Kilka słów o dawniejszych bożnicach drewnianych w Polsce. Z. 2 1900.pdf

••••^••••••^••H

KILKA SŁÓW

DAWNIEJSZYCH IIAffl DREWNIANY

W POLSCE

Jtfathias j3ersohn,

Członek Komisyi historyi sztuki w Akademii Umiejętności w Krakowie,

Członek Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół nauk.

ZESZYT DRUGI.

W KRAKOWIE,

DRUKARNI »CZASU« PR. KLUCZYGKIEGO I SPÓŁKI

pod

zarządem J. Łakocińskiego.

1900

KILKA SLOW

DAWNIEJSZYCH BÓŻNI

KILKA SŁÓW

MISIU BÓŻNICACH DREWNIAMC

POLSCE

jYCathias T3ersohn,

Członek Komisy! historyi sztuki w Akademii Umiejgtnosei w Krakowi

Członek Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół nauk.

2ESZYT DRUGI.

W KRAKOWIE,

DRUKARNI »CZASU« FR. KLUGZYCKIF.OO I SPÓŁKI

poit /.ar/.ndcm 3. •Łakoeiiiskiogo.

1900.

Osobne odbicie ze Sprawozdań Komisyi do bad. liist. sztuki w Polsce.

(Tom VI, zeszyt IV, str. 336—342).

W dalszym ciągu

naszych ba.dań nad daw-

nemi drewnianemi bó

żnicami w Polsce ') i za

bytkami sztuki żydow

skiej w nich przecho

wanymi, a która to

praca ma posłużyć jako

przyczynek do historyi

dawnego budownictwa

drewnianego na zie

miach polskich, win

niśmy tu obszerniej

wspomnieć o jednej z ta

kich bóżnic, która nie-

zaprzeczenie należy do

wybitnych wzorów dawniejszego budownictwa drewnia

nego żydowskiego. Opis rzeczonej bóżnicy wraz z jej

zabytkami tem bardziej zasługuje na uwagę i upamięt

nienie, że od dwóch lat bóżnica ta straciła swoją piękną

zewnętrzną formę architektoniczną przez niefortunne

kompletne jej przebudowanie, które, niestety, zatarło

zupełnie dawniejszy jej charakter oryginalny i cechy

dawne żydowskiego budownictwa drewnianego.

Mówimy tu o starej drewnianej bóżnicy w Pohre-

byszczu, małem miasteczku położonem w gubernii ki

jowskiej, powiecie berdyczowskim.

Bóżnica ta, której wizerunek tu podajemy (figura 3)

podług fotografii zdjętej dla nas przed dwoma laty,

'•A

Fig. 2. Korona srebrna z ornamentacyą szczerozłotą

w bóżnicy w Pohrebyszczu (' z nat. wielk.).

>0^

,o\ą

NAKŁADEM AUTORA.

') Por. Sprawozdania Kom, Jiist. szluki t. V, z. IV, str. 249— 253.

m* WI239 Ł

—

6 —

—

7 —

a zatem przed jej ostateczną przebudow r ą, sięga pierwszej

połowy XVII stólecia. Przed wielu laty pożar zniszczył

całe miasteczko a zarazem i dom kahalny, w którym

były i księgi gminy żydowskiej. Dokładnego więc roku

wybudowania tej bóżnicy dla braku dokumentów trudno

by było oznaczyć. Obiegają wprawdzie różne legendy

o jej powstaniu, ponieważ jednak opowiadania te nie

mają podstawy historycznej, a raczej są natury bajecznej,

więc żadnej korzyści naukowej przynieść nam nie mogą.

Jako jedyna wskazówka służyć tu może mały pomniczek

kamienny przytykający prawie do ścian bóżnicy, na któ

rym wyryty, nieco już zatarty, stary napis hebrajski

opiewa, że »w roku 1648 hordy Chmielnickiego napadły

»z nienacka na Pohrebyszcze i wyrżnęły zarówno magna-

»tów polskich, jak i wszystkich żydów, starców, mło-

»dych, kobiety i dzieci, jacy się znajdowali w naszym

»prastarym domu Bożym, a to w chwili, gdy się odby-

»wał w bóżnicy ślub młodej pary«. Jeżeli więc w r.

1648 wspomniano o tej bóżnicy, jako o prastarej, to co

najmniej ona pochodzić musi z pierwszej ćwierci XVII

wieku. Co nas jeszcze poniekąd upewnić może o starości

pohrebyszczowskiej bóżnicy, to i ta okoliczność, że w r.

1730 budowano tam cerkiew, jak objaśnia dyaryusz cer

kiewny dokładnie na miejscu prowadzony, w którym

z niewytłómaczonego powodu zamieszczona jest wzmianka,

że w tym roku (1730) odrestaurowano starą bóżnicę,

która przez czas już bardzo ucierpiała. Między innymi

zabytkami dawniejszej sztuki znajduje się w tej bóżnicy

modlitewnik pargaminowy in folio, bardzo ozdobnie pi

sany i różnymi arabeskami oraz inicyałami upiększony.

Jak napis w księdze tej wskazuje, modlitewnik ów pisał

przez kilka lat i ukończył w roku 1733 Arye Jehuda

Lejb, syn Borucha, ofiarując swą pracę, jak się wyraża:

»prastarej i świętej tej bóżnicy w Pohrebyszczu«. W każ

dym razie wnosząc z przytoczonych tu różnych w r zmianek,

przyjąć można, że budowla pochodzi co najmniej z pierw

szej połowy XVII w.

Jakeśmy wyżej powiedzieli, cała zewnętrzna jej część

przed dwoma laty została przebudowana, przy zachowaniu

jednakże starego wnętrza. Wizerunek nasz więc tern

większą ma wartość naukową, że daje nam obraz bu-

dowli w pierwotnych jej kształtach, które nie różnią się

wprawdzie bardzo od form innych drewnianych bóżnic

owej epoki, jednakże te cztery, że tak powiemy, nad

budowlą piętrzące się dachy nadają jej wygląd oryginalny

i dla oka miły. Przyznać też trzeba, że wiązanie tego

Fig. 5. Bóżnica w Pohrcbyszczu.

niepospolitego dachu musiało być niezwyczajne i dobrze

obmyślane, co nas przekonywa, że to było dzieło nie

pośledniego budowniczego. Zewnętrznych ornamentów

nie było tu wcale upiększanie bowiem domów modlitw

nie było w zwyczaju u Izraelitów. Zachowywali oni

zwykle przy budowie tego rodzaju domów skromność

i prostotę, kładąc więcej nacisk na względną, o ile

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: