Harrison Harry-Stalowy szczur 9-Złote lata Stalowego Szczura.pdf

HARRY HARRISON - Złote Lata Stalowego Szczura

HARRY HARRISON

Z ŁOTE L ATA S TALOWEGO S ZCZURA

P RZEŁOŻYLI :

R ADOSŁAW K OT

J AROSŁAW K OTARSKI

Wstęp

Cudowną rzeczą było dorastanie w świecie barwnych czasopism. Choć poziom miewały różny, zawsze ich treścią

były fantastyczne przygody i opisy cudownych maszyn. No i, naturalnie, miały wściekle kolorowe okładki. Wiele z

licznych kategorii tematycznych, w jakich się ukazywały w latach trzydziestych, przetrwało po dziś dzień, jeśli nie w

postaci magazynów, to książek. Nadal cieszą się popularnością romanse, westerny i kryminały. Na dobre zniknęły takie

tematy jak walki lotnicze czy słynne bitwy, znane z historii. Zostało też zapomnianych wielu bohaterów. Kto dziś pamięta

na przykład o Operatorze Nr 5 czy Cash Gormanie, G8 i jego Bitewnych Asach czy Pająku.

Choć liczba czasopism science fiction spadła z sześćdziesięciu do trzech-czterech w miesiącu, nigdy nie zdarzyło

się, by na rynku nie było żadnego. Magazyny s-f nadal publikują więcej opowiadań niż jakiekolwiek periodyki poświęcone

innej tematyce.

W wieku siedmiu czy ośmiu lat nie zauważałem specjalnych różnic w tej konkretnej dziedzinie literatury i poza

westernami i romansami (a zwłaszcza szczególnie niestrawną hybrydą Rangeland Romances) czytałem praktycznie

wszystko. Coraz większą jednak uwagą darzyłem fantastykę naukową, aż doszło do tego, że czytałem wszystko, co

wydawano. Była to ciekawa i wciągająca lektura, i tylko to się dla mnie liczyło. Nie będąc krytykiem, nie zauważałem

banalności stylu czy powtarzających się schematów. Zainteresowanie i podniecenie, zarówno emocjonalne jak i

intelektualne, były głównymi atrakcjami s-f. Nadal zresztą tak jest - gdzie poza fantastyką maszyna może być bohaterem?

To była dobra literatura i nadal nią jest, a kiedy rzecz jest zręcznie napisana, nie ma nic lepszego do czytania na świecie.

Uczyłem się pisarstwa na opowiadaniach, a nie jest to łatwa sztuka, gdyż utwór musi być zwarty i mieć swoją

umowną dramaturgię: początek powinien zainteresować czytelnika, rozwinięcie go wciągnąć, a zakończenie zaskoczyć.

Nie tylko zresztą zaskoczyć, ale też skłonić do . uśmiechu, przynieść ulgę lub co najmniej stać w ostrym kontraście z

oczekiwaniami. („Specjalistą" od takich zakończeń był O'Henry, co najlepiej widać na przykładzie jego opowiadania „Dom

Magii", w którym biedne małżeństwo wymienia się prezentami: on sprzedaje zegarek, by kupić jej komplet grzebieni i

szczotek do pielęgnacji pięknych włosów, ona zaś obcina i sprzedaje włosy, by kupić mu łańcuszek do zegarka...)

Początek musi być na tyle interesujący, żeby czytelnik nabrał ochoty do dalszej lektury. W złotych czasach

magazynów nazywano to „narracyjnym haczykiem". Trzeba było napisać coś, co skłoniłoby wydawcę do przeczytania

drugiej strony. Pierwsza strona (pisana naturalnie z podwójnym marginesem) w lewym górnym rogu zawierała nazwisko i

adres autora, a w prawym górnym liczbę słów. Tytuł był dopiero w połowie strony, by w razie przyjęcia tekstu do druku

można było ponad nim wpisać rozmaite techniczne uwagi. Kolejną linijkę zajmował wyraz „autorstwa", a jeszcze następną

nazwisko lub pseudonim, pod którym opowiadanie miało być publikowane. Na samą treść zostawało więc około ośmiu

wierszy. Ponieważ wydawcy zasypywani byli, dzień po dniu, niesamowitymi ilościami niewyobrażalnego wręcz

grafomaństwa, tekst, który zainteresował ich na tyle, by przeczytać drugą stronę, najczęściej zostawał kupiony. Znaczyło

to, że „narracyjny haczyk" okazał się właściwą przynętą.

Kiedyś specjalizowałem się w pisaniu takich właśnie „haczyków", a raz sam dałem się na niego złapać - spodobał

mi się tak bardzo, że napisałem opowiadanie, aby dowiedzieć się, co będzie dalej. „Haczyk" brzmiał następująco:

- „Jamesie Bolivar di Griz, aresztuję cię pod zarzutem...

Poczekałem, aż dojdzie do właściwego miejsca i wdusiłem guzik, który zdetonował umieszczony w suficie ładunek

czarnego prochu. Pod wpływem eksplozji dźwigar wygiął się i trzytonowy sejf zleciał robotowi prosto na łeb, demontując

go nader malowniczo. Gdy chmura tynku opadła, dostrzegłem, że spod sejfu wystaje pogruchotana ręka, a jej palec

oskarżycielsko wskazuje na mnie, głos zaś, choć nieco przytłumiony, ciągnął:..."

Opowiadanie miało tytuł „Stalowy Szczur" i później przekształciło się w powieść o tym samym tytule, a jeszcze

później w cały ich cykl. Przyznaję zresztą, że pisanie „haczyków narracyjnych" okazało się całkiem zyskownym

przedsięwzięciem.

Każdy autor piszący s-f nieraz był pytany, skąd bierze takie zwariowane pomysły. Otóż znam jednego, który

niezmiennie powtarza, że kupuje je od faceta mieszkającego w Reading w Pensylwanii. Znam też innego, mającego

specjalną półkę z książkami, które uważa za oryginalne. Gdy potrzebuje inspiracji, sięga do nich, przegląda, i wymyśla

akcję „pożyczając" któryś z przeczytanych pomysłów.

Sprzedanie opowiadania jest zawsze przyjemnością, a jeśli ilustracja do niego stanowi okładkę czasopisma, to

przyjemność jest podwójna. Fred Pohl, edytor „Galaxy", miał wydawcę, który nie mógł się oprzeć żadnej korzystnej

propozycji. Ponieważ Fred przeważnie pracował w domu, wydawca ten miał do czynienia ze wszystkimi interesantami, w

tym także z rozmaitej maści początkującymi plastykami, którzy chcieliby zadebiutować na okładce jego magazynu. Jeśli

ich prace były tanie i nie należały do kategorii „zdecydowanie do odrzucenia", kupował je na pniu i zostawiał w biurze, by

Fred mógł je obejrzeć przy kolejnej wizycie. Pohla doprowadzało to nieodmiennie do szału, ale na współpracownika nie

było siły ani sposobu. Nic więc dziwnego, że w krótkim czasie biuro przypominało wystawę bohomazów i innej radosnej

kiczowatej twórczości, z prostego powodu: złych rysowników jest znacznie więcej niż grafomanów. Z tych arcydzieł

pędzla na okładki nadawały się bardzo nieliczne, toteż nic dziwnego, że gdy będąc tam przypadkiem nie potrafiłem

oderwać wzroku od jednego z nich, Fred natychmiast wręczył mi fotokopię i nakłonił do napisania opowiadania do tegoż

gniotą. Podobnie zresztą postępował z innymi autorami. Przyznaję, że dopasowanie akcji do występujących na rysunku

elementów było sporym wyzwaniem, ale parokrotnie mi się to udało. Jak widać, dla sławy i pieniędzy człowiek robi wiele

zwariowanych rzeczy.

Zdarzało się czasami, iż wydawca zamawiał opowiadanie, co obecnie jest znacznie częstszą praktyką. Jednym z

pierwszych był Isaac Asimov, kompletujący zbiorek o alternatywach rozwoju świata dzięki rozmaitym postępom w

naukach biologicznych. Innym Bob Silverberg z antologią o podobnym temacie, w której znalazło się i moje opowiadanie

1 / 62

HARRY HARRISON - Złote Lata Stalowego Szczura

„Nowy wspaniały świat" zawarte w niniejszym zbiorze.

Gdy zmarł znany i ceniony edytor John W. Campbell,

złożyłem zbiór oryginalnych opowiadań napisanych specjalnie na jego cześć i będący czymś w rodzaju ostatniego

hołdu oddanego jego pamięci przez stale z nim współpracujących autorów. Tak się przypadkiem złożyło, iż był to zbiór

kończący rozmaite cykle: Poul Andersen napisał wówczas ostatnie opowiadanie o gwiezdnym kupcu Van Rijnie, a Clifford

Simak - ostatnie z cyklu „Miasto". Ja zaś, kierując się tą samą zasadą, włączyłem do antologii „Pancernik w rezerwie", w

którym po raz ostatni pojawili się bohaterowie trylogii „Planeta śmierci".

Niektóre z moich opowiadań wchodzących w skład „Złotych lat Stalowego Szczura" mają historie dłuższe niż ich

objętość. Pomysł na „Ulice Aszkelonu" nosiłem w sobie przez ładnych parę lat, a samego opowiadania nie pisałem z

prozaicznej przyczyny: wiedziałem, że żaden wydawca nie odważy się go opublikować w owych latach ciemnoty,

zakłamania i autocenzury. Dopiero gdy Judy Merril zdecydowała się wydać antologię tekstów łamiących rozmaite tabu,

napisałem je i nawet dostałem za nie honorarium. Antologia miała tytuł bodajże „Thin Edge" („Cienkie ostrze") i nigdy nie

została wydana z powodów czysto technicznych, których teraz nikt już nie pamięta. Z pewnym trudem odzyskałem prawa

do tego opowiadania i kolejno wysyłałem je do wszystkich magazynów w Stanach. W każdym z nich zostało odrzucone.

Ponieważ w Anglii, w odróżnieniu od USA, przyznaje się oficjalnie, że ateiści istnieją i co więcej, nie żywią się krwią

dziewic i noworodków, a co już zupełnie nie do pomyślenia, paru z nich zasiada nawet w Parlamencie, postanowiłem

spróbować. Gdy wysłałem je do „New Worlds" („Nowe Światy"), ukazało się bez problemów. Potem znalazło się w

antologii kompletowanej przez Briana Aldissa, a dopiero po wielu latach przekroczyło ocean i pojawiło się na

amerykańskim rynku. Ostatnio nawet w antologii s-f dla nastolatków.

Pisanie opowiadań to dobry trening dla każdego autora, miedzy innymi uczy bowiem ekonomii języka; liczy się tu

każde słowo i musi być albo istotne, albo wymowne. Najlepsi pod tym względem są według mnie Brian Aldiss, Thomas M.

Disch i Robert Sheckley - ich utwory są krótkie, treściwe i wciągające. Szkoda, że niewielu jest podobnych autorów - zbyt

dużo opowiadań, które czytałem, było i jest złych lub nudnych. A znam ich niemało. Podobnie bowiem jak wielu innych,

działających na polu s-f w jego początkowym stadium, podejmowałem mnóstwo zajęć: wydawałem magazyny, układałem

sam lub współ-edytowałem ponad pięćdziesiąt antologii, nawet ilustrowałem książki i czasopisma. Nieskromnie sądzę, iż

sporo się dzięki temu nauczyłem i że moje opowiadania na tym skorzystały.

Jedną z rzeczy, których nauczyłem się na pewno jest to, że zbyt wiele opowiadań ma niedobry początek. Jako edytor

zawsze zwracałem autorom uwagę na słabe strony ich prac, naturalnie przed ich opublikowaniem, a oni przyjmowali moje

wskazówki ze zrozumieniem i poprawiali błędy. Raz tylko zdarzyło mi się mieć do czynienia z autorem, który odmówił

wniesienia poprawek i zabrał tekst. Ponieważ są to dawne czasy, nie ma sensu wymienianie nazwisk czy tytułów. Inny

regularnie zaczynał akcję na trzeciej stronie i po dyskusji zgadzał się (też regularnie) wyrzucić pierwsze dwie. Jeszcze inny

napisał doskonałe opowiadanie, które wydrukowałem, gdy przyznał mi rację, że pierwsze dwadzieścia stron nie ma nic

wspólnego z akcją i wystarczy je zastąpić jednym zdaniem. Czytając uważnie opowiadania można się nauczyć jak je pisać,

ale dokonując ich wyboru uczy się człowiek znacznie więcej i szybciej.

Przez dziewięć lat z Brianem Aldissem wydawaliśmy antologię „The Year's Best Science-Fiction" (Najlepsze s-f w

roku). Ja czytałem wszystkie czasopisma amerykańskie, Brian angielskie, a wspólnie przeglądaliśmy publikacje o innej

tematyce, w których czasem trafiały się opowiadania s-f, jak na przykład „Playboy". Było to rzeczywiście kształcące

zajęcie i to do tego stopnia, że mniej więcej po pięciu latach miałem dość czytania czegokolwiek. Bruce McAllister

przekopywał się więc jako pierwszy przez magazyny, na które nie byłem w stanie patrzeć bez obrzydzenia. Spisywał się

zresztą doskonale - średnio jedno opowiadanie na trzy, które uzyskiwały jego aprobatę, kwalifikowałem do antologii. Brian

był twardszym zawodnikiem: do końca osobiście penetrował te pokłady grafomaństwa.

Zbiorek ten jest niejako przeglądem mojego życia. Lata niewolnictwa w charakterze artysty komiksowego oddaje

całkiem wiernie „Autoportret". Krótko po zakończeniu II Wojny spotkałem członka Komunistycznej Partii Indii, który był

przekonany, że gdybym zajął się eksportem prezerwatyw do jego ojczyzny, to nie dość, że zbiłbym majątek, ale jeszcze stał

się zbawcą tego kraju. Prezerwatywami się, jak widać, nie zająłem, ale zwróciło to moją uwagę na problemy przeludnienia

i potrzebę kontroli urodzeń. Wiele lat później po rozmaitych poszukiwaniach napisałem „Przestrzeni! Przestrzeni!", w

której ustosunkowałem się jednoznacznie do tego tematu. Opowiadanie „Współmieszkańcy" jest efektem przerobienia

powieści na scenariusz filmowy.

Ze wspólnych zainteresowań z antropologiem Leonem E. Stoverem powstała całkiem realistyczna teoria

wyjaśniająca dlaczego zbudowano Stonehenge, która stała się podstawą powieści „Stonehenge: Where Atllantis

Died" (Stonehenge: Gdzie umarła Atlantyda), a przy tej okazji niejako wpadł mi do głowy pomysł wykorzystany w

„Tajemnicy Stonehenge".

Przyznaję uczciwie, że zadowolony jestem z tych opowiadań. Sprawdziłem je dokładnie przed złożeniem

niniejszego zbioru i usunąłem błędy, które nagromadziły się w niektórych w miarę upływu lat. Ze sporym i niezbyt miłym

zaskoczeniem odkryłem przy tej okazji, iż jakiś nie znany mi (na swoje szczęście) redaktor zmienił bez mojej wiedzy i

zgody nazwisko głównego bohatera „Ulic Aszkelonu" i zmasakrował dyskusje religijne, nader w tym tekście istotne.

Ostrzegam też przy tej okazji, że jeśli kiedykolwiek odkryję kto to zrobił, to bez względu na płeć osobnik ów ciężko

pożałuje swego postępku.

Powtarzam: jestem z tych opowiadań zadowolony - są czasami zabawne, czasami dydaktyczne, ale w moim

przekonaniu nie są nudne. Miło mi się je pisało i mam nadzieję, że ich lektura sprawi również przyjemność Czytelnikom.

Dublin, Irlandia

Harry Harrison

Ulice Aszkelonu

(The Streets of Ashkelon)

Ponad wieczną osłoną chmur Świata Weskera dał się słyszeć narastający, przytłumiony łoskot. Handlarz Garth

zatrzymał się raptownie, pozwalając butom zagłębić się w błotnistej mazi, i przyłożył dłoń do ucha. Zniekształcony przez

gęstą atmosferę grzmot był coraz głośniejszy.

- To brzmi podobnie jak hałas czyniony przez twój podniebny statek - powiedział Itin przetrawiając powoli skrawki

informacji, by z zachowaniem wszelkich zasad tutejszej logiki przeanalizować dokładnie każdy z osobna. - Ale przecież

twój statek stoi wciąż tam, gdzie wylądowałeś, i chociaż w tej chwili go nie widzimy, musi tam stać, jesteś bowiem

jedyną osobą, która potrafi go obsługiwać. Nawet gdyby ktoś jeszcze to umiał, słyszelibyśmy najpierw odgłosy jego startu.

2 / 62

HARRY HARRISON - Złote Lata Stalowego Szczura

Ponieważ tak nie było, a ten hałas jest niewątpliwie wydawany przez pojazd kosmiczny, zatem musi to być...

- ...jakiś inny statek - uciął Garth, zbyt zajęty własnymi myślami, by cierpliwie czekać, aż Itin dobrnie do

końca łańcucha logicznego. Z całą pewnością był to jakiś inny gość z przestrzeni, kierujący się, podobnie jak on

przedtem, na sygnał radaru S.S. Pojawienie się kogoś takiego było tylko kwestią czasu. Nowo przybyły niewątpliwie

szybko dojrzy na ekranach statek handlarza i postara się wylądować jak najbliżej.

- Lepiej się pospiesz, Itin - stwierdził Garth. - Najszybciej dotrzesz do wioski wodą. Powiedz wszystkim, by

schowali się w bagnie, byle dalej od stałego lądu. Urządzenia tego statku wytwarzają podczas lądowania tak wysoką

temperaturę, że każdy, kto znajdzie się w miejscu przyziemienia, zostanie dosłownie ugotowany.

Była to groźba, którą niewielki, ziemnowodny mieszkaniec Świata Weskera zrozumiał od razu. Zanim jeszcze Garth

skończył mówić, Itin zwinął żebrowane uszy niczym nietoperz skrzydła i bez szmeru dał nurka do pobliskiego kanału.

Garth ruszył dalej przez hamującą kroki maź, docierając do skraju wioski w chwili, gdy łoskot przeszedł w ogłuszający

ryk, a statek kosmiczny wyłonił się spośród nisko zalegających chmur. Przesłoniwszy oczy dłonią, by nie dać się oślepić

długiemu językowi tryskającego z dysz ognia, przyglądał się z mieszanymi uczuciami szaro-czarnej sylwetce pojazdu.

Po spędzeniu na Świecie Weskera prawie całego standardowego roku, brak towarzystwa innych ludzi zaczynał

poważnie mu doskwierać. Niemniej, podczas gdy odziedziczony po małpich przodkach instynkt stadny domagał się swoich

praw, umysł kupca liczył pilnie słupki i dodawał zyski. Ten statek też mógł należeć do jakiegoś handlarza, co oznaczałoby

koniec monopolu na handel z tą planetą. Z drugiej jednak strony, równie dobrze mógł to być ktokolwiek inny.

Pomyślawszy to, Garth schronił się pod gigantyczną paprocią i poluzował tkwiącą w kaburze broń. Statek osuszył na wiór

co najmniej ze sto jardów kwadratowych moczarów, aż w końcu silniki umilkły, a stopy wsporników zagłębiły się z

trzaskiem w popękany grunt. Metal poskrzypywał jeszcze, osiadając w miejscu, gdy chmura dymu powoli rozpływała się w

wilgotnym powietrzu.

- Garth... ty szantażysto, szczekający po tutejszemu... gdzie jesteś? - zagrzmiał głośnik statku. Sylwetka pojazdu

wyglądała tylko nieco znajomo, ale brzmienie głosu nie pozostawiało żadnych wątpliwości. Garth uśmiechnął się krzywo

wychodząc na otwartą przestrzeń i zagwizdał na palcach. Kierunkowy mikrofon na stateczniku obrócił się w jego stronę.

- Co ty tu robisz, Singh? - krzyknął do mikrofonu. - Zamiast znaleźć własną planetę, wolisz okradać innych z

uczciwych zysków? Taki z ciebie podstępny krętacz?

- Uczciwych! - ryknął wzmocniony głos. - I kto to mówi? Człowiek, który poznał więcej więzień niż burdeli, a tych

ostatnich, słowo daję, jest niemało. Przykro mi, kompanie z dzieciństwa, ale nie możesz liczyć na moją pomoc w

obrabianiu tej morowej dziury. Mam na oku inny, o wiele mniej śmierdzący świat, gdzie zbiję fortunę. Zatrzymałem się tu

tylko na chwilę, bo trafiła się okazja, by zarobić uczciwie kilka kredytów. Jestem tu za taksówkę. Przywiozłem ci

towarzystwo, idealne wręcz dla ciebie. Facet nijak nie jest związany z twoim fachem, ale może ci się przydać. Wyszedłbym

sam, aby cię przywitać, gdyby nie te testy i szczepienia. Wypuszczam pasażera przez śluzę i mam nadzieję, że pomożesz

mu z bagażem.

Przynajmniej nie będzie tu drugiego kupca, to jedno dobre. Ale jaki to niby pasażer zechciał odbyć podróż w jedną

stronę na tak zacofaną planetę? Co takiego kryło się w pełnym rozbawienia głosie Singha? Garth obszedł statek, by znaleźć

się naprzeciw rampy, i spojrzał na przybysza, który gramolił się przez luk towarowy, z trudem taszcząc wielką pakę. Ten

obrócił się, ukazując coś jakby białą psią obrożę, oznaczającą duchownego. Powód wszelkich chichotów Singha z miejsca

stał się oczywisty.

- Co pan tu robi? - spytał szorstko Garth pomimo starań, by nadać głosowi jak najłagodniejsze brzmienie. Jeśli

nawet tamten to zauważył, to zignorował formę powitania, uśmiechał się bowiem nadal i schodząc po rampie wyciągnął

dłoń.

- Jestem ojciec Marek - powiedział. - Z Misyjnego Towarzystwa Braci. Miło mi spotkać...

- Pytałem, po co pan tu przybył. - Garth panował już nad sobą, a jego głos był cichy i wręcz lodowaty. Wiedział, co

trzeba zrobić, i to jak najszybciej, jeśli miała istnieć jeszcze jakaś szansa.

- To chyba oczywiste - powiedział ojciec Marek, wciąż pełen dobrego samopoczucia. - Nasze stowarzyszenie

misyjne jako pierwsze wysyła duchownych emisariuszy na obce światy. Miałem to szczęście...

- Zabieraj pan tę walizkę i wracaj zaraz na statek. Nie jesteś tu potrzebny, nikt cię nie zapraszał. Będziesz tu tylko

ciężarem dla wszystkich, żaden tubylec nie będzie nawet chciał z tobą gadać.

- Nie wiem, kim pan jest, sir, ani czemu pan kłamie - powiedział ksiądz, wciąż spokojny, ale już bez uśmiechu. -

Zapoznałem się dobrze z prawem galaktycznym, podobnie jak i z historią tej planety. Nie ma tu żadnych chorób ani

niebezpiecznych zwierząt. Jest to planeta otwarta, a dopóki Inspekcja Kosmiczna nie zmieni jej statusu, mam takie samo

prawo przebywać na jej powierzchni, jak pan.

Facet miał rację, rzecz jasna, ale Garth nie mógł otwarcie tego przyznać. Blefował, mając nadzieję, że ksiądz nie zna

dobrze swoich praw, ale niestety. Znał. Pozostał tylko jeden sposób, by go zawrócić, póki jeszcze można to zrobić.

- Wracaj na statek! - krzyknął, nie skrywając złości. Płynnym ruchem wyciągnął broń i z odległości kilku cali

wymierzył czarną lufę w żołądek księdza, który zbladł, ale się nie ruszył.

- Co ty wyrabiasz, Garth?! - krzyknął przez głośnik przerażony Singh. - Ten facet zapłacił pełną taksę za przejazd i

nie masz prawa wyrzucać go z planety.

- Mam prawo - powiedział Garth, mierząc dla odmiany między oczy kapłana. - Daję mu trzydzieści sekund na

zawrócenie, potem pociągnę za spust.

- Cóż, wygląda na to, że albo oszalałeś, albo zebrało ci się na żarty. Jeśli to dowcip, to w złym stylu. I nieudany. W

te klocki ja jestem lepszy.

Umieszczona w boku statku wieżyczka z czterema działkami obróciła się z postękiwaniem i wycelowała lufy w

Gartha.

- A teraz odłóż pukawkę i pomóż ojcu Markowi przenieść bagaż - rokazał Singh, jakby lekko rozbawiony. -

Chciałbym ci pomóc, przyjacielu, ale nie mogę. Mam wrażenie, że jednak należy dać ci szansę zamienienia paru słów z

ojcem. Wiesz, ostatecznie poznałem go trochę w drodze z Ziemi.

Garth wcisnął broń do kabury. Czuł, że przegrał. Ojciec Marek uśmiechnął się triumfująco i wyciągnął z kieszeni

Biblię.

- Mój synu...

- Nie jestem twoim synem - wykrztusił Garth, wciąż przeżywając gorycz porażki. Zamierzył się w gniewie pięścią,

3 / 62

HARRY HARRISON - Złote Lata Stalowego Szczura

ale ostatecznie uderzył intruza otwartą dłonią. Starczyło, by ksiądz upadł na ziemię, a białe kartki książki splamiło błoto.

Itin i inni tubylcy obserwowali to wszystko beznamiętnie. Garth nie zamierzał niczego im wyjaśniać. Ruszył w

kierunku swojego domu, ale kiedy odwrócił się, ujrzał, że nadal stoją bez ruchu.

- Przybył jeszcze jeden człowiek - powiedział. - Trzeba mu pomóc wyładować jego bagaże. Jeśli nie będzie miał ich

gdzie schować, możecie wpakować je do dużego magazynu, aż znajdzie sobie jakieś miejsce.

Spojrzał jeszcze, jak rozkołysanym krokiem podążają w kierunku statku, a potem wszedł do siebie i z niejaką

satysfakcją trzasnął drzwiami tak mocno, aż pękła jedna z szyb. Istotną ulgę przyniosło mu otwarcie jednej z zaledwie

kilku pozostałych jeszcze butelek irlandzkiej whisky, którą trzymał na specjalne okazje. Cóż, ta okazja była wystarczająco

szczególna, chociaż nie taka, jakiej Garth by pragnął. Alkohol był dobry, wypalił nieco paskudny smak, który czuł w

ustach. Gdyby mu się udało, sukces okupiłby wszystko. Ale przegrał, robiąc z siebie dupka. Singh odpalił silniki bez

jakichkolwiek pożegnań. Trudno było powiedzieć, co sobie o tym pomyślał, ale na pewno po powrocie chlapnie coś

niestworzonego w klubie cechu. Nic, tym będzie się martwić, gdy zajrzy tam następnym razem. Teraz trzeba ułożyć jakoś

sprawy z tym misjonarzem. Wyjrzawszy przez okno zobaczył, jak tamten w strugach deszczu walczy z namiotem, cała zaś

ludność wioski stoi w szeregu i przygląda się. Oczywiście, nikt nie zaproponował pomocy.

Do czasu, gdy namiot już stanął, a wszystkie paczki i pudełka znalazły się w środku, deszcz przestał padać, a

poziom napoju w butelce znacznie się obniżył. Garth czuł się o wiele lepiej przygotowany do stawienia czoła

nieproszonemu gościowi. W gruncie rzeczy pragnął nawet z nim porozmawiać, zapominając na chwilę o interesach.

Ostatecznie, cały rok bez ludzkiego towarzystwa... W takiej sytuacji każdy kompan mógł być mile widziany. Czy

przyjmiesz zaproszenie na obiad? John Garth, napisał na odwrocie starej faktury. A może za bardzo go przestraszył i

duchowny nie zechce przyjść? Nie, tak się nie zawiera znajomości. Wygrzebał spod pryczy pudełko dość duże, by

pomieściło pistolet. Itin czekał oczywiście za drzwiami, jako że akurat teraz wypadała jego kolej jako dyżurnego Zbieracza

Wiedzy. Garth dał mu pudło i kartkę.

- Zaniesiesz to do tego nowego człowieka - powiedział.

- Czy ten nowy człowiek nazywa się Nowy Człowiek? - spytał Itin.

- Nie! - warknął Garth. - Nazywa się Marek. Ale proszę cię tylko, byś mu to oddał, a nie żebyś wdawał się z nim w

pogawędki.

- Nie prosisz mnie, bym z nim rozmawiał - powiedział wolno Itin. - Ale on może o to poprosić. A inni spytają.0

jego imię, i gdybym go nie znał... - dalszy ciąg zginął w huku zatrzaskiwanych drzwi. Jak zwykle, gdy Garth tracił zimną

krew i zapominał o dosłownym traktowaniu wszystkiego przez tubylców, tubylcy wygrywali rundę. Trzaśniecie drzwiami

było półśrodkiem, przy następnym spotkaniu bowiem, wszystko jedno, czy za dzień, za tydzień czy za miesiąc, Itin gotów

był wznowić monolog dokładnie w tym samym miejscu, w którym przerwał. Garth zaklął pod nosem i dolał wody do

dwóch ostatnich opakowań najlepszego w smaku koncentratu.

- Wejść - powiedział, usłyszawszy ciche pukanie do drzwi. Ksiądz pojawił się w progu z pudełkiem.

- Zwracam i dziękuję, panie Garth. Doceniam pański gest. Nie mam pojęcia, co spowodowało ten żałosny

incydent na lądowisku, ale chyba najlepiej będzie o tym zapomnieć, jeśli mamy razem mieszkać na tej planecie przez jakiś

czas.

- Drinka? - spytał Garth, biorąc pudełko i wskazując na stojącą na stole butelkę. Nalał do pełna dwie szklaneczki I

wręczył jedną księdzu. - Też tak myślę, ale jestem jeszcze chyba winien parę wyjaśnień. - Spojrzał ponuro na szkło,

potem uniósł naczynie w kierunku kapłana. - Wszechświat jest duży i powinniśmy umieć jak najlepiej się w nim

znaleźć. Za Rozum!

- Bóg z tobą - powiedział ojciec Marek i również uniósł szklaneczkę.

- Ani nie ze mną, ani z tą planetą - powiedział zdecydowanie Garth. - I w tym jest właśnie główny szkopuł. -

Opróżnił szklaneczkę do połowy i westchnął.

- Czy chcesz mną wstrząsnąć? - spytał kapłan z uśmiechem. - Zapewniam cię, że to nie wystarcza.

- Nie chodzi o wstrząsy, ale o fakty. Ja sam jestem kimś, kogo wy nazywacie ateistą, a zatem mało obchodzą mnie

wszystkie objawione prawdy jakiejkolwiek religii. Co zaś się tyczy tubylców, prostych i nie uczonych, tkwią oni jeszcze w

epoce kamienia łupanego. Udało im się jednak dojść do tego miejsca w historii bez przesądów czy nawet śladów

oddawania czci bogom. Miałem nadzieję, że uda im się uchronić przed tym jeszcze dłużej.

- Co mówisz? - kapłan zmarszczył brwi. - Chcesz powiedzieć, że oni nie mają bogów, w nic nie wierzą? Przecież

muszą umierać...?

- Owszem, umierają i obracają się w proch. Jak wszystkie żywe stworzenia. Znają zjawiska przyrody, jak burze,

drzewa i wodę, nie czczą jednak błyskawic, duchów drzew czy nimf wodnych. Nie ma tu ani szpetnych bożków, ani

żadnego tabu, ani klątw, które zatruwałyby im życie. To jedyne prymitywne społeczeństwo, jakie poznałem, wolne

całkowicie od przesądów i dzięki temu o wiele szczęśliwsze i rozsądniejsze, bardziej normalne. Chciałem po prostu

uchronić ich przed tego rodzaju wpływami.

- Chciałeś pozbawić ich Boga, odebrać im zbawienie? - Oczy księdza rozszerzyły się, a on sam aż się cofnął.

- Nie. Chciałem uchronić ich od przesądów do czasu, aż dorosną nieco i zaczną patrzeć na sprawy bardziej

realistycznie. Gdy nie będzie już grozić im zagłada za sprawą tego wszystkiego...

- Ubliżasz Kościołowi, panie, równając wiarę z przesądami...

- Proszę - powiedział Garth, podnosząc rękę. - Żadnych sporów teologicznych. Nie sądzę, by twoje szefostwo

kupiło ci bilet po to tylko, byś mnie nawracał. Przyjmij po prostu do wiadomości fakt, że przez długie lata dochodziłem do

mojego obecnego światopoglądu i żadna podejrzana metafizyka tego nie zmieni. Obiecuję ci, że nie będę próbował

zawracać ciebie ze złej drogi, o ile ty obiecasz mi to samo.

- Zgoda, panie Garth. Przypomniał mi pan, że moją misją jest troska o te dusze. Ale czemu moje dzieło tak bardzo

panu przeszkadza, że aż chciał powstrzymać mnie pan przed zejściem na ten ląd? Groził mi pan nawet bronią i... - ksiądz

urwał i spojrzał na szklankę.

- I nawet pana uderzyłem? Nie mam nic na swoje usprawiedliwienie i mogę jedynie przeprosić. Oczywisty brak

dobrych manier, jeszcze gorsze usposobienie. Proszę pożyć tu trochę, a i ksiądz nie będzie lepszy. - Garth spojrzał ponuro

na swe wielkie, złożone na stole dłonie. Na skórze widniały liczne szramy i ślady zadrapań. - Powiedzmy, że to frustracja,

ponieważ ten świat jest taki, jaki jest. W swoim fachu musi ksiądz mieć masę sposobności, by zaglądać w mroczne zakątki

ludzkich dusz i umysłów, i wie chyba niejedno o motywach postępowania i o szczęściu. Byłem zawsze zbyt zajęty, by

4 / 62

HARRY HARRISON - Złote Lata Stalowego Szczura

pomyśleć o osiedleniu się gdzieś, o założeniu rodziny. Do niedawna wcale mi zresztą tego nie brakowało, zacząłem jednak

myśleć o tych na poły futrzas-tych, na poły rybich tubylcach jak o własnych dzieciach. Czuję się do pewnego stopnia za

nich odpowiedzialny.

- Wszyscy jesteśmy dziećmi Boga - powiedział cicho ojciec Marek.

- Niech i tak będzie, ale wówczas mamy tu gromadkę Jego dzieci, które nawet nie potrafią wyobrazić sobie Jego

istnienia - warknął Garth, zły nagle na samego siebie za chwilę słabości. Zaraz jednak dał się ponieść emocjom. - Czy nie

rozumie ksiądz, jakie to ważne? Proszę pożyć trochę z nimi, a odkryje ksiądz, jak prosta i szczęśliwa jest ich egzystencja w

porównaniu z życiem w stanie łaski, o której tyle mówicie. Czerpią przyjemność ze swego życia i nie zadają cierpienia.

Dzięki zbiegowi okoliczności są produktem swoistej ewolucji w świecie niemal zupełnie pozbawionym bogactw, nie mieli

zatem szansy wyjść poza kulturę wieku kamienia. Umysłowo jednak mogą się równać z nami, może nawet są lepsi.

Wszyscy nauczyli się mojej mowy, bym mógł im wyjaśniać wszystko, co chcą wiedzieć. Wiedza, jej gromadzenie, sprawia

im prawdziwą satysfakcję. Wydają się nieznośni, każdy nowy fakt musi bowiem przez nich zostać umiejscowiony w znanej

już strukturze rzeczy, ale im więcej się dowiadują, tym prędzej ten proces przebiega. Któregoś dnia staną się pod każdym

względem równi człowiekowi, pewnie nawet nas przerosną. Czy zechciałby mi ksiądz wyświadczyć pewną uprzejmość?

- Jeśli tylko będę w stanie.

- Proszę ich zostawić w spokoju. Albo nauczać ich, skoro już ksiądz musi, historii, filozofii, prawa, wszystkiego, co

pomoże im stawić czoło realiom tego wielkiego wszechświata, którego istnienia nawet nie podejrzewają. Ale proszę nie

mieszać im w głowach waszą nienawiścią, cierpieniem, poczuciem winy i obsesją grzechu i kary. Kto wie, co złego może z

tego wyniknąć...

- To zniewaga, sir! - powiedział kapłan, zrywając się na nogi. Ledwo sięgał handlarzowi do brody, ale zachowywał

się tak odważnie, jak ktoś przeświadczony o słuszności swoich racji. Garth też wstał, tracąc cierpliwość.

Stanęli naprzeciwko siebie, mierząc się gniewnymi spojrzeniami, gotowi bronić własnych poglądów.

- To ty jesteś obrazą rodzaju ludzkiego! - krzyknął Garth. - Ten wasz niewiarygodny egotyzm każe wam wierzyć, że

wasza mała mitologia, niewiele różniąca się od tysięcy innych brzemion człowieka, jest w stanie uczynić cokolwiek więcej,

niż tylko zamroczyć nie zmącone jeszcze umysły. Czy nie rozumiesz, że oni wierzą w prawdę i nigdy nie słyszeli o czymś

takim, jak kłamstwo? Nie są przygotowani, by zrozumieć umysły podążające innymi ścieżkami. Nie oszczędzisz im

tego...?

- Będę czynił moją powinność, gdyż taka jest wola boska, panie Garth. Oto są boże istoty, które mają dusze. Nie

mogę poniechać ich, nie mogę pozbawić ich Słowa, które może otworzyć im wrota do Królestwa Niebieskiego.

Gdy ksiądz uchylił drzwi, wiatr rozwarł je szeroko. Kapłan zniknął w deszczowej ciemności, a krople wody zaczęły

wpadać do środka. Buty Gartha zostawiały na podłodze błotniste ślady, gdy ich właściciel podszedł, by zamknąć drzwi i

odizolować się od siedzącego cierpliwie i nieporuszenie na deszczu Itina. Niczym nie zrażony tubylec dalej czekał na

chwilę, gdy Garth znów dopuści go do tej wiedzy, której przywiózł ze sobą tak wiele.

Na mocy milczącego porozumienia zarówno Garth, jak i ksiądz postanowili nigdy nie wracać do kwestii

poruszonych owego pierwszego wieczoru. Kilka dni odosobnienia pogorszyło jeszcze sprawę, obaj bowiem przez cały czas

mieli wzajemną świadomość swojej obecności. Zaczęli zatem rozmawiać ze sobą, starając się pozostać w obrębie

neutralnych tematów. Garth powoli spakował swoje towary, ale nie wspominał głośno o tym, że jego praca dobiegła już

końca i w każdej właściwie chwili mógłby odlecieć. Zebrał dość interesujących okazów botanicznych i potencjalnych

lekarstw, by uzyskać za nie dobrą cenę i sporo namieszać na galaktycznym rynku.

Przed jego przybyciem tutejsze rzemiosła były ledwie rozwinięte i ograniczały się głównie do mozolnego rzeźbienia

ułamkami kamienia w twardym drewnie. Dopiero on dostarczył narzędzi i nie obrobionych metali z własnych zapasów, w

sumie zresztą niezbyt wiele. Nim upłynęło kilka miesięcy, tubylcy nie tylko nauczyli się robić użytek z nowych dóbr, ale

zdołali przetransponować ludzkie wzory i formy na własne wyroby, obce z gruntu ich kulturze, ale zarazem piękne.

Pozostało tylko wprowadzić ich dzieła na rynek, stworzyć zapotrzebowanie i wrócić po więcej. Tubylcy żądali w zamian

jedynie narzędzi, książek i wiedzy. Garth był pewien, że postępując w ten sposób, z łatwością zapewnią sobie miejsce w

galaktycznej wspólnocie.

Taką przynajmniej miał nadzieję. Teraz jednak w małej osadzie, która wyrosła wokół jego statku, powiał wiatr

przemian. Już nie on był w centrum uwagi wioski. Uśmiechał się, ile razy pomyślał o utracie swej pozycji, ale był to

krzywy uśmiech. Pełni powagi i uważni tubylcy przybywali wciąż, by pełnić dyżury na stanowisku Zbieracza Wiedzy

przed jego domem, ale ich zapisy, będące rejestracją faktów, ani umywały się do huraganu intelektualnego, który szalał

wokół osoby księdza.

Podczas gdy Garth kazał im odpracowywać każdą książkę czy maszynę, ksiądz rozdawał je za darmo. Garth starał

się stopniować dostęp do wiedzy, traktując tubylców jak bystre, ale niewykształcone dzieci. Chciał nauczyć je chodzić,

krok po kroku, nim zaczną, biegać.

Ojciec Marek zaczął od razu wykładać im wszystkie zasady chrześcijaństwa. Jedyny wysiłek, którego wymagał, to

budowa kościoła, miejsca kultu i nauki. Z bezkresnych, ogólnoplanetarnych bagnisk przybyło jeszcze więcej tubylców i w

ciągu paru dni stanął dach wsparty na palach. Każdego ranka kongregacja pracowała trochę nad ścianami, a potem rzucała

się do nauki wszystko wyjaśniających, wszystko obiecujących i nade wszystko jedynych prawdziwych faktów o

wszechświecie.

Garth nigdy nie powiedział tubylcom, co sądzi o ich nowych zainteresowaniach. Głównie dlatego, że wcale go o to

nie pytali, poczucie honoru zaś nie pozwalało mu na urządzanie łapanek na słuchaczy i wylewanie przed nimi wszystkich

swych żalów. Może byłoby inaczej, gdyby Itin zjawiał się na dyżurach, ale w dzień po przybyciu księdza przysłano kogoś

innego i Garth nie miał więcej okazji z nim porozmawiać.

Zdziwił się zatem, gdy po siedemnastu tutejszych dniach, trzykrotnie dłuższych od ziemskich, zaraz po śniadaniu

pojawiła się na jego progu delegacja, której przewodził właśnie Itin. Stał z lekko otwartymi ustami, podobnie jak pozostali,

ukazując podwójny rząd ostrych zębów i purpurowo-czarne podniebienie. Ten znak uświadomił Garthowi, że delegacja

przybywa w poważnym celu, otwarcie ust bowiem, jak pamiętał, sygnalizowało nie ziewanie, lecz silne emocje - szczęście,

smutek, złość. O które z nich chodzi tym razem, nie wiedział. Tubylcy byli zazwyczaj opanowani i zbyt rzadko widywał

ich w stanie wzburzenia, by móc ustalić przyczynę.

- Pomożesz nam, Garth? - spytał Itin. - Mamy pytanie.

5 / 62

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: