Jan Pilecki rozdz. "ZASADY I METODY PRACY Z OSOBAMI GŁEBIEJ UPOSLEDZONYMI UMYSŁOWO"
1.Zadaniem pedagoga specjalnego w pracy z osoba z n.i. w stopniu głębszym jest przede wszystkim stworzenie takich warunków, które pobudzą jego aktywność własną, pozwolą na ujawnienie tkwiących w każdym człowieku potencjalnych zdolności. Warunki te powinny umożliwić dziecku realizację jego potrzeb psychicznych.
Do potrzeb psychicznych Hanna Olechnowicz zalicza:
-potrzebę poczucia bezpieczeństwa,
-potrzeby związane z dojrzewaniem osobowości emocjonalno-społecznej,
-potrzeby popędowe,
-potrzeby czynnościowe,
-potrzeby poznawcze,
-potrzeba uzewnętrzniania przeżyć,
-potrzeba snu i wypoczynku
Poprzez pomoc w realizacji tych potrzeb możemy osobie z n.i. pomóc w wyzwoleniu jego aktywności. W tym wypadku kryterium doboru zasad i metod pracy z osobami z głębszą n.i. powinna określać odpowiedź na pytanie:
W jaki stopniu stwarzane warunki wpływają na zaspokajanie tych potrzeb psychicznych?
2. ZASADY OBEJMUJĄCE NAJWAŻNIEJSZE ASPEKTY ODDZIAŁYWAŃ PEDAGOGICZNYCH W PRACY Z OSOBĄ Z GŁĘBSZĄ N.I.:
-zasada gruntowej znajomości dzieci oraz przychodzenia im z racjonalną, specjalistyczna pomocą,
-zasada dostosowania poczynań pedagogicznych do możliwości i potrzeb dzieci oraz warunków środowiskowych,
-zasada aktywnego i świadomego udziału dziecka w pracy pedagogicznej,
-zasada wszechstronnej poglądowości i przykładu (praca na konkretach),
-zasada zintegrowanego oddziaływania pedagogicznego,
-zasada trwałości osiągnięć, umiejętność korzystania z nich i dalszego ich doskonalenia.
3. WSKAZÓWKI DO PRACY Z OSOBAMI Z GŁĘBSZĄ N.I.
1) staraj się jak najwszechstronniej poznać osobę i środowisko, w którym przebywa:
-uzyskaj informacje od rodziców czy opiekunów, zapoznaj się z opiniami innych specjalistów, dowiedz się na jakim poziomie rozwoju obecnie się znajduje, jaki jest jego stan zdrowia, co lubi, jakie rodzaje kar i nagród stosują rodzice, o czym pamiętać w kontakcie z tą osobą,
-aktualizuj wiedzę, wzbogacaj o własne obserwacje.
2) utrzymuj częste kontakty z rodzicami. Staraj się pomóc im zaakceptować sytuację, w jakiej się znaleźli. Spróbuj zrozumieć ich położenie, bez względu na to, jaki jest ich stosunek do ciebie i dziecka.
3) bądź uważny:
-obserwuj zachowanie podopiecznego, jego reakcje, szukaj sposobów na jak najlepsze nawiązanie kontaktu z nim,
-szukaj przyczyn konkretnych zachowań, nie likwiduj tylko objawów,
-zastanów się, czego ty się możesz nauczyć w kontaktach z osoba z n.i.
4) stosuj zasadę indywidualizacji:
--indywidualny program jako podstawa pracy,
-różnicuj oddziaływania w stosunku do poszczególnych podopiecznych, weź pod uwagę różne tempo pracy, stopień męczliwości, reakcje na uwagi, polecenia, nagrody, czy kary.
5) unikaj pospiechu w pracy. Stosuj częste przerwy oddzielające krótkie okresy intensywnej pracy i stymulacji.
6) dbaj o przystępność:
-języka (instrukcje powinny być krótkie, jednoznaczne)
-treści (powinny wiązać się z przeżyciami i doświadczeniami dziecka, ale powinny być też powiązane z praktycznym działaniem)
7) stosuj zasadę stopniowania trudności:
-zaczynaj od rzeczy prostych, łatwych, takich które umożliwią osiągnięcie sukcesu,
-ułatwiaj dziecku wykonanie zadania, dzieląc je na części składowe, kolejne kroki niezbędne do opanowania go.
8) stwarzaj mnóstwo okazji do osiągania sukcesów!
9) usuwaj bodźce rozpraszające uwagę.
10) opisuj słowami działanie dziecka i własne.
11) stosuj strukturalizację aktywności dziecka w ciągu dnia, wprowadzaj pewne drobne zwyczaje, rytuały.
12) bądź konsekwentny.
13) poszukuj sposobów uaktywnienia dziecka. Gdy nie jest to konieczne nie pomagaj mu, nie wykonuj za niego czynności, które do końca może wykonać samodzielnie.
14) stwarzaj miłą, pogodną atmosferę. Stosuj np. „śpiewane przerywanki”. Które staną się okazja do wspólnego przezywania radości. Postaraj się również sa odnaleźć radość w sowim działaniu, podczas kontaktów z podopiecznym.
15) staraj się być wzorem w postępowaniu, w każdym momencie.
16) organizuj jak najwięcej okazji do kontaktów z rówieśnikami, również pełnosprawnymi intelektualnie.
17) stwarzaj sytuacje pozwalające na systematyczne powtarzanie opanowanych umiejętności. Wykorzystuj każdą nadarzającą się okazję.
18) zachęcaj dziecko do podejmowania aktywności. Używaj wzmocnień-nagradzając każdą dobrze wykonana czynność.
19) kształć się, poszerzaj swa wiedzę, poszukuj nowych, skuteczniejszych metod, jednak podchodź z rezerwą do „cudownych” metod.
4.WYBRANE METODY, KTÓRE MOGĄ BYĆ STOSOWANE W PRACY Z OSOBAMI Z N.I. W STOPNIU GŁĘBSZYM
Niedyrektywna Terapia zabawowa
- koncepcja Virginii Axline,
-oparta na dowolnej zabawie dziecka,
-brak dyrektywności, terapeuta obserwuje czynności dziecka, obdarza je uwagą niewartościującą.
Szczegółowe zasady postępowania w tej metodzie:
1)„ustanowienie porozumienia” - nawiązanie kontaktu z dzieckiem,
2) całkowita akceptacja dziecka, która wyraża się w następujących regułach:
-„podążanie za dzieckiem”- podchwytywanie przez terapeutę zabaw spontanicznie podejmowanych przez dziecko,
-akceptacji: „odmowy” dziecka na propozycję zabaw kierowane przez terapeutę
3) wytworzenie atmosfery swobody, bez krępowania spontanicznej aktywności.
4) rozpoznanie i odzwierciedlenie uczuć.
5) szacunek wobec dziecka, pozostawienie swobody wyboru zabaw, nie wykonując za dziecko żadnych czynności.
6) pozwolenie dziecku na samodzielne kierowanie zabawą.
7) nieprzyspieszanie terapii.
8)wprowadzenie ograniczeń, granice wyznaczone przez:
-zasadę zapewnienia bezpieczeństwa,
-zasadę niedopuszczenia do wyrządzenia krzywdy innym ludziom.
Ta metoda mobilizuje do samodzielnego działania, podejmowania decyzji, pokonywania trudności. Sprawia, że rozwój emocjonalny dziecka przebiega harmonijnie.
Warunkowanie instrumentalne
Cele tej metody to:
-likwidowanie niepożądanych zachowań (bez wnikania w ich przyczyny)
-wyuczenie określonych zachowań (dzieląc czynności na elementarne etapy)
Realizacja tej metody polega na stosowaniu różnego rodzaju wzmocnień. Należy przy tym uwzględnić;
1) analizę zachowania
2)system wzmocnień
3) cel do realizacji
Zasady stosowania wzmocnień:
1) wzmocnienie powinno następować bezpośrednio po pewnym elemencie zachowania.
2) wzmacnianie pozytywne polega na tym, że po zachowaniu następuje rzecz przyjemna, natomiast negatywne-usuwamy rzecz nieprzyjemną.
3) należy stosować przed wszystkim wzmocnienie pozytywne.
4) wzmocnienia mogą być:
-pierwotne- jedzenie, picie)
-wtórne- pieniądze, żetony,
-socjalne- pochwały, uwaga, uściski,
-stymulujące.
5) wybierając nagrody należy uwzględnić preferencje osoby.
6) wzmocnieniem może być określona czynność.
7) wzmocnienie powinno być stosowane tylko po zachowaniach, które są pożądane.
8) wzmocnienie stosowane:
- gdy dziecko zachowa się dobrze,
-bezpośrednio po tym, gdy wystąpi to zachowanie.
Warunkiem skuteczności tych oddziaływań jest : precyzja, systematyczność i konsekwencja w ich stosowaniu.
Nauczanie funkcjonalne
Cele tej metody:
-opanowanie przez dziecko umiejętności przydatnych w życiu codziennym,
-stworzenie możliwości doświadczania sukcesu.
Założenia metody:
1) konieczność zaakcentowania roli działania i jego wyników.
2) wykorzystanie istniejących sprawności dziecka.
3)umożliwienie dziecku funkcjonowania w maksymalnym zakresie kontaktów osobistych, społecznych i zawodowych.
4) w pracy z dzieckiem uwzględnia się kolejno wszystkie stadia prawidłowego rozwoju. Od tego, czy nie zostanie pominięty żaden etap- zależeć będzie harmonijny rozwój.
W metodzie tej stosuje się następujące grupy ćwiczeń:
-ćw. czynności ruchowych,
-podstawowe ćw. spostrzegania,
-ćw. koordynujące ruch i spostrzeganie.
Snoezelen_Sala Doświadczania Świata
Cele:
-pobudzanie zmysłów,
-wyzwolenie aktywności własnej,
-ułatwienie kontaktu z opiekunem.
Pobudzenie dotyczy wybranego zmysłu. Stymulacja poprzez proste bodźce np. dźwięku, barwne plamy w specjalnie do tego przygotowanych salach.
Osoba ma prawo wyboru bodźców, jak i czasu koncentrowania się na nich. Bodźce mają stymulować, ale też sprawiać przyjemność połączoną z biernym odbiorem.
Tworzy się łatwiejsze do zrozumienia środowisko, stwarza poczucie bezpieczeństwa. Ogranicza się np. zachowania agresywne, zapewniając dziecku środowisko pozbawione chaosu niezrozumiałych, niemożliwych do odczytania informacji.
Metody oparte o kontakt z ciałem
Doznania związane z odczuwaniem dotyku, ruchu, z tzw. bliskimi zmysłami. Pozwalają zaspokajać potrzebę poczucia bezpieczeństwa, kształtują schemat własnego ciała, ułatwiają rozwój poznawczy.
Zaliczyć można do nich:
1) zabawy paluszkowe
Np. „Idzie rak nieborak”, „Sroczka kaszkę warzyła”
2) baraszkowanie
Np. podrzucanie dziecka, siłowanie się dzieckiem, huśtanie, turlanie
-uczy kontaktu z innymi ludźmi, stwarza radosną atmosferę.
3)Programy Aktywności: świadomość ciała, kontakt i komunikacja
-metoda M. i Ch. Knillów.
Celem jest rozbudzenie aktywności dziecka, zachęcenie do działania i przejawienie własnej inicjatywy.
Każdą aktywność poprzedzają i kończą specjalne dźwięki. Muzyka stanowi tu ważny element.
Programy uwzględniają trzy kategorie notowania postępów w rozwoju dziecka:
-uczestnictwo w zajęciach,
-uważność,
-występowanie zachowań zakłócających.
4)Dotyk i komunikacja
-opracowany przez Ch. Knilla
-wykorzystywany również w pracy z prawidłowo rozwijającymi się niemowlętami.
Oparcie działań stymulujących rozwój na zmyśle dotyku. Doświadczanie kontaktu fizycznego jest podstawą rozwoju związków z innymi ludźmi i komunikacji między nimi. Ważna jakość, nie ilość kontaktów. Niebagatelna rolę odgrywa specjalnie skomponowana muzyka.
5)Metoda Veronici Sherborne- Metoda Ruchu Rozwijającego
-oparta na twierdzeniu, iż rozwój ruchowy jest podstawą do rozwoju poznawczego,
Ruch prowadzi do poznania własnego ciała, kształtuje związek jednostki z otoczeniem fizycznym, wiedzie do wytworzenia sie związku z drugim człowiekiem, prowadzi od współdziałania w grupie oraz ułatwia bycie kreatywnym.
Dla osób z n.i. ważne jest, że uczestniczenie w zajęciach nie wymaga znajomości mowy.
Ruch jest formą uzewnętrzniania uczuć, pozwala zdobywać pewność siebie, zaspokajać potrzebę bezpieczeństwa.
6)Integracja sensoryczna
-wzbogacenie zdolności mózgu do dostrzegania bodźców płynących z otoczenia, do odczytywania i zapamiętywania ich opartego na podstawie świadomego działania.
Terapeuta jest skoncentrowany na przebiegu terapii, Nie na efekcie końcowym. Nie walczy z objawami, ale z ich przyczynami. Jego działania sa oparte na wynikach szczegółowej diagnozy (test kalifornijski), obejmują:
-przygot. Środowiska zewnętrznego,
-dostosowanie do potrzeb dziecka prostej stymulacji zmysłów ( przed wszystkim czucia głębokiego i dotyku)
-polisensoryczną stymulację,
-motywowanie dziecka
7)Metoda Marii Montesorii
-w oparciu o idee nurtu „nowego wychowania”
-dzieciństwo jako okres kształtowania się osobowości człowieka,
-przebieg i czas pojawienia się faz poznawania świata przez dziecko zależy od: absorbującej psychiki, okresu szczególnej wrażliwości i polaryzacji jego uwagi (zaangażowanie w poznanie jednego przedmiotu),
-proces dojrzewania zależy także od środowiska dziecka
Materiał tego programu jest zgrupowany w czterech kategoriach i obejmuje:
a) materiał dnia praktycznego-poznanie siebie i najbliższego otoczenia, umiejętności samoobsługowe
b)materiał sensoryczny-kształtuje zmysły
c)materiał akademicki- wspomaga rozwój mowy, matematycznych pojęć, edukacje kosmiczną
d) materiał artystyczny-rozwija twórczą aktywność
sbwa