Budowa komentarza edytorskiego
(jeden z możliwych przykładów)
przy opracowywaniu do wydania antologii utworów
lub pojedynczego utworu literackiego:
I. Wykaz znaków i skrótów zastosowanych w edycji (tu też skrótowe oznaczenia przekazów edytowanego tekstu: po skrócie podanie pełnego opisu bibliograficznego); znaki to oznaczenia nawiasów, np. prostokątnego, rombowego (podać, co one znaczą).
II. Opis źródeł (i ewentualnie – dziejów tekstu)
III. Aparat krytyczny, a tutaj:
wymienienie wszystkich przekazów, które były kolacjonowane przez edytora (wraz z podstawą wydania), podanie ich (z użyciem skrótów) w porządku chronologicznym, z lokalizacją wskazującą stronice, na których w tych przekazach jest tekst utworu;
wskazanie podstawy wydania; zasadne jest podanie informacji, jaki egzemplarz i której biblioteki był wykorzystany przez edytora (np. d.u. BJag. 2137/II; np. W1, egz. BN 715; rkps BPAN Kr. 615, mikrofilm w BN nr 1543, itp.);
w aparacie krytycznym podajemy wyniki kolacjonowania przekazów danego tekstu; są tu stosowane najczęściej dwa rodzaje zapisów:
1. najpierw wszystkie nasze kolejne ingerencje w tekst, czyli koniektury (uzupełnienia) i emendacje (poprawki), dopiero później stwierdzone odmiany tekstu;
2. odmiany tekstu, koniektury i emendacje, bez (powyższego) wyodrębniania, po prostu w kolejności jak w tekście.
Jeśli to możliwe, to przy podawaniu koniektur i emendacji – w nawiasie na końcu można zasygnalizować rodzaj ubytku czy błędu, który wymagał naszej ingerencji, np.: bł. druk.; hipermetria (za dużo sylab w danym wersie, co zakłóca miarę wierszową), lipometria (za mało sylab w wersie), bł. log., fragment uszkodzony lub ubytek mechaniczny, rozsunięcie czcionek, itp.
Zawsze zaczynamy wykaz wyników kolacjonowania od podania numeru wersu (w przypadku poezji) lub innego rodzaju lokalizacji (w przypadku prozy),
potem podajemy kursywą (w przypadku odmian tekstu) lekcję z naszej edycji (która jest prostym wynikiem zastosowania przyjętych przez nas zasad transkrypcji w odniesieniu do podst. wyd.)
lub (w przypadku koniektur i emendacji) lekcję zaproponowaną przez nas jako wydawców, z użyciem nawiasu kątowego <> – wyrazistego sygnału naszej wydawniczej ingerencji oraz z dopiskiem: popr. wyd.;
w dalszej kolejności zaś (w przypadku odmian tekstu) – w porządku dyktowanym przez chronologię kolacjonowanych przekazów (autograf, dr. ulot., pierwodruk (ozn. np. jako W 1), dalsze wydania W 2, wydanie ostatnie za życia autora) podajemy odmiany stwierdzone przez nas w tych przekazach; np.:
w. 25 bo mu to – W 1, W 2; komu to – dr.ulot.
w. 36 teraz się brzydkie – W 1; sprośne się teraz – W 2, dr. ulot.
w. 42 biednych małżonków – W 1, W 2; małżonków swoich – dr. ulot.
w. 73 płochego – W 1; owego – W 2, dr. ulot.
w. 75 groźny – W 1; godny – W 2, dr. ulot.
w. 82 w złym razie cofa – W 1, W 2; smuci w złym razie – dr.ulot.;
natomiast w przypadku koniektur i emendacji podajemy tę błędną lub uszkodzoną postać tekstu w innych (chronologicznie ujętych) przekazach, np.:
w. 15 pióra znać <jest> miedzy ptaki – popr. wyd.; pióra, znać miedzy ptaki – W 1, W 2, dr. ulot. (bł. lipometria)
w. 18 l<o> sów – popr. wyd.; lasów – W 1, W 2, dr. ulot. (bł. log.)
z jednym wyjątkiem: jeśli w którymś z przekazów, którego jednak nie wzięliśmy za podstawę wydania, pojawia się w tym fragmencie taka lekcja, jaką proponujemy w swej edycji, wówczas zaraz na początku piszemy: popr. wyd. wg ... i tu podajemy skrótowe oznaczenie tego przekazu, np. popr. wyd. wg W1 (i oczywiście – co jest logiczne – w wykazie chronologicznym przekazów, w których była błędna lekcja, nie podajemy przekazu z lekcją poprawną!). Jest to oddanie stanu faktycznego tekstu w kolacjonowanych przekazach, a jednocześnie potwierdzenie w dokumentacji źródłowej naszej edytorskiej intuicji, że tak należało w danym miejscu tekst uzupełnić (koniektura) lub poprawić (emendacja), np.
w. 15 pióra znać <jest> miedzy ptaki – popr. wyd. wg W 2; pióra, znać miedzy ptaki – W 1, dr. ulot. (bł. lipometria)
w. 25 ci <ę> – popr. wyd. wg W 2; ci – W 1, dr. ulot. (bł.).
Ostatni segment Komentarza edytorskiego:
IV. Zasady transkrypcji tekstu (podajemy tylko te zasady, które wymagały zastosowania i rozstrzygnięcia w odniesieniu do opracowywanego tekstu); zasady te powinny być podane w sposób przejrzysty, w porządku uzasadnionym względami merytorycznymi (poczynając od sposobu potraktowania interpunkcji, wielkich i małych liter, grupując pokrewne zjawiska, np. nosówki, pochylone, np. formy fleksyjne itp. – po uwagi dotyczące traktowania czcionek w druku: ich rozsunięć, braku znaków diakrytycznych, długiego „s”); należy też poprzeć wszystkie zasady przykładami z edytowanego tekstu (pisanymi kursywą).
Oprac. prof. dr hab. Barbara Wolska
3
saturn3231