Socjologia wychowania - jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup rówieśniczych, funkcjonowanie różnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści wychowania społecznego.

Tematy:
1. Socjologiczna koncepcja osobowości
2. Grupa w procesach wychowania
- grupy przynależności
- grupy odniesienia
3. Rodzina w różnych kulturach i religiach
- rola rodziny w wychowaniu
- funkcja socjalizująca i opiekuńcza (jak oddziaływuje i jakimi mechanizmami)
- Model rodziny w różnych kulturach w odniesieniu do wychowania
4. Grupy rówieśnicze i młodzieżowe w procesie wychowania
5. Szkoła – jej funkcjonowanie – nauczyciel i jego rola
6. Edukacyjne szanse życiowe

Socjologia wychowania – zajmuje się środowiskiem wychowania tj. grupą, jednostką, procesem wychowania oraz efektami procesu, oraz związkami wychowania ze strukturą społeczną.
Różnica między pedagogiką, a socjologią wychowania jest taka, że socjologia wychowania zajmuje się głównie teorią, a pedagogika działaniami praktycznymi.
Na poziomie mikro zajmuje się jednostką i grupą pierwotną.
Na poziomie mezo zajmuje się wychowaniem w większych środowiskach.
Na poziomie makro zajmuje się przebiegiem wychowania na poziomie ogólnopolskim.
Za Znanieckim – socjologia wychowania to działalność społeczna przygotowująca jednostkę do pełnego członkostwa w danej grupie społeczności.
Środowisko ma znaczny wpływ na wychowanie. Z obiektywnego punktu widzenia środowisko społeczne to ogół warunków społecznych i kulturowych:
1. ludzie i ich zachowania
2. grupy, instytucje i inne zbiorowości
3. elementy kulturowe materialne i niematerialne
Z punktu widzenia jednostki środowisko społeczne to ogół grup i jednostek z którymi w trakcie swojego życia styka się jednostka.
Grupa, w której żyje jednostka będzie starała się tak ukształtować jej środowisko społeczne, aby „wyprodukować” jak najbardziej użytecznego członka tej społeczności:
1. poprzez kształtowanie styczności (wywoływanie pożądanych, a likwidowanie niepożądanych zachowań)
2. wprowadzanie do środowiska społecznego elementów pożądanych, a likwidowanie elementów niepożądanych
tak ukształtowane środowisko to środowisko wychowania.
Środowisko wychowania – jest to swoiste ukierunkowanie wpływów środowiska społecznego – jest to środowisko (odrębne od środowiska danej grupy) stworzone dla kandydata, który ma zostać jej członkiem po odpowiednim przygotowaniu.

J (jednostka) + W (środek wychowujący) + O (obowiązki) = STOSUNEK WYCHOWAWCZY

Jednym z ważnych składników środowiska wychowawczego są instytucje wychowawcze. Instytucje są wtedy kiedy jednostki sobie nie radzą.
Instytucja wychowania – to zorganizowany zespół zadań, które zaspokajają potrzeby (gdy inne jednostki sobie nie radzą). Celem jest wywieranie wpływów na jednostkę w określonym kierunku z ramienia danej grupy.
Trzy główne rodzaje instytucji wychowania:
1. instytucje wychowania naturalnego – rodzina, grupa rówieśnicza, sąsiedztwo
2. instytucje wychowania bezpośredniego lub celowego – szkoła, przedszkole, instytucje wychowania pozaszkolnego, instytucje opiekuńcze, instytucje wychowania resocjalizującego
3. instytucje wychowania pośredniego – kluby sportowe, mas media, instytucje kulturalne, wojsko, sądy, policja, organizacje społeczne
Funkcje instytucji wychowania wobec jednostki:
1. wychowanie moralne
2. kształcąca – przekazywanie wiedzy
3. aktywizująca – jednostka też musi się rozwijać
4. opiekuńcza
5. przygotowywanie do pełnienia ról
Funkcje jednostki wobec społeczeństwa:
1. utrzymywanie porządku społecznego
2. integrująca i adaptacyjna
3. przyczyniania się do postępu społecznego
4. wpływ na strukturę społeczną

24.10.04. – 2 godz.
System wychowania – to jest celowo zorganizowany układ instytucji wychowania lub pozycji, ról, celów, zadań, treści, metod, form wychowania służący przygotowaniu jednostki do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym. Jest on uwarunkowany i systemem społecznym i kulturowym i gospodarczym, politycznym i stanem wiedzy.



JEDNOSTKA W PROCESIE WYCHOWANIA

Osobowość – to zbiór unikalnych i stosunkowo trwałych cech jednostki wyodrębniających ją od pozostałych.
Socjologiczna koncepcja osobowości wg J. Szczepańskiego – na osobowość wg niego składają się:
1. Elementy biogenne – anatomia i fizjologia wpływa na naszą osobowość. Wpływy na osobowość warunkują je ale nie bezwzględnie. Jeszcze popędy wrodzone i odruchy także wpływają na osobowość
2. Elementy psychogenne – pamięć, wola, uczucia, spostrzegawczość, temperament, skłonności, wyobrażenia
3. Elementy socjogenne –
1. kulturowy ideał osobowości - to zespół wyobrażeń jaki powinien być idealny członek społeczeństwa. Jest on narzucany jednostce, kształtuje się w okresie dorastania, kiedy szukamy ideałów do których dążymy. Jest różny w różnych kulturach. Nie zawsze wypełniamy kulturowy ideał osobowości.
2. role społeczne - to nasze prawa, obowiązki – są wynikiem oczekiwań społecznych. To względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań będących reakcjami na zachowania innych osób przebiegające wg mniej lub bardziej wyraźnie ustalonego celu. Których grupa oczekuje od określonej jednostki. Wzór osobowy określany jest przez społeczeństwo.
3. Jaźń subiektywna – to zespół wyobrażeń o sobie jednostki, wytworzony na podstawie tego, jak traktują ją inni ludzie. Kształtuje się we wczesnym dzieciństwie. To jest nasze wewnętrzne poczucie ja . kształtuje się pod wpływem grup pierwotnych
4. Jaźń odzwierciedlona – jest to zespół wyobrażeń jednostek wytworzony na podstawie tego co przypuszczamy, że myślą o nas inni. Kształtuje się w okresie dojrzewania. Inaczej jest to patrzenie na siebie oczami innych. Jest to końcowy element kształtowania się osobowości
Wg J. Szczepańskiego – Osobowość – to zespół trwałych cech biologicznych i psychicznych pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy.
Kulturowy ideał osobowości i role społeczne kształtowane są przez społeczeństwo czyli narzucane z zewnątrz.

TYPY OSOBOWOŚCI

Wg Kretschuwera – ze względu na budowę ciała:
1. pyknik
2. astenik
3. dysplastyk
4. atletyczny

Wg Janga – ze względu na przystosowanie się do otoczenia:
1. introwertyk
2. ekstawertyk

Wg Sprangera – ze względu na usposobienie i zainteresowania:
1. człowiek teoretyczny – interesujący się prawami nauki i poszukujący teorii wyjaśniających świat
2. człowiek ekonomiczny – dążący do bogactwa i zdobycia dóbr materialnych
3. człowiek estetyczny – człowiek pragnący przeżywania piękna
4. człowiek społeczny – człowiek chętnie pomagający innym
5. człowiek polityczny – człowiek zabiegający o władzę i panujący nad innymi jednostkami
6. człowiek religijny – zainteresowany poznaniem Boga i głoszeniem jego nauki

Wg Znanieckiego – ze względu na jego środowisko wychowawcze we wczesnym dzieciństwie:
1. Ludzie dobrze wychowani – których osobowość kształtowali głównie wychowawcy i instytucje wychowujące ideały wychowawcze
2. ludzie pracy – ich osobowość kształtował warsztat pracy, funkcjonujące w nim zespoły pracownicze
3. ludzie zabawy – którzy byli wychowywani dzięki uczestnictwu w grupach zabawowych i innych grupach rówieśniczych
4. ludzi zboczeńców – którzy byli objęci wpływami różnych środowisk wychowawczych
5. ludzie dobrzy i mądrzy – ludzie tworzący nowe systemy kulturowe, ludzie samodzielni

Wg Szczepańskiego:
1. twórcy – ludzie wnoszący nowe idee, pomysły itp.
2. przeciętni – którzy sumiennie pracują wykonując swoje zadania nie modernizując niczego
3. ludzie aktywni negatywnie – zaliczyć tu możemy złodziei, brakorobów itp.
4. jednostki zdane na pomoc i opiekę innych

Osobowość podstawowa – jest to zespół cech wspólnych dla wszystkich lub dla większości członków danego społeczeństwa, ściśle scharmonizowana z instytucjami danego społeczeństwa i całym społeczeństwem, stanowi główny punkt wyjścia do kształtowania się zróżnicowanych osobowości poszczególnych jednostek.

6.11.2004 – 2 godz.
GRUPY W PROCESIE WYCHOWANIA

Grupa to:
1. przynajmniej 3 osoby
2. musi być spójność
3. musi być poczucie przynależności
4. muszą mieć wspólne normy i wartości
5. ma swoją strukturę
Grupa społeczna jest względnie trwałą i zorganizowaną grupą osób składającą się z co najmniej z 3 osób, które są połączone wspólną więzią społeczną. Ta więź jest to budowana na stosunkach interakcyjnych. Mają wspólne normy, cele, zadania.
Struktury wewnątrzgrupowe:
1. władza – prestiż – w której poszczególne pozycje wiążą ze sobą stosunki władzy
2. socjometryczna – układ pozycji ze względu na lubienie się i nielubienie się
3. komunikacyjna – pozycje w grupie są uporządkowane ze względu na ilość i jakość otrzymanych informacji

Grupa przynależności – to taka grupa do której jednostka należy.
Grupa nieprzynależności – to będą takie grupy do których jednostka nie należy.
Grupa własna tzw. swoja – to grupa do której jednostka należy, ma do niej pozytywny stosunek, identyfikuje się z jej systemem norm i wartości.
Grupa obca – jednostka do niej nie należy, ma do niej negatywny stosunek i lekceważący stosunek do jej wartości.
Środowisko wychowawcze jednostki składa się wyłącznie z grup przynależności.
Grupy odniesienia – to te grupy do których jednostka odnosi swoje postępowania i z których czerpie wartości i normy. Mogą to być zarówno grupy przynależności pozytywne i negatywne. Możemy się odnosić jeszcze do swojej przeszłej sytuacji lub kategorii zawodowej (sportowcy).
Grupa odniesienia porównawczego – stanowi tło, skalę porównawczą dla oceny własnej sytuacji, zachowań postępowania. Pozwala ocenić siebie, ustalić rodzaj postępowania. Wynikiem takiego porównania może być poczucie względnego uprzywilejowania lub względnego poczucia upośledzenia.
Grupa odniesienia normatywnego – to są te grupy z których jednostka czerpie wartości i normy, do których przywiązuje wielkie znaczenie, uznają te normy za słuszne, identyfikują się z nią.
Grupa aspiracka – to grupa do której jednostka chce należeć i do tego dąży.
Uwarunkowania wyboru grup odniesienia normatywnego:
1. to taka grupa która będzie w stanie zapewnić jednostce jej potrzeby
2. będzie to grupa blisko nas
Grupa odniesienia pozytywnego – to te z którymi jednostka się identyfikuje, uznajemy je za niezwykle dla nas interesujące, zespół norm i wartości uznaje się za słuszne.
Grupa odniesienia negatywnego – to takie których norm i wartości jednostka nie uznaje, brzydzi się takimi grupami i nie chciałaby do nich należeć.


ROLA RODZINY W WYCHOWANIU I RODZINA W RÓŻNYCH KULTURACH

Wg moich notatek

14.11. 2004r – 2 godz
GRUPY RÓWIEŚNICZE

Grupa rówieśnicza – to grupa społeczna składająca się z jednostek równych wiekiem, przeważnie jednej płci. Należą do najważniejszych agent socjalizacji.
Jest na pozycji równorzędnej, a przynależność jest dobrowolna. Pozycja zależy od indywidualnego wkładu. Grupa rówieśnicza to pierwsza grupa gdzie jednostka ma pozycję osiąganą.
Funkcje grupy rówieśniczej:
1. Mikrospołeczne – są to funkcje proste
1. organizacja czasu wolnego
2. proste wrażenia
2. Makrospołeczne –
1. egalitaryzacja struktury społecznej
2. egalitaryzacja kultury i dystrybucja tej kultury
3. przekazywanie i utrwalanie schematów nierówności społecznej
3. Mezospołeczne –
1. odniesienia normatywne
2. zaspokajają potrzebę uczestnictwa w społeczeństwie
3. przygotowują do pełnienia ról społecznych
Funkcje złożone – są zapleczem emocjonalnym i społecznym, uczą samodzielności, budują autonomiczną osobowość, kształtuje się hierarchia wartości.
Funkcja socjalizująca grupy rówieśniczej:
1. nie da się wchodzić w poprawne stosunki ze społeczeństwem jeżeli nie było się w grupie rówieśniczej
2. czuje się związany z grupą bo ją współtworzy.

SZKOŁA – NAUCZYCIEL I KLASA SZKOLNA

1. Definicja
2. Funkcje szkoły – zewnętrzne i wewnętrzne - Woźniak
3. Nowe modele szkoły
4. Klasa szkolna i jak oddziaływuje na jednostkę
5. Rola nauczyciela
6. Osobowość nauczyciela
7. Style kierowania pedagogicznego

22.01.2005r – 2 godz.
SZKOŁA, NAUCZYCIEL I KLASA SZKOLNA

Czynniki stanowiące dobrego nauczyciela wg Toporkiewicza:
1. rzetelna osobowość
2. wysoki poziom intelektualny i rzetelna wiedza
3. metodyczne przygotowanie do zawodu
4. zaangażowanie i zamiłowania do zawodu





10.10.04. – 4 godz.
Egzamin w formie testu
Tematyka:
1. Zarys rozwoju socjologii wychowania
2. Socjologia wychowania – przedmiot, funkcje, problemy.
3. Nowoczesne społeczeństwo – nowoczesna osobowość społeczna.
4. Rola społeczna.
5. Socjalizacja.
6. Postawy (rodzicielskie, społeczne, interpersonalne, intrapersonalne)
7. Wychowanie
1. pojęcie systemu wychowania
2. typologia systemów edukacyjnych
3. struktura systemów edukacyjnych
4. socjotechnika wdrażania systemów
8. Ideologie edukacyjne
9. Paradygmaty socjologii wychowania i edukacji
10. Cztery filary edukacji.
11. Edukacja dla społeczeństwa światowego.
12. Edukacja dla świata wielokulturowego.
13. Teorie socjologiczne, a edukacja.
Literatura:
1. R. Woźniak – „Zarys socjologii edukacji i zachowań społecznych” – Koszalin 1998
2. R. Meighan – „Socjologia edukacji” – Toruń 1993
3. J. Delors – „Edukacja. Jest w niej ukryty skarb” - Warszawa 1998
4. J – K. Tillmann – „Teorie socjalizacji” – Warszawa 1996
5. R. Toporkiewicz – „Socjologia wychowania” – Warszawa 1986
6. F. Adamski – „Rodzina” – Kraków 2002
7. P. Sztompka – „Socjologia” – Kraków 2002
8. Encyklopedia socjologii – tom I – 1998, tom II – 1999, tom III – 2000, tom IV – 2002

Florian Znaniecki, jego poglądy na aspekt wychowania- socjologia wychowania

XXI wiek niesie z sobą potrzeby nowych prądów i idei wychowawczych. Zmienia się świat, następuje bardzo szybki postęp techniki, przeistoczeniu podlegają także wymagania wobec młodych obywateli wkraczających w świat społeczny. Od młodych absolwentów wymaga się nie tylko wiedzy, ale także elastyczności, aktywności, podejmowania inicjatyw. Bardzo ważną w dzisiejszym świecie, powiększającego się stresu, kompetencją jest także umiejętność rozwiązywania problemów, oraz radzenie sobie z podejmowaniem decyzji, często bardzo szybkim. W związku z przemianami politycznymi, gospodarczymi krajów, a także postępującym procesem zmieniającego się społeczeństwa i postępującej globalizacji wymagania wobec kształcenia i wychowania, a także cech wychowanków jest odmienne. Istnieje potrzeba przeanalizowania kompetencji, jakie będą potrzebne w dobie globalnej wioski. Nowo tworzone programy, systemy edukacji muszą młodego obywatela przygotować do życia w świecie ciągłych zmian i do poradzenia sobie w nim. Jest to niezmiernie trudne zagadnienie, ale i zarazem wyzwanie. Przy tworzeniu nowych systemów edukacyjnych należy więc czerpać wiedzę z dyscyplin takich jak socjologia czy psychologia, które mogą pomóc w odnalezieniu drogi do stworzenia postępowych i dostosowanych do współczesnych wymogów systemów edukacyjnych. Wyzwaniem jest stworzenie takiego systemu, który wytrzyma próbę czasu pomimo galopujących zmian zachodzących we współczesnym świecie.

Zjawisko czerpania wiedzy z dziedzin mogących wspomóc pedagogikę możemy zademonstrować na przykładzie Floriana Znanieckiego. Był on pionierem w dziedzinie analizy sytuacji społecznych, które niewątpliwie mają wpływ na pedagogikę i modyfikacją celów nauczania i wychowania. Znaniecki swa pracę mieści w dziedzinie socjologii wychowania i jest to pojęcie powszechnie stosowane. Swe poglądy opisał on w składającym się z dwóch tomów dziele pod tytułem " Socjologia wychowania". Trzeba tu od razu nadmienić, iż coc to dzieło powstało ponad 80 lat temu, nadal warte jest analizy. Co prawda niektóre rzeczy uległy dezaktualizacji, większość jednak może być nadal analizowana w kontekście współczesnego społeczeństwa. Florian Znaniecki w swym dziele dokonał analizy socjologicznej wielu uwarunkowań, które niewątpliwie wpływają na proces wychowania. We wstępie, przed głębszą analizą poglądów Znanieckiego, warto przedstawić jego koncepcje wychowania. Uważał on bowiem, że wychowanie jest procesem społecznym. Nie odbywa się ono jedynie na drodze interakcji między nauczycielem i uczniem, nie zależy więc tylko i wyłącznie od przygotowania metodycznego i teoretycznego wychowawcy. Trzeba bowiem zdać sobie sprawę, iż wychowanek żyje w szerszym społeczeństwie i ono na niego oddziałuje. Należy więc wziąć pod uwagę wpływ środowiska rodzinnego, sąsiedzkiego, grup rówieśniczych, a także instytucji wychowania szkolnego oraz pośredniego na jednostkę. Według Znanieckiego instytucje wychowania pośredniego to kino, teatr, książka, prasa, a także nowatorskie w jego czasach rozprzestrzeniające się telefony i telewizja. W czasach współczesnych natomiast należy do instytucji wychowania pośredniego dodać zjawiska o ogromnej sile takie jak komputer, a zwłaszcza internet. Znaniecki, z racji na czasy, w których pisał swe dzieło, nie wymienił tych składników wychowania pośredniego. W dzisiejszych jednak czasach mają one olbrzymią siłę oddziałującą na proces wychowania.

W poniższej pracy, by pełniej zobrazować myśl Floriana Znanieckiego, zawartą w jego "Socjologii wychowania" przedstawię dokładniej zagadnienia tyczące: wychowania jako procesu społecznego, koncepcji środowisk wychowawczych, stosunku wychowawczego, celów i zadań społecznych jakie winny być stawiane procesowi wychowania, oraz podejścia Floriana Znanieckiego do reform edukacji.

Wychowanie jako proces społeczny było ogólnie scharakteryzowane już w powyższym fragmencie tekstu. By pełniej jednak ten proces zrozumieć pragnę rozwinąć to zagadnienie. Jak już zostało wspomniane efektywność wychowania nie zależy tylko od predyspozycji nauczyciela. Wychowawca bowiem powinien zdać sobie sprawę, iż nie kształtuje jednostki znajdującej się w oderwaniu od wpływów społecznych. W celu efektywności nauczania te oddziaływania należy uwzględnić. Ponadto procesom wychowawczym winien zostać objęty nie tylko uczeń, ale i osoba nauczyciela. Refleksja pedagogiczna winna również skupić się na społeczeństwie i jego funkcjonowaniu. Wszystkie te kierunki niewątpliwie winny wpływać na skuteczność wychowania. Proces wychowania w ujęciu społecznym należy, wedle myśli Floriana Znanieckiego, rozumieć jako dostosowanie celów i zadań wychowania do potrzeb grup społecznych, należy dążyć do tego by jednostka w przyszłości umiała funkcjonować w swojej społeczności, pełnić role społeczne i zmierzać do rozwoju grupy. Znaniecki ujmuje wychowanie jako proces kończący się w chwili, gdy jednostka jest gotowa, jest w stanie podołać rolą społecznym, nakładanym na nią przez środowisko. Dalszy proces natomiast polega już na samokształceniu jednostki. Znaniecki uważa bowiem, iż wychowanek nie jest biernym przedmiotem w procesie wychowania. Jest on podmiotem aktywnym, który ma znaczny wpływ na rezultaty nauczania i wychowania jest on partnerem w całym tym procesie. W wychowaniu, jak podkreśla F. Znaniecki, niezmiernie istotna jest osobowość i indywidualność wychowanka, która jednak nie może być w pełni rozwinięta w procesie wychowania. Do pełnego osiągnięcia tej najwyższej wartości jednostka musi zmierzać bez żadnego nadzoru wychowawczego, a poprzez samokształcenie. Współcześnie proces samokształcenia stał się elementem niezbędnym w edukacji permanentnej, która jest aktualną koniecznością, w związku z postępującą techniką oraz szybką dezaktualizacją wiedzy wyniesionej z wcześniejszego kształcenia.

Wśród wielu, funkcjonujących w XX wieku, koncepcji pedagogicznych stopniowo zaczęła zanikać myśl wychowania społecznego. Zaczęto się bardziej skupiać na potrzebie rozwoju jednostki, w oderwaniu od jej środowiska społecznego. Na dłuższą metę jest to jednak niemożliwe, bowiem jednostka musi umieć w społeczeństwie funkcjonować. W dobie powstawania globalnej wioski, koncepcja wychowania społecznego zaczęła wracać do łask, w tym także myśl Floriana Znanieckiego. Nie da się jednak ukryć, iż jego myśl w dobie globalnej wioski musi być nieco zmieniona, rozwinięta, nie może ograniczać się tylko do środowisk wychowawczych. Na człowieka bowiem wpływ mają coraz szersze kręgi społeczne, rozpatrywane w kategoriach globalnych.

Komitet Prognozy przy Polskiej Akademii Nauk określa ważne kierunki, w jakich ma zmierzać edukacja, a tym samym i wychowanie. Zaznacza role wychowania i edukacji w ujęciu mikro społecznym, ale także i w szerszym znaczeniu. Kładzie także nacisk na zdolności samokształceniowe oraz konieczność edukacji ustawicznej, na problem przystosowania młodego człowieka do życia w kraju demokratycznym, oraz do współdziałania i prawidłowych kontaktów ze społeczeństwem. Współcześnie od edukacji i społecznego procesu wychowania oczekuję się wykształcenia jednostek, które przyczynią się do realizacji koncepcji wspólnej Europy. Będą umieli ją tworzyć, a także w niej żyć. Ponadto oczekuje się, że absolwenci szkół będą przedsiębiorczy, kreatywni oraz zdolni do poradzenia sobie wśród konkurencji świata kapitalistycznego dzięki swojej aktywności. Z drugiej strony w młodych ludziach należy kształtować uczucia wyższe, takie jak empatia (zdolność współodczuwania), chęć bezinteresownej pomocy drugiemu człowiekowi (altruizm). Należy też dążyć by młode pokolenie umiało porozumiewać się z innymi ludźmi. Należy więc kształtować zdolności interpersonalne, umiejętności dyskusji, akceptację wobec innych poglądów. Współczesny człowiek ponadto powinien zdawać sobie sprawę, iż ważniejsze jest być niż mieć, co we współczesnym świecie jest niezmiernie trudne.

Widać więc, że zarówno ponad 80 lat temu, jak i obecnie nie można wychowywać młodzieży w oderwaniu od społeczeństwa. Należy bowiem cele i zadania wychowania dopasować do zmieniającego się otoczenia.

Kolejnym istotnym elementem dla wychowania jest, według Floriana Znanieckiego, środowisko wychowawcze. Składnikami środowiska wychowawczego, jakie wymienia Znaniecki jest:

·         rodzina;

·         otoczenie sąsiedzkie;

·         grupa rówieśnicza;

·         środowisko wychowania pośredniego.

Środowiskiem wychowawczym, Florian Znaniecki nazywa środowisko społeczne, a w nim wszystkie jednostki, z którymi wychowanek się styka, a także wszystkie osoby, bądź grupy społeczne, z którymi wychowanek ma kontakt lub może go mieć. Wszystkie te osoby oraz grupy społeczne, które stają na drodze wychowanka są składnikami środowiska wychowawczego.

Środowisko ujmowane jest też w innym stopniu jako układ zjawisk, postaw, stanów rzeczy oraz pewnych zjawisk. W socjologii natomiast możemy wydzielić trzy płaszczyzny, według których rozpatrujemy środowisko. Mowa tu o płaszczyźnie geograficznej (określony obszar, mniej lub bardziej zamknięty), kulturowej (instytucje wchodzące w skład środowiska), oraz społecznej. W teorii pedagogicznej Znanieckiego uwzględniony jest natomiast jedynie społeczny aspekt środowiska wychowawczego, współcześnie jednak należy brać pod uwagę pozostałe płaszczyzny środowiska, oraz zdać sobie sprawę, iż na kształt środowiska społecznego mają wpływ jego kulturalne i geograficzne komponenty. W myśli Floriana Znanieckiego należy się dopatrzyć pewnego rodzaju niekonsekwencji, z punktu widzenia dzisiejszych koncepcji wychowawczych. Znaniecki bowiem wskazuje, iż składnikiem środowiska społecznego jest środowisko wychowania pośredniego, czyli książka, telewizor, prasa, kino czy teatr. Współcześnie natomiast te elementy ujęlibyśmy w płaszczyźnie środowiska kulturalnego. Jednak te problemy definicyjne w niczym nie ujmują dorobkowi F. Znanieckiego. Należy przyznać, iż koncepcje środowisk wychowawczych nie wiele się zmieniły od czasów współczesnych F. Znanieckiemu. Za to olbrzymie przeobrażanie dotknęło samych środowisk, ich obraz, cele wartości są diametralnie odmienne od tych z czasów autora. Delors zwraca ponadto uwagę, iż uległy znacznemu przeobrażeniu i rozszerzeniu środowiska wychowawcze, kształcące. Poza szkołą, środowiskiem rodzinnym i sąsiedzkim, które były podstawowymi grupami wychowania nastąpił rozwój grup rówieśniczych, kręgów religijnych, a także innych grup społecznych, mających wpływ na młodych ludzi. Ogromne oddziaływanie na młodzież mają także środki masowego przekazu, zwłaszcza telewizja i internet.

Poniżej przejdę do charakterystyki składników środowiska wychowawczego ujętych w dziele F. Znanieckiego.

Pierwszym z nich jest rodzina

Rodzina jest niezmiernie ważnym środowiskiem wychowawczym. Jednak, co jest przykre i zaskakujące zarazem, iż zauważył to już ponad 80 lat temu F. Znaniecki, jest zjawisko osłabienia roli wychowawczej rodziców, oraz stopniowe zmniejszanie ich obowiązków. Z czasem obowiązki te redukują się jedynie do zapewnienia pielęgnacji dziecku, w pierwszych latach jego życia, które z natury daje matka. Następnie natomiast obowiązki wychowawcze są przerzucane np. na instytucje szkoły. Rodzice natomiast nie pełnią wystarczająco swych ról wychowawczych.

Znaniecki podkreśla, iż tam gdzie znajdzie miejsce miłość małżeńska, miłość rodzicielska, dogodne cechy osobowościowe wychowanka, a także korzystne warunki zewnętrzne jest możliwa w pełni realizowana funkcja wychowawcza rodziny. Tak funkcjonująca rodzina nie jest bowiem gorsza od wielopokoleniowej, występującej niegdyś. Może dać nawet więcej uczucia, nastawić się na indywidualny rozwój jednostki nie skrępowany żadnymi normami, regułami społecznymi.

Niestety jednak współcześnie coraz częściej, a aktualnie nawet nagminnie, zdarzają się rodziny, które całkowicie ignorują swoje zadanie wychowawcze. Prócz zapewnienia dzieciom opieki w aspekcie fizycznym rodziny takie nie realizują swych funkcji wychowawczych. Rodzice nie kierują się żadnymi zasadami postępowania, ani też normami w wychowywaniu własnego dziecka. Często zdarza się, iż całkowicie ignorują jego istnienie, poprzez pomijanie sfery psychicznej rozwoju dziecka.

Florian Znaniecki proponuje celu zapobieżenia tej sytuacji, pedagogizację społeczeństwa i rodziny. Proponuje by, miejsca pracy, ośrodki kulturalne i wszystkie grupy społeczne, głosiły potrzebę pełnienia funkcji wychowawczych przez rodziców. By pomagały im one określać ich rolę i wspierały w działaniach wychowawczych. Proces wychowania przyszłych obywateli jest bowiem bardzo ważny, i społeczeństwo nie może pominąć żadnego ze składników środowiska wychowawczego, a w szczególności znaczenia rodziny dla procesu wychowania.

Kolejnym składnikiem środowiska wychowawczego, wymienianym przez Floriana Znanieckiego, jest środowisko sąsiedzkie. Otoczenie sąsiedzkie, o którym mówił Znaniecki, to grono ludzi, z którymi jednostka, poprzez bliskość zamieszkania ma okazję do częstych kontaktów. Ta styczność bezpośrednia może rozwijać się w kierunku kontaktów pośrednich, w związku z rozwojem komunikacji telefonicznej, a aktualnie także internetowej. W związku z ta sytuacją zakres otoczenia sąsiedzkiego może ulec znacznemu rozszerzeniu. W otoczeniu sąsiedzkim nie chodzi jednak tak o grupę społeczną, jak o opinię społeczną, mającą miejsce w środowisku sąsiedzkim. Jest to bardzo silny czynnik, wpływający na uspołecznienie i wychowanie jednostki.

Młoda osoba podpatrując normy, wartości i zachowania ludzi z otoczenia społecznego, może je naśladować. Znaniecki podkreśla jednak, iż widoczna jest, w tym przypadku, tendencja do naśladownictwa cech negatywnych, nie zaś pozytywnych. Otoczenie sąsiedzkie może zatem wpływać zarówno dodatnio, jak i ujemnie na socjalizację i wychowanie młodego człowieka i bardzo trudno jest stwierdzić jaki wpływ będzie ono miało na jednostkę.

Współcześnie trzeba zaznaczyć, iż rola środowiska sąsiedzkiego znacznie zanikła. Ludzie nie interesują się losem swoich sąsiadów, często nawet ich nie znają, szczególnie w wielkich miastach, w których rośnie anonimowość mieszkańców. Ludzie stopniowo coraz mniej liczą się z opinią swych sąsiadów, stopień ten zmniejsza się niemal do zera. Niestety pomimo zaniku instytucji sąsiedztwa nie spada liczba negatywnego wpływu otoczenia sąsiedzkiego na młodzież. Nadal często zdarza się, iż otoczenie sąsiedzkie spełnia jedynie negatywna rolę, wpływając na rozwój różnych form patologii u młodych ludzi.

Następnym ważnym czynnikiem środowiska wychowawczego dzieci i młodzieży są grupy rówieśnicze. Są one niezmiernie istotne dla prawidłowego rozwoju i wychowania młodych ludzi. Grupy te pozwalają jednostkom stanąć na równi z innymi. Członkowie nie są bowiem tylko uczniami, dziećmi, wychowankami, są oni pełnowartościowymi członkami grupy, w której wszystkie jednostki mają takie same prawa, wspólnie ustalane, nie przez jednostki dorosłe. Grupy rówieśnicze wpływają na umiejętności komunikacyjne i adaptacyjne młodego człowieka. To w nich uczy się on zasad postępowania, nie ze względu na nakładane z góry zakazy i nakazy, ale w związku z ustalonymi w grupie rówieśniczej normami, a także w związku z akceptacją lub odrzuceniem pewnego rodzaju zachowań. Jednostka w grupie społecznej uczy się także współpracy z grupą, doświadcza pełnienia odmiennych, niż na co dzień ról społecznych. Może być liderem, lub będzie musiała się podporządkować zawsze jednak dobrowolnie. Struktury obserwowane w grupach rówieśniczych w pewnym stopniu naśladują instytucje ludzi dorosłych i pomimo tego, iż w grupach rówieśniczych każdy ma takie same prawa, to po pewnym czasie wyłaniają się w nich jednostki przewodzące.

Florian Znaniecki w swojej koncepcji grup rówieśniczych nie uwzględnił jednak negatywnego wpływu ich oddziaływani na dzieci i młodzież. Coraz większa liczba grup rówieśniczych zaczyna działać w oparciu o normy i wartości przeciwstawne z zasadami wyznawanymi przez społeczeństwo. Styczność młodego człowieka z takim rodzajem grup, w tym wypadku nie tylko wpływa niekorzystnie na jego wychowanie, ale także na zahamowanie tego procesu. Współcześnie grupy rówieśnicze często kojarzone są z subkulturami, a nawet gangami i przestępstwami. Zachowują one postawę nie sprzyjającą pozytywnemu rozwojowi jednostki, wykazują lekceważenie i bunt wobec zasad i wartości świata dorosłych. Problem źle oddziaływujących grup rówieśniczych jest bardzo trudny do rozwiązania i niestety z czasem coraz bardziej narasta. Grupy rówieśnicze wymknęły się bowiem spod kontroli społeczeństwa dorosłych i sprzeciwiają się mu. Problem ten jest bardzo aktualny i wymaga podjęcia badań, oraz środków naprawczych tej sytuacji, w celu skierowania aktywności grup społecznych w kierunku pożądanym przez społeczeństwo.

Kolejnym czynnikiem wpływającym na wychowanie jednostki jest środowisko wychowania pośredniego. Cechą charakterystyczną jest w tym przypadku wpływ nie poprzez kontakt bezpośredni, ale przez, jak sama nazwa wskazuje, pośredniość kontaktów. W skład środowiska wychowania pośredniego wchodzą książki, gazety, kino, teatr, a także telewizja, internet itp. Poprzez sztukę teatralną, film, napisaną książkę, bądź artykuł twórca może wpłynąć na wychowanie jednostki. Znaniecki zaznacza więc, że nie tylko bezpośrednie oddziaływanie, doświadczanie pewnych sytuacji, ale pewnego rodzaju symbole mogą wpłynąć na jednostkę i jej wychowanie. Rozwój tego typu symboli i środków przekazu wpływają na wzrost oddziaływań wychowawczych z poza środowiska okolicznego jednostki. Znaniecki jednak w środowisku wychowania pośredniego upatruje zarówno plusy jak i negatywne aspekty. Do niekorzystnych oddziaływań autor zalicza wpływ informacji, materiałów, form oddziaływań na jednostkę, która nie jest przygotowana do tego typu oddziaływań. Na skutek styczności z sytuacjami, informacjami, na które dziecko, młodzież jest niegotowa, nieprzygotowana lub niedojrzała może do licznych problemów wychowawczyc...