TERRORWIZJA.pdf

Rozdzia³ 4

Terrorwizja

“W przypadku terroryzmu (...) media sprzyjaj¹ zabójcom,

bo transmituj¹ na ca³y œwiat ich przes³anie.

A wiadomo, ¿e z³a wiadomoœæ to wiadomoœæ na pierwsze strony.

Nigdy wczeœniej media nie popularyzowa³y, jakkolwiek upiornie brzmi to s³owo,

pojedynczego ataku terrorystów w skali tak masowej, ¿e mo¿na j¹ nazwaæ globaln¹.” 1

Krzysztof Mroziewicz

“Sieci telewizyjne skorzysta³y wiele na zwiêkszonej ogl¹dalnoœci.” 2

Gabriel Weimann i Conrad Winn

Chiñskie powiedzenie g³osi, ¿e “Jeden obraz wart jest tysi¹ca s³ów.” Nic bowiem tak nie

o¿ywia idei jak spektakularny pokaz. Dobrze rozumia³ to powiedzenie W³odzimierz Lenin, gdy

uzna³ film za najwa¿niejsz¹ - dla Sowietów - ze sztuk. Dzisiaj jego miejsce zajê³a telewizja, a w

niej nic tak nie o¿ywia obrazu jak trup. Terroryœci wiedz¹ zatem doskonale, ¿e w telewizji znajd¹

zainteresowanego, choæ interesownego partnera. David Hubart, psychiatra, który bada³ wielu

terrorystów, ujawni³, ¿e jeden z nich powiedzia³ mu: “Telewizja jest jak dziwka. Ktokolwiek chce

zdobyæ jej wdziêki, mo¿e je mieæ w piêæ minut, wyci¹gaj¹c pistolet.” 3

Nic lepiej nie ilustruje twierdzenia Hubarta ni¿ relacje z ataków na siedem obiektów w

Bombaju w listopadzie 2008 roku przez grupê uzbrojonych w broñ maszynow¹ i granaty

zamachowców. Bez trudu zdobyli uwagê nie tylko indyjskich, ale i œwiatowych mediów, a

zw³aszcza stron internetowych najwiêkszych portali. Tam w³aœnie zamieszczano nie tylko relacje,

ale i najbardziej krwawe - w sensie dos³ownym - zdjêcia, z ostrze¿eniem-zachêt¹ “Uwaga, treœci

drastyczne”.

K. Mroziewicz, Moc, niemoc i przemoc , Branta, Bydgoszcz 2005, s. 205.

Longman, New York, s. 3.

G. Weimann, C. Winn, The Theatre of Terror: Mass Media and International Terrorism ,

Za W. Laqueur, The Age of Terrorism , Little, Brown and Company, Boston 1987, s. 117.

Obecnie dla terrorystów pos³uguj¹cych siê prowokacj¹ drastyczn¹ z pewnoœci¹

najwa¿niejszym z mediów jest telewizja, zarówno tradycyjna, narodowa, jak i globalna

satelitarna. G³ówne cechy telewizji to wizualnoœæ, symultanicznoœæ i powtarzalnoœæ.

Kierownictwo stacji komercyjnej jako g³ówny cel stawia przed dziennikarzami

zdobywanie maksymalnie du¿ej, cennej dla reklamodawców, telewidowni. Producenci i

korespondenci telewizyjni walcz¹ przeto o utrzymanie widzów przed odbiornikami, a to siê

osi¹ga pokazywaniem stale nowych dramatycznych wydarzeñ. Wystêpuje tu zbie¿noœæ - choæ

oczywiœcie nie identycznoœæ - celów terrorystów i dziennikarzy - zdobywania uwagi spo³ecznej.

“Media z ich wbudowan¹ tendencj¹ do sensacjonalizmu zawsze powiêkszaj¹ wyczyny

terrorystów, niezale¿nie od ich wartoœci.” Grupy w istocie licz¹ce tuzin cz³onków bywaj¹

przedstawiane w prasie jako `armie` powstañcze, a ich oficjalne komunikaty dyskutowane w

niezliczonych telewizyjnych komentarzach, programach radiowych i artyku³ach.” Dlatego

brytyjski Dziennikarz Roku 1996, Mathew Parish móg³ stwierdziæ: “Telewizja k³amie, wszystkie

telewizje k³ami¹. K³ami¹ ustawiczne, instynktownie i z nawyku. Ten œrodek przekazu zanurzony

jest w kulturze fa³szu, a ci, którzy tam pracuj¹ i wystêpuj¹ na ¿ywo, oddychaj¹ tak¹ w³aœnie

atmosfer¹ i dziêki niej prosperuj¹. Nie znam drugiego obszaru ¿ycia spo³ecznego - z polityk¹

w³¹cznie - tak nas¹czonego zawodowym cynizmem.” 7

Inaczej, ale w gruncie rzeczy podobnie, gotowoœæ telewizji do pokazywania scen

przemocy terrorystycznej sformu³owa³ jeden z zak³adników sekty Black Muslims Nation of Islam

w USA, gdy w 1977 roku jej komando uwiêzi³o 134 osób w Waszyngtonie. Po swym uwolnieniu

powiedzia³, i¿ “Bêd¹c zak³adnikami, wielu z nas czu³o, ¿e by³ to teatr guerrilla (partyzancki),

jakby program dla telewizji i, w drugiej kolejnoœci, dla gazet na ca³ym œwiecie. Nasza pretensja

i gniew wobec mediów polega na tym, ¿e media i terroryœci ¿ywili siê wzajemnie, a w

szczególnoœci telewizja, tworzy³a g³ód rozg³osu i uznania.” 9

Wieloletni, ceniony amerykañski komentator telewizyjnej sieci ABC, Ted Koppel w 1984

roku og³osi³:

„Media, a szczególnie telewizja, i terroryœci potrzebuj¹ siebie nawzajem, miêdzy

nimi istnieje wrêcz symbiotyczna relacja. Bez telewizji terrorysta staje siê jak

przys³owiowe drzewo w filozoficznym lesie, które to drzewo, gdy pada samotnie,

a nikt tego nie widzi ani nie s³yszy, nie ma racji bytu. A telewizja bez terroryzmu,

Boulder: Westview, 1993, s. 13.

J. Larson, i Heung-Soo Park. Global Television and the Politics of the Seoul Olimpics .

W. Laqueur, The New Terrorism , Oxford University Pres, Oxford 2000, s. 109.

W. Laqueur, The New Terrorism , s. 109.

Mathiew Parish, Dziennikarz Roku prasy brytyjskiej 1996., cyt . za Isabel Pisano, Ja,

terrorysta! Rozmowy ze wspó³czesnym katem , przek. Danuta Zasada, Wo³oszañski, Warszawa

2005.

zdaniem obra¿a³ uczucia religijne muzu³manów. Porywacze zastraszyli dystrybutorów i

kosztuj¹cy 17 milionów dolarów film zosta³ od³o¿ony na pó³kê.

Za ich uwolnienie domagano siê wycofania z kin filmu “Mahomet, Prorok Boga”, który ich

A. Schmid, J. Graaf, Violence as Communication , s. 42.

choæ nie zostaje pozbawiona przedstawiania interesuj¹cych zdarzeñ, jest

wszak¿e pozbawiona wydarzeñ najbardziej spektakularnych.” 0

Koppel czyni³ tu aluzjê do znanej filozoficznej tezy subiektywnego realizmu George`a

Berkelya, i¿ Esse est percipi , „Istnieæ, to byæ postrzeganym.” Choæ w realnym œwiecie nie da siê

jej obroniæ, to w medialnym jest jak najbardziej prawdziwa. George Gerbner, senior

amerykañskich badaczy telewizji, wrêcz twierdzi³: „Czego nie pokazuje telewizja, spo³ecznie nie

istnieje.” 1

Partyzantka nie potrzebuje rozg³osu, ale terroryzm - tak. St¹d w totalitarnych ustrojach

niemal go nie ma. Bowiem, gdy nie ma zainteresowania lub nie wolno o terroryzmie pisaæ, to

staje siê tzw. non-event ; wydarzenie medialnie niepokazane dla spo³eczeñstwa nie istnieje.

Media oœwietlaj¹ scenê, daj¹ jasnoœæ spo³eczn¹ czynów. Powiada siê, ¿e cz³owiek, który zgubi³

monetê, nie szuka jej tam, gdzie spad³a, ale tam, gdzie jest jasno, czyli pod latarni¹. Media s¹

tak¹ metaforyczn¹ latarni¹. Tak i odbiorca mediów kieruje swe zainteresowanie nie tam, gdzie

coœ siê dzieje (bo o tym nie wie), lecz tam i na to, co wskazuj¹ media. Wykorzystanie mediów,

szczególnie telewizji jest ca³kowicie zrozumia³e. Przecie¿ “terroryzm ma na celu manipulowanie

procesem politycznym i opini¹ publiczn¹ poprzez akty przemocy i terror masowy - i ludzie

mediów s¹ najwa¿niejsz¹ broni¹ w arsenale terrorysty, poniewa¿ s¹ pomostem do opinii

publicznej.” Dlatego Walter Laqueur s³usznie zauwa¿y³:

“Sukces operacji terrorystycznej zale¿y niemal ca³kowicie od skali rozg³osu, jaki

otrzymuj¹. To by³ jeden z zasadniczych powodów przejœcia od wiejskiego do

miejskiego terroryzmu w latach 1960. W miastach terroryœci zawsze mog¹ liczyæ

na bliskoœæ dziennikarzy i kamer telewizyjnych i w rezultacie na du¿¹ widowniê.

Po³udniowo-amerykañski terrorysta przyzna³: “Jeœli mamy rzuciæ nawet ma³¹

bombê na budynek w mieœcie, mo¿emy liczyæ na wielkie nag³ówki prasowe. Ale

jeœli guerrillas zabijaj¹ pluton ¿o³nierzy, to bêdzie jedynie ma³a notka na ostatniej

stronie gazety.” Miasto jest niezwykle wa¿ne dla walki politycznej i dla

propagandy.” 3

Stwierdzenie Laqueura doskonale wdra¿aj¹ w praktykê terroryœci. Pod koniec 2006 roku

ugrupowanie powi¹zane z Al-Kaid¹ og³osi³o, ¿e konieczne jest prowadzenie "równolegle wojny

medialnej i wojny militarnej, gdy¿ mo¿na zaobserwowaæ wp³yw, jaki media maj¹ na narody.”

Rozwój nowych technologii telekomunikacyjnych da³ terrorystom szansê globalnej transmisji

swych wyczynów i przes³ania.

Monica, CA, 1985.

T. Koppel, cyt. za B. Jenkins, International Terrorism , Rand Corporation, Santa

G. Gerbner et al., The Demonstration of Power , Journal of Communication, 1984 nr 27, s.

283.

114.

W. Laqueur, A History of Terrorism , Transaction Books, New Brunswick 2001.

M. Ranum, The myth of homeland security , Wiley Publishers, Indianapolis, Ind. 2004, s.

s. 109.

Katastroficzne maratony

J e œ li terroryœci uderzaj¹, to oni zarz¹dzaj¹ wówczas uwag¹ mediów i spo³eczeñstwa. Jak

ju¿ pisa³em, gdy porwano Petera Lorenza, telewizja niemiecka na trzy dni straci³a autonomiczn¹

kontrolê nad swym programem, gdy¿ dostosowa³a ramówkê do aktualnych wydarzeñ

dyktowanych przez terrorystów. Czasami ten okres bywa znacznie d³u¿szy. Swoistym serialem

informacyjnym typu thriller show by³o porwanie w 1978 roku w³oskiego premiera Aldo Moro.

Wszystkie w³oskie media przez 44 dni szczegó³owo i codziennie relacjonowa³y poszukiwania,

tropy i poszlaki, a¿ do momentu odnalezienia jego cia³a.

Popularny w swoim czasie w Stanach Zjednoczonych nocny program publicystyczny sieci

ABC "Nightline" narodzi³ siê jako audycja ca³kowicie poœwiêcona informowaniu i komentowaniu

trwaj¹cej od listopada 1979 roku przez 444 dni okupacji ambasady amerykañskiej w Teheranie

przez (doskonale zorganizowan¹) gromadê irañskich studentów. Przy okazji program

wykreowa³ jako gwiazdê telewizyjn¹ dziennikarza i publicystê Teda Koppela.

O dramacie uwiêzionych w ambasadzie rodakach codziennie przypomina³y wszystkie

wieczorne amerykañskie dzienniki telewizyjne, koñczone napisem - “Jest to n-ty dzieñ niewoli

naszych zak³adników.” By³ to ogromny szok dla Amerykanów. W 1985 roku trzy wielkie

amerykañskie sieci telewizyjne kilkanaœcie dni pod rz¹d przez wiêkszoœæ swego programu

informacyjnego podawa³y wy³¹cznie wiadomoœci o porwanym samolocie TWA 847. Jego

przeloty miêdzy lotniskami oraz niepewny los kilkudziesiêciu zwyk³ych obywateli by³

zapowiedzi¹ prawdziwych news shows , trwa³y kilka kolejnych dni. Przez pierwsze cztery dni

telewizja ABC poœwiêca³a zaledwie dwie minuty wszystkim pozosta³ym wydarzeniom, potem

by³o to nieco wprawdzie wiêcej, lecz d³ugo dominowa³ temat porwania i losu zak³adników. 6

Media stale informowa³y o przebiegu wydarzeñ, zapowiadaj¹c mo¿liwe warianty rozwoju

sytuacji, a nawet snuj¹c przewidywania: “Zwolni¹ ich czy zabij¹?” By³o wiadomo, ¿e telewizja

nie cofnie siê przed pokazaniem, czy to radosnego, czy tragicznego zakoñczenia.

M o ¿ na przyznaæ racjê fachowcom z bran¿y medialnej, i¿ by³ to “terroryzm najwy¿szej

ogl¹dalnoœci.” To telewizyjne widowisko sta³o siê archetypem “teatru terroru,” którego wiele

spektakli i aktów mia³o nast¹piæ. Z medialnego punktu widzenia dzia³ania terrorystów maj¹

oczywist¹ wartoœæ wizyjn¹. Neal Levingston nawet stwierdzi³, ¿e “terroryzm jest tak doskonale

dostosowany do telewizji, ¿e to medium mog³oby go wymyœliæ, gdyby wówczas nie

istnia³.” St¹d te¿ ukuto okreœlenie “terrorwizja.”

Telewizja - jak inne media - na co dzieñ dzia³a rutynowo poprzez drobiazgowo

planowan¹ ramówkê (format). Wiadomoœci z kraju i ze œwiata s¹ umieszczane w serwisach

informacyjnych, nadawanych tradycyjnie w porze wieczornej. Ta utrwalona praktyka uleg³a

Disaster Marathons”, w: T. Liebes i J. Curran (red.) Media, Ritual and Identity . Routledge,

New York 1998, s. 71-87.

Termin “maraton katastroficzny” wprowadzi³a Tamar Liebes w tekœcie “ Television`s

W. Laqueur, The Age of Terrorism , Little, Brown and Company, Boston 1987, s. 124.

W. Laqueur, The Age of Terrorism , s. 123.

N. C. Levinstone. The War Against Terrorism. Lexington Books, Lexington 1982, s. 62.

temu wydarzeniu medialnemu. Zob. tak¿e G. Weimann, C. Winn The Theater of Terror: Mass

Media and International Terrorism , s. 1.

Specjalne wydanie tygodnika “TV Guide” z 21 wrzeœnia 1985 roku zosta³o poœwiêcone

obecnie zasadniczej zmianie dziêki pojawieniu siê stacji tematycznych, wyspecjalizowanych,

wzorem CNN, w ca³odobowym informowaniu. Stacje te eksploatuj¹ wszelkie mo¿liwe

przed³u¿aj¹ce siê dramatyczne wydarzenia, musz¹ bowiem zape³niaæ swój program

atrakcyjnymi tematami. Wprowadzi³y tak¿e krótkie tekstowe pilne i priorytetowe wiadomoœci,

zwane breaking news , które ukazuj¹ siê u do³u ekranu, informuj¹c o nowym prze³omowym

wydarzeniu.

Nowy Jork 11 wrzeœnia by³ ca³kowicie zmediatyzowany - atak i jego pokaz by³y

równoczesne i przekaz b³yskawicznie dotar³ do ca³ej œwiatowej telewioski. Atak na Manhattanie

oznajmiony zosta³ natychmiast tekstowo jako breaking news , po up³ywie kilku minut pojawi³y

siê pierwsze zdjêcia samolotu w jedn¹ z wie¿. Na dolnym Manhattanie o 8:48 - pierwszy

samolot uderza w jedn¹ z wie¿ WTC, 9: 06 nastêpny samolot uderza w drug¹ z wie¿ WTC i z t¹

chwil¹ rozpoczyna siê planetarna transmisja na ¿ywo. W jej trakcie po kilku godzinach na oczach

œwiatowej widowni obie wie¿e w p³omieniach osuwaj¹ siê na ziemiê. Zatem kilka godzin po¿aru

World Trade Center by³o najwiêkszym w historii katastroficznym pokazem telewizyjnym

transmitowanym na ca³y œwiat na ¿ywo!

Atak na Twin Towers by³ zatem pierwsz¹ telewizyjn¹ globaln¹ terrorystyczn¹

superprodukcj¹. Wszystko by³o jakby przygotowane do takiego programu. Wspania³a pogoda,

b³êkitne niebo, doskona³e poranne oœwietlenie, imponuj¹ca sceneria Nowego Jorku. “Materia³

rejestruj¹cy moment uderzenia Boenigów 767 w budynki WCT, samobójcze skoki uwiêzionych

w nich osób czy w koñcu zawalenie siê tych¿e budynków by³ stale powtarzany przez wszystkie

stacje telewizyjne œwiata jeszcze kilkanaœcie godzin i dni po tragedii, tak aby wszyscy w

najdrobniejszych szczegó³ach mogli siê zapoznaæ z anatomi¹ zbrodniczego zamachu.”

Bardzo szybko na miejsce ataku dotar³y profesjonalne ekipy nowojorskich stacji

telewizyjnych, wiêc drugie uderzenie samolotu oraz eksplozje po¿arów i ich zawalenie siê by³y

rejestrowane i transmitowane na ¿ywo. W Nowym Jorku i na ca³ym œwiecie wiele osób mia³o

rano w³¹czone telewizory lub zrobi³o to natychmiast po otrzymaniu informacji z radia,

Internetu, telefonu. “Wra¿enie by³o pora¿aj¹ce. Nie wierzono w³asnym oczom, ani na

Manhattanie, ani na ekranie. To by³o jak film, brzmi¹ wyznania wielu pierwszych œwiadków. Nie

wierzono w realia, gdy¿ takie ujêcia produkowa³ wczeœniej tylko Hollywood. Ale tym razem atak

by³ realny.” 0

Symptomatyczna jest reakcja pewnej Amerykanki, która przez okno swego

nowojorskiego mieszkania widzia³a p³on¹ce wie¿e WTC i czu³a, ¿e tego widoku nie wytrzyma jej

psychika. Zaci¹gnê³a wiêc zas³ony i usiad³a przed telewizorem. Na ekranie ogl¹da³a to samo, ale

jakoœ siê uspokoi³a. Medium telewizyjne nios³o inny przekaz. “Jeszcze raz potwierdzi³a siê

trafnoœæ McLuhanowskiego odkrycia, ¿e `medium jest przekazem`, jedynie treœæ przes³ania

terrorystów budzi³a grozê: “Zabijaæ! Nie ma niewinnych Amerykanów.” 1

Wielodniowy show informacyjno-publicystyczny uzupe³nia³y zdjêcia uzyskane od

obecnych na miejscu widzów. Na wielkie wie¿e WTC jako na niezwykle atrakcyjny obiekt

turystyczny, skierowane by³y liczne amatorskie aparaty fotograficzne i kamery. Stacje

telewizyjne s¹ zawsze gotowe p³aciæ ogromne pieni¹dze, aby zdobyæ prawo pierwszeñstwa

P. Majchrzak, “Media w objêciach Tantalosa”, w Ekran, mit, rzeczywistoœæ , Wydawnictwo

Twój Styl, Warszawa 2003, s. 97.

R. Montusiewicz, “ Na linii ognia ”, “Press”, lipiec 2005, s. 55.

www.magazynsztuki.home.pl/archiwum/lewa/polityka_9.htm

K. Krzysztofek Zmiksowana kultura , “Magazyn Sztuki” nr 28/01,

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: