Zobowiązaniem (obligatio) nazywamy stosunek prawny między dwiema stronami, z których jedna, zwana wierzycielem (creditor), ma prawo domagania się pewnego świadczenia od strony drugiej, ta zaś, zwana dłużnikiem (debitor), ma obowiązek świadczenie to spełnić. Wyróżniamy 3 elementy: podmiot zobowiązań, przedmiot zobowiązań i treść zobowiązań.
1 Podmiot zobowiązania- strony zobowiązania (partes):
-wierzyciel (creditor),
-dłużnik (debitor).
Jeśli mamy kilka osób (fizycznych lub prawnych) po stronie wierzyciela, to wszystkie one razem tworzą jedną stronę zobowiązania- tworzą wierzyciela, wówczas mówimy, że są współwierzycielami. Jeśli po stronie dłużnika jest kilka osób to są to tzw. współdłużnicy.
Zobowiązanie widziane ze strony wierzyciela- wierzytelność (creditum albo nomen). Zobowiązanie widziane ze strony dłużnika to dług (debitum).
2 Przedmiot zobowiązania-to świadczenie- jest to zgodne z treścią oblibatio zachowanie się dłużnika. Rzymianie określali świadczenie 3 terminami, w zależności od rodzaju świadczenia: dare, facere, praestare.
3 Treść zobowiązania- uprawnienia wierzyciela, obowiązki dłużnika.
Więź zobowiązaniowa- więź oblibacyjna ma charakter względny- jest skuteczna tylko inter partes- tylko między stronami stosunku zobowiązaniowego. Każde zobowiązanie jest chronione przez powództwo o charakterze osobistym- actio in personam (skuteczne względnie).
Źródła powstawania zobowiązań.
W rzymskim prawie przedklasycznym i klasycznym wyróżniamy 2 źródła powstawania zobowiązań:
-kontrakty- contractu- to umowy uznawane i zaskarżalne wg prawa cywilnego; zobowiązania powstające z kontraktów- obligationes ex contractu;
-delikty- delictum- przestępstwa ścigane wg prawa pretorskiego; zobowiązania powstające z deliktów- obligationes ex delictum.
Ten podział nie był wyczerpujący i nie ostał się w późniejszym prawie klasyczny; kompilatorzy justyniańscy wszystkie pozostałe źródła powstawania zobowiązań, nie mieszczące się ani w kontraktach, ani w deliktach określają:
-quasi contractu- zobowiązania rodzące się z przyczyn podobnych do kontraktów- obligationes quasi ex contractu;
-quasi delictum- zobowiązania wynikające z przyczyn podobnych do deliktów- obligationes quasi ex delictum.
Podział zobowiązań.
-zobowiązania jednostronnie zobowiązujące, zw. zobowiązaniami jednostronnymi- to takie, w których jedna strona jest tylko wierzycielem, druga zaś tylko dłużnikiem (tylko jedno powództwo, tylko stronie uprawnionej służyła ochrona)
-zobowiązania dwustronie zobowiązujące- to takie, w których obie strony są względem siebie i wierzycielem i dłużnikiem wzajemnie, w zobowiązaniu tym powstają jak gdyby dwa węzły obligacyjne, są to zobowiązania zupełne (dwa powództwa, i jedna i druga strona jest uprawniona- z tym, że są to zawsze dwa powództwa o różnych nazwach i różnych celach).
-zobowiązania dwustronnie zobowiązujące nie pełne albo niezupełne- to takie, które powstają jako jednostronnie zobowiązujące a później przekształcają się w dwustronnie zobowiązujące (jedno powództwo w dwóch odmianach: actio directa [powództwo główne] i actio contraria [powództwo przeciwne]
W stosunku zobowiązaniowym miejsce strony uprawnionej (wierzyciela) zajmuje jedna osoba fizyczna lub prawna, miejsce strony zobowiązanej (dłużnika) zajmuje też jedna osoba fiz. lub pr.. To jest reguła ale od każdej reguły są wyjątki: Może się zdarzyć, że albo po stronie wierzyciela, albo po stronie dłużnika wystąpi po kilka osób fizycznych lub prawnych.
Indywidualizacja zobowiązań- gdy po stronie wierzyciela, bądź po stronie dłużnika, bądź po obu stronach wystąpi po kilka osób fizycznych lub prawnych, to zobowiązanie dzieli się z mocy samego prawa- ipso iure, na tyle zobowiązań jednostkowych ile jest osób zobowiązania. Zgodnie z regułą: „Nomina ipso iure divisia”.
Polegają na tym, że mimo wielości podmiotów po jednej lub po drugiej stronie, przedmiot świadczenia jest zawsze jeden niepodzielny, stanowi solidium- niepodzielną całość. Solidarność jako cecha zobowiązania może wystąpić po stronie wierzycieli (czynna) lub po stronie dłużników (bierna).
Solidarność czynna- uprawnieni do całego świadczenia są wszyscy wierzyciele solidarni, ale jeśli dłużnik spełni świadczenie wobec jednego tylko wierzyciela, zobowiązanie wygasa także wobec pozostałych.
Solidarność bierna- polega na tym, że zobowiązanie ciąży na wszystkich współdłużnikach solidarnych, ale wystarczy, że choć jeden z tych współdłużników spłaci dług, to zwalnia tym samym wszystkich pozostałych dłużników ze zobowiązania.
-z przyczyn naturalnych-ex natura- kiedy świadczenie jest niepodzielne,
-z woli stron ujęta w czynności prawnej- same strony mogły w drodze czynności prawnych spowodować, by zwykłe zobowiązanie ze świadczeniem podzielnym, było traktowane jako zobowiązanie solidarne,
-z przepisu ustawy.
Prawo regresu- jest to prawo domagania się przez dłużnika solidarnego, który spełnił świadczenie, od pozostałych wspólników zwrotu przypadających na nich części długu. Od czasów Justyniana prawo rzymskie nie znało prawa regresu. Jeśli jeden ze wspólników wykonał świadczenie, to świadczył za wszystkich i nie miał prawa dochodzenia od pozostałych ich części.
3 Zobowiązania kumulatywne
Zobowiązania te występowały tylko w odniesieniu do współsprawców deliktu, nie w płaszczyźnie odszkodowawczej, ale w płaszczyźnie ich odpowiedzialności karnej. Polegała na tym, że każdy ze współsprawców deliktu zobowiązany był do uiszczenia kary prywatnej, za popełniony delikt, do rąk poszkodowanego w pełnej wysokości (kumulacja). Współsprawcy deliktu odpowiadali solidarnie na płaszczyźnie odszkodowawczej, zaś na płaszczyźnie karnej odpowiadali zawsze kumulatywnie.
Dare- Tym terminem określano świadczenie polegające na przeniesieniu na wierzyciela albo prawa własności jakiejś rzeczy, albo też polegająca na ustanowieniu na rzecz wierzyciela jednego z rzeczowych praw ograniczonych, np. służebności.
Facere- świadczenie polegające na przeniesieniu na wierzyciela posiadania jakiejś rzeczy, na przeniesieniu dzierżenia jakiejś rzeczy, albo polega na wykonaniu jakiejś czynności o prawnej albo faktycznej naturze, np. zbudowanie domu, namalowanie obrazu, zoperowanie kogoś.
Praestare- świadczenie polegające na wypłacie odszkodowań albo roszczeń gwarancyjnych.
Wymogi jakie powinno spełniać świadczenie.
-świadczenie musi być możliwe do spełnienia- „Impossibilium nulla obligatio est”. Niemożliwość świadczenia mogła mieć charakter niemożliwości prawnej (np. zabójstwo człowieka) albo fizycznej (np. dotknięcie palcem nieba),
-świadczenie powinno być wystarczająco określone, tzn. musi być tak określone, by wierzyciel wiedział czego się może domagać, a dłużnik do czego jest zobowiązany,
-świadczenie musi mieć wartość majątkową dającą się określić w pieniądzu,
-świadczenie musi być zgodne z prawem i dobrymi obyczajami.
Jest regułą, że w zobowiązaniu występuje tylko jedno świadczenie!
Odstępstwa:
Konstrukcja zobowiązań przemiennych- obligationes alternative- polega na tym, że w zobowiązaniu występują dwa lub więcej równorzędne świadczenia. Wykonanie takiego zobowiązania następuje przez spełnienie przez dłużnika jednego z tych alternatywnych świadczeń. Jeśli nie umówiono się inaczej, wyboru świadczenia dokonuje dłużnik. Konsekwencją tej konstrukcji prawnej jest to, że jeżeli jedno z tych alternatywnych świadczeń stanie się niemożliwe do spełnienia z przyczyn, za które dłużnik nie odpowiada ,to nie jest on wolny od zobowiązania, musi wykonać inne możliwe do spełnienia świadczenie.
Konstrukcja upoważnienia przemiennego- facultas alternativa- polega na tym, że w zobowiązaniu jest jedno świadczenie główne, ale dłużnik może zwolnić się ze zobowiązania świadcząc inne świadczenie dodatkowe, jeśli go upoważnił do tego wcześniej wierzyciel lub jeśli to wynika z przepisów prawa. To drugie świadczenie nie jest świadczeniem głównym, lecz dodatkowym. Jeśli świadczenie główne stanie się nie możliwe do spełnienia, z przyczyn, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, to jest on wolny od zobowiązania i nie musi świadczyć zobowiązania dodatkowego (może ale nie musi)
Szkoda- damnum- jest to nic innego jak umniejszenie majątku (Paulus). Juryści rzymscy zwrócili uwagę, że szkoda może mieć dwojaki charakter:
-szkoda rzeczywista- damnum emergens- rzeczywisty uszczerbek majątkowy, czyli realna strata, w wyniku której poszkodo-wany staje się uboższy niż był dotychczas;
-utrata spodziewanego zysku- lucrum cessans- szkoda polega na tym, że ktoś nie stanie się uboższy, ale nie stanie się też bogatszy, czego się spodziewał.
-szkoda deliktowa- damnum ex delictum- szkoda wyrządzona niezależnie od istniejącego wcześniej stosunku prawnego; tego typu szkoda stanie się źródłem zobowiązania obligatio ex delicto;
-szkoda kontraktowa- szkoda wyrządzona przez niewykonanie lub nienależne wykonanie zobowiązania; w takiej sytuacji wchodzi w grę roszczenie odszkodowawcze.
1 siły wyższe- vis maior lub casus maior.
Za szkody powstałe z siły wyższej dłużnik nie odpowiadał; siła wyższa to wedle Rzymian zdarzenie, któremu słabość ludzka oprzeć się nie może, np. pożar, powódź, trzęsienie ziemi.
2 zwykłego przypadku- casus fortuitus.
Przez zwykły przypadek Rzymianie rozumieli niezawinioną utratę lub uszkodzenie rzeczy, nie będącą czynnikiem siły wyższej i zaliczali do niego: kradzież rzeczy przez osobę trzecią, zniszczenie lub uszkodzenie przez zwierzęta, a także ucieczkę niewolnika. Dłużnik za casus fortuitus odpowiadał tylko wówczas gdy przepisy prawa odpowiedzialność taką wyraźnie dlań przewidywały. Przepisy prawa odpowiedzialność tą przewidywały dla:
-komodatariusza- ten kto bierze w użyczenie,
-wszystkich przedsiębiorców, którzy się zajmowali odpłatnym świadczeniem usług (np. właściciel statku handlowego).
3 zawinionego działania lub zaniechania.
Dłużnik za zawinione przez siebie szkody z działania lub zaniechania działania ponosił odpowiedzialność, zakres tej odpowiedzialności mógł być różny w zależności od tego jaki stopień winy można było wykazać dłużnikowi.
1 wina umyślna- dolus- najwyższy stopień winy, jest to świadome wyrządzenie komuś szkody.
2 wina nieumyślna- culpa- drugi stopień winy określany często terminem niedbalstwo (neglegentia)- niedochowanie wymaganej staranności w działaniu; da się je stopniować:
-rażące niedbalstwo- culpa lata- niedochowanie takiej staranności, jakiej można oczekiwać od przeciętnego człowieka;
-lżejsze niedbalstwo- culpa levis- może wystąpić w dwóch odmianach:
~~culpa levis concreto- zaniechanie staranności jakiej można oczekiwać od człowieka załatwiającego swoje sprawy, działającego dla siebie w swojej sprawie.
~~culpa levis abstractio- niedochowanie staranności jakiej można by oczekiwać od zapobiegliwego ojca rodziny, takiego abstrakcyjnego „ojca rodziny”.
-Za dolus odpowiadają wszyscy, odpowiada każdy dłużnik;
-od czasów justyniańskich culpa lata jest traktowana tak samo jak dolus- odpowiadają wszyscy, każdy dłużnik.
-zasadę trzecią określa się terminem utilitas- zasada korzyści, wg której za lżejsze niedbalstwo odpowiada tylko taki dłużnik, który miał korzyść ze zobowiązania.
1 Postać restytucji w naturze- ktoś ukradł komuś jakąś rzecz, to taką samą rzecz musi zwrócić.
2 Postać odpowiedniej sumy pieniężnej- problem pojawia się w ustaleniu odszkodowania pieniężnego:
-odszkodowanie umowne- mogła być ustalona przez strony w umowie,
-odszkodowanie ustawowe- mogła być wyraźnie określona przez ustawę, przez przepisy prawne,
-odszkodowanie sądowe- jeżeli strony nie dogadały się ani ustawy tego nie regulowały to sprawa przechodzi do sądy i sąd w swoim postępowaniu, potem w werdykcie, ustala wysokość odszkodowania. Jego wysokość zależała od tego, czy zobowiązanie miało charakter zobowiązania dobrej wiary, czy zobowiązania stricti iuris. W zobowiązaniu dobrej wiary sędzia powinien uwzględnić najlepiej rozumiany interes poszkodowanego, czy rzecz miała dla niego specjalną wartość i powinien uwzględnić utracony zysk- lucrum cessas. W zobowiązaniach ścisłego prawa można uwzględnić tylko damnum emergens- tylko rynkową, zwykłą wartość rzeczy.
Kontrakty- contractus- jest to szczególny typ umowy. Jest uznawana i zaskarżalna wg prawa cywilnego. Poza kontraktami prawo rzymski znało także innego rodzaju umowy tzw. pacta- umowy nieformalne, one zobowiązań nie rodziły.
I kontrakty realne- re- powstają przez wręczenie rzeczy, aby one doszły do skutku musi dojść do wręczenia rzeczy.
II kontrakty werbalne- verbis- powstają przez wypowiedzenie pewnych, określonych słów.
III kontrakty literalne- litteris- powstają przez odpowiedni zapis pisemny, odpowiedni dokument pisemny.
IV kontrakty konsensualne- consensu- powstają przez zwykłe nieformalne porozumienie stron.
Pożyczka to taki kontrakt, w którym występują 2 strony: pożyczkodawca mutui dans i pożyczkobiorca- mutui accipiens, jest kontraktem ścisłego prawa.
Pożyczkodawca wręczał pożyczkobiorcy na własność określoną ilość rzeczy zamiennych, które się liczy, mierzy lub waży. Pożyczkobiorca zobowiązywał się do zwrotu takich samych rzeczy (nie tych samych). Zobowiązuje się tylko jedna strona pożyczkobiorca. Mutuum jest kontraktem jednostronnie zobowiązującym Był jeden wierzyciel i jeden dłużnik.
Ochrona: Jest to zobowiązanie jednostronnie zobowiązujące- ochrona służy tylko jednemu podmiotowi- służy tylko wierzycielowi przeciwko dłużnikowi
-jeżeli przedmiotem pożyczki były pieniądze- actio certae creditae pecuniae,
-jeżeli przedmiotem pożyczki były innego rodzaju rzeczy zamienne- actio certae rei.
Pożyczka była kontraktem nieodpłatnym. Nie można było pobierać odsetek od udzielonego kredytu, ale pożyczkodawca, który chciał otrzymać odsetki od pieniędzy czy innych rzeczy (pożyczki), zawierała z pożyczkobiorcą dodatkową umowę- stypulację odsetkową i ta dodatkowa umowa była podstawą pobierania odsetek. Z tytułu nie zapłaconych odsetek, na podstawie tej stypulacji, pożyczkodawca miał do swojej dyspozycji actio ex stipulatu.
Senatus Consultum Macedonianum (druga poł. I w. ne)- uchwała senatu pochodząca z czasów cesarza Wespazjana- nie wolno udzielać pożyczek pieniężnych osobom znajdującym się pod władzą ojcowską. Gdyby ktoś takiej pożyczki udzielił wbrew zakazowi to pozbawiony był ochrony.
Polegało ono na oddaniu przez jakąś osobę (komodant) pewnej rzeczy nie zużywalnej osobie drugiej (komodatariusz) w bezpłatne, czasowo lub rodzajowo określone używanie. Komodatariusz otrzymywał rzecz tylko w dzierżenie i nie miał prawa pobierać z niej pożytków. Miał używać jej zgodnie z przeznaczeniem i zwrócić po upływie czasu, na jaki kontrakt zawarto, albo po osiągnięciu celu, do którego wziął rzecz w używanie (np. książkę w celu przyg. do egzam.). Commodatum był kontraktem bone fidei, dwustronnie zobowiązującym nie zupełnym (dłużnikiem głównym był komodatariusz, ale w pewnych okolicznościach dłużnikiem mógł się stać również komodant, np. użyczona książka była w takim stanie, że wymagała nowej oprawy).
-komodant ma do swojej dyspozycji actio commodati directa (wprost)- jest to powództwo za pomocą którego komodant domaga się zwrotu swojej rzeczy, którą dał w użyczenie.
-gdyby komodatoriusz poniósł nakłady, to domagał się zwrotu tych nakładów za pomocą actio commodati contraria (przeciwne). Z tytułu roszczenia o zwrot nakładów przysługiwało nawet prawo retencji.
Komodatariusz miał korzyści z tego kontraktu (dostawał do bezpłatnego korzystania rzecz), w związku z tym odpowiadał za omnis culpa i odpowiadał z tytułu custodia- szczególnego obowiązku strzeżenia rzeczy.
Stipulatio- kontrakt stypulacyjny
Były dwie strony kontraktu: stipulator i promissor. Kontrakt powstawał przez wymianę pytania i odpowiedzi. Stipulator pytał promissora w określonej formie: „czy przyrzekasz spełnić jakieś świadczenie?”, a promissor odpowiadał: „tak przyrzekam” Zazwyczaj przedmiotem stypulacji było przyrzeczenie zapłaty określonej sumy pieniężnej, dopuszczalne też było przyrzeczenie realizacji innego świadczenia. Stypulacja to kontrakt jednostronnie zobowiązujący- stipulator jest wierzycielem a promissor dłużnikiem. Stypulacja jest abstrakcyjną czynnością prawną- dla swej ważności nie wymaga podstawy prawnej- causa jej dokonania.
Stypulacje można było stosować dla wielu rozmaitych celów, np.:
-stypulacja odsetkowa- żeby uzyskać odsetki z tytułu udzielonego kredytu,
-stypulacja gwarancyjna- żeby jakąś gwarancję komuś udzielić.
-żeby zwolnić kogoś z długu,
-żeby poręczyć z cudzy dług.
Ochrona ponieważ jest to zobowiązanie jednostronnie zobowiązujące powództwo będzie tylko jedno- do dyspozycji wierzyciela actio ex stipulatum.
Zawartemu przez strony porozumieniu musi towarzyszyć dokument, zapis w postaci dokumentu. Te zapisy to najczęściej wpisy do ksiąg rachunkowych, albo po stronie należności, albo po stronie wydatków. W praktyce rzymskiej tego rodzaju zobowiązania miały charakter marginalny.
IV. KONTRAKTY KONSENSUALNE
1 locatio conductio- kontrakt najmu.
Na jego podstawie jedna osoba była zobowiązana oddać pewną rzecz w używanie, albo świadczyć pewne usługi, bądź też wykonać jakieś dzieło, za co druga osoba była zobowiązana do pieniężnego wynagrodzenia. Kontrakt dwustronnie zobowiązujący zupełne. Powództwa: locator- actio locati, konduktor- actio conducti. Obie strony miały korzyści więc obie odp. za omnis culpa.
2 emptio- venditio (kontrakt kupna- sprzedaży.
W tym kontrakcie występują dwie strony: emptor- kupujący i venditor- sprzedający. Kontrakt ten polega na tym, że kupujący zobowiązuje się do wydania sprzedawcy określonej sumy pieniężnej tytułem ceny, zaś sprzedawca zobowiązuje się z kolei do wydania kupującemu określonej rzeczy, co do której się umówiono. Był kontraktem dwustronnie zobowiązującym zupełnie.
Przedmiotem sprzedaży mogły być wszystkie rzeczy, byle tylko były dopuszczone do obrotu, zarówno określone co do tożsamości jak i określone gatunkowo. Przedmiotem rzymskiej umowy mogły być także przedmioty jeszcze nie istniejące, Rzymianie stworzyli 2 konstrukcje:
-emptio rei speratae- kupno rzeczy spodziewanej; jest to sprzedaż warunkowa: spodziewamy się, że jakaś rzecz powstanie i zawieramy umowę kupna- sprzedaży licząc, że ona powstanie, jeśli ona nie powstaje to kontrakt przestaje wiązać strony.
-emptio spei- kupno nadziei; jest kontraktem bezwarunkowym; bez względu na to, czy przedmiot sprzedaży zaistnieje, czy nie, umowa wiąże strony.
Elementy kontraktu emptio- vendieto:
-musi być uwzględniony towar- merx, czyli to co się kupuje i sprzedaje;
-drugim istotnym elementem jest cena- pretium, strony muszą uzgodnić cenę na rzecz sprzedaną.
Te dwa porozumienia: co do towaru i co do ceny zaliczamy do essentialia negoti- do elementów bez których czynność prawna nie dojdzie do skutku.
Prawo rzymskie sformułowało pewne warunki, wymogi, którym musiała odpowiadać cena w kontrakcie:
-cena musiała być ściśle określona- kupujący musiał wiedzieć ile musi zapłacić, a sprzedający ile może żądać,
-cena musiała być wyraźnie oznaczona i to oznaczona w pieniądzu; [nie od samego początku ten warunek był taki jasny i oczywisty dla wszystkich:
<Sabinianie twierdzili, że cena może być także wyznaczona w innych niż pieniądze rzeczach zamiennych.
<Prokulianie nie zgadzali się z tym poglądem, twierdzili, że cena musi być wyrażona w pieniądzu.
Pogląd Prokulianów zwyciężył.]
-musiała to być cena rzeczywista- musiała odpowiadać realnej cennie rzeczy sprzedawanej, dopuszczalne było zawsze podchodzenie się- próba uzyskania jak najlepszej ceny, ale musiało się to mieścić w pewnych wymiarach.
Ochrona kontrakt kupna- sprzedaży jest dwustronnie zobowiązujący zupełnie- odrębne powództwa muszą być dwa. Kupujący (emptor) mógł swoich uprawnień dochodzić za pomocą- actio empti. Zaś powództwo za którego pomocą swoich uprawnień będzie się domagał sprzedawca (venditor) to actio venditi.
-wykonanie kontraktu- jak się zobowiążemy kontrakt powstaje a dopiero później będziemy go wykonywać; można było kontrakt wykonać od razu po zawarciu, a można też było po jakimś czasie, wtedy kiedy się umówiono.
-sprzedawca wykonujący kontrakt przekazywał kupującemu rzecz w posiadanie, nie musiał przekazywać na własność, byle tylko było to posiadanie spokojne, tzn. nie zakłócone z zewnątrz, takie do którego nikt nie rościł sobie praw; natomiast cena pieniądze przekazywane były na własność sprzedającemu.
-wady fizyczne- to takie wady, które polegają na tym, że rzecz jest mniejszej wartości, rzecz jest uszkodzona albo rzecz nie ma tych cech, o których sprzedawca zapewniał kupującego lub w jakikolwiek inny sposób odbiega ta rzecz jakością od przyjętych standardów.
-wady prawne- jeżeli rzecz sprzedana jest własnością innej osoby niż sprzedawca, albo gdy jest obciążona jakimś prawem rzeczowym, np. gdy jest zastawiona, gdy jest obciążona innym prawem rzeczowym ograniczonym albo gdy na sprzedanym niewolniku ciąży odpowiedzialność noksalna.
Musiało dojść do tzw. ewikcji- evictio. Evictio jest to odebranie kupującemu rzeczy nabytej przez osobę trzecią, która w ten sposób realizuje swoje prawo do rzeczy.
W dawnym prawie rzymskim sprzedawca odpowiadał za sprzedaż rzeczy obciążonej wadą prawną tylko wówczas, jeżeli:
-zapewnił kupującego, że rzecz wady nie ma i wprowadził go tym samym w błąd; -jeżeli przyrzeczenie wzmocnił składając, przyrzeczenie stypulacyjne, że zapłaci karę umowną gdyby się okazało, że rzecz jednak jest obciążona wadą; jeśli takiego przyrzeczenia stypulacyjnego nie było, kupujący tracił swoje prawo do rzeczy i do ceny, którą uiścił sprzedawcy.
W prawie klasycznym wprowadzono zasadę, że niezależnie od tego czy sprzedawca zapewnił kupującego, że rzecz nie ma wady, czy też nie, ponosił on odpowiedzialność. Wprowadzono regułę, ż eodpowiedzialność za wady prawne wynika z samej istoty kontraktu. Kupujący za pomocą actio empti mógł zawsze domagać się odszkodowania za utraconą rzecz, ustalono górną granice tego odszkodowania w wysokości podwójnej wartości rzeczy nabytej.
Prawo cywilne- wymagano by sprzedawca wiedział, że rzecz jest obciążona wadą fizyczną, ale ten fakt zataił przed kupującym. Odpowiedzialność sprzedawcy ma charakter odpowiedzialności zawinionej- opiera się na winie. Kupujący może dochodzić swych roszczeń przez wystąpienie z actio empti o odszkodowanie względem sprzedawcy.
Prawo pretorskie- pretor w swoim edykcie przyjmuje założenie, że sprzedawca powinien znać rzecz, którą sprzedaje, a jeśli jej nie zna to ponosi odpowiedzialność. Dotyczy to tylko tzw. wad ukrytych. Zgodnie z edyktem wady oczywiste, jawne, widoczne na zewnątrz kupujący sam powinien dostrzec. Pretor przyznaje kupującemu 2 powództwa przeciwko nieuczciwemu sprzedawcy:
-actio redhibitoria- za pomocą tego środka pokrzywdzony kupujący mógł w ciągu 6 miesięcy od stwierdzenia wady dochodzić zwrotu ceny deklarując zwrot rzeczy obciążonej wadą.
-actio quanti minoris- w ciągu 1 roku kupujący może domagać się od sprze-dawcy obniżenia ceny do rzeczywistej wartości rzeczy.
(strony mogły zawsze wyłączyć odpowiedzialność odszkodowawczą za wady rzeczy sprzedanej).
Umowy dodatkowe dodawane do kontraktu kupna- sprzedaży; były to nieformalne klauzule umowne za pomocą których strony mogły zmieniać podstawowe elementy danej umowy. Strony kupna- sprzedaży miały dużą swobodę kształtowania treści tego kontraktu. Mogły ten kontrakt obłożyć rozmaitymi, dodatkowymi elementami, bądź w interesie kupującego (sprzedaż na próbę- emptio ad gustum), bądź w interesie sprzedawcy (pactum displicientae, zw. też in diem addictio). Wszystkie pacta adiecta dodane do umowy kupna- sprzedaży chronione były zwykłymi powództwami z tego kontraktu.
3 Societas- kontrakt spółki
Była kontraktem konsensualnym na podstawie którego dwie lub więcej osób, zwanych wspólnikami (socii), zobowiązywały się do wzajemnych świadczeń w zamiarze osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Wzajemne świadczenia wspólników mogły polegać na wkładzie każdego z nich do spółki albo jakiejś wartości majątkowej, albo własnej pracy. Societas omnium bonorum- najszersze wspólnictwo, wnoszą do spólki cały swój aktualny a nawet przyszły majątek. Societas unius negotiationis- bardziej ograniczona spółka, miała na celu przeprowadzenie jednej albo wielu operacji gospodarczych przy użyciu wspólnych wkładów rzeczowych i wspólnej pracy. Wkłady wspólników nie musiały być równe i mogły polegać wyłącznie na osobistym świadczeniu pracy. Każdy ze wspólników mógł prowadzić sprawy spółki. Na podstawie kontraktu spółki prowadzenie tych spraw można było powierzyć jednemu ze wspólników, a na podstawie kontraktu zlecenie osobie trzeciej z poza grona wspólników. Spółka nie miała osobowości prawnej.
Rozwiązanie spółki następowało przez porozumienie odwrotne (mutuo dissensu) wszystkich wspólników. Ich rozwiązanie następowało również przez: śmierć jednego ze wspólników, jego captis deminutio, wystąpienie ze spółki. Spółka terminowa rozwiązywała się z upływem terminu. Ten sam skutek powodowało zrealizowanie celu ,dla którego została zawarta, albo gdy jego osiągnięcie stało się niemożliwe.
Wspólnicy mogli dochodzić wzajemnych pretensji za pomocą actio pro socio.
Na jego podstawie zleceniobiorca (mandatariusz) zobowiązywał się wobec zleceniodawcy (mandant) do bezpłatnego wykonania określonych czynności w interesie zleceniodawcy lub osoby trzeciej. Zlecenie było kontraktem dwustronnie zobowiązującym niezupełnym. Kontrakt Mandatum leżał w interesie mandanta. Z tego tytułu odpowiadał on za omnis culpa. Mandatariusz zajmował się prowadzeniem cudzych spraw i także odpowiadał za omnis culpa. Mandantowi przysługiwało actio mandati directa (skarga infamująca), mandantariuszowi actio mandati contraria.
ZASADA NOMINALIZMU KONTRAKTOWEGO
Polega ona na tym, że tylko przewidziane i ściśle określone co do treści umowy (kontrakty) mają ochronę prawną, zaś inne mogą być rzeczywiście przez zaintereso-wane strony zawierane, ale tej ochrony prawnej nie mają. Rzymski system kontraktowy znał kilkanaście kontraktów i tylko te umowy miały ochronę procesową, tzn. można było domagać się ich realizacji wnosząc skargę przed sąd.
Jest zasadą przeciwną do zasady nominalizmu kontraktowego. Zakłada, że strony mogą zawrzeć umowę w jakiejkolwiek formie i mogą kształtować dowolnie treść tej umowy, i każda z takich umów będzie chroniona. Warunek jest jeden umowa nie może być sprzeczna z prawem.
W najdawniejszym prawie rzymskim obowiązywała zasada nominalizmu kontraktowego. Jednak potrzeby obrotu wymuszały odejście od tej zasady w kierunku zasady swobody umów. Jednak nigdy w Rzymie nie obowiązywała w pełni zasada swobody umów. Pierwszy wyłom od zasady nominalizmu kontraktowego dotyczył tzw. contractus reales innominantis. Zaś drugi wyłom dotyczył nadania zaskarżalności niektórym umowom nieformalnym- pacta.
Pacta
umowa, która może być zawarta przez strony z tym tylko, że jeżeli kontrahent okaże się nie uczciwy, to w ślad za tą umową nie występuje ochrona procesowa. W prawie klasycznym, niektóre z takich pacta otrzymały jednak ochronę procesową. Te pacta, które nie mialy ochrony procesowej nazywano pacta nuda- gołe umowy, natomiast te pacta, które otrzymały ochronę procesową nazywano pacta vestita- umowy ubrane.
dochodziły do skutku w wyniku porozumienia między stronami, którego przedmiotem było przeważnie świadczenie dwustronne (synalagmatyczne), przy czym jedna ze stron świadczenie swoje już spełniła, oczekując świadczenia wzajemnego od drugiej strony. Tych umów było kilkadziesiąt mogły należeć do 4 gru...
dawid1051