JANUSZ LALEWICZ, RETORYKA KATEGORII OSOBOWYCH (10).pdf

276

Januss

Lalewics

4. Paradygmat gramatyczny i sposoby przeksztalcania wykorzysty-

•vrane sa. do konstruowania konwencjonalnych systemow form osobowych

rozmaicie. Do odroznienia honoryfikatyrc-nego od neutralnego ujecia adre-

sata na przyklad j^zyk polski posluguje si§ opozycja: ON/TY, podczas

gdy francuski stosuje opoz3 T cJA: WY/TY, Istotne roznice miedzy po-

szezegolnymi systemami konwencjonalnymi zwiazane sa natomiast z ich

przeznaczeniem: w roznych wspolnotach jezykowych, a takze w roznych

rodzajacb kontaktow w obrebie tej samej wsp61noty potrzebne sa, od-

mionne systemy zroznicowari relacji miedzy podmiotem a adresatem

wypowiedzi — zaleznie od organizacji spoleczehstwa i przyjetych zasad

•wspolzycia.

W kulturze europejskiej na przyklad zroznicowania artykulowane za

pomoca konwencjonalnych form osobowych mozna sprowadzic, jak twier-

dzi Soger Brown, ktory przesledzil ewolucj? zaehodnioeuropejskich form

zwracania si§, do dwoch podstawowych wymiar6w relacji interpersonal-

nycb: roznic pozycji spolecznej rozmowcow oraz stopnia wiezi miedzy

ninii 10 . Funkcjonowanie takiego systemu mozna przedstawic na przy-

kladzie form zwracania sie. w jezyku francuskim, ktory opernje przede

wszystkim przeciwstawieniem nentralnego TY i konoryfikatywnego WY.

Do niedawna reguly uzywania tych form -wyznaczala zasadniczo po-

trzeba podkreslania roznicy wzajemnych pozycji w hierarchii spolecz-

nej — „status norm", jak to autor okresla. Zgodnie z ta_ konwencja_,

jesli rozmowcy uznaja. sie. za nierownorzednych, godniejszy (przelozony,

starszy, ojciec, itd.) wskazyvrany jest przez WY, mniej godny zas - (pod-

•wladny, mlodszy, syn itd.) przez TY. Eozmowcy uznajacy si§ za rowno-

rzednych zwracaja sie. do siebie jednakowo, przy czym, poniewaz reguly

uzycia w stosimkach asymetrycznych nadaja. formie TY sens protekcjo-

nalny, a formie WY sens uszanowania, w stosnnkacb symetrycznych

pierwsza, implikujaca pewna. bezceremonialno&c, uwazana jest za odpo-

wiednia. w kontaktach miedzy ludzmi nizszego stanu, natomiast ludzie

z wyzszych sfer za wla&ciwsze, bo bardziej ceremonialne, uwazaja. W sto-

simkach miedzy soba. WY.

Stopniowa demokratyzacja doprowadzila w XX w. do dominacji

drugiego wymiaru: podstawa, uzycia TY i WY stala sie. ,,solidarity norm" —

istnienie lub brak wiezi interpersonalnej. Porozumie-waijacy stosuje wobec

siebie nawzajem form? TY, jesli wi§z solidarnoSci ich. laczy, albo WY,

jesli takiej wiezi miedzy nimi nie ma.

5. Warto podkreslic, ze konweneja komunikacyjna dotyczaca form

osobowych nie jest odbiciem czy wyrazem istniejacych skadina.d stosun-

kow spoleeznyck, lecz rodzajem umowy regulujacej stosunki spoleczne

nawiazywane

W zwiazku z

warto£c niz n

Zauwazmy

mowane stosu

na przyklad 1

pewnych org;

w obrebie ok

leczehstwaeh

wykletycb, si

(np. dzieci, r

wencje komm

sposob pozor:

kiedy komun.

do bostwa, dc

do miasta all

Uzycie fo

wspolobywatc

spolecznej im

To drugie

konwencjonal

ina.d relacji i

bem ustosun

(termin zapc

trzeciej osob

w bierarchii

okre^lenie re

cyjnej. Tote;

chc§ go nzna

mniej godnei

mnie nie b^di

stosowad fori

m6wc§ jako 3

nej umowa

•wszedl mu ]

w stosunku i

Uzycie fo

sata -w sposi

natomiast n

mialosci — i

jej sens ek^]

11 BrowD

podaje przykl;

10 ft. Brown przedstawial zagadnienie w kilku pracack. Opieram si§ na jednym

z obszerniejszych wykladow w jego Social Psychology, N. York—London 1965,

cz. 2, rozdz. 2.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: