Podział prawa karnego:
1. karne materialne – k.k.;
2. karne procesowe – k.p.k. ;
3. karne wykonawcze – k.k.w.
Ad. 1
Zespół norm prawnych, określających czyny społecznie szkodliwe – przestępstwa, zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i środki zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców.
Materialne prawo karne pełni następujące funkcje:
Ochronną;
Gwarancyjną;
Afirmacyjno - motywacyjną;
Prewencyjno-wychowawczą;
Sprawiedliwościową – społeczne poczucie sprawiedliwości;
Kompensacyjną (wiktymologia – nauka o ofiarach przestępstw); obowiązek naprawienia szkody.
Materialne prawo karne zawarte jest w kodeksie karnym z 6 czerwca 1997 r., który składa się z trzech części:
q Ogólnej;
q Szczególnej;
q Wojskowej.
Część ogólna to fundament prawa karnego, określa ona bowiem co jest przestępstwem, z jakich kategorii to ogólne pojęcie się składa (zbrodnie i występki), ustanawia zasady odpowiedzialności, formy popełniania przestępstwa (dokonanie, pomaganie, usiłowanie), okoliczności uchylające odpowiedzialność karną (instytucja obrony koniecznej – kontratyp przestępstwa: czyn bezkarny, nie będący przestępstwem; niemożność przypisania sprawcy winy – wynik niepoczytalności), a także okoliczności uchylające karalność, przy czym czyn pozostaje przestępstwem (przedawnienie, ustawowa klauzula niekaralności). Cześć ogólna wskazuje także system kar, środków karnych, w tym także środków probacyjnych, polegających na poddaniu sprawcy próbie w postaci warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia wykonania kary i warunkowego przedterminowego zwolnienia skazanego, a także środki zabezpieczające i środki leczniczo – izolacyjne oraz środki o charakterze odwykowym (uzależnienia) jak też zabezpieczające typu administracyjnego.
Należy tu zauważyć, iż Kodeks karny z 1997 roku nie zawiera tradycyjnego podziału na kary zasadnicze i kary dodatkowe. Zamiast tego mamy kary i środki karne, przy czym katalog kar obejmuje grzywnę, ograniczenie wolności, zwykłą karę pozbawienia wolności – w granicach ustawowych 1 miesiąc – 15 lat, oraz, jako szczególne kary pozbawienia wolności: 25 lat i dożywocie. Katalog środków karnych jest natomiast obszerniejszy i obejmuje: pozbawienie praw publicznych, określone zakazy, przepadek przedmiotów, pozbawienie korzyści z przestępstwa, obowiązek naprawienia szkody – nawiązka, świadczenie pieniężne.
W części tej znajduje się nadto regulacja co do zasad wykonywania kar i środków karnych oraz granic ustawowych, skutki uchylania się od tych środków (szczególnie – zaostrzenie odpowiedzialności karnej recydywistów (sprawców powracających na drogę przestępczą) oraz odrębne zasady działania sprawców przestępstw w ramach przestępczości zorganizowanej. Dalej są przepisy o obowiązywaniu ustawy karnej przy zmianie ustawodawstwa, o przestępstwach popełnianych za granicą i inne: przedawnienie „zatarcie” skazania. I wreszcie przedostatni rozdział części ogólnej to tzw.: słowniczek wyrażeń ustawowych – pojęcia tu wyjaśnione mają charakter powszechnie obowiązujący.
Część szczególna składa się z 22 rozdziałów, jest zatem bardzo rozbudowana. Zawiera poszczególne kategorie przestępstw in. typy rodzajowe przestępstw. Poszczególne ich typy grupowane są w rozdziały według wspólnego przedmiotu ochrony, co ukazują już same tytuły rozdziałów.
Budowa przepisów części ogólnej i szczególnej jest zupełnie inna. W części ogólnej są bowiem przepisy zawierające definicje ustawowe – dyrektywy stosowania prawa in. dyrektywy operacyjne prawa intertemporalnego . Przepisy części szczególnej mają natomiast charakterystyczną budowę dwuczłonową:
DYSPOZYCJA – określenie czynu zabronionego;
KARA – sankcja grożąca za popełnienie czynu zabronionego.
Przepis części szczególnej zawsze składa się z określenia czynu zabronionego oraz sankcji, czyli kary lub kar grożących za jego popełnienie. Nie da się przy tym zastosować przepisów części szczególnej dotyczących odpowiedzialności za poszczególne typy przestępstw bez uwzględnienia części ogólnej – tam są wszystkie reguły odpowiedzialności i modyfikacje, bez których żaden przepis części szczególnej nie ma zastosowania. Fundamentem prawa karnego jest bowiem część ogólna.
Dyspozycja przepisu karnego* - ze względu na sposób określonego zachowania dyspozycje można podzielić na:
· Nazwowe – wskazanie nazwy przestępstwa;
· Opisowe – opis zabronionego zachowania się i jego cech (znamion). Te z kolei dzielą się na:
o Kazuistyczne – szczegółowy, wyczerpujący opis;
o Syntetyczne;
· Proste;
· Złożone – dyspozycja alternatywna;
· Zupełne;
· Niezupełne – zależne lub blankietowe.
Sankcje** - można je podzielić następująco:
· Bezwzględnie nieoznaczone – wyłączne uznanie sędziego;
· Bezwzględnie oznaczone – sędzia to „wykonawca woli ustaw”;
· Względnie nieoznaczone – kara „od do”, pozostawia wybór sędziemu;
· Względnie oznaczone – granice grożącej kary, w ramach których sąd wymierza karę ściśle oznaczoną.
Część wojskowa: przestępstwa wojskowe; przestępstwa związane z mieniem wojskowym. W pozostałym zakresie do żołnierzy stosuje się te same przepisy części ogólnej i części szczegółowej kodeksu, jak do osób cywilnych. Z uwagi na istniejące odrębności uważa się, że prawo karne wojskowe jako dziedzina jest szczególnym prawem karnym. Prawo karne dzielimy bowiem na: powszechne – dotyczące wszystkich, oraz szczególne – zawiera odmienności w zakresie zasad odpowiedzialności i czynności karnych. Są przy tym dwa rodzaje prawa szczególnego: wojskowe i skarbowe.
Przesłanką wyodrębnienia prawa wojskowego jest kryterium podmiotowe, gdyż prawo to dotyczy określonej kategorii osób – żołnierzy.
Ad. 2
Zbiór norm prawnych regulujących proces karny. Proces karny natomiast to zespół prawnie uregulowanych czynności, których celem jest wykrycie przestępstwa i jego sprawcy, osądzenie go za to przestępstwo i ewentualnie wykonanie kary lub środków karnych oraz środków zabezpieczających.
Prawo karne procesowe pełni następujące funkcje:
Prakseologiczną – prawo to wskazuje najlepszą drogę do osiągnięcia celu, jakim jest zrealizowanie norm prawa karnego materialnego; jest ono wynikiem doświadczenia życiowego i osiągnięć nauki;
Gwarancyjną – prawo karne procesowe chroni prawa człowieka uwikłanego w proces;
Regulacyjną – normy tego prawa wyznaczają porządek czynności procesowych;
Materialnoprawną – wpływa na uregulowania w zakresie prawa karnego materialnego, zakreślając granice jego stosowania.
Stadia procesu:
Śledztwo lub dochodzenie; organem prowadzącym lub zlecającym śledztwo jest prokuratura. Organem dochodzeniowym natomiast jest zasadniczo policja. Działa ona pod nadzorem prokuratora. Nie jest jawne. Podejrzany – ten, przeciw komu toczy się postępowanie od momentu postawienia zarzutu „in rem”, na tym etapie nie istnieje.
Prowadzone, jeżeli zebrany materiał dał podstawy dla wniesienia sprawy do sądu. Stroną jest oskarżyciel publiczny. Pokrzywdzony może tu wystąpić w różnych rolach – obok prokuratora lub tylko sam. Postępowanie sądowe in. rozpoznawcze w zasadzie jest jawne, przy czym na wniosek osoby pokrzywdzonej może być także niejawna.
Wyrok sądu I instancji może być zaskarżony do sądu II instancji.
* Hierarchia sądów:
o sąd rejonowy – I instancja;
o sąd okręgowy – I i II instancja;
o sąd apelacyjny – II instancja dla sądu okręgowego I instancji;
o sąd najwyższy – skargi i kasacja.
Wyj.: postępowania w sprawach o wykroczenia rozpatrywane są przez kolegia ds. wykroczeń.
Kodeks karny rozstrzyga w jaki sposób jest ścigane przestępstwo: z urzędu, na wniosek poszkodowanego. W kwestii ścigania przestępstwa na wniosek pokrzywdzonego należy wskazać, iż na wniosek pokrzywdzonego ścigane są także przestępstwa, które są popełnione na osobie najbliższej (art. 115 § 11 – bez ograniczeń w linii prostej).
Przestępstwa prywatnoskargowe – przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego; tu pokrzywdzony jest oskarżycielem w sprawie; prokurator może wkroczyć ze swoją misją, gdy wymaga tego interes publiczny; wówczas pokrzywdzony jest prokuratorem/oskarżycielem posiłkowym i stoi obok prokuratora publicznego. Dotyczy to wszakże przestępstw o niewielkim ciężarze gatunkowym, godzącym w osobiste dobro pokrzywdzonego: zniewaga i zniesławienie art. 216; naruszenie nietykalności cielesnej art. 217 § 3.
* zniesławienie – przestępstwo przeciwko dobremu imieniu, czci, przez które pokrzywdzony może stracić zaufanie społeczeństwa; ważne jest czy zarzut jest prawdziwy czy nie. Sam fakt prawdziwości tego czynu uchyla bowiem jego przestępczy charakter, ale gdy przestępstwa dokonano publicznie np. w TV, wówczas fakt prawdziwości jest niewystarczający. Musi by takiej sprawie orzeczenie sądu (art. 213). W każdym jednak przypadku nie może ono dotyczyć życia prywatnego. Wyjątek stanowi demoralizacja małoletniego i pedofilia – tu sfera życia prywatnego nie jest chroniona.
** zniewaga – zamach na godność człowieka np. wyzywanie kogoś. Tu nie można przeprowadzić dowodu prawdziwości czynu zgodnie z art. 214. Stąd też następuje skazanie kumultatywne. Należy przy tym wskazać, iż zniewaga może czynna lub słowna.
Zasadniczo w prawie karnym regułą jest ściganie przestępstw z urzędu.
Ad. 3
Zgodnie z art. 1 § 1 k.k.w. wykonywanie orzeczeń w postępowaniu karnym, karnym skarbowym i w postępowaniu w sprawach o wykroczenia odbywa się według przepisów tego kodeksu. Prawo karne wykonawcze jest zatem zespołem norm prawnych regulujących wykonywanie kar, środków karnych i zabezpieczających orzekanych w postępowaniu karnym na podstawie norm prawa karnego materialnego. Częścią prawa karnego wykonawczego jest prawo penitencjarne, które normuje celowe wykonywanie kary pozbawienia wolności, zmierzające do resocjalizacji sprawcy.
W postępowaniu wykonawczym skazany posiada określony status prawny, na który składają się zarówno prawa, jak i obowiązki. Zachowuje on między innymi prawa i wolności obywatelskie, a ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy lub z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia, prawo do kontaktów ze światem zewnętrznym, właściwych warunków wykonywania kary, opieki zdrowotnej i socjalnej, swobody praktyk religijnych i innych praw określonych polskimi i międzynarodowymi standardami.
Źródłem prawa w tzw. znaczeniu formalnym jest akt organu państwowego, zawierający normy prawne. I tak źródłami prawa karnego materialnego są: Konstytucja, ustawy, a więc przede wszystkim kodeks karny, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.
Konstytucja nie stanowi żądnych zakazów zachowania się pod groźbą kary. Przepisy Konstytucji nie określają zatem, jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jakie za nie grożą kary. Inaczej jednakże przedstawia się w Konstytucji kwestia odpowiedzialności karnej. Artykuł 40 Konstytucji zakazuje okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania oraz stosowania kar cielesnych; jej art. 41 ust. 1 zapewnia, że pozbawienie wolności nastąpi tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie; art. 42 ust. 1 ustanawia zasadę nullum crimen sine lege arteriori, art. 44 przewiduje, że bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy politycznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn, art. 46 zezwala na przepadek rzeczy tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, art. 55 zakazuje ekstradycji obywatela polskiego i cudzoziemca podejrzanego o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych. Są to niewątpliwie przepisy regulujące niektóre z zasad odpowiedzialności karnej składających się na część ogólną prawa karnego.
Z art. 8 ust. 2 Konstytucji, przewidującego, że przepisy Konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej, wynika, że wszystkie przytoczone przepisy Konstytucji należy stosować bezpośrednio w czasie rozpatrywania konkretnych spraw. W razie braku ich odpowiedników w kodeksie karnym lub w razie sprzeczności z kodeksem trzeba zawsze przyjąć przepis Konstytucji za podstawę decyzji w procesie karnym, chyba że jego brzmienie wyklucza zastosowanie bezpośrednie.
Zgodnie z art. 42 ust. 1 Konstytucji tylko ustawa może zabronić, pod groźbą kary określonych czynów. Tak więc wyłącznie ustawa jest w Polsce źródłem prawa karnego w tym zakresie, w jakim oznacza ona, co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane: tu – kodeks karny.
Umowa międzynarodowa może wprowadzać bezpośrednio do polskiego prawa karnego również regulacje w zakresie zasad odpowiedzialności, pod warunkiem jej ratyfikacji i ogłoszenia w Dzienniku Ustaw RP. Wtedy staje się częścią krajowego porządku prawnego i stosuje się ją bezpośrednio (uzyskuje ona wtedy walor zbioru tzw. norm self-executing, czyli samowykonalnych), chyba że jej stosowanie zależy od wydania ustawy (art. 91 Konstytucji). Co więcej ma ona pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli została ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie art. 91 ust. 2 Konstytucji). Identycznie jak Konstytucja, umowy międzynarodowe nie statuują zakazów karnych z sankcjami, choć mogą wymagać wprowadzenia ich do polskiego porządku prawnego lub wprost normować zasady odpowiedzialności karnej.
Reasumując należy wskazać, iż akty prawne niższego rzędu (rozporządzenia, zarządzenia itp.) nie są źródłem prawa karnego w sensie stanowienia zakazów i kar za ich przełamanie – mogą jednak „dopełniać” dyspozycje przepisów ustawy karnej.
Złożony charakter ma kwestia wykładni dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny co do zgodności aktów prawnych z Konstytucją. Trzeba przyjąć, że o ile orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mogą pozbawić określone przepisy ustawy mocy obowiązującej z powodu ich niezgodności z Konstytucją, to orzeczenia te nie mogą określać zakazów i nakazów oraz kar za ich przekroczenie. W tym sensie nie stanowią źródeł prawa karnego.
Źródłem polskiego prawa karnego nie jest też orzecznictwo sądowe, zwyczaj i poglądy nauki prawa.
Zasada lex criminalis retro non agit -
Ustawa karna nie działa wstecz; jest ona gwarancją stanu pewności, co do czynów, które mogą powodować odpowiedzialność karną. W kodeksie karnym zasadę tę wyraża art. 1 § 1, który stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuszcza się czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w czasie jego popełnienia. Oznacza to że nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn, który nie został zabroniony pod groźbą kary przed jego popełnieniem przez należycie uchwaloną i ogłoszoną ustawę ( w Dzienniku Ustaw). Nie można bowiem wymagać przestrzegania zakazów lub nakazów, z którymi nie można było się zapoznać, zanim zaczęły obowiązywać.
Ustawa karna może sama określać datę wejścia w życie, z tym, że nie może to być data wcześniejsza od daty ogłoszenia ustawy w Dzienniku Ustaw.
Jeśli chodzi o ustanie mocy obowiązującej ustawy to może ona nastąpić w wyniku derogacji przez ustawę późniejszą bądź poprzez formułę o uchyleniu poprzednich przepisów w kwestiach uregulowanych przez nową ustawę. Istnieją wszakże też ustawy czasowe in. epizodyczne, które same określają z góry datę początkową i końcową ich obowiązywania.
Prawo karne przewiduje wiele zasad, które wiążą zastosowanie polskiej ustawy karnej z miejscem popełnienia przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i charakterem popełnionego czynu. Zasady te po części mają charakter reguł prawa krajowego (zasada terytorialności), częściowo zaś związane są z międzynarodową współpracą w dziedzinie ścigania i karania sprawców przestępstw.
Podstawowe znaczenie w kontekście omawianych zasad ma ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa. Chodzi bowiem o to, czy przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP, czy za granicą. Jeżeli przestępstwo zostało popełnione na terytorium polskim, ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa rozstrzyga praktyczną kwestię, przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana. Miejsce popełnienia przestępstwa k.k. określa w art. 6 § 2, zgodnie z którym jest to miejsce:
1) Gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany;
2) Gdzie skutek przestępny nastąpił (przestępstwo skutkowe);
3) Gdzie według zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowane przestępstwo skutkowe).
Wskazana regulacja oznacza, że według ustawy karnej przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach (teoria „wszędobylstwa”). Może zatem dojść do konkurencji właściwości miejscowej różnych sądów. W takim wypadku sprawę rozpatruje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.
Jeżeli przestępstwo popełniono na terytorium RP, dominujące znaczenie ma zasada terytorialności. Zasadę tę określa art. 5 § 5 k.k., stanowiąc, że: „ustawę polską stosuje się do sprawcy, który popełnił przestępstwo na terytorium RP, jak również na polskim statku wodnym lub powietrznym”. Przepis ten dopuszcza jednak odstępstwo od tej reguły „na podstawie umowy międzynarodowej, której RP jest stroną. Wynika stąd, iż odpowiedzialności na podstawie prawa polskiego podlega sprawca, który popełnił przestępstwo na terytorium RP – bez względu na to czy jest obywatelem polskim, czy cudzoziemcem (obywatelem innego państwa, bezpaństwowcem). Wyjątki od tej zasady wprowadzają immunitety dyplomatyczne i konsularne, które w granicach określonych przez przepisy prawa i zwyczaje międzynarodowe wyłączają możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej osób korzystających z immunitetu, chyba że państwo wysyłające uchyli immunitet. Najczęściej jednak mamy do czynienia z wydaleniem takiej osoby z terytorium Państwa Polskiego z żądaniem pociągnięcia jej do odpowiedzialności przez państwo wysyłające. Istnieją również liczne immunitety krajowe (poselski, sędziowski, pracowników NIK, adwokacki, prokuratorski i inne), które wykraczają poza problematykę zasady terytorilaności.
Interesujący jest problem odpowiedzialności według prawa polskiego obywatela polskiego za czyny popełnione za granicą. Podstawowe znaczenie ma tu zasada obywatelstwa, zwana także zasadą narodowości podmiotowej (in. zasada personalna lub narodowości czynnej). Zgodnie z tą zasadą obywatel polski powinien stosować się do prawa swego kraju również wtedy, gdy przebywa za granicą. W razie więc popełnienia przez obywatela polskiego przestępstwa za granicą, niezależnie od odpowiedzialności za granicą, stosuje się do niego ustawę karną polską - po powrocie do kraju będzie pociągnięty do odpowiedzialności przed sądem polskim – warunek podwójnej karalności. Warunek ten nie obowiązuje jednakże w następujących przypadkach: gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniąc służbę za granicą (np. konsul) popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji, oraz gdy sprawca popełnił przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej. Sprawca czynu popełnionego za granicą nie może być pociągnięty do odpowiedzialności w Polsce jeśli polska ustawa nie uznaje tego czynu za przestępstwo, choćby uznawała go za przestępstwo ustawa miejsca popełnienia czynu. Jeżeli obywatel polski został skazany za granicą, to sąd polski zaliczy mu na poczet orzeczonej kary okres rzeczywistego pozbawienia wolności za granicą oraz wykonywaną tam karę, uwzględniając różnice między tymi karami.
Interesujące jest także zagadnienie rozciągania się jurysdykcji polskiej na przestępstwa popełnione za granicą przez cudzoziemców. Ustawę karną polską stosuje się bowiem także do cudzoziemców (obywateli obcych państw lub bezpaństwowców), którzy popełnili przestępstwo za granicą, o ile czyn jest uznany za przestępstwo również w miejscu jego popełnienia. Tu rządzi zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej (in. zasada przedmiotowa zwykła, realna lub narodowości biernej). Chodzi tu o to, aby cudzoziemiec nie uniknął odpowiedzialności karnej, jeżeli znajduje się na terytorium Państwa Polskiego i nie postanowiono go wydać (lub nikt nie wystąpił z żądaniem takiego wydania). Kodeks karny (art. 110) ogranicza w tym wypadku zakres zainteresowania polskiej jurysdykcji dwoma dalszymi warunkami:
Czy cudzoziemca skierowany był przeciwko dobrom lub interesom RP, obywatela polskiego lub polskiej osoby prawnej;
Czyn ten jest zagrożony w prawie polskim karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a więc ma charakter poważny.
Zasada przedmiotowa może także występować w postaci obostrzonej (ochronnej) – czyny przestępne skierowane przeciwko szczególnie istotnym polskim interesom (politycznym, gospodarczym), wówczas zastosowanie polskiej ustawy karnej nie jest uzależnione od uznania czynu za przestępstwo również w miejscu jego popełnienia. Działanie tej zasady w formie obostrzonej odnosi się do przestępstw skierowanych przeciwko: bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP, polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym, istotnym polskim interesom gospodarczym, oraz dotyczy złożenia fałszywych zeznań wobec urzędnika polskiego.
W kwestii czasu popełnienia przestępstwa należy podkreślić, że jego określenie ma w prawie karnym znaczenie kluczowe. Chodzi przede wszystkim o to, czy czyn był zabroniony przez ustawę karną w czasie jego popełniania, a w wypadku zmiany ustawodawstwa jaką ustawę karną należy zastosować wobec sprawcy (tzw. prawo międzyczasowe). Ustalenie czasu popełniania przestępstwa ma też znaczenie dla stwierdzenia, czy sprawca czynu zabronionego osiągnął wiek odpowiedzialności karnej, który co do zasady wynosi 17 lat, z tym że w przypadku szczególnie ciężkich przestępstw, możliwa jest odpowiedzialność karna po ukończeniu 15 roku życia. W grę może również wchodzić kwestia poczytalności sprawcy, która jest również warunkiem odpowiedzialności. Zgodnie bowiem z przepisami k.k. nie popełnia przestępstwa, kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego, choćby przejściowego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swym postępowaniem ( z wyjątkiem, gdy stan ten jest wynikiem zawinionego upojenia alkoholowego lub odurzenia środkiem odurzającym).
Kodeks karny w art. 6 § określa, że przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Regulacja czasu popełnienia przestępstwa, pomimo swej jednoznaczności, nasuwa w praktyce wątpliwości interpretacyjne związane z nietypowymi formami czynu zabronionego. Dotyczy to szczególnie konstrukcji przestępstw wieloczynowych, w których na przestępstwo składa się sekwencja zabronionych zachowań lub ich odmian. Za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatnie ze składających się na przestępstwo zachowań należących do jego istoty. Podobną regułę trzeba zastosować przy ustaleniu czasu popełnienia tzw. przestępstwa ciągłego, polegającego na powtarzających się zamachach na to samo dobro, podjętych w wyniku realizacji tego samego zamiaru. Tu również za czas popełnienia przestępstwa ciągłego uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w jego skład.
Jeżeli chodzi o przestępstwa polegające na zaniechaniu, za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatni moment, w którym sprawca mógł jeszcze zrealizować ciążący na nim obowiązek. Tę samą regułę stosuje się w wypadku tzw. przestępstw trwałych, które polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez pewien czas stanu bezprawnego (np. bezprawne pozbawienie wolności).
ZMIANA USTAWY (PRAWO INTERTEMPORALNE)
Problematykę wynikającą ze zmiany ustawy karnej regulują zasady prawa intertemporalnego (międzyczasowego). Zgodnie z tymi zasadami, jeżeli w czasie popełnienia czynu zabronionego obowiązywała inna ustawa karna, niż w czasie orzekania w sprawie o ten czyn, należy zastosować ustawę obowiązującą w czasie orzekania (nową), gdyż realizuje ona lepiej aktualną politykę karną, jednak z bardzo istotnym zastrzeżeniem, że nie może to prowadzić do pogorszenia sytuacji sprawcy. Oznacza to, że jeżeli ustawa obowiązująca w czasie popełniania czynu jest względniejsza dla sprawcy, należy zastosować tę ustawę, natomiast gdy poprzednio obowiązująca ustawa była surowsza, należy zastosować ustawę obowiązującą w czasie orzekania. Nową ustawę stosujemy również wtedy, gdy nie wprowadziła ona żadnej zmiany w odpowiedzialności za rozpatrywany czyn.
W doktrynie i orzecznictwie wypracowano określone zasady oceny, która z konkurencyjnych ustaw – stara czy nowa – jest dla sprawcy korzystniejsza:
Nie jest istotne, która z ustaw „w ogóle” jest względniejsza, lecz ustalenie, która może być za taką uznana w konkretnej sytuacji sprawcy, przy uwzględnieniu cech sprawcy i istotnych okoliczności czynu;
Oceniając, która z ustaw jest względniejsza, nie można opierać się wyłącznie na kryterium rodzaju i wysokości sankcji, należy bowiem uwzględniać warunki wymiaru kary lub środka karnego, możliwości nadzwyczajnego złagodzenia kary lub warunkowego zawieszenia jej wykonania, a także obowiązki, jakie mogą być nałożone na sprawcę w ramach poddania go próbie;
...
gosicka