Mieczysław Skrzypek
Tadeus. Sikora
chronior
Danuta Ko łoży n – Krajewska Recenzenci:
prof. i/r hab. Marian Cichoń pracownik naukowy Akademii Ekonomicznej w Krakowie piof. dr hab. Andrzej Korzeniewski — pracownik naukowy Akademii hkonotnicznej w 1'oznaniu nigr Jadwiga Młak nauczycielka w zcsjmjic Szkól i-lkonuiuic/Jiych w Krakowie
Autor/y:
dr hab. inL Danuta Kt/łoż)H-K/tijn*ska ruz.dz.ial 2.1.2.2. 2.5,2.6 dr hab. Tmlrus: Sikom — ro/dziat 1.2.3, 2.4 doc. dr Mieczysław Skrzypek — rozd/ial 3
Okładką i stroi*; tytułowy projektował: Krzysztof Drmianittk Redaktor inicjujmy projektu: Małgorzata Jana« Redaktor: Hii-Ał/iwa Hrilka%*\ka Redaktor techniczny: Małgorzata Chmielewska
K\j;|/k:i dopu«zczona do użytku szkolnego przez Ministra Rolnictwa i GosfHxlarki Żywnościowej i wpisana do wykazu podręczników do nauczania przedmiotu lowaroznawstwo w liceum i szkole policealnej. zawód: technik ckooomistn, specjalność: rachunkowość i rynek rolny.
Numer w zestawie
W książce podano informacje dotyczijcc zasad klasyfikacji towarów, ieh podziału kla%yl':k:icyi- nc£o według pochodzenia, zastosowania i właściwości oraz rodzajów obowiązujących norm. S/c/egóknwi omówiono :vpo\oby oceny pn*łuk'.ów pocłunlrenin roŃli:mcj;o i zwierzęceco, towarów przemysłowych, opałowych i pędnycłu budowlanych i cfckttyc/iiych. Ogolmy ro/d/ial poświęcono op.ikowaniom.
Książka dotowana przez. Ministerstwo Edukacji Narixlowcj
ISBN «J7S.83-rt2-07246-#
<:■ Copyright by Wydawnictw.i Szkolne i Pcdapłgic/nc Spółka Akcyjna Wurszawa IW;
Wydawnictwa Szkolne i łtdajn^lcznc Spotk» Akcyjna
i>2-3<tf Wusatwa, Al. Jcui/oKnMkic 136
•ijics Jo korespondencji: 'H.i-'X<5 \VhisMV»n. j>. (Kiai. '>
wwN.wsip.ccm.pl
Wydmiic eminie
Ark. druk. 10,0
SkLu! i LuMiuiic: 1>1I* WSil' S..V ,Auiu K.piel/ Hruk i opr.iwn: Giafni«r. KoBsiszow.i Dcfan
Wjdmkottauo a.i papierze produkcji Iatciuatioisal P.i|*» Kwidzyn S.A.
Spis treści
Wprowadzenie 3
Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna 32
Materiał chronio
vrtw.wsip.com.pl 1
Materiał chroniony prawem autorskim
ii
Wprowadzenie
Niniejszy podręcznik jesi pizeznaczony dla uczniów technikum ekonomicznego
specjalności: rachunkowość i rynek rolny, co wyznacza zakres przedstawionego materiału.
Ogólnie można stwierdzić, źe wiedza zzakiesu towaioznawstwa obejmuje: towaroznawstwa ogólne, czyli ten zakres informacji, który jest wspólny dla ogółu problematyki towaroznawstwa żywności i towaroznawstwa aitykulów nicźywilościowych (przemysłowych). Z tego bardzo rozległego materiału, w tym podręczniku przedstawiono przede wszystkim materiał dotyczący ohiotu towarami na rynku rolnym.
Znajomość towaroznawstwa w tej dziedzinie jest niezbędna w celu właściwego piowadzenia promocji, reklamy, oferowania towarów zgodnych z oczekiwaniami konsumentów, czyli co robie, żeby być konkurencyjnym na tynku krajowym
zagranicznym.
■ Wiadomości wstępne
1.1. | Przedmiot i zakres towaroznawstwa
Głównym przedmiotem towaroznawstwa w ujęciu ogólnym jest poznanie, w wyniku kompleksowych badań, prawidłowości rządzących jakością towatów. Inaczej mówiąc jest to nauka zajmująca się badaniem i oceną właściwości użytkowych towarów oraz czynnikami wpływającymi na tę jakość. Towaroznawstwo obejmuje przede wszystkim:
surowce i ich wpływ na jakość gotowych wyrobów;
podstawowe zasady procesów technologicznych i ich wpływ na jakość;
właściwości gotowych towarów oraz ich wpływ na kształtowanie się jakości i zaspokojenie potrzeb użytkowników;
nazewnictwo towarów;
zasady klasyfikacji;
metody badania, pozwalające na dokonanie oceny i ustalenie wartości użytkowej towarów;
opakowanie i jego wpływ na jakość;
sposoby przechowywania i konserwacji towat ów w celu zachowania ich jakości, przedłużenia trwałości i zmniejszenia strat (ubytków);
warunki transportu i ich wpływ na jakość towarów;
przepisy normalizacyjne i prawa regulujące jakość towarów, ich oznaczanie itp.:
opracowywanie i wdrażanie systemów zarządzania jakością towarów .
Tak więc towaroznawstwo jest rozległą dziedziną nauki oraz wiedzy prakty cznej, istotną w gospodarce towarowej. Jako nauka stosuje własne metody badań oraz korzysta z metod badawczych innych nauk. z którymi ściśle się wiąże, dlatego też towaroznawstwo jest nauką interdyscyplinarną o charakterze przyrodni- czo-tcchnicznym. istotnie powiązaną z naukami ekonomicznymi (tys. 1).
Podstawowymi naukami, z którymi towaroznawstwo jest ściśle powiązane są: chemia, fizyka, technologia i mikrobiologia. Dolna znajomość tych dziedzin umożliwia ocenę właściwości fizykochemicznych i mikrobiologicznych towarów, a także pozwala na wykorzystanie zjawisk fizycznych, procesów chemicznych Materiał chroniony prawem autorskim
1.Powiązania towaroznawstwa / innymi naukami
i biologicznych w kształtowaniu odpowiedniej (pożądanej) jnkości towarów oraz daje wskazówki jak zapobiegać niekorzystnym zmianom, które mogą wystąpić w całym cyklu życia towotów.
Bardzo ważne są również powiązania towaroznawstwa z naukami ekonomicznymi. prawnymi, a także z psychologią i ekologią. Współcześnie oprócz nauk przyrodniczo-tcchnicznych. towaroznawstwo wykorzystuje osiągnięcia ekonomii, ekonomiki jnkości. marketingu, nauki o organizacji i zarządzaniu, logistyki i kwalitologii.
Ponadto w codziennej pracy pracownika rynku rolnego jest potrzebna wiedza z zakresu geogtafii gospodarczej, na lemat rejonów upiaw czy pozyskiwania surowców, rynków oferujących określony asortyment towarów, rozmieszczenia zakładów wytwarzających określone towary na danym obszarze, np. w: rejonie działania firmy lub województwa. Polsce. Europie.
Tomirozmiwstwo jako naukę można podzielić na:
towaroznawstwo ogólne.
towaroznawstwo żywności,
towaroznawstwo nieżywnościowe (przemysłowe).
Towam/nułłilHO ogólne zajmuje się tymi zagadnieniami, które są wspólne dla całej dyscypliny nauki. np. teoretyczne problemy jakości, zasady klasyfikacji towarów, zagadnienia normalizacyjne, metody badania i oceny jakości, nazewnictwo towarów, znakowanie towarów, systemy zarządzania jakością towarów, a tak/c opakowałnictwo, przechowalnictwo i transport.
Towuro/.nuwslwo >ywnoścl jest nauką, która zajmuje się badaniem i oceną właściwości użytkowych żywności, w tym jej wartości odżywczej, czynnikami wpływającymi i kształtującymi jakość żywności, np. czy nnikami obniżającymi tę ial chroniony prawem aulors jakość. Towaroznawstwo żywności obejmuje wiele zagadnień branżowych, np.: mięso i przctwoiy mięsne, mleko i przetwory mleczarskie, wyroby przemysłu fer- memacyjnego. zboża i przetwory zbożowe, używki. Towum/nuwstwo nldwnośdime (przemysłowe) obejmuje wszystkie grupy to- warów nicżywnościowych. Przede wszystkim zajmuje się towarami powszechnego użytku, badając ich jakość i wartość użytkową. Towaroznawstwo nicżywnościowc można podzielić na branżowe, np. towaroznawstwo: włókiennicze, papiernicze, skórzane, obuwnicze, drzewne, meblarskie. W niniejszym podręczniku, ze względu na profil specjalności. dla której jest on pi7.czmezony, zostaną pizedstawionc wybrane zagadnienia z wszystkich trzech d/i a łów towa rozuawstwa.
Towary i systemy ich klasyfikacji
Towar jako przedmiot produkcji, handlu i konsumpcji
Pojęcie towur jest w towaroznawstwie jedną z podstawowych kategorii, chociaż nie jest ono zawsze jednoznacznie rozumiane. Towary służą przede wszystkim do zaspokojenia potjzcb materialnych, są efektem działalności piodukcyjncj i są przeznaczone do sprzedaży.
Istotnymi cechami towarów jest to. że mają wartość ubytkową, czyli zdolność zaspokajania potizeb konsumentów.
Spośród bardzo wielu przedmiotów spotykanych w naszym otoczeniu, towary charakteryzują się tym. że są wynikiem celowej działalności człowieku, z przeznaczeniem do sprzedaży oraz mają wartość użytkową i wymienną.
Należy też podkreślić, że na wątłość towatów. oprócz wartości użytkowej, maja wpływ również inne czynniki, takie jak: właściwości estetyczne, kolekcjonerskie, matka itp.
Potocznie pojęcie towm jest często zastępowane takimi pojęciami, jak: mv- rób.produkt, traktowanymi jako synonimy, co nie jest ścisłe, ponieważ nie każdy wyrób czy produkt jest towarem. Towai jest pojęciem węższym. Produkt sin je się towarem wówczas, kiedy ma określoną wartość wymienną, czyli cenę. i tym samym jest przeznaczony do sprzedaży. Pojęcie towur jest określeniem ekonomicznym. natomiast z punktu widzenia towaroznawstwa podział dóbr materialnych na: towary, wyroby, produkty nie ma istotnego znaczenia i można je traktować lównoizędnie. Wyroby i piodukty w sensie ekonomicznym nie są towarami, lecz mają cechy towarów (wartość uży tkową) i dlatego są przedmiotem zainteresowania towaroznawstwa.
1.2.
1.2.1.
Wśród używanych określeń bliskoznacznych, związanych z pojęciem towar, najczęściej są używane takie, jak dobro, produkt, nyrób \ artykuł (pojęć tych nie można traktować jako synonimów). Spośród nich największy zakr es znaczeniowy ma dobto. następnie produkt, wyrób i artykuł. N;i rysunku 2 przedstawiono schemat powiązań między dobinnii a towarami.
Dobrami nazywa się te środki, które mają zdolność zaspokajania ludzkich potrzeb. Mogą one mieć charakter materialny i niematerialny. Dobia dzieli się na:
wolne,
wytwaiznne.
energetyczne.
usługi.
Dobra
Dobru wolne to takie, które są dostępne człowiekowi w postaci naturalnej (nic są wynikiem żadnej pracy ludzkiej), np. powietrze, woda i śiodowisko, promienie słoneczne. W iniaię lozwoju cywilizacji zaczynamy odczuwać ograniczenia w dostępie do dóbr wolnych. Coraz częściej za dobra te są pobierane opłaty, a tym samym stają się one towarami, np. woda wodociągowa, płatne plaże, opłaty klimatyzacyjne w miejscowościach uzdrowiskowych.
Dobru wytwurzune przez człowieka można podzielić na dobra ruchome i nieruchome. W giupie dóbr luchomych bezpośrednio użytecznych mieszczą się towary.
Dobru cncrgctyc/iie często traktuje się na równi z towarami, przede wszystkim wówczas, gdy są one w postaci wytworzonej lub przetworzonej energii bądź jej nośników, np. węgla, ropy naftowej, gazu. rudy uranowej.
Dobra i usługi zaspokajają wiele potrzeb człowieka, a ich rola we współczesnym świecie stale wzrasta. Usługą jest zarów no porada prawna w kancelarii adwokackiej, jak i naprawa samochodu w warsztacie samochodowym.
Zarówno w ekonomii, towaroznawstwie, jak i w ujęciu potocznym używa się pojęcia dobro w znaczeniu zbliżonym do pojęcia towar, np.:
dobia komplementarne (towary komplementarne);
dobra substy tucyjne (towary substytucyjne);
dobra powszechnego użytku (towaiy powszechnego użytku);
dobra trwałego uży tku (towary trwałego użytku).
Pojecie produkt jest używane w towaroznawstwie najczęściej w odniesieniu do efektów d/inlalności produkcyjnej, natomiast w marketingu - do wszelkiej działalności, tzn. do pioduktów zalicza się. oprócz rzeczy fizycznych, wszelkiego rodzaju usługi, czynności, osoby, miejsca, oiganizacje. pomysły (projekty) technologiczne, organizacyjne, a także idee.
Z powyższego określenia wynika oczywiste spostrzeżenie, że każdy tonw jest produktem, ale nie każdy produkt jest towarem.
W towaroznawstwie i marketingu używa się pojęcia piodukt w zakresie zbliżonym do pojęcia towar, m.in.:
produkty konsumpcyjne (towary konsumpcyjne),
produkty luksusowe (towary luksusowe).
Kolejnym pojęciem jesi wyrób, czyli efekt końcowy określonego procesu produkcyjnego. Wyrób może bvć wynikiem obróbki materiału, montażu części i'lub elementów, a także określonych procesów technologicznych. Może on podlegać dalszej obróbce, być elementem przeznaczonym do montażu lub być wyrobem gotowym (finalnym). Zarówno w towaroznawstwie, jak i marketingu pojęcia wyrób i towar, a także produkt są używane zamiennie, np.:
wyroby spożywcze (towary spożywcze, produkty spożywcze).
wyroby włókiennicze (towaiy włókiennicze, produkty włókiennicze).
wyioby przemysłowe (towaiy przemysłowe, piodukty przemysłowe).
Często pojęcie wyrób jest zastępowane określeniem artykuł. używanym w odniesieniu do towarów w zestawach asortymentowych, w katalogach towarowych itp. Używa się więc takich określeń, jak:
artykuły przemysłowe (towary przemysłowe),
artykuły spożywcze (towary spożywcze), artykuły papiernicze (towary papiernicze),
ailykuly fotograficzne (towary fotograficzne).
Do giupy omawianych pojęć zoslato wprowadzone pojęcie — obiekt, klóic jest definiowane jako: „to co może być odrębnie opisane i rozpatrywane \ np. działanie lub proces, wyrób, organizacja, system lub osoba albo dowolna kombinacja wyżej wymienionych.
Klasyfikacja i systematyka towarów
Wprowadzenie systemów klasyfikacyjnych towarów służy uporządkowaniu ogromnej liczby wyrobów, które znajdują się w naszym otoczeniu. Klasyfikacja jest więc podziałem na określone grupy, rodzaje lub asortymenty według przyjętego kryterium. Jest ona popmwna wówczas, gdy została dokonana na podstawie jednej wspólnej cechy, którą można wyodrębnić we wszystkich klasyfikowanych towarach.
W praktyce może istnieć wiele kryteriów klasyfikacji towarów. Biorąc jako podstawę proces produkcji, dzieli się je na surowce (materiały), półprodukty (półfabtykaty) i wyioby gotowe. Klasyfikacja taka ma zastosowanie w przedsiębiorstwie produkcyjnym. Należy jednak pamiętać, żc towar uznany w jednym przedsiębiorstwie za surowiec, w drugim może wystąpić jako półprodukt lub wyrób gotowy.
Półproduktem nazywa się wyrób, którego proces technologiczny nie został zakończony. Występuje on zasadniczo w tamach piodukcji wydziałowej w jednym przedsiębiorstwie, a także może być przedmiotem obrotu towarowego.
Pojęcie system klasyfikacyjny oznacza całość (zbiói) podzieloną na części według przyjętych jednolitych zasad, czy li kryteriów klasyfikacyjnych.
W celu tworzenia systemów klasyfikacyjnych towai ów stosuje się wiele kryteriów. m.in.:
pochodzenie.
zaspokojenie potrzeb.
w łaściwości fizyczne, chemiczne, biologiczne.
trwałość.
Ktytciium klasyfikacyjnym może być np. pochodzenie surowcu, z tego też względu do niedawna był stosowany podział żywności na: żywność pochodzenia roślinnego i pochodzenia zwieizęccgo. W obecnym sianie przetwarzania żywności ten tradycyjny podział nic odpow iada gumkom przyjętego kryterium, 'lak więc właściwy jest podział surowców żywnościowych, w edług ich pochodzenia na: surowce pochodzenia roślinnego: zboża, owoce, warzywa itp., — surowce pochodzenia zwierzęcego: mięso, mleko, jaja itp.
Innym przykładem klasyfikacji żywności może być podział stosowany nu potrzeby racjonalnego żywieniu. W tym przypadku wszystkie artykuły żywnościowe klasyfikuje się w grupy o zbliżonej waitości odżywczej. Utwoizono 12 giup artykułów spożywczych:
I — produkty zbożowe,
II — mleko i przctwoiy (bez masła),
jaja.
— mięso i ryby.
— masło,
VI — tłuszcze różne.
VI — ziemniaki. VIII — warzywa i owoce zawierające duże ilości witaminy C,
warzywa i owoce zawierające duże ilości karotenów.
— inne warzywa i owoce,
XI — suche nasiona roślin strączkowych.
XII — cukier i słodycze.
Systemy klasyfikacyjne ułatw iają tworzenie zestawów asortymentowych wyrobów. Pojęciami, któic wiążą się z systemami klasyfikacyjnymi są:
asortyment — celowo dobrany zestaw towarów, mający określone cechy wspólne;
sortyment — poszczególny element, wchodzący w skład asortymentu.
Na przykład asortymentem są wędliny, na który składają się sortymenty: szynka. baleron, kiełbasa itp.
W obrocie towarowym duże znaczenie ma klusyfikucju brun/owu towarów. Wyróżnia się branżę produkcyjną i branżę handlową.
Brun/ii produkcyjnu obejmuje wyroby określonej gałęzi przemysłu, np. przemysłu mięsnego, ziemniaczanego, hutniczego, elektrotechnicznego. Zestaw wy- mbów danej bian/y utworzonej na podstawie jednej wspólnej cechy, najczęściej na podstawie surowca lub przeznaczenia, nazywa się asortymentem branżowym.
Br.m>u handlowa obejmuje zbiór towarów wzajemnie się uzupełniających w zaspokajaniu określonych potrzeb konsumentów. Zalicza się do niej liczniejszy asorty ment towarów niż do branży produkcyjnej i grupuje najczęściej wyroby z kilku bianż produkcyjnych.
Stosowanie różnorodnych klasyfikacji towarów może być przyczyną utrudnień we współpracy między dostawcami i odbiorcami towaiów. Stąd też w celu uniknięcia tych trudności opracowywane są systemy klasyfikacyjne, które są obowiązujące lub zalecane w różnej skali. np. krajowej, europejskiej.
Od I stycznia 2003 r. została wprowadzona Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług (PKWiU) ustanowiona rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 1S marca 1997 i. W nowelizacji lego roz]>orządzenia (opublikowanej 6 kwietnia 2004 i..
DzU ni 89, poz. S-14) wprowadzono stosowanie PKWiU w statystyce, ewidencji i dokumentacji oraz lachunkowości, a także w mzędowych rejestrach i systemach informacyjnych uduiiuistracji publicznej.
Polska Klasyfikacja Wyiobów i Usług jest klasyfikacją obejmującą grupowania w podziale dziew ięcio poziomowym z dodatkowym poziomem pośrednim i okic- śla ich powiązania z Polską Klasyfikacją Działalności (PKD) w zakresie wszystkich produktów otaz Polską Scaloną Nomenklaturą Towarową Handlu Zagranicznego (PC'N). Listą PRODCOM oiaz Klasyfikacją Usług i CPC - w zakresie usług.
misiek.b