusi szed� towar wschodni: tkaniny, przyprawy, wino, owoce. Wielki ten handel zagraniczny szed� g��wnie przez Ma�opolsk�, w czym Krak�w odgrywa� zasadnicz� rol�, ale tak�e inne miasta uczestniczy�y w nim i z Ma�opolski dociera� r�wnie� do innych ziem polskich. Od pocz�tku XIII w. nast�puje nasilenie eksportu ruskiego tak w kierunku zachodnim, jak i p�nocno-zachodnim, w kierunku ziem pomorskich. Wa�na droga handlowa bieg�a tu szlakiem wodnym Bug-Wis�a, na co wskazuje rozmieszczenie kom�r celnych. Przez ziemie polskie szed� tak�e transport towar�w zachodnioeuropejskich na Ru�, w czym kupcy polscy brali czynny udzia�. Wieziono sukno flandryjskie, bro� i wyroby rzemios�a zachodniego. �r�d�a pozwalaj� stwierdzi�, �e w znaczniejszych miastach Rusi mieszkali kupcy polscy. Pose� papieski Jan Piano Carpine opowiada, �e do Kijowa w 1245 r. przyby� z wypraw� kupieck� z Wroc�awia i �e w Kijowie przebywali w�wczas kupcy z Polski i z Austrii. Wszystko to wp�ywa�o na zacie�nienie stosunk�w ekonomicznych mi�dzy obu pa�stwami. Chocia�, jak powiedzia�em, stosunki polsko-ruskie rozwija�y si� ju� od dawna *, to jednak najbardziej �cis�e zwi�zki przypadaj� na wiek XIII. Szczeg�lnie od czas�w Leszka Bia�ego ksi���ta ma�opolscy bardzo du�o uwagi po�wi�cali wydarzeniom rozgrywaj�cym si� w s�siednich ksi�stwach: halickim i w�odzimier-skim. Kiedy do czas�w Kazimierza Sprawiedliwego mo�emy �ledzi� stosunki mi�dzy ksi���tami polskimi i kijowskimi, to od rz�d�w Kazimierza Sprawiedliwego ograniczaj� si� one raczej do s�siaduj�cych ze sob� polskich i ruskich ksi�stw dzielnicowych. Jest to nast�pstwem rozdrobnienia feudalnego w Polsce, jak i na Rusi. Najwa�niejsza ruska dzielnica kijowska traci na znaczeniu,-wielkoksi���ca w�adza przechodzi z r�k do r�k, a to powoduje, �e inne ksi�stwa ruskie zyskuj� zupe�n� niezale�no��. Wzd�u� granicy z Polsk� powstaje szereg niezale�nych ksi�stw, realizuj�cych w�asn� polityk� zagraniczn�. Do najznaczniejszych nale�a�o tu 1 Szersze om�wienie poruszonych tu przeze mnie zagadnie� znajdzie czytelnik w pracy: B. W�odarski, Polityka ruska Leszka Bia�ego, Lw�w 1925. Z historyk�w radzieckich omawia je, chocia� do�� skr�towo W. T. Paszuto, Oczerki po istorii galicko-wolynskoj Rusi, Moskwa 1950. Autor prac� sw� podzieli� na dwie cz�ci. Pierwsza po�wi�cona jest krytycznemu rozbiorowi podstawowego �r�d�a ruskiego do historii tych czas�w, tj. trzeciej cz�ci latopisu hipackiego, tzw. lato-pisu halicko-wo�y�skiego i druga cz��, w kt�rej autor na tle stosunk�w spo�eczno-ekonomicznych omawia g��wne zagadnienia dziej�w ksi�stw: halickiego i wo�y�skiego w XIII w. Na specjalne podkre�lenie zas�uguje cz�� pierwsza, w kt�rej autor podda� gruntownej analizie poszczeg�lne cz�ci trzeciego sk�adu latopisu hipackiego. U�atwi�o to wyja�nienie niekt�rych spraw. Latopisy halicko-wo�y�skie s� dla poznania dziej�w polskich XIII w., a w szczeg�lno�ci stosunk�w polsko-rus-kich, �r�d�em podstawowym, nieliczne bowiem wzmian- ksi�stwo halickie, rozwijaj�ce si� w XII w. pod rz�dami Ro�cis�awicz�w, na Wo�yniu za� do wi�kszego znaczenia dochodzi ksi�stwo w�odzimierskie, kt�rego ksi��� z prze�omu XII i XIII w. Roman M�cis�awicz zdo�a� narzuci� swoj� przewag� innym drobnym ksi���tom wo�y�skim. Rozdrobnienie nast�puje tak�e i w Polsce. Z ziemiami ruskimi s�siadowa�y ksi�stwa ma�opolskie (krakowskie i sandomierskie) oraz mazowieckie. Kiedy ksi�stwa te skupi� w swych r�kach Kazimierz Sprawiedliwy sta� si� jedynym s�siadem po�udniowo-zachodnich ksi�stw ruskich i korzystaj�c z niepokoj�w wewn�trznych, kt�rych widowni� by�y te ksi�stwa, rozpocz�� ekspansywn� akcj� w kierunku tych ziem. Ustaj� dawne kontakty z Rusi� kijowsk�. Wykorzystuj�c niepokoje chcia� Kazimierz na bli�ej i dalej spokrewnionych z nim ksi���t rozszerzy� wp�yw polski. I w pewnej mierze uda�o mu si� to. Wprawdzie Leszek Bia�y, kt�ry g��wn� cz�� swego ki rocznik�w polskich notuj� tylko suche wydarzenia. Specjaln� prac� po�wi�ci� ruskim latopisom D. S. Licha-czew, Russkije letopisi i ich kulturno-istoriczeskoje znaczenie, Moskwa 1947. W ostatnich czasach zagadnieniu powstania i redaktorom poszczeg�lnych latopis�w ha-licko-wo�y�skich po�wi�ci� dwie prace A. I. Gensior�kij, Ha�y�ko-wo�y�kij litopys, Kij�w 1958 i 1961. Spo�r�d starszej literatury nale�y wymieni� M. Hruszew�kij, Istorija Ukrainy-Rusy, t. III, Lw�w 1905, jak r�wnie� tego autora: Chronologia podij ha�y�ko-wo�y�koj lito-pysy, Zapiski Tow. Nauk. im. Szewczenki, t. XLI, Lw�w 1901, w kt�rej autor stara� si� skorygowa� b��dy kopisty, kt�ry w latopisie poda� mylnie daty (by� on pocz�tkowo spisany bez dat). Dla poznania stosunk�w polsko-litewsko-ruskich wiele informacji zawieraj� prace: H. �owmia�ski, Studia nad pocz�tkami spo�ecze�stwa i pa�stwa litewskiego, t. I-II, Wilno 1931�2, oraz W. T. Paszuto, Obrazowanije litowskogo gosudarstwa, Moskwa 1959. 10 panowania po�wi�ci� kontynuacji polityki ojcowskiej, obj�� na trwa�e rz�dy w ksi�stwie krakowskim � sandomierskim dopiero w 1202 r. (m�odszy jego brat Konrad obj�� rz�dy na Mazowszu i Kujawach), to jednak�e om�wienie polityki Leszka rozpoczynam od 1194 r., to jest od chwili �mierci Kazimierza, poniewa� najbli�sze wydarzenia splot� ze sob� stosunki Ma�opolski z ksi�stwami wo�y�skimi i halickim bardzo �ci�le i b�d� mia�y wp�yw na ca�y przebieg wydarze� polsko--ruskich a� po rok 1340. Dnia 5 maja 1194 r. nieoczekiwanie zmar� Kazimierz Sprawiedliwy. Kontynuacj� jego ruskiej polityki, streszczaj�cej si� nie zawsze w zajmowaniu i w��czaniu do Polski ziem ruskich, lecz cz�ciej w osadzaniu na s�siednich ksi�stwach ruskich ksi���t uleg�ych ksi�-> ciu ma�opolskiemu i rozszerzaniu w ten spos�b polskich, wp�yw�w na wschodzie, podj�� syn jego Leszek Bia�y -. By� za m�ody do sprawowania osobistych rz�d�w, w chwili �mierci ojca liczy� oko�o 8 lat, rz�dy wi�c za niego obj�a regencja z�o�ona z matki jego Heleny, c�rki w. ksi�cia kijowskiego Ro�cis�awa, i z mo�nych ma�opolskich. Wszyscy oni byli doradcami Kazimierza i dalej prowadzili jego polityk�, a Leszek by� do�� podatny na wp�ywy swego otoczenia. O ile chodzi o sprawy ruskie wiele mia� do powiedzenia, zdaje si�, Awda-niec Pakos�aw, p�niejszy wojewoda krakowski, o kt�rym nieraz jeszcze b�dziemy m�wili. Na razie decyduj�cy wp�yw mia� biskup krakowski Pe�ka i �wczesny wojewoda krakowski Miko�aj. Jedn� z g��wnych postaci, wsp�czesnych Leszkowi w okresie jego pierwszych lat rz�d�w w Ma�opolsce, ko�cz�cym si� bitw� pod Zawichostem, by� ksi��� w�o- 2 G��wnym �r�d�em do poznania tych wydarze� jest Kronika Wincentego, MPH, t. II, s. 407, 412 n. *��%! dzimierski Roman, za�o�yciel dynastii halicko-wo�y�-skich Romanowicz�w. By� synem M�cis�awa Chrobrego i Agnieszki, c�rki Boles�awa Krzywoustego. Nie by� wi�c na dworze krakowskim osob� obc�. Kronikarz Wincenty opowiada3, �e nawet wychowywa� si� na dworze Kazimierza, u kt�rego znajdowa� pe�ne poparcie w swoich zabiegach politycznych. Rozprz�enie panuj�ce w s�siednim ksi�stwie halickim by�o Romanowi bardzo na r�k�. Ambitny bowiem ksi��� postanowi� wykorzysta� owe zamieszki halickie dla siebie, po��czy� ksi�stwo halickie z w�asnym w�odzimierskim i stworzy� w ten spos�b wi�kszy organizm pa�stwowy, kt�ry da�by mu mo�no�� zaj�cia pierwszorz�dnego stanowiska w�r�d wa�ni�cych si� ustawicznie ze sob� ksi���t po�udnioworuskich. Rozpocz�� wi�c intryg�. Latopis hipacki opowiada4, �e ju� w 1188 r. umia� Roman pozyska� dla siebie cz�� bojar�w halickich i spowodowa� wyst�pienie ich przeciw w�asnemu ksi�ciu W�odzimierzowi z panuj�cej w ksi�stwie halickim rodziny Ro�cis�awicz�w. W�odzimierz nie b�d�c pewny �ycia w Haliczu uszed� na W�gry. Tron halicki dosta� si� z pomoc� Kazimierza Romanowi. Lecz d�ugo to pierwsze panowanie Romana w Haliczu nie trwa�o. W�odzimierz bowiem nam�wi� kr�la w�gierskiego Bel� III, a�eby mu przyszed� z pomoc� w odzyskaniu utraconego ksi�stwa. G...
jac1123