Król Polski
Okres panowania
od 1506do 1548
Poprzednik
Aleksander Jagiellończyk
Następca
Zygmunt II August
wielki książę litewski
Dane biograficzne
Dynastia
Jagiellonowie
Urodzony
1 stycznia HYPERLINK "file:///wiki/1467" 1467 wHYPERLINK "file:///wiki/Kozienice" Kozienicach
Zmarł
1 kwietnia HYPERLINK "file:///wiki/1548" 1548 wHYPERLINK "file:///wiki/Krak%25C3%25B3w" Krakowie
Ojciec
Kazimierz IV Jagiellończyk
Matka
Elżbieta Rakuszanka
Rodzeństwo
Władysław II Jagiellończyk HYPERLINK "file:///wiki/%25C5%259Awi%25C4%2599ty_Kazimierz" Święty KazimierzHYPERLINK "file:///wiki/Jan_I_Olbracht" Jan I OlbrachtHYPERLINK "file:///wiki/Aleksander_Jagiello%25C5%2584czyk" Aleksander JagiellończykHYPERLINK "file:///wiki/Fryderyk_Jagiello%25C5%2584czyk" Fryderyk Jagiellończyk
Zygmunt I Stary, lit. Žygimantas Senasis, biał. Жыгімонт Стары (ur. 1 stycznia 1467 w Kozienicach, zm. 1 kwietnia 1548 w Krakowie) – od 1506 król polski i wielki książę litewski. Przedostatni z dynastii Jagiellonów na tronie polskim.
Był przedostatnim z sześciu synów Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki, ojcem m.in. Zygmunta II Augusta. Dwukrotnie żonaty: z Barbarą Zápolyą(1512), a po jej śmierci z Boną z rodu Sforzów (1518).
Zanim został królem, zarządzał w imieniu swego brata, króla węgierskiego i czeskiego Władysława II Jagiellończyka, księstwem głogowskim (1499) i Księstwem Opawskim (1501). W 1504 został namiestnikiem całego Śląska i Łużyc Dolnych.
Po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka wyniesiony na tron litewski przez radę wielkoksiążęcą w Wilnie (20 października 1506) i obrany królem polskim na Sejmiepiotrkowskim (8 grudnia 1506). Koronowany w katedrze wawelskiej 24 stycznia 1507 przez arcybiskupa gnieźnieńskiego i prymasa Polski Andrzeja Boryszewskiego.
W lutym 1507 nakłonił sejm litewski do przyjęcia uchwały o gotowości do wojny z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Dwuletnia III wojna litewsko-moskiewskaHYPERLINK "file:///wiki/1507" 1507-1508 doprowadziła do obrony przez Litwę stanu jej posiadania.
Sprawując rządy Zygmunt I korzystał z rady senatorów i kompetentnych ministrów kierujących kancelarią królewską, urzędem podskarbińskim i wielkorządcami krakowskimi. Pomimo że był niechętny systemowi parlamentarnemu i niezależności politycznej szlachty, zwoływał coroczne sejmy, z reguły uzyskując uchwały podatkowe (pobory) na obronę potoczną. Jednakże niepowodzeniem skończyły się próby stworzenia stałego funduszu na obronność z podatków zależnych od dochodów.
Do sukcesów można zaliczyć częściowe oddłużenie skarbu. Zygmunt I oddzielił rachunkowość dotyczącą podatków publicznych od skarbu królewskiego. Wzmocnił działalność mennicy krakowskiej, zabiegał o uporządkowanie przepisów dotyczących dochodów z eksploatacji żup solnych i kopalni, wydał statut dla Ormian (1519), zasady procesowe (1523), zamierzał ujednolicić prawo w całym kraju (correctura iurium, zwana korekturą Taszyckiego, 1532, odrzucona przez sejm 1540).
Uporządkował gospodarkę celną ("nowe cło"), dbał o rozwój miast królewskich, odzyskał dla skarbu liczne kompleksy dóbr koronnej domeny królewskiej, znajdujące się pod zastawem. W działalności finansowej króla wspierała królowa Bona, dążąca do powiększenia dóbr królewskich, także w drodze zakupów i poprawy efektywności gospodarowania.
W rokoszu lwowskim (wojna kokosza) 1537 wysunięto postulaty egzekwowania praw średniej szlachty niezadowolonej z działań dworu (tzw. Egzekucja Praw). Żądania szlachty skierowane były przeciw hegemonii elit senatorsko-ministerialnych (co wiązało się z nieprzestrzeganiem zakazów łączenia określonych urzędów świeckich i kościelnych, tzw. incompatibilitas), oraz z pomijaniem przy nominacjach na urzędy ziemskie zasady zamieszkiwania na obszarze jurysdykcji urzędu (tzw. "osiadłości"), sprzeciwiano się również wydatnej roli w życiu politycznym królowej i jej akcji wykupu w Koronie zastawionych królewszczyzn, wychowywaniu Zygmunta Augusta na dworze matki (bez zapewnienia mu edukacji politycznej i rycerskiej) oraz zbyt wysokiemu "nowemu cłu". Z powodu braku stanowczej postawy wśród przywódców szlachty, po długotrwałych rokowaniach, rokosz zakończył się kompromisem. Szlachta rozjechała się do domów, nie angażując się w wyprawę wojenną organizowaną przez króla (magnaci twierdzili, że jedynym wynikiem rokoszu miało być wyjedzenie drobiu w okolicy obozu, stąd pogardliwa nazwa "wojna kokosza").
Osiągnięciem było włączenie Mazowsza do Polski (po wygaśnięciu w 1526 męskiej linii książąt czersko-warszawskich) jako województwa mazowieckiego (1529), oraz wprowadzenie do sejmu posłów mazowieckich sejmików ziemskich.
Za namową swojej żony – Bony, uzyskał przyznanie, za swego życia, swemu małoletniemu synowi Zygmuntowi Augustowi tronu wielkoksiążęcego na Litwie (1522), jak i tronu polskiego (1529) (w wyniku elekcji HYPERLINK "file:///wiki/Vivente_rege" vivente rege). Był to pierwszy i zarazem ostatni, tego typu wybór władcy na tron królewski w Polsce.
Rozwaga i pokojowe usposobienie Zygmunta I Starego sprawiły, że w chwili śmierci cieszył się ogólnym szacunkiem w kraju i za granicą. Okres jego panowania określany jest jako złoty wiek w Polsce.
dejw11