NR-16q.pdf

Tour Salon 2006

Blisko 700 wystawców

z kilkudziesiêciu krajów, przede

wszystkim z Polski, wziê³o udzia³

w tegorocznych targach

turystycznych w Poznaniu,

Tour Salon 2006. Na tle innych

wystawców wyró¿nia³o siê stoisko

województwa lubuskiego a to m.in.

dziêki pokazowi t³oczenia moszczu

z winogron. By³a te¿ degustacja win

z lokalnych winnic i du¿o akcentów

winiarskich na stoisku.

Targi ENOEXPO 2006

Morawscy winiarze i Narodowe

Centrum Winiarskie, organizator

czeskiej prezentacji winiarskiej na

ENOEXPO 2006, serdecznie

zapraszaj¹ do wziêcia udzia³u

w prezentacji i degustacji win

wyprodukowanych przez winiarzy

z Republiki Czeskiej (Kraków 23-25.

XI 2006). Spis firm winiarskich

bior¹cych udzia³ w targach

znajduje siê na stronie:

www.wineofczechrepublic.cz

Naboty na promenadzie Löbtenz (dzisiaj al. Juliusza S³owackiego), lata 20. XX w.

Sto tysiêcy

15 listopada, w po³udnie, stronê

Zielonogórskiego Stowarzyszenia

Winiarskiego www.winiarze.zgora.pl

odwiedzi³ 100 000 internauta!

6 grudnia mija rok jak istnieje

witryna w sieci. Najwieksz¹

ogl¹dalnoœci¹ ciesz¹ siê wiadomoœci

z internetu, przepisy kulinarne,

galerie zdjêæ i archiwum „Winiarza

Zielonogórskiego”. Dumnym

z sukcesu autorem witryny

internetowej jest sta³y

wspó³pracownik naszej redakcji,

Przemys³aw Karwowski.

Miros³aw Kuleba

Najnowszy numer „Winiarza” poœwiêcony jest w ca³oœci tematyce domów winiarskich Zielonej

Góry. Pragnê zwróciæ uwagê czytelników na te obiekty, tak ciekawe i wyj¹tkowe w miejskiej architekturze

bowiem w³aœciwszym dla nich otoczeniem wydaje siê wiejski krajobraz z rozleg³ymi winnicami. Nie ma

innego polskiego miasta, w którym zachowa³oby siê takie dziedzictwo. Dziêki tym obiektom, mimo upadku

winnic, winiarstwo jeszcze dzisiaj stanowi istotny element lokalnego pejza¿u kulturowego.

Nie tylko domy winiarzy wyró¿nia³y siê w miejscowej architekturze. Tak¿e wystrój architektoniczny

wielu innych budynków nawi¹zywa³ do winiarskich tradycji miasta, co znajdowa³o wyraz w formie

zewnêtrznej i stosowaniu charakterystycznych motywów o tematyce winiarskiej. Ten lokalny koloryt by³

widoczny w potraktowaniu bry³y budowli, o¿ywionej niekiedy wysmuk³¹ „wie¿¹ winiarsk¹” odleg³¹

reminiscencj¹ stra¿nic stawianych na winnicach. Budynkom stoj¹cym poœród zieleni dodawano akcenty

charakterystyczne dla architektury ogrodowej np. drewniane, dostawiane werandy czy tarasy widokowe,

ozdobn¹ snycerkê. Poczucie estetyki, chêæ podkreœlenia wiêzi z tradycj¹ miasta, a niekiedy zapewne

osobiste zami³owania inwestorów, zwi¹zane z winiarstwem, znajdowa³y tak¿e wyraz w dekoracji

architektonicznej domów mieszkalnych. Po ca³ym mieœcie mamy rozsiane oryginalne detale wystroju

zewnêtrznego budynków, których wyszukiwanie mo¿e byæ niezwykle ciekawym zajêciem.

Chocia¿ winne grona i wino s¹ ewangelicznymi symbolami, których treœæ i sens maj¹ odniesienie

religijne, elementy tego typu wspó³graj¹ z tradycj¹ miasta i wydaj¹ siê naturalnym dope³nieniem jego

duchowej treœci. Znajdujemy je we wnêtrzach zielonogórskich koœcio³ów, na witra¿ach i mozaikach,

a g³ówny o³tarz koœció³ Podwy¿szenia Krzy¿a Œwiêtego przy ul. Aliny opatrzony zosta³ cytatem

z Ewangelii œw. Jana: „Ja jestem winnic¹, wy latoroœlami”.

Wszystkie te obiekty, osadzone w starej miejscowej tradycji, tworz¹ charakterystyczny dla Zielonej

Góry klimat, rozpoznawalny dla goœci i nostalgicznie powracaj¹cy we wspomnieniach dawnych

mieszkañców miasta.

Dzisiaj, kiedy dawne winnice utraci³y swoje znaczenie gospodarcze, winiarska tradycja przetrwa³a

w murach miasta. Warto podj¹æ wysi³ki, aby czêsto zapomnianym i niszczej¹cym obiektom przywróciæ

dawny blask, zachowaæ je dla przysz³ych pokoleñ.

M³ode wino

Œwiêto m³odego wina

zielonogórskiego (mo¿e: Monte

Verde Nouveau?) odbêdzie siê

25 listopada. Wszyscy winiarze,

którym uda siê do tego dnia zlaæ do

butelek pierwsze sklarowane trunki,

bêd¹ mogli przedstawiæ je do

degustacji jaka odbêdzie siê

wieczorem w Muzeum Ziemi

Lubuskiej. Biesiadê winiarsk¹

z muzyk¹ i tañcami poprzedzi

poranna konferencja naukowa na

temat „Wp³ywu winiarstwa na

gospodarkê i turystykê w regionie”.

Organizatorem konferencji jest

Zielonogórskie Stowarzyszenie

Winiarskie i Muzeum Ziemi

Lubuskiej. Przewidziane s¹ referaty

goœci z tradycyjnych regionów

uprawy winoroœli w Europie.

Barbara Bielinis-Kopeæ

Dom winiarski Augusta Gremplera na Ceglanej Górze

wzgórzach. W rejestrach katastralnych sporz¹dzonych w 1865

roku wykazano istnienie 697 takich obiektów. Jeszcze w latach

30. XX w. zielonogórskie winnice i malowniczo wpisuj¹ce siê

w nie domy winiarskie stanowi³y charakterystyczny element

lokalnego pejza¿u.

Pierwszej typologii domów winiarskich podj¹³ siê

nieznany z nazwiska autor szkicu „Die Weinbergs- und

Gartenhäuser im Grünberger Stadtgebiete. Eine Beschreibung

und Bestandsaufnahme im Jahre 1932”, opublikowanego w

numerze 24 z 19 czerwca 1932 roku „Welt und Heimat”,

dodatku do gazety „Grünberger Wochenblatt”, który podzieli³

je na cztery klasy. Do pierwszej zaliczy³ murowane siedziby

podmiejskie, drug¹ stanowi³y tzw. naboty (obiekty parterowe

wznoszone na planie oœmioboku, nakryte kopulastymi

dachami), klasê trzeci¹ reprezentowa³y domy w konstrukcji

szachulcowej, zamieszkiwane sezonowo i s³u¿¹ce g³ównie

Rozwój uprawy winnej latoroœli na Œl¹sku przypisuje siê

celom gospodarczym, zaœ klasê czwart¹ - proste w formie

dzia³alnoœci zakonów, g³ównie zgromadzenia cystersów.

drewniane obiekty gospodarcze.

Pierwszy dokument potwierdzaj¹cy zak³adanie winnic na tym

Nieco inn¹ klasyfikacjê, wyodrêbniaj¹c¹ piêæ grup, poda³

terenie, wydany w 1203 roku przez Henryka I Brodatego,

w swoim szkicu poœwiêconym starym zielonogórskim domom

regulowa³ zasady pracy winiarzy w Trzebnicy. Nie oznacza to,

winiarskim Hugo Schmidt. Wyró¿ni³ on murowane domy

¿e owa data jest równoznaczna z pocz¹tkiem zak³adania winnic

winiarskie o reprezentacyjnych formach, lokalizowane na

na Œl¹sku. Znajomoœæ uprawy winoroœli w innych dzielnicach

terenach podmiejskich, budynki murowane, charakte-

Polski piastowskiej potwierdza bowiem bulla papie¿a

rystyczne oktogonalne w formie naboty, domy winiarskie

Innocentego II z 1136 roku. Mo¿na przyj¹æ, ¿e okres

w konstrukcji szachulcowej oraz obiekty ogrodowe. Schmidt

rozpowszechniania siê nowego krzewu trwa³ na d³ugo przed

opisa³ wiele z istniej¹cych jeszcze w pocz¹tkach XX wieku

tym, zanim znalaz³ potwierdzenie w dokumentach. Próby

domów, szczególnie wyró¿niaj¹cych siê malownicz¹ form¹

aklimatyzacji winnego krzewu i rozpowszechnienia jego

architektoniczn¹. Próbê ich odnalezienia po latach, popart¹

uprawy nasili³y siê w wieku XIII i XIV. W ich zasiêgu znalaz³a

bogatym materia³em archiwalnym, podj¹³ Miros³aw Kuleba,

siê Zielona Góra i jej okolice.

przyjmuj¹c klasyfikacjê za Schmidtem lecz wzbogacaj¹c j¹

Pierwsza wzmianka o zielonogórskich winnicach

o zwi¹zane z winiarstwem elementy stylizacji w architekturze

pochodzi z 1314 roku. Pocz¹wszy od XIV wieku kroniki miasta

Zielonej Góry i piwnice.

poœwiêca³y wiele uwagi wielkoœci winnic, jakoœci plonów oraz

Domy winiarskie wnoszono na wzgórzach wœród winnic,

zdarzeniom maj¹cym na nie wp³yw. Do koñca XIX wieku

w miejscach, z których obserwowaæ mo¿na by³o ca³y teren

produkcja oraz handel winem stanowi³y jedn¹ z g³ównych

winnicy. Nie zachowa³y siê do naszych czasów, wzmian-

podstaw gospodarczego rozwoju miasta, a jeszcze w po-

kowane w kronikach miasta Zielonej Góry pierwsze,

cz¹tkach wieku XX Zielona Góra mia³a niewiêksz¹

najprostsze w formie drewniane parterowe obiekty spe³niaj¹ce

powierzchniê winnic wœród wszystkich miast niemieckich.

pocz¹tkowo jedynie funkcje gospodarcze - przechowywano

Poza Zielon¹ Gór¹, która w ci¹gu stuleci przejê³a rolê

w nich narzêdzia i sprzêt zwi¹zany z upraw¹ i obróbk¹ owoców

centralnego oœrodka winiarstwa w regionie, znaczenie zyska³y

i magazynowaniem wina. Ich spadziste dachy kryto gontem

uprawy tego krzewu w okolicznych miastach jak Gubin,

z dêbowych lub sosnowych klepek, a nastêpnie pap¹.

Krosno Odrzañskie, Lubsko, Sulechów.

Z up³ywem czasu zaczê³y je wypieraæ budynki

o konstrukcji szachulcowej z wype³nieniem glin¹, nierzadko

wzbogacone o dodatkow¹ kondygnacjê piêtra. Od zewn¹trz

by³y one szalowane deskami. Nakrywano je spadzistymi

dachami z dodatkowym elementem naczó³ka. Tego typu domy

pojawi³y siê w obrêbie miejskich murów po dwóch wielkich

po¿arach w latach 1651 i 1661, które spustoszy³y zabudowê.

Wówczas to mieszczanie, doprowadzeni dodatkowo do nêdzy

wskutek wojny trzydziestoletniej, zaczêli wykorzystywaæ do

zamieszkania domy winiarskie œci¹gniête z plantacji spoza

miasta. Stanowi³y one jeszcze w pocz¹tkach XX wieku

najliczniejsz¹ grupê tego typu obiektów.

Od po³owy XVIII wieku do koñca wieku XIX nast¹pi³y

znacz¹ce zmiany. Zaczêto wznosiæ nale¿¹ce do bogatszych

plantatorów murowane domy, które ³¹czy³y funkcjê go-

spodarcz¹ z mieszkaln¹. Mia³y one bardziej reprezentacyjn¹

formê, by³y piêtrowe, przykryte charakterystycznymi p³askimi

Widok Zielonej Góry z teki rysunków Friedricha Bernharda Wernhera:

„Hertzogthum Schlesien, oder Scizzen, daß ißt Maculatur Buch von

verschiedenen Reisen durch Schlesien und andere Länder, ”

po³ XVIII w. (fragment)

Rozwijaj¹ce siê na przestrzeni wieków winiarstwo mia³o

dachami tarasowymi, wykorzystywanymi do celów widoko-

wp³yw na architekturê regionu. Do charakterystycznych

wych. W ich wnêtrzach wydzielano czêœæ mieszkaln¹ i po-

budowli nale¿a³y tzw. domy winiarskie. W kronice Zielonej

mieszczenia przeznaczone na specjalne uroczyste okazje, jak

Góry odnotowano w XVII wieku liczbê ponad 700 domów

winobrania, oraz pomieszczenia produkcyjne i magazynowe.

winiarskich, które wznosi³y siê na okalaj¹cych miasto

dom winiarski, wzniesiony w 1818 roku przez zielonogórs-

mina ten dawny, wzniesiony w 1813 roku w stylu klasycys-

kiego przemys³owca Augusta Gremplera na nale¿¹cej do niego

kwadratu. Pierwotnie budynek wieñczy³ dach mansardowy.

winnicy na tzw. Ceglanej Górze. W 1932 roku wymieniany by³

Trójosiowe elewacje artyku³owane by³y na przemian oknami

jako jeden z nielicznych domów winiarskich u¿ytkowanych

(usytuowanymi centralnie) i flankuj¹cymi je blendami oraz

zgodnie ze swoj¹ pierwotn¹ funkcj¹ na czynnej jeszcze

pilastrami w wielkim porz¹dku. Okna i blendy na parterze

winnicy. W latach 60-tych XX wieku obiekt przebudowano

by³y ³ukami odcinkowymi (blendy) i pó³kolistymi (okna). By³y

mia³y kszta³t prostok¹tny, na wy¿szej kondygnacji zamkniête

i w³¹czono w kompleks restauracyjny z pawilonami

mieszcz¹cymi egzotyczne okazy drzew i krzewów. T¹ funkcjê

one obramowane opaskami. Na wysokoœci piêtra zdobi³y je

pe³ni do dnia dzisiejszego jako jeden z bardziej reprezenta-

cyjnych i charakterystycznych obiektów w Zielonej Górze. Jest

on murowany z ceg³y na planie czworoboku. Jedno-

kondygnacyjna prosta w formie bry³a na wysokim

podpiwniczeniu (piwnica przesklepiona kolebkowo) nakryta

zosta³a dachem czterospadowym, z tarasem widokowym

zabezpieczonym metalow¹ balustrad¹. Niegdyœ dach zdobi³a

¿elazna chor¹giewka z napisem „Grempler u. Co” a do wnêtrza

budynku prowadzi³y umieszczone od strony wschodniej drzwi.

Elewacje budynku s¹ tynkowane, pozbawione detalu

architektonicznego, przeprute prostok¹tnymi otworami

okiennymi, dawniej zabezpieczanymi okiennicami. Budynek

dostêpny jest od wewn¹trz, od strony lokalu gastronomicznego.

Piwnicê adaptowano na bar zaœ na wy¿szej kondygnacji

znajduj¹ siê pomieszczenia biurowe.

Kolejny dom winiarski to obecnie budynek mieszkalny

przy ul. Piêknej 20. Wzniesiony zosta³ ok. 1820 roku. Od 1865

roku nale¿a³ do kupca W. Augspacha. Pocz¹tkowo u¿ytkowany

by³ do celów magazynowych i nie zamieszkany na sta³e.

prostok¹tne p³yciny podokienne. Najbardziej reprezentacyjn¹

Winkler'sche Gartenhaus przy ul. Krasickiego 25

formê mia³a skierowana na wschód fasada. By³a ona centralnie

W 1865 roku zamieszka³ w nim S. Uhlmann. W latach 1880-

zryzalitowana. Na jej osi przylega³ otwarty ganek wsparty na

1886 u¿ytkowany by³ przez w³aœciciela gospody J. Fülleborna.

dwóch filarach, pomiêdzy którymi rozpiête by³y pó³koliste

Wówczas te¿ znajdowa³a siê w nim prasa winiarska, a w piw-

arkady. Taras nad nim ogranicza³a balustrada tralkowa. Oœ

nicach le¿akowano wino. W 1883 roku dobudowano do niego

elewacji frontowej akcentowa³a zamkniêta pó³koliœcie

murowan¹ przybudówkê. Kolejnym w³aœcicielem do 1904 roku

wystawka okienna wkomponowana w po³aæ frontow¹ dachu.

by³ rentier F. Liebsch. Przebudowa³ on parterowy aneks na

Dom jest piêtrowy, nakryty dachem czterospadowym. Fasadê

salon, a ca³y parter przekszta³ci³ na mieszkanie. Wtedy dom

akcentuje skromny ganek. Budynek uleg³ znacznym

otrzyma³ nazwê „Weinschloss”. Kolejny w³aœciciel, restaurator

przeobra¿eniom po 1945 roku. W trakcie prowadzonych

C. Luboch adaptowa³ obiekt na restauracjê, która dzia³a³a do

remontów zlikwidowano wystrój architektoniczny i pokryto

1924 roku. Nastêpnie do 1945 roku nale¿a³ do zak³adów

elewacje grub¹ warstw¹ cementowego tynku. Usuniêto te¿

„Deutsche Wollenwaren Manufaktur”. W tym czasie

balustradê dawnego tarasu widokowego, wymieniono stolarkê

przebudowano go na mieszkania pracownicze. Budynek

i przebudowano wnêtrza. Z oryginalnego wyposa¿enia

wzniesiony zosta³ w konstrukcji murowanej z ceg³y, za³o¿ony

zachowa³y siê jedynie drewniane schody zabiegowe

na rzucie prostok¹ta. Jest podpiwniczony (nad piwnicami

z drewnian¹ a¿urow¹ balustrad¹.

wykonano sklepienia kolebkowe). Bry³a budynku jest

dwukondygnacyjna, nakryta wysokim dachem czterospa-

dowym o nietypowej formie - z unie-

sionymi z czterech stron okapami

w formie stylizowanej na wole oka.

Elewacje s¹ tynkowane, o skromnym

wystroju architektonicznym. Zachowa³

siê taœmowy gzyms miêdzykondygna-

cyjny, czytelne œladowo na naro¿nikach

lizeny i profilowany gzyms popro-

wadzony po linii wygiêtych ³ukiem

szczytów.

Trudno doszukaæ siê w budynku

biurowym przy ul. Krasickiego 25

dawnego domu winiarskiego Winklera

zwanego „Winkler'sche Gartenhaus”.

Do jego ówczesnego w³aœciciela

nale¿a³a jedna z najstarszych w mieœcie

gospód „Pod Trzema Wzgórzami”,

stoj¹ca niegdyœ przy obecnym pl. Pocz-

towym i goszcz¹ca w swej historii wielu

znamienitych goœci. W obecnej formie

budynek w niewielkim stopniu przypo-

Weinschloss przy ul. Piêknej 20

Wœród zachowanych do dnia dzisiejszego nale¿y dawny

tycznym. Wybudowano go na winnicy na planie zbli¿onym do

wzniesiony w latach 20-tych XX wieku na nale¿¹cej

do miasta plantacji doœwiadczalnej. Wybudowany na

rzucie kwadratu, nakryty wysokim dachem

czterospadowym, charakteryzuje siê prostot¹ formy

osadzonej w nurcie modernizmu.

Przy ul. Wroc³awskiej 63 przetrwa³ za-

pomniany dom winiarski, znany z przekazów

ikonograficznych z 1856 roku. Do 1945 roku budynek

nale¿a³ do Gertrudy Roggendorf. Zachowa³y siê

w nim przestronne piwnice nakryte sklepieniami

kolebkowymi wysokimi na 3 m, które u¿ytkowano do

celów winiarskich.

Poza wyró¿niaj¹cymi siê budowlami, wy-

odrêbnionymi przez wskazanych wy¿ej autorów jako

klasa tzw. siedzib podmiejskich, funkcjê domów

winiarskich pe³ni³y liczne murowane budynki

mieszkalne, wznoszone zarówno w obrêbie miasta,

Kolejny z domów nawi¹zuj¹cych do prezentowanego typu jak i na terenach podmiejskich. W przeciwieñstwie do wy¿ej

to dawny dom winiarski przy ul. Zakrêt 2. Dzia³ka, na której opisanych nie mo¿na w tym wypadku okreœliæ wspólnych cech

wzniesiono budynek, wzmiankowana jest po raz pierwszy

architektury tych obiektów poza ³¹cz¹c¹ je funkcj¹. Nale¿a³y do

w 1865 roku. Jej w³aœcicielem do 1909 roku by³ W. Büttner. nich proste w formach budynki, które mo¿na sklasyfikowaæ

Kolejno w latach 1909- 1913 jako w³aœciciele wymieniani s¹: jako domy winiarskie tylko na podstawie ich programu

robotnik P. Schulze, w latach 1913-1937 lekarz powiatowy

u¿ytkowego. By³y to zarówno budynki parterowe, jak

T. Meyer i jako ostatni w³aœciciel przed II wojn¹ œwiatow¹

i piêtrowe. Wiêkszoœæ posiada³a piwnice, s³u¿¹ce do

ogrodnik H. Lange.

przechowywania wina. Sporadycznie wystêpowa³y tak¿e domy

Dom wzniesiony zosta³ oko³o po³owy XIX wieku z ceg³y nie podpiwniczone.

na planie kwadratu. Pocz¹tkowo pe³ni³ funkcje gospodarcze,

Domy te prezentowa³y program u¿ytkowy, w którym czêœæ

a centralnie umieszczone pomieszczenie wykorzystywano na

œwiêtowanie winobrania - rozpiêto nad nim kopu³ê

z kuchni¹ i korytarzem oraz czêœæ gospodarcz¹, do której

(w konstrukcji pozornej kopu³y), zdobion¹ polichromi¹

nale¿a³a piwnica. Schemat ten powtórzono w domu nale¿¹cym

mieszkalna stanowi³a jedno- lub dwuizbow¹ czêœæ budynku

z dekoracj¹ w postaci motywów roœlinnych i putt. Oglêdziny

do mistrza winiarskiego Fritza Pohla, wybudowanym przy

poddasza, nakrytego wysokim mansardowym dachem,

ul. Batorego 66/68. Sk³ada siê on z czêœci mieszkalnej oraz

ujawni³y interesuj¹ce szczegó³y konstrukcji. WiêŸba dachowa

czêœci gospodarczej. Pod czêœci¹ domu wykonano piwnice,

oparta zosta³a czêœciowo na murze zewnêtrznym, czêœciowo

a w pomieszczeniach gospodarczych jeszcze przed kilkoma

zaœ na czterech ceglanych ³ukach, wspartych na zewnêtrznych

laty znajdowa³a siê prasa winiarska i miazgownica.

œcianach noœnych i zbiegaj¹cych siê pó³koliœcie w punkcie

centralnym, tworz¹c podstawê komina. Przewody kominowe

ukryto we wnêtrzu dwóch ³uków, posiadaj¹cych u nasady

komina drzwiczki wycierowe. Do wiêŸby dachowej

podwieszono na stalowych linkach konstrukcjê pozornej

kopu³y, któr¹ uzyskano obrzucaj¹c zapraw¹ z obu stron stalow¹

siatkê. Gruboœæ powsta³ego w ten sposób sklepienia wynosi ok.

5 cm . Budynek zosta³ w czêœci podpiwniczony. Ze wszystkich

stron obudowano go parterowymi aneksami nakrytymi

daszkami pulpitowymi, nad którymi góruje dach mansardowy

ponad czêœci¹ centraln¹. Zast¹pi³y one dawn¹ drewnian¹

przeszklon¹ werandê, okalaj¹c¹ budynek z trzech stron.

Przekszta³ceniu uleg³y okna i drzwi. Poza profilowanym

gzymsem wieñcz¹cym elewacje nie zachowa³y siê dawne

podzia³y architektoniczne. Pomimo póŸniejszych zmian

czytelna pozostaje bry³a budynku, charakterystyczna dla

domów winiarskich z tego okresu.

Przy ul. Urszuli 12 odnajdujemy jeszcze jeden dom W oddaleniu od centrum miasta, gdzie zwarta zabudowa

winiarski opisany przez Hugo Schmidta jako „stoj¹cy w g³êbi ustêpowa³a zabudowie rozluŸnionej, obok domów

p³askowy¿u niski dom z wygiêtym dachem”. Zachowa³y siê mieszkalnych wznoszono zabudowania gospodarcze jak

szerokie schody zewnêtrzne do obszernych piwnic, gdzie stodo³y, stajnie, wozownie, szopy. Przechowywano w nich

przetrwa³a prasa winiarska u¿ywana do t³oczenia moszczu

Dom winiarski przy ul. Wroc³awskiej 63, litografia F.J.V. Hübnera, 1855 (fragment)

sprzêt s³u¿¹cy do t³oczenia moszczu z winogron, wymagaj¹cy

z uprawianych tu bia³ych winogron oraz malownicza powieka

przestronnych wnêtrz. Wœród nich grupê obiektów zwi¹zanych

w po³aci dachu.

z winiarstwem stanowi³y niewielkie drewniane obiekty

W tym samym rejonie miasta zachowa³ siê dom winiarski

gospodarcze. Niektóre z nich posiada³y kominy i paleniska.

przy ul. Urszuli 9, wybudowany na pocz¹tku XIX wieku na

Czas powstawania najstarszych z nich, zachowanych jeszcze

planie kwadratu, nakryty wysokim dachem namiotowym.

w pocz¹tkach XX wieku, okreœla siê na koniec XVII po³owê

Po³o¿ony by³ w otoczeniu winnic na zboczu opadaj¹cym w

XVIII stulecia.

kierunku Doliny Luisy. Obecnie teren ten uleg³ daleko

Liczn¹ grup¹ domów winiarskich wystêpuj¹cych jeszcze

posuniêtej degradacji.

w pocz¹tkach XX wieku stanowi³y obiekty w konstrukcji

Tu¿ obok zachowa³ siê dom winiarski przy ul. Urszuli

Dom winiarski przy ul. Zakrêt 2, pocz. XX w. (fot. ze zbiorów Zbigniewa Bujkiewicza)

ryglowej, jedno- lub dwupiêtrowe, o spadzistych dachach

pokrytych gontem lub strzech¹. Z zewn¹trz œciany czêsto obite

by³y deskami i obroœniête pn¹czami. Znajdowa³y siê one

g³ównie na przedmieœciach. Wiele z nich pochodzi³o jeszcze

XVIII wieku. W partii przyziemia czêsto znajdowa³a siê du¿a

sala, w której przechowywano sprzêty do produkcji wina.

Schodami na piêtro mo¿na by³o dostaæ siê do czêœci

mieszkalnej.

¯aden z drewnianych i ryglowych obiektów winiarskich

wznoszonych w Zielonej Górze i jej okolicach, z uwagi na

stosowany budulec, nie przetrwa³ do czasów obecnych. Tym

wiêksze znaczenie ma unikatowy w charakterze dom winiarski

z Budachowa, jedyny zachowany przyk³ad XVIII-wiecznej

architektury ryglowej tego typu, znajduj¹cy siê w pod-

zielonogórskim Muzeum Etnograficznym w Ochli. Pe³ni³ on

funkcjê magazynu na narzêdzia i owoce (tu te¿ dokonywano

wstêpnej obróbki owoców), na piêtrze znajdowa³ siê pokój

mieszkalny. Œlady po kominkach odnalezione w pomie-

szczeniach na parterze i piêtrze wskazuj¹, ¿e by³ on jest wœród otaczaj¹cej j¹ zabudowy.

przeznaczony do czasowego zamieszkania. Sama budowla

Kaplica pod wezwaniem Narodzenia Najœwiêtszej Marii Panny przy ul. Aliny 17

W pocz¹tkach XX wieku uprawa i produkcja winnej

w swojej malowniczej formie architektonicznej z otwart¹ latoroœli utraci³a sw¹ wiod¹c¹ rolê w rozwoju gospodarczym

galeri¹ i dachem mansardowym z sygnaturk¹ decydowa³a

miasta, a dawne domy winiarskie sw¹ pierwotn¹ funkcjê. Ich

o roli obiektu jako dominanty architektonicznej w zespole miejsce na dawnych winnicach i wœród ogrodów zajê³y nowe

rezydencjonalnym. Wysuniêty przed lico murów i zadaszony wille i budynki wielorodzinne. Wystrój architektoniczny tych

gór¹ ganek obiegaj¹cy budynek z czterech stron na wysokoœci budynków nawi¹zywa³ jednak czêsto do winiarskich tradycji

piêtra, umo¿liwia³ obserwacjê po³o¿onej na skraju parku miasta, co znajdowa³o odzwierciedlenie w szczegó³ach detalu,

winnicy. Przeniesiony do Ochli obiekt jest dwukondygnacyjny, operuj¹cego motywami o tematyce winiarskiej. Przyk³ady

z u¿ytkowym poddaszem, kryty dachem mansardowym, takich stylizacji znajdujemy wœród elementów wystroju

którego wysuniêty okap przekrywa³ drewniany ganek. Œciany sztukatorskiego i snycerskiego, szkleniach okien m.in.

w konstrukcji ryglowej, wype³nione ceg³¹. Stropy drewniane, w kamienicy przy ul. G³owackiego 7, budynku przy

belkowe, przed³u¿one poza lico muru o szerokoœæ ganku ul. Wroc³awskiej 12, kamienicy przy al. Niepodleg³oœci 26,

biegn¹cego wokó³ budynku, wspartego na dekoracyjnie domach przy ul. Zamkowej 16, ul. Fabrycznej 23/25,

zdobionych zastrza³ach ³ukowych. ul. Botanicznej 38 oraz kaplicy szpitala wojewódzkiego przy

Nie przetrwa³y równie¿ do naszych czasów bodaj¿e ul. Wazów.

najbardziej oryginalne w formie budowle wznoszone na Domy winiarskie stanowi¹ przyk³ad oryginalnego typu

zielonogórskich winnicach - naboty. Budowano je na planie architektury regionalnej, charakterystycznej dla Zielonej Góry

oktogonu nakrytego wielospadowym dachem o kopulastej i jej okolic. Ich liczba na przestrzeni czasu znacznie zmala³a,

formie zwieñczonym iglic¹. Najwiêkszym i najbardziej w stosunku do liczb znanych z dokumentów archiwalnych.

znanym by³ tzw. Wielki Nabot po³o¿ony na wzgórzu

w po³udniowej czêœci miasta. Przeznaczony by³ do

Wci¹¿ jeszcze nie doczeka³y siê one pe³nego rozpoznania.

Tylko nieliczne objête zosta³y ochron¹ poprzez wpis do rejestru

ca³orocznego u¿ytkowania (w przestronnym wnêtrzu

zabytków. Dopiero wyniki gruntownych badañ obejmuj¹cych

znajdowa³ siê piec), nie posiada³ jednak podpiwniczenia.

porównanie materia³ów archiwalnych z rozpoznaniem

Budynek by³ otynkowany i pomalowany na ¿ó³to, a dach z papy

terenowym stanowiæ bêd¹ przyczynek do opracowania

otrzyma³ czerwon¹ obrzutkê. Grupê zbli¿on¹ formalnie do tych

programu ich ochrony, tak aby ta unikatowa w skali kraju

obiektów stanowi³y koliste w rzucie altany, z których jedna

architektura mog³a przetrwaæ kolejne lata.

zwana by³a Ma³ym Nabotem. Okalaj¹ce miasto wzgórza

jeszcze w pocz¹tkach XX wieku zdobi³o kilka tego typu

budowli, po których nie przetrwa³y ¿adne œlady.

Odnotowaæ nale¿y, ¿e funkcjê domu winiarskiego

spe³nia³a przez krótki czas kaplica pod wezwaniem Narodzenia

Najœwiêtszej Marii Panny przy ul. Aliny 17. Ta datowana na XV

wiek budowla zosta³a w latach 70-tych XIX wieku adaptowana

przez znanego zielonogórskiego potentata w bran¿y winiarskiej

Alberta Buchholza i przystosowana do funkcji domu

winiarskiego. To wówczas wykonano dach, w którego

pó³nocn¹ po³aæ wbudowano masywn¹ wystawkê okienn¹,

nadwieszon¹ w formie wykusza i opart¹ na wspornikach. W

kalenicy dachu umieszczono a¿urow¹ sygnaturkê, przekryt¹

daszkiem czterospadowym z iglic¹. Obydwa elementy

ozdobiono bogat¹ dekoracj¹ snycersk¹. Ówczesny w³aœciciel

prowadzi³ tu wyszynk wina. Przez kolejne lata winnica

stanowi³a w³asnoœæ producenta koniaków Gothmanna.

Sakraln¹ funkcjê obiektu przywrócono w 1947 roku. Niegdyœ

po³o¿ona malowniczo na wzgórzu wœród winnic, uwidaczniana

w XIX-wiecznych panoramach miasta, dziœ kapliczka ukryta

Barbara Bielinis-Kopeæ

Kaplica szpitala wojewódzkiego przy ul. Wazów

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: