Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok).pdf - Abram Deborin - Symulator_Farmy

Abram Deborin

Rewolucja i kultura

Samokształceniowe Koło Filozofii Marksistowskiej

WARSZAWA 2008

Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok)

Artykuł Abrama Deborina „Rewolucja i kultura”

ukazał się po raz pierwszy w 1907 r. w

czasopiśmie teoretycznym niemieckiej

socjaldemokracji „Die Neue Zeit”.

Podstawa niniejszego wydania: Abram Deborin,

„Filozofia i polityka”, wyd. Książka i Wiedza,

Warszawa 1969.

Tłumaczenie z języka rosyjskiego: W. Jankowski.

– 2 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok)

Rewolucja i kultura! Pojęcia te wydają się współczesnym ideologom burżuazyjnym krańcowo

przeciwstawne. Z punktu widzenia tych mędrców rewolucja i kultura wykluczają się nawzajem:

rewolucja jest jedynie zniszczeniem, kultura natomiast jest procesem twórczym; według ich mniemania,

rewolucja dąży do zniszczenia kultury, a kultura wymaga zachowania istniejącego ustroju; przedkłada

ona spokój i regularny, niezmącony, zwykły bieg rzeczy. Tak najczęściej przeciwstawiana jest kultura i

rewolucja w literaturze burżuazyjnej.

Za każdym razem, gdy umęczony naród próbuje podnieść głowę, za każdym razem, kiedy w

narodzie spostrzega się rewolucyjny ferment, uczone szczury panujących klas wypełzają ze swych nor i

zaczynają rozgłaszać o niebezpieczeństwie niszczycielskich tendencji i o konieczności uśmierzenia i

poskromienia narodu w imię ich świętej kultury.

Panujące klasy nie życzą sobie oczywiście ani ruchu ludowego, ani rewolucji ludowej, gdyż

czasami są to rzeczy bardzo niebezpieczne. Jest to bezsporne, gdyż kultura klas panujących wymaga

ujarzmienia ludu i pracujących warstw społeczeństwa. Burżuazja drży za każdym razem, gdy tylko

rozlega się potężny głos ludu. Głos ten jest dla niej nienawistny, gdyż panowanie wymaga pokory klasy

robotniczej.

Lud dąży do ziemskiego szczęścia i do wolności, szuka on prawdziwego sensu istnienia tu, na

Ziemi; lecz kultura burżuazyjna proponuje mu świat pozaziemski, dla burżuazji zachowując prawo do

rozkoszy i posiadania wszystkiego. Sens istnienia zamyka się w samym istnieniu godnym człowieka – tak

rozumują o kulturze masy pracujące. Najgłębszy sens istnienia – głoszą przedstawiciele kultury

burżuazyjnej – polega na uległości ludu wobec bożków, fetyszów i wszelkich niebiańskich i ziemskich

bożyszcz, przyczyniających się do zachowania kultury burżuazyjnej. Kultura burżuazyjna pozbawia masy

pracujące wszystkiego, zostawiając im jedynie wiarę w zwycięstwo sprawiedliwości w niebie, w

pozaziemskim świecie.

Taką jest kultura, której broni burżuazja, ażeby oderwać lud od walki o prawdziwą i rzeczywistą

kulturę.

Lecz proletariat inaczej spogląda na te sprawy: jeżeli panujące stosunki burżuazyjne oznaczają

podporządkowanie człowieka otaczającej go przyrodzie i wyzyskiwaczom, którzy posiadają władzę nad

innymi ludźmi, to sens prawdziwej kultury polega na wznoszeniu się od niższego do wyższego, na

wyzwoleniu człowieka z niewoli przyrody i klas panujących.

Tak więc sens kultury polega obecnie na wyzwoleniu społeczeństwa ze ślepego panowania

żywiołowych sił przyrody i wyzyskiwaczy, na tym polega negatywna strona nowej proletariackiej,

rewolucyjnej kultury, pozytywne zaś jej zadanie sprowadza się do podporządkowania ludzkości sił

przyrody oraz planowej organizacji życia społecznego ludzi i ich współpracy, przy reorganizacji

wytwórczości na nowych zasadach. Proletariat widzi wyższy sens kulturalnego rozwoju w tym, ażeby w

miarę możliwości przerzucać brzemię pracy na martwe siły przyrody i w ten sposób osiągnąć dla

człowieka ludzką egzystencję. W tym ujęciu kultura oznacza nieprzerwane rozszerzenie ludzkiej wolności

i uwolnienie mas pracujących od jarzma kapitału.

Wzrost materialnej i duchowej kultury uwarunkowany jest nieprzerwanym procesem,

wyrażającym się w ciągłych zmianach; czyż rewolucja w odróżnieniu od ewolucji nie jest przyspieszoną i

jakościową zmianą struktury społeczeństwa? W tym sensie rewolucja jest wyższym, twórczym aktem

– 3 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok)

kultury, gdyż oznacza ona przyspieszenie i pogłębienie historycznego procesu rozwoju. Z drugiej strony

jednak cały proces rozwoju kultury polega na zmianie społecznych form ludzkiego wytwarzania oraz na

usunięciu tych form, które stały się szkodliwymi dla jego rozwoju i dzięki którym ujawniło się

przeciwieństwo między interesami całości a interesami panującej mniejszości. Stare, przeżyte formy

stosunków wytwórczych muszą być zastąpione nowymi formami, odpowiadającymi potrzebom rozwoju

sił wytwórczych.

U podstaw światopoglądu marksistowskiego i marksistowskiego pojmowania historii leży zasada

stałych zmian i rozwoju wszystkiego, co istnieje: nie istnieje nic absolutnie stałego, w historii zachodzi

wieczne zmienianie się form społecznych, w przyrodzie można zaobserwować wieczne, nieustanne

zmiany, a we wszystkich dziedzinach bytu w ogóle nieustanne odnawianie się.

Światopogląd marksistowski w istocie rzeczy nie uznaje zastoju i spokoju; główną zasadą tej

filozofii jest wieczny dialektyczny ruch. Marksiści są rewolucjonistami nie tylko w polityce, lecz również

w filozofii, dlatego że przyroda i historia same przez się są rewolucyjne. Nasze poznanie przyrody i

historii jest jedynie odbiciem obiektywnej rzeczywistości. Światopogląd proletariacki jest filozofią

aktywności; sam proletariat jest reprezentantem pracy, wysiłku i działalności i sam on ceni najbardziej nie

spokój, lecz ruch, nie kwietyzm, lecz aktywność. Z punktu widzenia ruchu nie istnieją absolutnie

końcowe stadia ani końcowe cele. Marksistowski punkt widzenia nie uznaje „pierwszego motoru” i nie

ma nic wspólnego z końcowymi celami w sensie absolutnym. Dlatego nie może nas nigdy zadowolić

osiągnięte stadium, to, co dane; wszelki szczebel, osiągnięty drogą walki, służy proletariatowi jako nowy

punkt wyjściowy, nowo zdobyta, wzmocniona pozycja, z której korzysta on dla dalszego posuwania się

naprzód na przekór swym wrogom.

Światopogląd proletariacki nie uznaje żadnej metafizyki; nie apeluje on do ukrywającej się jak

gdyby poza zjawiskami niedostępnej „rzeczy w sobie”, gdzie znajdują dla siebie schronienie zmęczone

dusze; dla jego filozofii obcą jest wszelka wiara w świat pozaziemski. Będąc w swoistym kontakcie z tym

ciągłym procesem zmian i potokiem rzeczy, uznajemy istniejącą rzeczywistość, lecz jednocześnie żądamy

jej usunięcia. Rzeczywistość ta tworzy dla nas podstawę, na której się opieramy: jest ona punktem oparcia

dla naszej dźwigni; uznając tę rzeczywistość za fakt, za coś danego, i wychodząc z niej dążymy jednak do

jej pokonania i usunięcia, dlatego że:

Ich bin der Geist, der stets verneint!

Und das mit Recht; denn alles, was ensteht

Ist wert, dass es zu Grunde geht.

Na świecie nie ma niczego skamieniałego, wiecznie wszystko się staje, powstają na nim i znikają

wszelkie formy. Dany byt jest jedynie określoną formą stawania się, podobnie jak spoczynek jest

określoną formą ruchu. Jeżeli burżuazja jest istniejącym obecnie społecznym bytem, spoczynkiem,

bezruchem, to proletariat jest socjalnym wyrazem przeczenia tego bytu, wyrazem ruchu, postępu.

Burżuazja uznaje obecnie jedynie to, co istnieje, jedynie to, co jest; nie może ona przedstawić sobie

niczego innego; wszystko, co wychodzi poza granice istniejącego ustroju społecznego, wydaje się jej

niemożliwym albo przynajmniej niepoznawalnym. Byt jest równy bytowi i dlatego panuje zasada

tożsamości. Ugodowe teorie burżuazyjne uznają, że interesy burżuazji i proletariatu utożsamiają się.

– 4 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok)

Proletariat jednak, pozbawiony ludzkiej egzystencji w świecie burżuazyjnym, wykracza poza granice

tego, co istnieje, i żąda ich pokonania i usunięcia. Dla niego byt winien stać się innobytem, który zawiera

już w sobie swoje zaprzeczenie. Dlatego logika dialektyczna posiada dla proletariatu ogromne znaczenie

teoretyczne i praktyczne. W przeciwieństwie do ugodowych teorii burżuazyjnych, proletariat stoi na

stanowisku bezkompromisowej walki klasowej.

Podczas gdy burżuazja uznaje jedynie byt tożsamy, równy samemu sobie, tzn. stałość istniejącego

ustroju, to proletariat uważa ten byt za zmieniający się, stający się, sprzeczny wewnętrznie. Klasa

robotnicza nie znajduje dla siebie zadowolenia w istniejącym społeczeństwie i dlatego walczy przeciwko

temu społeczeństwu o nową formę życia społecznego. W ten sposób formuje się przejście od starego bytu

do bytu nowego, od istniejącego do przyszłego. Proletariat stanowi tu stronę negatywną i właśnie dlatego

jest on nosicielem postępu, rozwoju, przedstawicielem przyszłości; w swojej walce o wolność, szczęście i

kulturę posuwa się on dalej niż jakakolwiek inna klasa społeczna; jest on bojownikiem, walczącym o

wyższy typ bytu społecznego, tj. rzeczywistym przedstawicielem kultury. Dążąc do zrzucenia z siebie

kajdan, zaprzecza on sobie jako proletariatowi, przeczy obecnemu społeczeństwu, dla którego konieczne

jest istnienie wyzyskiwanej klasy robotniczej; walcząc o własne wyzwolenie, walczy on jednocześnie o

wyzwolenie całego społeczeństwa, dlatego, że potrzeby proletariatu wyrażają interesy obiektywnego

rozwoju, tj. pokrywają się one z interesami i potrzebami ludzkości. Jednym słowem, proletariat jest tą

klasą społeczną, która dźwiga na sobie przyszłość, jest prawdziwym przedstawicielem współczesnej

kultury.

Marksizmowi w istocie rzeczy obce jest każde dogmatyczne sformułowanie, ponieważ u podstaw

światopoglądu marksistowskiego leży metoda dialektyczna, a przyroda i historia są procesami

dialektycznymi, tzn. zachodzi w nich wieczne negowanie wszystkiego, co jest dane. Tak więc ci, którzy z

punktu widzenia ideologów burżuazyjnych są ograniczonymi dogmatykami, w rzeczywistości są

rewolucjonistami, są tymi, którzy nieprzerwanie krytykują raz na zawsze ustalone szablony i formy.

Marksizm stoi na stanowisku dialektyki, gdyż nie uznaje on wiecznych kategorii. Formy prawne i formy

własności, państwo i religia, normy logiczne i etyczne nie posiadają dla niego absolutnej wartości. Uważa

on je za kategorie, które powstają w określonych warunkach i znikają razem z nimi. Przed filozofią

dialektyczną „nie ostaje się nic ostatecznego, absolutnego, świętego; odkrywa ona piętno nieuniknionej

zguby we wszystkim, co tylko istnieje, i nie ostaje się przed nią nic poza nieprzerwanym procesem

stawania się i zanikania, nieskończonego wznoszenia się od stopni niższych do wyższych, sama zaś jest

tylko odzwierciedleniem tego procesu w myślącym mózgu. Ma ona co prawda i stronę konserwatywną;

uznaje określone szczeble poznania i rozwoju społecznego za usprawiedliwione dla ich epoki i

warunków; lecz tylko tyle. Konserwatyzm tego sposobu zapatrywania jest względny, jego charakter

rewolucyjny jest absolutny – jedyna rzecz absolutna, którą on uznaje” 1 .

Jeszcze wielki Heraklit dopatrywał się istoty wszystkich rzeczy we wszystko pochłaniającym

ogniu, a wszystko to, co dokonywało się w przyrodzie i historii, wyobrażał sobie jako nie kończący się

nurt wartkiego potoku. Pierwszy wielki dialektyk był pierwszym socjologiem, który wypowiadał, chociaż

w naiwnej formie, myśl o tym, że rozwój historii i społeczeństwa dokonuje się drogą walki sił

społecznych. „Przed wzrokiem wielkiego efezejczyka otwiera się wszędzie gra przeciwstawnych sił i

1 K. Marks, F. Engels, Dzieła wybrane , t. II, Warszawa 1949, ss. 343346.

– 5 –

www.skfm.w.pl

Abram Deborin – Rewolucja i kultura (1907 rok).pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: