Prace maturalne.doc

Uświadamiając sobie nasze poczucie przynależności do kultury śródziemnomorskiej, rozpatrzę obecność antyku i Biblii w literaturze polskiej.

Nie można zrozumieć kultury europejskiej bez znajomości antyku grecko-rzymskiego i Biblii. Spuścizna przede wszystkim antyku grecko-rzymskiego należy do wspólnego dziedzictwa wszystkich kultur i literatur europejskich. Za początek literatury antycznej jest uważany początek literatury greckiej, zaś za początek literatury greckiej, należy uważać czasy Homera, czyli ok. 850-700r.p.n.e. Antyk według Stanisława Stabryła, to ojczyzna kultur europejskich: „Antyk, podobnie jak Biblia, stanowi wspólną ojczyznę kultur europejskich, stąd wszystko lub prawie wszystko, co wywodzi się z tych wielkich źródeł posiada charakter uniwersalny, nie posiada komentarza. Odwołania antyczne w poezji, niezależnie od tego, jaką przybierają formę, s

ą w naszym kręgu kulturowym zużytkowaniem dobra wspólnego.” Pierwszym powstałym gatunkiem literackim i pierwszym źródłem nie tylko europejskiej kultury, ale i w ogóle kultury jest epopeja. W początkach literatury greckiej, powstały dwie epopeje-„ Iliada i Odyseja” Są to najwybitniejsze dzieła literatury klasycznej, otwierające dorobek piśmiennictwa europejskiego. Uznane one zostały za szczytowe osiągnięcia najstarszych literatur świata. Problem autorstwa dzieł nie został rozstrzygnięty do końca. W „ Iliadzie” najwyższą wartością jest męstwo i waleczność. Bohaterowie są wyidealizowani i wyolbrzymieni. Achilles i Hektor skazani zostali na walkę przez bogów, którzy dokładnie zaplanowali przebieg tego starcia. Hektor jawi nim się, jako postać tragiczna, którego niezależnie od podejmowanego wysiłku spotyka klęska. Natomiast w „Odysei” heroizm ulega obniżeniu. Przygody Odyseusza są tragiczne, jednak od początku wiemy, że jego tułaczka zakończy się szczęśliwie. Homer żył i nadal żyje w twórczości poetów, interesuje nie tylko uczonych i wykształconych ludzi. Przyswajanie jego twórczości zaczyna się w epoce renesansu w XVI wieku, świadczą o tym próby przekłady „ Iliady”. „ Iliadę” przekładali: Jan Kochanowski, Ksawery Dmochowski, Stanisław Staszic. Następnym źródłem antycznym, z którego czerpie wzory późniejsza literatura, była epika rzymska. Twórcą epiki rzymskiej był Wergiliusz np.”Żeńcy” Szymona Szymonowica wzorowane są na utworach Horacego, Wergiliusza i Teokryta. Świat wierzeń starożytnych Greków odzwierciedlają niewątpliwie mity. Mity są stałym składnikiem kultury przede wszystkim ludów pierwotnych. Pełnią funkcje poznawcze, światopoglądowe i sakralne. Były też ważnym składnikiem więzi społecznej zbiorowości, wpływały na obyczaje, umacniały tradycje wywodzą się z nich symbole, alegorie, toposy. W każdej epoce są inaczej interpretowane i wykorzystywane. W mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich zachowań np. Prometeusz ( model zbuntowanego społecznika ), Ikar ( marzyciel nie liczący się z życiem), Dedal( realista, człowiek rozumny). Bez znajomości mitów nie jesteśmy w stanie zrozumieć nowożytnej literatury europejskiej. Były one interpretowane również przez współczesnych pisarzy. W wierszu” Wciąż o Ikarach głoszą” Ernest Bryll nie rozpacza nad tragedią Ikara, ale głosi pochwałę rozsądnego Dedala. W wierszu Zbigniewa Herberta „ Nike” jest tkliwą dziewczyną, która rezygnuje z pocałunku, by chłopiec nie zbiegł z pola bitwy, ale walczył jak bohater. Poprzez zachowanie Nike poeta podkreśla tragizm młodzieży walczącej z okupantem. Kolejnym źródłem śródziemnomorskiej kultury była liryka grecka. Grecką poezję reprezentował Tyrteusz, Który w swoich elegiach podejmował takie tematy jak: umiłowanie ojczyzny, gotowość do walki, zaś patriotyzm był miernikiem wartości człowieka np. w elegii pt. „ Rzecz to piękna” Tyrteusz pisze: „Rzecz to piękna naprawdę, Gdy krocząc w pierwszym szeregu, ginie człowiek odważny, walcząc w obronie ojczyzny”. Liryka Tyrtejska przekonuje, że najpiękniej jest umrzeć za ojczyznę na polu walki. O patriotyzmie piszą równiesz poeci późniejszych epok np. Adam Mickiewicz w „ Panu Tadeuszu” i w „ Dziadach”, Ignacy Krasicki(Hymn do miłości ojczyzny),Władysław Broniewski( „ Bagnet na broń”). Kolejnym lirykiem greckim jest Anakreont. Poezja Anakreonta mówi o miłości, o radości życia, o beztroskich zabawach. Od Anakreonta powstał anakreontyk- krótki utwór wierszowany związany z przyjemnościami dworskimi. Jego tematem jest flirt, zabawa romanse i miłostki. Inną poetką grecką jest Safona, jej wiersze poruszały tematykę przyjaźni, głębokiej miłości i życia np. w wierszu „Pożegnanie”. Gatunkiem literackim powstałym w antyku jest także tragedia grecka. Przykładem tragedii jest  „Antygona” Sofoklesa, która przedstawia wiele problemów moralnych i politycznych. Rozważa problem winy i kary,zależność  między państwem a jednostką  powinności wobec bogów i względem władzy. Tragedia antyczna odgrywała ważną i nadrzędną rolę kulturalną, dostarczała przeżyć estetycznych oraz budziła refleksje natury religijno -moralnej .Tragedia antyczna znalazła kontynuację w późniejszych epokach np. w epoce odrodzenia. Przykładem jest „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego. Treść utworu Jana Kochanowskiego została zaczerpnięta z mitologii i przedstawia jeden  z epizodów wojny trojańskiej. W dobie Odrodzenia naśladowanie  antyku w literaturze stało się powszechnie uznanym ideałem, zarówno dla piszących po łacinie, jak i po polsku. Charakterystyczne dla epoki było pojmowanie antyku, jako wzoru, do którego można się zbliżyć, ale którego nie można przewyższyć. W Odrodzeniu zrodził się nowy prąd - humanizm, czerpiący ze starożytnego dorobku literackiego wiedzę o człowieku i na wzorach antycznych kształtujący ideał człowieka renesansu. W epoce tej nastąpił zwrot do epikureizmu i stoicyzmu. Koncepcja życia, którą stworzył Jan Kochanowski, wyrasta z tradycji antycznej, jest eklektyczna. Znajdujemy w niej rady starków i epikurejczyków.  Poeta w swych utworach stosuje zasadę „złotego środka”. „Miło szaleć kiedy czas po temu” „Dziś  bądź wesół dzś użyj biesiady o przyszłym dniu niechaj próżnej rady” „Lecz na szczęście wszelakie, serce ma być jednakie”. Antyk greko-rzymski stał się inspiracją dla poetów również w epoce romantyzmu. W „Odzie do młodości Mickiewicz nawiązuje do mitycznego herosa Heraklesa, wprowadza też do utworu motyw Ikara, skrzydeł i lotu. Podobnie jak Mickiewicz, Słowacki nawiązuje w utworach do motywów antycznych. W „Grobie Agamemnona” podmiot liryczny to znawca mitologii i poezji Homera. Głos wiatru kojarzy się poecie z płaczem Elektry, a pajęczyny przypominają mu mityczną prządkę Arachne: „ Tu po kamieniach z pracowitą Arachne. Kłóci się wietrzyk i rwie jej przędziwo”. „ Gdzie wiatr przychodzi po szczelinach wzdychać. I ma Elektra głos- to beli płótno.” Do rad stoików i epikurejczyków nawiązuje w epoce Młodej Polski filozofia Leopolda Staffa. Bohater liryczny Staffa to spadkobierca wielu kultur, to mędrzec, stoik, który poznałgorycz i słodycz cierpienia, złudę miłości. „Znam gorycz i zwady, wiem co ból i troska. Złudę miłości, zwątpień mrok, tęsknot rozbicia. A jednak śpiewać będę wam pochwałę życia.” Pierwszym źródłem kultury obok antyku grecko- rzymskiego jest Biblia, której najwcześniejsze pisma powstały wiele wieków przed utworami Homera. Biblia stała się niezmiernie ważnym dziełem, ponieważ jako księga powstała pod natchnieniem Ducha Swiętego. Biblia od wielu stuleci pozostaje niewyczerpanym źródłem tematów i symboliki dla muzyki, malarstwa, sztuki. Anna Kamińska w cyklu wykładów wygłoszonych na Uniwersytecie Warszawskim powiedziała: „Tak zakorzenieni jesteśmy w Biblii, przez nasze pojęcie czasu, nasze pojęcie historii, ale także nasze pojęcie moralności. Albowiem od zawartego z Izraelem przymierza z Bogiem, którym jest dziesięć przykazań nie posunęliśmy się ani o krok naprzód. Dekalog jest ciągle dla nas podstawą moralności ogólnoludzkiej i prototypem prawa(...). Prawodastwo współczesne składające się z wielu ustaw nie może być objęte przez umysł jednego człowieka. Wymaga klanu specjalistów, prawników. Nieznajomość prawa nie usprawiedliwia nikogo, a przecież znać go nie sposób. Dekalog jest zaś prawem do zapamiętania, wyczerpującym wszystkie sytuacje ludzkie.” W średniowieczu istniał ścisły związek Biblii z literaturą i człowieka z Bogiem. Człowiek średniowieczny znał cel swego życia i starał się swe obowiązki wypełniać jak najlepiej. Człowiek nie uciekał przed cierpieniem tak jak robili i robią to jego potomkowie, on szukał go, aby zbliżyć się w ten sposób do Boga. Ze średniowiecznymi tekstami o charakterze religijnym ściśle związany jest kult ascetyzmu, czyli takiej postawy człowieka wobec świata, która całe życie podporządkowuje zdobyciu zbawienia wiecznego, a wszystkie działania sprowadzają się do tego, aby spodobać się Bogu i zasłużyć na raj. Obok wzorca ideowego ascety wykształciła literatura jeszcze drugi wzorzec- rycerza. Walka w imię Boga była tak jak opisuje ją „ Pieśń o Rolandzie” cudowna i wielka. Ideałem rycerza walczącego z poganami było umrzeć na polu bitwy, umrzeć za ojczyznę, za Boga i otrzymać w nagrodę niebo. Bóg biblijny w epoce renesansu był Bogiem Ojcem, dawcą wszelkiego dobra i szczęścia. Motywy biblijne widoczne są w „ Kazaniach” Piotra Skargi. „ Kazanie ósme” o szóstej chorobie Rzeczypospolitej, która jest dla grzechów jawnych i niekarności ich( przeciwko Bogu i przeciw bliźniemu), zawiera słowa proroka Izajasza ostrzegające przed karą bożą: „ Miasto złotych pasów- powrozy(...) Miasto białych chust włosienniką odziani będziecie(...). J płakać będą bramy twoje i spustoszona na ziemi usiądzie.” Autor Kazań odwołuje się do Biblii, szukał w niej argumentacji i budujących przykładów. Stylizował swe Kazania na Starym Testamencie. Mikołaj Sęp Szarzyński był rozczytany w Biblii, Księdze Hioba i Psałterzu. Człowiek w jego poezji jest rozdarty, nie umiał pogodzić życia ziemskiego z życiem wiecznym. Obca mu jest renesansowa harmonia życia wewnętrznego, pozostaje w konflikcie z ciałem i duchem, jego życie jest dramatem, polem walki, na którym wojują ciało z duchem:” Pokuj szczęśliwość, ale bojowanie. Byt nasz podniebny. On srogi ciemności Hetman i świata łakome marności. O nasze pilnie czynią zepsowanie.” Człowiek jest skalany srogimi grzechami. Ma świadomość, że stanie przed sądem bożym. Ufający w łaskawość najwyższego sędziego, grzech postrzegający jako rznę zadaną duszy. Bóg to miłosierny ojciec, sprawiedliwy, łaskawy sędzia, pomaga upadłym, niezmierzony. Szatan w poezji Sępa to srogi ciemności hetman, władca piekieł czyhający na człowieka, kuszący go marnościami świata. Pisarze epoki romantyzmu nawiązywali w swych utworach do Pisma świętego, aby wybrać stamtąd określone wartości moralne mające znaczenie ponadczasowe. Najwcześniejszy z romantyków polskich Adam Mickiewicz sięgał do Biblii już w Konradzie Wallenrodzie. Mówił tam o poezji narodowej, która stanowiła wielka wartość szczególnie w czasach politycznego zagrożenia. Porównuje ją do arki przymierza, ponieważ w niej zamknięte były tablice otrzymane przez Mojżesza na Górze Synaj, zawierające dziesięć przykazań danych przez Boga. Motyw wędrówki narodu wybranego do ziemi obiecanej pojawił się na kartach właśnie literatury polskiego romantyzmu. Upadek powstania uaktualnił podobieństwo narodu izraelskiego i polskiego jako narodu wybranego, oczekującego od Boga wybawienia z niewoli. Analogia między losami Polski, a losami Chrystusa została ukazana w „Widzeniu ks. Piotra” z III cz. „ Dziadów”. Specjalne posłannictwo narodu polskiego zostało zawarte w haśle „Polska Chrystusem narodów”. Mickiewicz w III cz. „ Dziadów” opisuje walkę metafizycznego Boga i zła tzn. walkę sił piekielnych i boskich. Poprzez kreację Konrada poeta żegna się z Bajronem, odcina się od jego wpływów, pozostawać teraz będzie pod urokiem Chrystusa- Boga- człowieka. Przykład odwołania do Biblii widoczny jest również w „ Nieboskiej Komedii” Zygmunta Krasickiego, dramacie o walce dobra ze złem. Wizja zmartwychstałego Chrystusa jest zaprzeczeniem przeprowadzonej  rewolucji przez Pankracego. Rewolucja w dramacie toczy się przeciw Bogu, religii chrześcijańskiej i kulturze europejskiej, która rozwijała się przez wszystkie wieki. Wizja Chrystusa przekreśla ideę rewolucji, gdyż sprzeczna jest z boskim planem rozwoju dziejów. Bóg nie utracił kontroli nad światem oddanym ludziom, dlatego zjawia się na gruzach rewolucji, by przypomnieć, że tu jest panem świata, a świat jego własnością. W poezji Mickiewicza odnajdujemy częsty motyw Matki Boskiej. Widoczny on jest w scenie IV III cz. „ Dziadów”, kiedy Ewa modli się o bezpieczeństwo jednego z uwięzionych. Piękna modlitwa do Matki Bożej zamieszczona została w inwokacji do „ Pana Tadeusza”: „ Panno święta co jasnej bronisz Częstochowy. I w ostrej świecisz bramie! Ty co gród zamkowy Nowogródzki ochraniasz z jego wiernym ludem!. Motyw „ Bogurodzicy” występuje też w wielu wierszach Juliusza Słowackiego. Co się stanie, gdy nadejdzie dzień Sądu Ostatecznego? Wielokrotnie zastanawiano się nad tym pytaniem. W literaturze XIX wieku powstał nurt artystyczno - filozoficzny zwany katastrofizmem. Apokaliptyczne wizje świata możemy dostrzec w hymnach Jana Kasprowicza. W hymnie „Święty Boże” poeta przedstawił pochód ludzkości do wspólnego grobu oraz obraz bezsilnego Boga wobec zła: „A ty o Boże. O nieśmiertelny. Na wieńcach blasków owity. Na niedostępnym tronie. Siedzisz pomiędzy gwiazdami. I ani spojrzysz na poddany smug. Zmiłuj się, zmiłuj nad nami. Ty się upajasz wielkością stworzenia. A pośród nas tu głód”. Liczne nawiązania do Biblii widzimy w wierszu Leopolda Staffa „O miłości wroga”. Podmiot liryczny Staffa to chrześcijanin wysokiej próby błogosławiący wroga, dzięki niemu poznał chłód, uczucie zranionej dumy, nędzy: „ Tyś mnie zasmucił bracie, tyś płaszcz mi zdarł na mrozie. Jam piękną nagość swą ujrzał, twa dusza marznie w grozie. Tyś mnie przestraszył bracie, twa dłoń mi spichrze pali. Ja żebrząc pokory się uczę, twa dusza na głód się żali”. Wiersz „O miłości” wyrasta z przypowieści „O miłosiernym Samarytaninie”. W epoce współczesności swoją wizję świata przedstawił Czesław Miłosz w „Piosence o końcu świata”. „W dzień końca świata. Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji. Rybak naprawia błyszczącą sieć”. Przesłanie moralne miłości bliźniego, odróżnienia dobra od zła, życia godziwego pozostaje zawsze aktualne i stąd właśnie płynie siła tej świętej księgi. Prawdy zawarte w Biblii uczą nas jak żyć, kształtują nasze widzenie świata, określają stosunki miedzy ludźmi. Zakończymy nasze rozważania przytoczeniem fragmentu wiersza Tadeusza Różewicza „List do ludożerców”, który jest wzorowany na listach, pisanych przez apostołów: „Kochani ludożercy, nie patrzcie wilkiem na człowieka, który pyta o wolne miejsce w przedziale kolejowym(...).Kochani ludożercy, nie zjadajmy się Dobrze, bo nie zmartwychwstaniemy. Naprawdę”. Z omówionych utworów można wywnioskować, iż antyk i Biblia wywarły ogromny wpływ na literaturę polską.

Bohater polskiego dramatu wobec rzeczywistości swojego czasu – rozważania w oparciu o wybrane utwory.

Od początków powstania polskiego dramatu zawsze odzwier­ciedla on rzeczywistość czasu, w którym powstał. W tej rzeczywi­stości znajduje się główny bohater, który stara się odnaleźć w ów­czesnym mu świecie i przyjąć odpowiednią postawę życiową. Uwikłanie człowieka w otaczającym go świecie stanowi bowiem odwieczny problem polskich twórców, w tym też dramaturgów, którzy w swoich utworach poprzez postępowanie bohaterów przedstawiają wskazówki, jak żyć, by być szczęśliwym. Z tych wskazówek bardzo często korzystają późniejsi czytelnicy drama­tów, gdyż są one zawsze uniwersalne i można je z całą pewno­ścią dostosować do spraw nękających ludzi każdej epoki. Tak więc warto przeanalizować polskie dramaty, aby ujrzeć z jakimi problemami borykali się romantycy, moderniści, czy też ludzie współcześni.

Zacznę może od pierwszego polskiego dramatu, którym jest „Odprawa posłów greckich" Jana Kochanowskiego, gdzie autor -mimo treści zaczerpniętej z mitologii - przedstawia problematykę ściśle związaną z losami naszego narodu w XVI wieku. Jan Ko­chanowski pisał o zabiegach poselstwa greckiego o zwrot porwa­nej Heleny i odmowie spowodowanej prywatą, o przedkładaniu in­teresów własnych nad sprawy ojczyzny. Ład, porządek i rozwaga - tego oczekiwał od bohaterów swego dramatu. W utworze mowa jest o postawie obywateli, a także tragedii państwa, które ginie wskutek fatalnej decyzji rady królewskiej. Jest on metaforą mó­wiącą o wielkiej odpowiedzialności jednostki za losy kraju. Jan z Czarnolasu krytykuje młodzież magnacką i szlachecką, którą ce­chuje egoizm, lekkomyślność, zarozumialstwo, lenistwo, pogoń za zbytkiem. Kochanowski zwraca się do tych, od których zależą przyszłe losy ojczyzny. Na przykładzie króla Priama i królewicza Parysa chciał przypomnieć, aby władca nigdy nie zapominał o swoich poddanych, aby bogatych i biednych traktował jednakowo. Za przykład postawił Boga. Rządzącym nakazuje, aby dbali o sprawy kraju, a nie o własne dobro, gdyż stoją na straży prawa i sprawiedliwości. Nie wolno im myśleć o własnych, prywatnych in­teresach, zawsze powinni mieć na uwadze tylko dobro ogółu. Poeta potępił takie państwo, gdzie „wszystko złotem kupić trzeba", przepowiada mu zgubę, gdyż panuje w nim anarchia, przekup­stwo, król jest niezdecydowany, bezradny, zależny od woli posłów. W czasie obrad posłowie krzyczeli i kłócili się. Zwyciężył Aleksan­der, bo głosowali za nim przekupieni ludzie. Jan Kochanowski, pi­sząc o Troi, myślał o Rzeczpospolitej. Bohaterowie, którzy wystę­pują w tym utworze, mają bowiem cechy ówczesnej szlachty i magnaterii, polskiej. Przedstawiając odrębne postawy, dwie różne postacie: Aleksandra i Antenora, krytykuje postępowanie pierw­szego, a pochwala postawę drugiego. Parys to przedstawiciel młodzieży magnackiej, dla której sprawy prywatne byty najważ­niejsze, to człowiek, który nie troszczył się o losy państwa, nie miał poczucia odpowiedzialności. Był zarozumiały, egoistyczny, nie zastanawiał się, że przez jego brak rozwagi zginą ludzie. Stwarzając bohatera o takich cechach, Kochanowski zarzucił młodzieży polskiej lenistwo, próżnowanie, obojętność na sprawy ojczyzny. Antenor to przykład postępowania człowieka i obywate­la, kierującego się zawsze dobrem państwa i sprawiedliwością, gotowy w każdej sytuacji - służył radą i czynem. Na podstawie te­go dramatu widzimy, że autor, przedstawiając swoich bohaterów, umieszcza ich w ówczesnej rzeczywistości i nakazuje uporać się z zagrożeniami, jakie nadsyła im otaczający świat.

Innym dramatem ukazującym bohaterów wobec rzeczywistości swojego czasu jest „Powrót posła" Juliana Ursyna Niemcewicza. Jest to dramat polityczny, który zrodziła sytuacja Polski w XVIII w., a szczególnie Sejm Czteroletni. Widać w nim echa aktualnej sy­tuacji i problemów: sprawa liberum veto, dziedzictwo tronu, przy­mierze z Prusami przeciwko Rosji. Utwór ten pisał autor w okre­sie szczególnego napięcia politycznego, kiedy dochodziło do po­rozumienia króla ze stronnictwem patriotów, a więc kiedy rozgorzała decydująca walka o reformy. W dramacie tym scharaktery­zowane są różne środowiska. Bohaterów podzielić można na pa­triotów, np. Walery lub Podkomorzy, zwolennicy reform, którzy sprawy kraju stawiają na pierwszym miejscu, i konserwatystów, np. Starosta, który z niechęcią odnoszą się do wszelkich zmian, nie chcąc oddać steru władzy w ręce ludzi młodych, oświeconych, nieufni wobec postępu, popierający rządy Sasów. Można wyróżnić też kosmopolitów, np. Szarmantcki i Starościna, z pogardą odno­szących się do tradycji, kultury, spraw własnego narodu.

W okresie romantyzmu powstawały również dramaty, w któ­rych główni bohaterowie niemal odzwierciedlają ówczesną im rze­czywistość. Jednym z takich dramatów jest III część „Dziadów" Adama Mickiewicza, którego genezą był upadek powstania listo­padowego. Przeżycia uczniów i studentów wileńskich w czasie procesu filareckiego przedstawione zostały z wiernością i auten­tyzmem. Los tej grupy, oglądany z perspektywy upadku powsta­nia, urósł do symbolu losu całego społeczeństwa polskiego. Po­szczególne sceny dramatu charakteryzują naród polski, który nie był jednolity. Najbardziej patriotyczną grupą jest młodzież wileń­ska, która wyrastała w atmosferze solidarności, przyjaźni. Posta­wa społeczeństwa polskiego przedstawiona została w scenie pt. ' „Salon warszawski". Wydaje mi się, że najlepiej będą o tym świadczyły słowa wypowiedziane przez organizatora powstania Piotra Wysockiego:

„Nasz naród jak lawa, z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa Lecz wewnętrznego ognia sto lat.nie wyziębi. Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi".

III część „Dziadów" jest ściśle związana z osaczeniem'bohate­rów w ówczesnych im czasach. Akcja l sceny dzieje się w celi Konrada, gdzie więźniowie mówią o nieprawnych sposobach uwięzienia. Przytoczone w dramacie przykłady martyrologii/naro­dowej mają znaczenie symboliczne - informują nas o tym, w jaki sposób prześladowano Polaków, niszczono wszelkie przejawy patriotyzmu, zwłaszcza silnie zakorzenionego w sercach młodzie­ży polskiej. Widzimy, iż „Dziady" Mickiewicza przedstawiają boha­terów, którzy musieli rozwikłać problem powstania styczniowego. Autor bowiem opisał przeżycia społeczeństwa polskiego w czasie aresztowań, zesłań, wynarodawiań, znoszenia instytucji polskich na terenie zaboru rosyjskiego.                         , , ,   '

Inny dramat romantyczny pokazujący człowieka zmagającego się z problemami rzeczywistości swojego czasu to „Kordian" Ju­liusza Słowackiego, którego tłem wydarzeń są wypadki rozgrywa­jące się w Warszawie w nocy z 24 na 25 maja 1829 r., kiedy do stolicy przybył następca cara Aleksandra - Mikołaj. W utworze tym autor krytykuje wodzów powstania listopadowego, którzy mimo że są ostrożni w działaniu - nie nadają się na przywódców. Gen. Jó­zef Chłopicki nie szukał pomocy wśród chłopów, był zbyt stary, by dobrze kierować powstaniem. Potem pojawia się postać księcia ^ Adama Czartoryskiego, którego dyplomatyczne zabiegi o pomoc powstańcom okazały się bezowocne. Jana Skrzyneckiego kryty­kuje autor za zlekceważenie planów wojennych, które miały być pomocne, za unikanie walki z wrogiem. Także Lelewel nie znalazł uznania w jego oczach. Krukowieckiemu zarzucił zdradę ojczyzny i podpisanie aktu kapitulacji. Główny bohater dramatu - Kordian -posiada nieokreślone pragnienia, dotkliwie odczuwa brak celu i sensu życia - nie umie znaleźć się w świecie wieku XIX. Dzięki opowieściom sługi Grzegorza - Kordian coraz mocniej marzy o wielkim, bohaterskim czynie, którego nie jest w stanie popełnić. Doprowadza to do próby samobójstwa. Następnie Kordian podró­żuje po Europie i dziwi się, jaki ten świat jest zły. Widzi, że prawo można oszukać, kryjąc się przed dłużnikami, zaszczyty i uznanie natomiast można kupić. Będąc we Włoszech przestaje wierzyć w romantyczną miłość, gdyż okazuje się, że i miłość kobiety można kupić. W końcu monologując na szczycie Mont Blanc Kordian czuje swoją siłę i moc. Chce walczyć o wolność narodu, nawet jeżeli mu­siałby to robić sam. Aby tego dokonać bohater wraca do Polski, by zabić cara. Jest jednak osamotniony i zbyt słaby psychicznie, by do­konać tak znaczącego zabójstwa - i w konsekwencji mdleje u pro­gu sypialni cara. Obraz rzeczywistości swojego czasu przedstawił także Stanisław Wyspiański w dramacie pt. „Wesele", w którym au­tor ukazuje poglądy ówczesnego społeczeństwa na sprawy ojczyz­ny. Porusza problemy postaw społecznych i politycznych, a także ideę walki narodowowyzwoleńczej. Pokazuje wzajemny stosunek in­teligencji i chłopów. Ludzi wykształconych potraktował z ironią, potę­pił za niewłaściwy stosunek do życia, gdyż przyjęli oni konserwaty­wną postawę. Autor podkreślił niezrozumienie istoty wsi przez inteli­gencję. Pozytywnie ocenił tylko gospodarza, który marzył o zbrata­niu chłopów z panami i wyzwoleniu ojczyzny, ale zawiódł w najważ­niejszym momencie. Pana Młodego poeta skrytykował za jego sła­bość, zbyt łatwe uleganie nastrojom, w osobie Dziennikarza przed­stawił, jaki wpływ na społeczeństwo mają Stańczycy. Zarzucił nie­właściwość ich poglądów i chęć współpracy z zaborcami. Poetę oce­nił negatywnie za poezję, jaką uprawiał. Człowiek ten marzył o wiel­kich-sprawach i czynach, cierpiał z powodu małości. Poezja wg Wy­spiańskiego powinna budzić patriotyzm, -trafiać do serc Polaków. Prosty lud winien uświadomić sobie, gdzie jest jego miejsce w spo­łeczeństwie. Nos to typowy przedstawiciel przybyszewszczyzny, charakteryzujący się pijaństwem, to dekadent pozbawiony woli ży­cia, zniechęcony do wszelkiego działania. Chłopów reprezentuje Czepiec, chłop garnący się do świata, gotowy do walki, troszczący się o poważne sprawy, a z drugiej strony okrutny awanturnik. W je­go postaci autor ukazał biologiczną wartość ludu, a jednocześnie wskazał na brak bodźca, który pobudziłby go do walki. Podobnie scharakteryzował też Jaśka, prostego parobka będącego wyrazicie­lem niedojrzałości społecznej chłopów, człowieka, który z zapałem przyjmował powierzone mu zadania. Marzeniem jego było zdobyć jak najwięcej dobra, dlatego obdarzony przez Gospodarza złotym, rogiem, zgubi go i nie wypełni powierzonej mu misji. Postać Dziada porusza problem stosunków chłop-inteligencja. Jest on upostacio-wieniem obaw chłopskich i ukrytych pragnień zemsty na ciemięży-cielach. Mimo swej siły biologicznej, chłopi nie byli zdolni do walki, bo nie mieli odpowiedniego przywódcy.

Reasumując, możemy stwierdzić nawet na podstawie lektur lite­ratury staropolskiej i dziewiętnastowiecznej, że dramat i jego boha­ter zawsze uzależnione są od otaczającego świata.

Człowiek wobec Boga i śmierci w literaturze średniowiecza , renesansu i baroku .

Istota Boga , sens życia i śmierci są to kwestie o znaczeniu nadrzędnym dla człowieka . Na podstawie utworów literackich pisanych na przestrzeni wieków możemy prześledzić w jaki sposób postawa człowieka wobec tych zagadnień zmieniała się w kolejnych epokach . Średniowiecze było epoką intensywnej chrystianizacji Polski . Krążyły opowieści i legendy o życiu Chrystusa i Jego matki . Literatura ówczesna była opowieścią o Bogu , Jezusie , o cudownych wydarzeniach i życiu świętych . Powstawały wtedy żywoty świętych ( głównie polskich ) . W różnych wersjach żywota św. Wojciecha i św. Stanisława ukazywano istotną część chrześcijańskiego życia . Jako , że Bóg dla średniowiecznego człowieka był przede wszystkim istotą Wszechpotężną , korzono się w lęku przed jego wszechmocą i gniewem . Stąd średniowiecze cechowała odwaga w wyznawaniu religii i ofiarność , pokora i poświęcenie . Powszechny był tu model ascety - człowieka , który dobrowolnie rezygnuje z życiowych przyjemności . Przykładem takiego człowieka w literaturze był św . Aleksy . W „Legendzie o św . Aleksym” dowiadujemy się , że ów bohater rozdaje swój majątek biednym , odrzuca szczęście rodzinne , opuszcza dom i ojczyznę , aby pędzić życie żebracze . Dla człowieka średniowiecznego śmierć była końcem życia na Ziemi , po  której na człowieka czekało zbawienie lub potępienie . Wierni nie czytali Pisma Świętego . Jego treść przybliżali im kaznodzieje , którzy dokonywali własnej adaptacji Ewangelii . Kładli oni nacisk na zdarzenia dramatyczne , cudowne , wzruszające . Historiom świętych przeciwstawiano dzieje ludzi , którzy dopiero na łożu śmierci przekonywali się , że „duszę diabłu sprzedali”. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” to jeden z najciekawszych utworów poetyckich  15w. Ukazuje on grozę śmierci , jako karę dla wszystkich , którzy wiodą życie niezgodne z przyjętymi normami . Śmierć ,- według poety , szczyci się tym , że podlegają jej wszyscy bez wyjątku „Kanonicy i proboszcze (...) i plebani z miąszą szyją (...) Mordacze i okrutniki (...) Dziewki , wdowy i mężatki ...”W tej typowej dla średniowiecza wizji równości wszystkich ludzi wobec śmierci wyraża się przeświadczenie o sprawiedliwości panującej na świecie. „Służ Bogu we dnie i w nocy , ujdziesz męk przy jej pomocy”. Według mnie maksyma ta najpełniej odzwierciedla tę epokę , gdyż średniowiecze to hegemonia kościoła nad wszystkimi władcami europejskimi z wyjątkiem cesarzy niemieckich. Dlatego też postawa człowieka wobec Boga , życia i śmierci była kształtowana przez kościół , jako że człowiek ten otrzymywał gotowe poglądy od kaznodziejów i przyjmował je za swoje własne. Były one dla niego drogowskazem wytaczającym drogę życia w sposób jasny i prosty. W miarę upływu czasu zmieniały się warunki życia ludności. Polska weszła w okres rozkwitu miast i Akademii Krakowskiej. Rozpoczęła się prawdziwa rewolucja w dociekaniu istoty Boga , a co za tym idzie sensu życia i śmierci. Czasy renesansu stały się czasami reformacji i burzenia panujących poglądów. Człowiek , jego życie i otaczający go świat stały się głównym przedmiotem dociekań naukowych. Dla humanistów autorytet stanowiła myśl antycznych mędrców i artystów. Jako drogę poznania naukowego wskazywali doświadczenia i obserwacje. Szerzyli wiarę w potęgę rozumu . Głosili wolność jednostki , prawo człowieka do wyboru trybu życia i zasad postępowania , do pełni zasad na ziemi. Największy pisarz szlachecki epoki renesansu Mikołaj Rej w „Żywocie człowieka poczciwego” przekonywał o pięknie i bogactwie świata , w którym życie ludzkie łączy się przemianami czterech pór roku. Krytykował on tych , którzy się przeciwko owemu przemijaniu buntowali. Śmierć powinna więc być traktowana jako łagodne odejście z tego świata , po przeżytym życiu w szczęściu i radościach. Jan Kochanowski podobnie ujmował życie . We fraszce „Do gór i lasków” poeta wraca do kraju lat młodości i przypomina koleje swego życia gdy podróżował , gdy był rycerzem , studentem , gdy „żył” między dworami w pańskim pałacyku , a później był księdzem. Poeta uświadamia sobie n...