Mead2.pdf

i pewne

przywileje,

te koncepcje

sa okreslone

nie w od-

niesieniu

do ja

podmiotowego,

ale ja

przedmiotowego.

Ja podmiotowe i ja przedmiotowe*

podmiotowe

to nie jest

ja pr~edmiotowe

i nie moze sie

nim

stac.

Mozemy

miec

osobowosc

dobra

i osobowosc

zla,

ale

nie

chodzi

jeszcze

o ja

podmiotowe,

które

sie

przeciwstawia

przedmiotowemu,

poniewaz

oba

osobowosc.

Akceptujemy

pierwsze

potepiamy

drugie;

ale gdy rozwazamy jedno

lub

drugie,

prezentuja

sie one

obydwa jako ja. Ja podmiotowe

nie ukazuje sie w pelnym

swietle;

mówimy

siebie,

ale

siebie

nie

widzimy.

podmiotowe

reaguj!: na osobowosc,

która powstaje

w wy-

niku przyjmowania

postaw innych. Przyjmujac

te postawy

Dlugo

rozwazalismy

spoleczne

podstawy

osobowosci

wprowadzilismy

przedmiotowe

reagujemy

nie

doszlismy

zrozumienia,

osobowosc

nie

polega

jako ja podmiotowe.

Najprostsza metoda traktowania tego problemu jest

sobieprzeciwstawnychRówniezu Jamesai Meadapojecia 1 i me

naJda z pewnosciado najmniejjasnych(por. WilliamL. Kolb,

,,A CriticalEva!uauonoj Mead's ,[ "and'Me'Coneepu", "SociaJForcesn

1944 vol. 22, s. 291 - 296). W zwiazkuz tym, jakakolwiekzastosujemy

terminologiepolska,dokonamytego na podstawiearbitralnejdo

pewnego stopnia decyzji, którejpoparciembedzie tylko jedna z wielu

mozliwychinterpretacjiwypowiedziwybitnieniejasnych.Propow

DUjaC w tym przekladzieterminy: ja przedmiotowe (tfU) i ja podmio-

towe (1), staramysie:uwydatnictOJ co w koncepcjiosobowosci Mcada

wydajesie najwazniejsze.a mianowicieto, ze a) chodzi o dwa aspekty

tego samego ja (self); b) w pierwszymwypadku chodzi o taki aspekt:

ja, który jest dla jednostkiprzedmiotemreBeksjiprowadzacedo

regulowaniawlasnychzachowansie zgodnie ze spolecznymiwzorami)

prostu

samej

organizacji

postaw

spolecznych.

Mozemy

teraz

wyraznie

postawic

pytanie

co do

natury

podmiotowego,

które

jest

swiadome

spolecznego

przedmiotowego.

Nie

mam

mysli

postawienia

meta-

fizycznego

pytania,

w jaki

sposób jakas

osoba

moze

byc

jednoczesnie

podmiotowym

przedmiotowym,

ale

chce

znalezc

znaczenie

tego

rozróznienia

punktu

widzenia

samego

zachowania.

którym

miejscu

zachowanie

wkracza

podmiotowe

jako

odrebne

przedmiotowego?

Jezeli

jednostka

okresla

swoja

pozycje

w spoleczenstwie

i czuje,

ze ma

pewna

funkcje

; -

* W jezyku polskim nie ma, niestety) slownikowych odpowied-

ników angielskichterminów 1 i me (francuskich je i mo;, niemieckich

w drugimzas - o taki aspekt ja. który sprawia, ze jednostka zachowuje

swiadomosc

swej

podmiotowej

odrebnosci

WÓWC7.8Sgdy

mysli

Ich i selb$l), które odgrywaja tak wielka role w literaturze symboliczno.

-interakcjonistycznejod czasu Williama Jamesa Zasad psychologii)

ale '!Yst~uja równiez na gruncie innych ttadycji filozoficznych.

Trudnosc znalezienia polsldch odpowic:dnik6w tych dwóch ter-

minów okazujesie tym wieksza, :re z reguly sa one dalekieod jedno.

znacznosci i stosowane bywaja czasem w znaczeniach diametralnie

o sobie

jako o pr7.edmiocle. W

istocie)

o ja podmiotowym

daje sie

powiedziec

bardzo

niewiele:

jest

Meada

kategoria

rezydualna

obejmujaca w ludzkim ja

to wszystko,

cokolwiek nie daje sie wytlu.

moczyc'

przez

odwoJanje

sie

mechanizmów

spolecznego

kon-

formizmu

(Przyp.

Red).

241

240

ujmowanie go w kategoriach pamieci. Mówie do siebie,

pamietam, co powiedzialem, a moze takze i tresc emocjo-

nalna, która towarzyszyla moimslowom. Ja podmiotowe

chwili obecnej jest obe.cne w przyszlym ja przedmioto-

wym. Tutaj znowu nie moge sie .odwrócic tak szybko,

aby zlapac siebie. Staje sie ja w takiej mierze, w jakiej

pamietam to, co powiedzialem. Mozna jednak dac temu

ja podmiotowemu zwiazek funkcjonalny. Ja podmiotowe

jest przyczyna, ze nie jestesmy w pelni swiadomi tego,

czym jestesmy i nasze wlasne dzialania dziwi nas. Dzieki

dzialaniu jestesmy swiadomi siebie, a dzieki pamieci ja

podmiotowe stale wystepuje w naszych przezyciach.

Mozemy sie cofnac bezposrednio tylko na kilka momen-

tów jeszcze wystepujacych w naszym przezyciu; jesli

chodzi o reszte, jestesmy zalezni od naszej pamieci.

W ten sposób ja podmiotowe ze wspomnien staje sie

rzecznikiem osobowosci sprzed sekundy, sprzed minuty,

sprzed dnia. Jako dane jest to ja przedmiotowe, które

w poprzednim momenCie bylo ja podmiotowym. Gdy

sie wiec stawia pytanie, gdzie dokladnie pojawia sie

w przezyciu ja podmiotowe, trzeba odpowiedziec, ze

pojawia sie ona jako postac historyczna. Ja podmiotowe

jest tym, czym byles przed chwila. Jest to jeszcze inne ja

przedmiotowe, które musi przyjac te role. W procesie

doswiadczenia nie mozna uchwycic bezposredniej reakcji,

która odpowiada ja Podmiotowemull. Ja podmiotowe jest

w pewnym sensie tym, z czym sie utozsamiamy. Proble-

mem duzej czesci naszego swiadomego doswiadczenia

jest wlasnie uchwycenie ja podmiotpwego w doswiad-

czeniu; nie jest ono dane w nim bezposrednio.

Ja podmiotowe jest reakcja organizmu na postawy

innych"; ja przedmiotowe jest zorganizowanym zbiorem

postaw innych jednostek, które przyjrmje sie samemu.

~ostawy innych tworza zorganizowane ja przedmioto-

we, na które sie reaguje jako ja podmioto}"e.Teraz chcial-

bym dokladniej przenalizowac te koncepcje. W konwer-

sacji za pomoca gestów nie ma ani ja podmiotowego, ani

ja przedmiotowego; czynnosc nie jest jeszcze zupelnie

dokonana, ale jej przygotowanie odbywa sie w zakresie

gestu. W takiej mierze, w jakiej jednostka wywoluje

w sobie postawy innych, powstaje zorganizowana grupa.

reakcji. Nastepuje to wskutek zdolnoscijednostki do przyj-

mowania postaw innych, zdobywa ona samoswiadomosc

w takiej mierze, w jakiej potrafi zorganizowacte postawy.

Przyjecie tych wszystkich zorganizowanych zbiorów po-

staw daje jej ja przedmiotowe, to znaczy osobowosc,

której jest swiadoma. Moze ona na przyklad rzucic pil-

ke do innego gracza, odpowiadajac w ten sposób na

wezwanie innych czlonków grupy. Jest to osobowosc,

która bezposrednio istnieje dla niej w jej swiadomosci.

Jednostka zna postawy swoich kolegów, wie, czego oni

chca i jakie beda nastepstwa kazdego jej dzialauia; wziela

na siebie odpowiedzialnosc za sytuacje. Istnienie tych

zorganizowanychzbiorów postaw tworzy ja przedmiotowe,

na które jednostka reaguje jako ja podmiotowe. Ale ani

11 Wrazliwosc

organizmu

przenosi

sie

pewnej

czesci

sro-

dowisko.

Nie

wnosi

ona jednak do niego

samego

procesu

zycia

a jej

kompletna

reprezentacja

imaginacyjna

nie

tlumaczy

aktywnosci

organizmu.

Mozna

uwazac,

ze reprezentuje

ona warunki,

w których

wystepuje zycie, ale nie sam zorganizowany

proces witalny.

Organizm

12 W

sprawie

"jl

podmiotowego"

'traktowanego

jako

jednostka.

fizyczny

srodowisku

zawsze

pozostaje

rzecza.

biologiczna

zob.

Szkice

dodatkowe

II, _III.

242

243

<ma, ani nikt inny nie wie, jaka bedzie ta reakcja: czy to

bedzie wspaniala gra czy blad. Reakcja na te sytuacje,

tak jak ona wystepuje w jej natychmiastowym Qoswiad-

czeniu, jest niepewna i to wlasnie tworzy ja podmiotowe.

Ja podmiotowe jest dzialaniem jednostki w przeciwien-

stwie do sytuacji spolecznej zalozonej w jej wlasnym

postepowaniu; to ja podmiotowe stanowi czescjej doswiad-

czenia dopiero po zakonczeniu dzialania; dopiero wtedy

jednostka jest go swiadoma. Musiala ona cos zrobic

i zrobila to; spelnila swój obowiazeki moze na to spogladac

na te sytuacje, w przeciwstawieniu do ja przedmiotowego,

które wystepuje w tych postawach, jest czyms niepewnym.

Gdy reakcja nastepuje, ja podmiotowe pojawia sie w do-

swiadczeniu w duzej czesci jako obrazy pamieciowe.

Nasza "dobra terazniejszosc" jako taka jest bardzo

krótka. Przezywamy jednak wydarzenia, które nadchodza

i przemijaja; zdarzenia te, zawierajace troche przeszlosci

i troche przyszlosci, tworza proces, którego czesc znajduje

sie w naszym terazniejszym doswiadczeniu. Widzimy,

jak pilka spada, wtedy gdy przelatuje obok nas, mozemy

widziec tylko jej czesc. Pamietamy, gdzie byla pilka przed

chwila i przewidujemy w jakim punkcie ona sie znajdzie,

i to przekracza to, co jest dme w naszym doswiadczeniu.

Tak samo dzieje sie z nami, robimy cos, ale aby spojrzec

w przeszlosc i zobaczyc, co robimy, trzeba sie odwolac

do obrazów pamieciowych. Tak wiec ja podmiotowe

pojawia sie w doswiadczeniu jako czesc ja przedmioto-

wego. Ale na podstawie takiego doswiadczenia rozrózniamy

jednostke, która cos robi, od ja przcJmiotowego, którc

stawia problem. Reakcja stanowi czesc doswiadczenia

jednostki tylko wtedy, gdy wystepuje. Jezeli jednostka

mówi co zrobi, to nawet w tym przypadku moze sie

mylic. Zaczyna dzialac i zdarza sie cos nieprzewidzianego.

Wynikajace z tego dzialanie zawsze sie rózni od tego, co

mogla przewidziec. Jest to prawda nawet, jesli ona po

prostu idzie. Sam fakt stawiania kroków stawia ja w pewnej

sytuacji, która sie rózni w pewnym stopniu od sytuacji

przewidywanej, i w pewnym sensie jest nowa sytuacja.

Ten ruch w przyszlosc jest - by tak rzec - krokiem

ego, krokiem ja podmiotowego. Jest to cos, co nie jest

dane w ja przedmiotowym.

Rozwazmy sytuacje uczonego, który rozwiazuje jakis

duma.

przedmiotowe pojawilo sie,

wypelnic

ten obowiazek - w ten sposób ja

ukazuje sie w doswiad-

czeniu

jednostki.

Gracz

mial

wszystkie

postawy

innych

wymagajace

pewnej

reakcji;

bylo

przedmiotowe

tej sytuacji, a reakcja bylo ja podmiotowe.

Podkreslamy, ze ta reakcja ja podmiotowego jest czyms

bardziej lub mniej niepewn)tffi. Postawy innych, które

ktos przyjmuje i które wywieraja wplyw na jego postepo-

wanie, tworza ja przedmiotowe; jest to cos, co juz istnieje,

ale jego reakcje nie sa jeszcze dane. Gdy ktos siada,

by sie zastanowic, ma on juz pewne dane. Zalózmy teraz,

ze musi on poprawic jakas sytuacje spoleczna. Patrzy

na siebie z punktu widzenia czlonka grupy. Te jednostki,

powiazane w calosc, daja mu pewna osobowosc. Co zrobi?

Ani on, ani nikt inny nie wie tego. Moze wprowadzic te

sytuacje do swego doswiadczenia, poniewaz moze przyjac

postawy róznych jednostek, które sa w niej zaangazowane.

Przyjmujac ich postawy poznaje ich odczucia dotyczace

tej sytuacji. Mówi: "Zrobilem cos, co wydaje sie mnie

zmuszac do pewnego postepowania". Jesli bedzie tak

dzialal, dzialanie to moze go postawic w falszywej pozycji

w stosunku

do innej grupy.

Ja podmiotowe

jako

reakcja

214

245

pewnosci. Istnieje. moralna koniecznosc dzialania, ale nie

ma koniecznosci mechanicznej. Dopiero po zrealizowaniu

dzialania odkrywamy, co nastapilo. Powyzszy opis daje

problem; dysponuje pewnymi danymi, które wywoluja

pewne reakcje. Niektóre z tych zbiorów danych wymagaja

zastosowania jednego prawa, pozostale innego. Dane

wystepuja wraz ze swoimi implikacjami. Uczony wie,

co znaczy jakies zabarwienie i gdy ma owe dane przed

soba, to reprezentuja one pewne reakcje z jego strony.

Ale teraz te reakcje sa w konflikcie; jezeli zareaguje

, w jeden sposób,nie mozezareagowacw inny. Anion, ani

nikt inny nie wie, co on zrobi. Dzialanie osobowosci,

polega na reagowaniu na te zbiory róznych danych,

które stwarzaja problem i które stawiaja przed uczonym

sprzeczne wymagania. To dzialanie ja podmiotowego

jest czyms, czego charakteru nie da sie z góry okreslic.

Ja podmiotowe jest wiec w odniesieniu do ja przedmio-

,towego czyms, co reaguje na sytuacje spoleczna tkwiaca

w obrebie doswiadczeniajednostki. Gdy jednostka przyj-

muje jakas postawe w stosunku do innych jest to jej

reakcja na ich postawy w stosunku do niej. Postawy,

które jednostka prZyjmuje w stosunku do innych, istnieja

wiec w jej wlasnym doswiadczeniu, ale jej reakcja bedzie

zawierala nowy element. Ja podmiotowe daje uczucie

wolnosci, inicjatywy. Wystepujaca sytuacja wymaga,

abysmy dzialali samoswiadomie. Jestesmy swiadomi sami

siebie,

nam- jak mysle - realatywna pozycjeja podmiotowego

i ja przedmiotowego w tej sytuacji, a takze przyczyny ich

rozdzielenia w zachowaniu. Sa one rozdzielone w dzia-

laniu, ale naleza do siebie, gdyz sa czesciamijednej calosci.

Sa rozdzielone, a jednak lacza sie. To oddzielenie ja

podmiotowego i ja przedmiotowego nie jest fikcyjne; nie

sa one identyczne, gdyz - jak powiedzialem - nie mozna

calkowicie okreslic ja podmiotowego. Ja przedmiotowe

wymaga pewnego ja podmiotowego w takiej mierze,

w jakiej trzeba spelnic zobowiazaniedane w samym poste-

powaniu, ale ja podmiotowe jest zawsze odmienne od

tego, czego wymaga sama sytuacja. Wystepuje wiec

zawsze to rozróznienie miedzy ja podmiotowym i przed-

miotowym. Ja podmiotowe wzywa ja przedmiotowe

i reaguje na nie. Wziete razem tworza osobowosc, taka

jaka wystepuje w doswiadczeniu spolecznym. Osobowosc

jest istotnie procesem spolecznym nastepujacym w tych

dwóch odrebnych fazach- Gdyby proces spoleczny nie

zawieral tych dwóch faz, nie byloby swiadomej odpowie-

dzialnosci i nie byloby nic nowego w doswiadczeniu.

swiadomi

sytuacji,

ale

jak

bedziemy

dzialac l

Odpowiedz na to pytanie znajduje sie w doswiadczeniu

dopiero po tym, jak dzialanie nastapilo.

Jak widac, ja podmiotowe nie wystepuje w doswiad-

czeniu w taki sam sposób, w jaki wystepuje ja przedmio-

towe. Ja przedmiotowe reprezentuje okteslona organizacje

spolecznosci w naszych wlasnych postawach domagaja-

cych sie reakcji, ale reakcja, która nastepuje jest czyms,

co sie po prostu zdarza. W odniesieniu do niej nie ma

ostatnia teoria ujmuje jednostki i ich indywidualne do-

swiadczenie (indywidualne umysly i osobowosci) jako

logicznie uprzednie w stosunku do procesu spolecznego,

z którym sa zwiazane, i w ich Ioategoriach tlumaczy

istnienie tego procesu spolecznego. Natomiast pierwsza

teoria ujmuje spoleczny proces doswiadczenia lub zacho-

wania jako logicznie uprzedni w stosunku do osób biora-

cych w nim udzial i ich indywidualnego doswiadczenia;

tlumaczy wiec ich istnienie przez proces spoleczny. Ale

druga teoria nie moze wytlumaczyc tego, co jest ujmowane

jako logicznie uprzednie, to znaczy nie moze wytlumaczyc

istnienia umyslów i osobowosci; teoria ewolucyjna moze

natomiast wytlumaczyc to, co uwaza za logicznie uprzed-

nie, a mianowicie istnienie spolecznego procesu zacho-

wania \V kategoriach takich podstawowych biologicznych

i psychologicznych relacji i interakcji, jak rozmnazanie lub

wspólpraca jednostek w celu wzajemnej ochrony lub zdoby-

wania pozywienia. Nasza tezajest,

Przeciwienstwo

indywidualistycznych

spolecznych

teorii osobowosci

Istnieja wyrazne róznice miedzy tym typem psychologii

spolecznej, która wywodzi osobowoscjednostek z procesu

spolecznego, w którym one biora udzial i w którym wzajem-

nie na siebie oddtialuja, a tym typem psychologii spo-

lecznej, która wyprowadza ów proces z osobowoscizaanga-

zowanych w nim jednostek. Pierwszy typ przyjmuje

proces spoleczny lub porzadek spoleczny za logiczny

i biologicznyuprzedni warunek pojawienia sie osobowosci

indywidualnych organizmów zaangazowanych w danym

procesie lub nalezacych do tego porzadku spolecznego.

W przeciwienstwie do tego drugi typ psychologii spo-

lecznej przyjmuje indywidualne osobowosci za logicznie

i biologicznie uprzednie warunki procesu lub porzadku

spolecznego, w którego ramach oddzialuja na siebie.

Róznica miedzy spolecznymi i indywidualistycznymi

teoriami rozwoju umyslu, osobowosci i spolecznego

procesu doswiadczeniajest analogicznado róznicy miedzy

rozwojowa teoria panstwa

ze umysl moze znalezc dla .

siebie wyraz -

i w ogóle istniec -

tylko w kategoriach srodo-

wiska spolecznego;

ze zaklada

on i zawiera w swej naturze

zorganizowany

wzór lub model spolecznych

relacji i inter-

akcji,

szczególnie

dotyczacych

komunikacji

pomoca

gestów,

funkcjonujacych

jako

symbole

znaczace

two-

rzacych

ten

sposób

wszechswiat

rozmowy.

trzeba

wyraznie

odrózniac

calkowicie

spoleczna

teorie

inter-

pretacji

umyslu"

(wedlug

której

umysl

rozwija sie i ist-

Inni luchie istnieja tak samo jak my; aby byc osobowoscia,

trzeba,

teoria

umowy spolecznej,

istnialy

inne

osobowosci

(1924).

jaka

glosili zarówno racjonalisci jak

empirycy".

naszym

doswiadczeniu

przedmiot

istnieje

takiej

mierze,

jakiej my

sami

istniejemy.

Nasze

doswiadczenie

istnieje

takiej

u Historycznie, zarówno racjonaliscijak i empirycymusza inter-

pretowac

samej

mierze

w przedmiotach,

jak w

nas (rekopis).

doswuulczenie w kategoriach jednostki (1931).

Broniac

spolecznej

teorii

umyslu

bronimy

funkcjonalnego

308

309

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: