1. Na czym polega istota prawa karnego? Czym to prawo różni się od innych dziedzin prawa? Jakie są jego związki z normami etycznymi?
2. Wymień funkcje prawa karnego i zastanów się nad kwestią ich wzajemnego uwarunkowania.
3. Jak dzielimy prawo karne? Co to jest prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze? Jaki jest wzajemny stosunek tych gałęzi prawa karnego?
4. Co to jest źródło praw w znaczeniu formalnym? Co może stanowić źródło prawa karnego? Jaka jest rola zwyczaju i orzecznictwa sądowego?
5. Scharakteryzuj budowę kodeksu karnego.
6. Jaka jest struktura przepisów części szczegółowej przepisów?
7. Opisz poszczególne rodzaje dyspozycji przepisów prawa karnego.
8. Jakie znasz rodzaje sankcji?
Ad. 1.
Prawo karne jest częścią systemu prawa obowiązującego w każdym dobrze zorganizowanym państwie. Jeżeli poszczególne dziedziny prawa regulują tylko poszczególne stosunki społeczne to prawo karne reguluje te stosunki w całości. Pomiędzy tymi dziedzinami istnieją różne związki, nie ma dysharmonii. Kiedy wejdziemy do UE będą obowiązywać dwa inne systemy prawa. Prawo UE ma pierwszeństwo w stosowaniu, nawet przed prawem konstytucyjnym.
PRAWO KARNE- ogół norm prawnych określających odpowiedzialność za czyny zabronione pod ustawą pod groźbą kary oraz postępowania w sprawie tej odpowiedzialności.
Ad. 2.
1) F. Ochronna- państwa ustanawiają prawo karne żeby chronić podstawowe dobra np. obronność państwa, niepodległość, bezp. powszechne i w komunikacji, życie ludzkie, zdrowie, wolność, określony system pieniężny, prawa obywatelskie, środowisko naturalne, etc.
2) F. Gwarancyjna- wiąże się ona z operacją ścisłych środków i ten fakt wymaga ścisłego określenia czynów niedozwolonych i kar. Zgodnie z tą funkcją nikt nie może być pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyn który nie został ujęty w ustawie karnej kodeksu karnego („nullum crimen sine lege poenal”) i nie może być zastosowana inna kara niż przewidziana w normach sankcjonowanych („ nulla poena sine lege”). Dwie zasady gwarantujące człowiekowi że nie zostanie pociągnięty do odpowiedzialności za czyn, który nie zakazuje prawo karne i że nie może być zastosowana inna kara niż w przepisach.
3) F. Prewencyjno- wychowawcza- istnieją 3 płaszczyzny: prawa materialnego- normy prawa karnego określające czyny zakazane i kary stosowane zawierają informacje skierowane do społeczeństwa; informacje te mogą wpływać na zachowania legalistyczne postaw; prawa karnego procesowego- działalność polegająca na ustaleniu odpowiedzialności za czyny zabronione, wymierzaniu kary, gdzie zawarta jest informacja adresowana do sprawcy, ale nie tylko, że przymus przewidziany w pr. karnym jest rzeczywiście stosowany. Prawo karne nie tylko grozi ale również urealnia to co jest w przepisach; związana z wykonaniem orzeczenia kar i środków karnych- procedura ta oddziałuje tak na społeczeństwo, że dociera do świadomości fakt, że za czyny zabronione kara jest nie tylko wymierzana, ale również wykonana.
4) F. Kompensacyjna- uwzględnia się potrzebę uwzględnienia przez prawo karne interesów ofiar przestępstwa. W Kodeksie Karnym funkcję tę wyraża przede wszystkim zaliczenie do środków karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej przestępstwem art.46 par. 1 KK.
Ad. 3.
Prawo karne dzieli się na 3 podstawowe działy:
1)prawo karne materialne- ogół norm prawnych zawartych w przepisach określających czyny społecznie szkodliwe zwane przestępstwami, zasady odpowiedzialności za te czyny, kary, środki karne oraz środki zabezpieczające stosowane wedle sprawców tych czynów
2)prawo karne procesowe- zbiór norm prawnych regulujących proces karny; proces karny- ogół prawnie uregulowanych czynności których celem jest wykrycie sprawcy przestępstwa, posądzenie go za to przestępstwo i ewentualne wykonanie kar, środków karnych i zabezpieczających.
3)prawo karne wykonawcze- ogół norm prawnych które regulują wykonanie kar i innych środków penalnych przewidzianych w KK, Skarbowym i w Kodeksie Wykroczeń.
Ad. 4.
Źródło praw w znaczeniu formalnym-....................
Źródła prawa karnego materialnego:
- konstytucja
- ustawy
- ratyfikowane umowy międzynarodowe
Źródła prawa karnego procesowego i wykonawczego:
- jw. + rozporządzenia
W Polsce „zwyczaj” nie może być źródłem prawa. Gdy normy zwyczajowe pomagają zinterpretować czyn mogą być brane pod uwagę, np. przy art. 26 (o zniewadze). Ponadto zwyczaj ma duże znaczenie w sprawie wyłączenia odpowiedzialności karnej.
Orzecznictwo sądowe- nie jest źródłem prawa, ale w UE jest ono podstawowym źródłem prawa. Jednak pomaga i jego znaczenie jest istotne.
Ad. 5.
Kodeks Karny dzieli się na 3 części:
1. Część ogólna.
2. Część szczególna.
3. Część wojskowa.
1-różne zbiory przepisów; ustawodawca określa poszczególne instytucje prawa karnego; zawierają: normy sankcjonowane i sankcjonujące, formy popełnienia przestępstw, normy operacyjne, określają pewne kompetencje w postępowaniu pewnych organów, warunki stosowania określonych sankcji.
2-Zawarte są przepisy w których zakodowano normy sankcjonowane i sankcjonujące, katalog przestępstw i sankcji.
Ad. 6.
Struktura przepisów w części szczególnej:
a) Dyspozycje- określenie znamion czynu zabronionego
b) Sankcje- konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej, zawierają kary.
Ad. 7.
1)dyspozycje nazwowe- ustawodawca poprzestaje na nazwie czynu zabronionego np. art. 279 KK „kradzież z włamaniem”. Występują rzadko ponieważ są trudne w interpretacji przepisów. Potrzebna jest interpretacja Sądu Najwyższego.
2)Dyspozycje opisowe- ustawodawca opisuje znamiona czynu zabronionego np. art. 278 KK „przestępstwo- kradzieży”. Mają one różny charakter: prosty- tylko jeden zespół znamion lub złożony- występują wówczas gdy na zabronione zachowanie składają się co najmniej 2 zespoły znamion np. art. 145 p.1 KK
3)Dyspozycja alternatywna- art. 271 KK. Jest to odmiana dyspozycji złożonej.
Ze względu na kompletność opisu znamion czynu zabronionego dzielimy dyspozycje na:
1) dyspozycja zupełna- w sposób samoistny ujmuje zespół znamion czynu zabronionego np. art. 286 KK
2) dyspozycja niezupełna- zależna lub blankietowa:
- zależna- występuje wówczas gdy ustalenie istoty czynu zabronionego zachowanie się jest uzależnione od zastosowania innych przepisów KK, które ją uzupełniają np. art. 155 gdzie ustawodawca przesyła do przepisów 156 i 157.
- Blankietowa- odsyła do przepisu innej ustawy spoza KK np. 152 p.1 odsyła do art. 4 ustawy o zabezpieczeniu płodu i ...
Ad. 8.
1) sankcja prosta- są przepisy które przewidują tylko karę pozbawienia wolności; art.280 – rozbój- od 3 lat- kara względnie oznaczona ale ustawodawca podał dolny próg kary. Istnieje jeszcze górny próg w części ogólnej. Są też przepisy gdzie ustawodawca podaje tylko górny próg kary np. przywłaszczenie- do 3 lat- sąd może się poruszać w progu od 1 miesiąca do 3 lat; art.286- oszustwo- od 6 miesięcy do 8 lat.
2) Sankcja złożona- oznaczona karami alternatywnymi; art.148- zabójstwo- p.1 od 8 lat, 25 lat lub dożywotnia kara- sankcja względnie oznaczona. Sąd może rozpatrywać pomiędzy- od 8 lat, 25 lat lub dożywociem, tzw. alternatywa rozłączna. Nie może łączyć kary grzywny z karą pozbawienia wolności. Wyjątek- sankcja kumulatywna- gdy ktoś dopuścił się zbrodni w celu osiągnięcia korzyści lub takową osiągnął.
Zagadnienia II.
1.Wyjaśnij pojęcie i znaczenie zasady „lex criminalis retro non agit”.
2.Przedstaw stanowisko KK w kwestii czasu popełniania czynu zabronionego.
3.Przedstaw sytuację sprawcy, który jest sądzony w czasie obowiązywania innej ustawy niż ustawa czasu popełniania przestępstwa, w zależności od charakteru tej zmiany.
4.Jaki wpływ na los skazanego ma zmiana ustawy po prawomocnym osądzeniu?
5.Przedstaw definicję miejsca popełnienia przestępstwa.
6.Przedstaw istotę zasady terytorialności.
7.Przedstaw sytuację prawną cudzoziemca, który popełnił przestępstwo za granicą.
8.Przedstaw sytuację prawną obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą.
Zasada „ lex criminalis retro non agit” oznacza ustawa karna nie działa wstecz. Jest to ustawa konstytucyjno. Tę zasadę wyraża art. 1 KK. Ustawy karnej nie można stosować w odniesieniu do zachowań wstecznych. Występuje kiedy mamy do czynienia z penalizacją. Ustawa ta może być wykorzystana wówczas gdy zachowania będą miały miejsce gdy ustawa weszła w życie. Ale wejście w życie które nastąpiło z chwilą jej ogłoszenia, tzn. nie może obowiązywać przed jej ogłoszeniem. Najpierw ogłoszenie ustawy a potem wejście w życie. Vacacio legis- okres przejściowy między ogłoszeniem a wejściem w życie w ustawy. Ustawa kończy swoje życie gdy wchodzi na jej miejsce nowa ustawa. Wyraźna klauzula ujęta w ustawie o zakończeniu jej życia. Ustawa późniejsza może również uchylić ustawę wcześniejszą.
Czas popełnienia przestępstwa ma istotne znaczenie. Chodzi o to czy czyn był zabroniony w czasie jego popełnienia. A w wypadku zmiany ustawy jaką trzeba zastosować względem sprawcy. Art. 6 p.1- czyn zabroniony jest popełniany w czasie w którym sprawca działał lub zaniechał działania do którego był obowiązany. Czas działania sprawcy jest ważniejszy niekiedy niż czas działania skutku. Przedawnienie liczy się od czasu działania skutku a nie działania- następstwa materialne.
Czas czynu- rozciągłość czasowa, tzn. czas działania sprawcy może być niekiedy bardzo długi np. fałszowanie pieniędzy. Należy wtedy przyjąć dyrektywę prakseologiczną czyli ostatnia chwila czynu.
Czyny zabronione popełniane przez zaniechanie- naruszenie obowiązku- to czas kiedy sprawca zgodnie z obowiązkiem powinien działać w określonym kierunku i w określony sposób.
Art. 240 p.1 i art. 162 p.1 – przestępstwa zaniechania. O czasie decyduje czas działania lub zaniechania.
Na czym polega zmiana ustawy?
- na wprowadzeniu karalności czynu dotychczas niezabronionego pod groźbą kary- penalizacja
- na rezygnacji z karalności czynu dotychczas zabronionego pod groźbą kary- depenalizacja
- na zmianie konsekwencji karno prawnych popełnionego czynu- modyfikacja penalizacji- gdy jest łagodniejsza
- nowa ustawa może nie zmieniać ani oceny czynu ani karnoprawnej konsekwencji czynu- stabilizacja penalizacji
Zgodnie z art. 4 p.1 zasadą jest stosowanie do czynu popełnionego pod żądanie ustawy dawnej, ustawy nowej w chwili orzekania. Jeżeli wiemy że stosuje się ustawę nową w procesie penalizacji. W przypadku stabilizacji penalizacji występuje też nowa ustawa. W razie modyfikacji penalizacji nowa ustawa będzie dotyczyła sprawcy wtedy gdy będzie łagodniejsza. Ustawa łagodniejsza działa wstecz.
KK ma zasadę że jeśli wg nowej ustawy czyn (depenalizacja) objęty wyrokiem nie jest przedmiotem kary już to ta nowa ustawa ma zastosowanie mimo że wydano wyrok. Jeżeli jest modyfikacja penalizacji, gdy zmiana ustawy doprowadza do zaostrzenia kary to nie wpływa to na los skazanego. Gdy nowa ustawa złagodzi odpowiedzialność karną za czyn osądzony to wtedy gdy orzeczona kara jest wyższa niż kara przewidywana w ustawie nowej – należy ją obniżyć.
Miejsce popełnienia przestępstwa- pozwala stwierdzić czy czyn został popełniony w Polsce czy za granicą. Wyznacza właściwości organów sprawiedliwości.
Art. 6 p.2- miejsce czynu uważa się bowiem zarówno miejsce w którym sprawca działał, jak i miejsce w którym zaniechał działania, a także miejsce w którym skutek wedle zamiaru sprawcy miał nastąpić.
Zasada terytorialności znajduje swój normatywny wymiar w art.5. Podległość polskiej ustawie prawnej dochodzi w stosunku do wszystkich czynów zabronionych popełnionych na terytorium Polski. Każdy ponosi odpowiedzialność wedle polskiego prawa niezależnie od rodzaju przestępstwa. Jest to zasada prawa międzynarodowego gdyż dotyczy ona też cudzoziemców przebywających na terenie Polski. Każdy podlega jurysdykcji prawa obowiązującego w Polsce. Określenie „terytorium” znajdujemy w ustawie „ O ochronie granicy państwowej”:
- za terytorium RP należy rozumieć obszar objęty granicami, wody wew. i pas morskich (wód teryt. oraz przestrzeni nad tym obszarem i wnętrze ziemi pod nim)
- górną granicą przestrzeni pow.- określa początek przestrzeni kosmicznej (najniższe orbity satelit ....).
Kiedy zostało popełnione przestępstwo na statku polskim w innym kraju wówczas jest egzekwowane prawo tego kraju- rozciąga się zasad terytorialności.
Zasada ochronna zwykła i obostrzona- dotyczy cudzoziemców którzy za granicą popełnili przestępstwo i pojawili się w Polsce. Podlegają naszemu prawu.
Zwykła 1: wg art. 190 p.1 KK do cudzoziemca który popełnił przestępstwo przeciwko interesom bezp. i obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej. Tu wymaga się warunku podwójnej karalności.
Zwykła 2: dotycząca sytuacji kiedy cudzoziemiec popełnił za granicą inny czyn przestępstwa np. kradzież. Wymaga się aby to przestępstwo było objęte powyżej 2 lat i jeżeli tego cudzoziemca nie postanowiona wydać to należy go ukarać. Wymaga się podwójnej karalności.
Obostrzona: przestępstwa skierowane przeciwko:
-bezp. wew. lub zewn. Państwa polskiego
-polskim urzędom lub funkcjonariuszom publ.
-istotnym interesom polskim gosp.
-dot. złożenia fałszywych zeznań wobec urzędu polskiego
Nie wymaga się tu podwójnej karalności.
Zasada narodowości podmiotowej personalnej- dotyczy obywateli polskich którzy popełnili zbrodnię, czyn niedozwolony za granicą, związany jest prawem polskim, np. wypadek samochodowy w Niemczech. Warunkiem odpowiedzialności obywatela polskiego za granicą że w miejscu gdzie popełnił przestępstwo i w innym kraju jest to też przestępstwo. (Warunek podwójnej karalności.)
Zagadnienia III.
1.Przedstaw ujęcie istoty przestępstwa na gruncie polskiego prawa karnego; wskaż różnicę w stosunku do innych czynów zabronionych.
2.Przedstaw charakt. cechy czynu w postaci działania i zaniechania.
3.Przedstaw odrębności zaniechania jako czynu.
4.Kiedy zachodzi brak czynu?
5.Co rozumiesz przez społeczną szkodliwość czynu?
6.Od jakich okoliczności zależy stopień społecznej szkodliwości czynu?
7.Co to jest bezprawność czynu? Jakie znasz rodzaje bezprawności?
8.Co to są ustawowe znamiona czynu?
9.Wyjaśnij pojęcie zbrodni, występku i wykroczenia.
10.przedstaw istotę teorii psychologicznej winy.
11.Przedstaw istotę normatywnego ujęcia winy; od jakich elementów wina zależy.
1) Przestępstwo jest zachowaniem się człowieka które spełnia warunki pozwalające określić je jako czyn
2) Ten czyn narusz normę sankcjonowaną; jest zatem czynem bezprawnym
3) Naruszenie normy sankcjonowanej jest zagrożone przez ustawę sankcją karną; jest więc czynem karalnym
4) Ten czyn karalny jest w indywidualnej ocenie jest społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy; jest więc czynem karygodnym
5) Sprawcy tego czynu karalnego i karygodnego można przypisać winę, jest to więc czyn zawiniony.
Wszystkie te elementy muszą wystąpić łącznie aby można było mówić o przestępstwie. Wszystkie muszą być ustalone, udowodnione.
Działanie- jest formą czynu; jest to zewn. zachowanie się człowieka w postaci pewnego kompleksu ruchów fizycznych.
Zaniechanie- powstrzymanie się przez podmiot od obiektywnie możliwego w danym czasie i miejscu działania, które powinien był podjąć.
Brak czynu zachodzi wówczas gdy...
Typy zachowań opisane przez ustawę jako przestępstwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi, tzn. że konkretne czyny odpowiadające tym opisom ustawowym powodują naruszenie lub zagrożenie określonego dobra prawnego.
Wg art. 115 występują następujące okoliczności:
1) rodzaj i charakter naruszonego dobra
2) rozmiary i okoliczności popełnienia czynu
3) sposób i okoliczności popełnienia czynu
4) waga naruszonych przez sprawcę obowiązków
5) postać zamiaru
6) motywacja sprawcy
7) rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.
Czyn bezprawny jest czynem sprzecznym z norma sankcjonowaną, która zakazuje określone zachowania.
Rodzaje bezprawności .....
Ustawowe znamiona czynu są elementami których występowanie w czynie sprawcy musi być stwierdzone, by można było przypisać mu popełnienie określonego typu przestępstwa. Mogą one dotyczyć : podmiotu, strony przedmiotowej, strony podmiotowej lub przedmiotu.
Dzielimy je na:
1-znamiona opisowe- to te których stwierdzenie nie wymaga stosowania ocen, a ich zakres znaczeniowy jest stosunkowo wyraźny( np. „pieniądz” art.310)
2-znamiona ocenne- wymagają posługiwania się ocenami
( np. „istotne zeszpecenie” art. 156).
Ad. 9.
Zbrodnia- jest to czyn zabroniony, zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 lub karą surowszą.
Występek- jest to czyn zabroniony, zagrożony grzywną powyżej 30 stawek dziennych, albo karą pozbawienia wolności przekraczającą 1 miesiąc.
Wykroczenie- nie jest przestępstwem. Jest to czyn którego ładunek społecznej szkodliwości jest znacznie mniejszy.
Ad. 10.
Wg psychologicznej koncepcji wina wyczerpuje się w stosunku psychicznym czynu (skutku) zabronionego. Jest wina umyślna (polega na zamiarze) lub nieumyślna ( polega na lekkomyślności lub niedbalstwie).
Ad. 11.
Wina polega na personalnej zarzucalności popełnionego czynu, naruszającego zawartą w przepisie prawa karnego normę sankcjonowaną w warunkach możliwości zachowania się zgodnego z tą normą.
Wina zależy od następujących elementów:
a)zdolność podmiotu do przypisania winy jest uwarunkowana w polskim prawie karnym dojrzałością podmiotu (art. 10) i poczytalnością przynajmniej ograniczoną (art. 31). Podmiotem zdolnym jest osoba dojrzała i poczytalna.
b)Rozpoznawalność bez...
gosicka