TECHNIKI PLASTYCZNE DLA DZIECI.doc

Kolograf jest techniką graficzną, do której wykonania potrzebna jest płyta przygotowana z tektury, kawałków kartonu i materiałów o wyraźnej fakturze (koronki, tektura falista, firanki). Wycinamy różne elementy kompozycji i naklejamy je klejem wikolem na kartonik. Staramy się, aby wszystkie elementy miały jednakową wysokość. Przygotowaną matrycę malujemy cienką warstwą lakieru bezbarwnego. Po wysuszeniu płyty nanosimy na jej powierzchnię za pomocą pędzla, wałka malarskiego z gąbki, tamponu lub specjalnego wałka gumowego farbę drukarską. Na pokrytą farbą płytę nakładamy kartkę papieru, dociskamy ją dłonią, masujemy we wszystkich kierunkach lub używamy czystego wałka. Gotowe odbitki suszymy (jeżeli jest to farba drukarska, musimy poczekać kilka dni, bowiem jest ona bardzo brudząca – pracując z młodszymi dziećmi, ten ostatni etap pracy powinien więc wykonać nauczyciel). W warunkach szkolnych z powodzeniem można wykonać odbitki dość gęstą farbą plakatową.

Ta technika polega na odbijaniu przygotowanych kompozycji z kartonu, sznurków, tektury falistej i innych materiałów o ciekawej fakturze z wykorzystaniem kalki maszynowej. Na przygotowaną kompozycję (np. ułożone na gazecie zasuszone liście) nakładamy arkusz kalki maszynowej (stroną z farbą ku dołowi), arkusz gazety (aby zbytnio nie zabrudzić żelazka) i prasujemy średnio gorącym żelazkiem. Następnie ściągamy kalkę z gazetą, nakładamy na zafarbowane kalką liście czystą kartkę papieru i ponownie prasujemy żelazkiem. Na kartce odbiją nam się liście i tło z kalki. Jeżeli nie chcemy tła, zafarbowane liście przekładamy na czysty papier (stroną z farbą ku górze), nakrywamy drugą kartką i prasujemy. Im więcej kalki wprasujemy wcześniej w liście, tym ciemniejsza będzie odbitka.

Istnieje wiele sposobów druku z kalką – możemy także na przygotowanej kompozycji położyć kalkę stroną kalkującą ku górze, nakryć ją papierem rysunkowym, przykryć gazetą (dla zabezpieczenia żelazka) i przeprasować. Można także położyć kalkę na kompozycji, tak jak w przypadku pierwszego sposobu, przeprasować ją i ściągnąć, a następnie przełożyć kalkę z odbitym na niej wzorem na kartkę papieru i przeprasować (przy tym sposobie zmniejszamy temperaturę żelazka) – wzór z kalki przeniesiony zostaje na papier.

Temperaturę żelazka ustalamy metodą prób i błędów – raczej bliżej minimum. Niektóre odbitki można częściowo podmalować farbą akrylową lub plakatówką.

Uwaga: Najlepsze naszym zdaniem kalkografy wychodzą ze zwykłej kalki krajowej. Powinno się prasować na miękkim podłożu – najlepiej na zabezpieczonej przed zabrudzeniem desce do prasowania lub kocu.

Stemple możemy wykonać z różnych dostępnych materiałów – z ziemniaka, marchewki, kapusty, klocków drewnianych, zmiętego papieru, gąbki, gumki do mazania, kartonu, linoleum, plasteliny, sznurka itp. Zwinięty w dowolny sposób sznurek przyklejamy do drewnianego klocka, a wzór z wałeczków plasteliny do klocka lub małych przykrywek do słoiczków, nakrętek itp.

Stemplowanie gąbką: gromadzimy gąbki o różnej wielkości i strukturze. Gąbkę można przycinać do różnych kształtów i wielkości. Nanosimy pędzlem na gąbkę rozcieńczoną farbę plakatową i odciskamy ją na papierze. W zależności od siły nacisku otrzymujemy wyraźniejszy bądź słabszy wzór. Dodatkowe efekty uzyskamy, pocierając papier gąbką w różnych kierunkach (szybkie muśnięcia). Możemy stemplować wieloma kolorami.

Wycinamy z brystolu szablon (np. zwierzęcia) w ten sposób, aby pozostawić w całości dziurę po wyciętej postaci. Przygotowujemy tampon ze zwiniętej gazy i tusz kreślarski na spodeczku (można go lekko rozcieńczyć wodą).
Na kartce papieru układamy karton po wyciętym szablonie (z dziurą), lekko zamaczamy tampon w tuszu i odbijamy go w wolnym miejscu. W zależności od siły nacisku i ilości nabranego tuszu otrzymamy słabszy bądź mocniejszy wzór z gazy. Tamponem uderzamy z góry pionowo lub pocieramy papier w różnych kierunkach (wtedy jednak tracimy fakturę gazy). Po ściągnięciu szablonu otrzymamy odbitkę zwierzęcia. Tym samym sposobem możemy dodrukować kolejne elementy kompozycji. Wycięte szablony można podzielić na części i kolejno drukować odkryte fragmenty.

Ważne jest, aby przed przystąpieniem do stemplowania wykonać kilka prób na skrawku papieru. Na początek należy wybrać proste wzory. Pracę można wzbogacić, stosując technikę nakrapiania. Miejsca odkryte nakrapiamy farbą, strząsając ją z pędzla lub ze szczoteczki do zębów.

Tekturę pokrywamy farbą plakatową średniej gęstości i pozostawiamy na chwilę do lekkiego przeschnięcia (tektura powinna być wilgotna, ale nie mokra). Na tak przygotowaną płytkę nakładamy kartkę papieru i patyczkiem, ołówkiem lub długopisem wykonujemy na niej rysunek. Im mocniej naciskamy, tym ciemniejsza będzie linia naszego rysunku na odwrocie kartki. Wypełnienie konturów rysunku wykonujemy poprzez dociskanie papieru w wybranych miejscach palcami lub patyczkiem. Dobrze jest wcześniej przygotować szkic rysunku i po nałożeniu go na karton z farbą rysować po gotowych liniach (musimy wtedy pracować dość szybko). Następnie odbitkę ściągamy z kartonu i odkładamy do suszenia. Odbitka da nam lustrzane odbicie naszego rysunku.

Monotypię graficzną wykonuje się najczęściej na płytach szklanych, które pokrywa się farbą drukarską i w wyżej opisany sposób wykonuje się odbitki. Dokładny opis tego można znaleźć w książce Małgorzaty Daszyńskiej Techniki graficzne powielane i odbijane.

W warunkach szkolnych monotypia na kartonie daje zadowalające efekty, przy tym nie jest techniką zbyt brudzącą.

Wydrapywankę możemy wykonać na dwa sposoby. W pierwszym przypadku zamalowujemy kartkę z bloku technicznego kredkami świecowymi w różnych kolorach (malujemy pasy lub kolorowe plamy), pokrywamy cały rysunek ciemnym kolorem pasteli olejowej i używając zaostrzonego patyczka lub dłutka, wydrapujemy wzór. Ważne jest, aby warstwa kredek świecowych pokrywała dokładnie całą kartkę.

Drugi sposób to zamalowanie kartki kredkami świecowymi i pokrycie jej farbą plakatową z domieszką kilku kropli płynu do naczyń. Zamiast farby można rozcieńczyć tusz kreślarski (dobrze jest zamalować kartkę dwukrotnie). Wzór wydrapujemy dopiero wtedy, gdy tusz lub farba wyschnie całkowicie.

Jasny, gruby karton zamalowujemy kilkoma warstwami ciemnego tuszu kreślarskiego. Następnie używając cyrkla lub innego ostrego narzędzia, wydrapujemy na kartonie wzór, usuwając tusz, aż do momentu pojawienia się podkładu. Dzieciom młodszym można wcześniej przygotować szkic na tuszu jasną kredką ołówkową.

Na kartkę z bloku technicznego nakładamy kawałki plasteliny (najlepiej w jednym kolorze, raczej ciemnym) i rozprowadzamy je palcami w różnych kierunkach – aż do uzyskania jednolitej powierzchni. Po zapełnieniu całej kartki wydrapujemy w plastelinie za pomocą zapałek, gwoździ lub przyciętych patyczków dowolne wzory. Całość można utrwalić lakierem bezbarwnym.

PROPOZYCJA: PISANKA WIELKANOCNA

Wycinamy z brystolu kształt jajka, zapełniamy go plasteliną i w opisany wyżej sposób wydrapujemy wzorki. Pisankę naklejamy na kolorowy karton lub papier.

Przygotowujemy farbę klejową w jeden z podanych niżej sposobów:

1.    mieszamy farbę z wodą, klejem biurowym i odrobiną płynu do naczyń lub gliceryny;

2.    gotujemy klajster z mąki i wody (ok. 1/2 kg mąki pszennej zalewamy małymi porcjami zimnej wody i dokładnie mieszamy, następnie roztwór przecieramy przez gęste sito kuchenne i wlewamy do gotującej się wody, ciągle mieszając, lub odwrotnie – do roztworu wlewamy gorącą wodę i mieszamy aż do uzyskania szklistej masy), dodajemy farbę (najlepiej do malowania ścian, w proszku) lub tusz kreślarski;

3.    rozpuszczamy w wodzie dekstrynę i dodajemy farbę w proszku (dekstrynę można kupić w sklepach z farbami do malowania ścian);

4.    wersja dla tych, którzy nie mają czasu: mieszamy mąkę z wodą i farbą (stosować raczej do wydrapywanki).
Farba klejowa powinna mieć gęstość śmietany. Jeżeli farba zbyt gęstnieje, możemy ją rozcieńczyć wodą.

Obszerniejszy opis sposobu przyrządzania i przechowywania klejówek można znaleźć w książce Janiny Lewickiej 100 technik plastycznych.

WYKONANIE:

Na kartkę z bloku technicznego nanosimy płaskim pędzlem średniej grubości warstwę farby klejowej. Następnie rączką od pędzla lub patyczkiem wydrapujemy w farbie dowolny rysunek. Zbierającą się na narzędziu farbę wycieramy dość często w kawałek gazety. Przed przystąpieniem do pracy dobrze jest przymocować kartkę do podłoża taśmą klejącą i ściągnąć ją dopiero po całkowitym wysuszeniu.

Klejówkę nanosimy pędzlem na gładką tekturę, wydrapujemy wyraźny rysunek o w miarę szerokich liniach i niezbyt skomplikowanych kształtach. Nakładamy ostrożnie kartkę papieru, tak aby nie rozmazać wzorów, i lekko dociskamy ją ręką. Odbitkę ściągamy i suszymy. Papier po wyschnięciu często marszczy się i zwija, dlatego najlepiej jest wykonać obrazki wielkości pocztówki, zaś w miarę potrzeby po wysuszeniu przeprasować je na odwrocie żelazkiem.

Na kawałku gładkiego kartonu (kredowego) malujemy, nanosząc pędzlem grubą warstwę wikolu, prosty obrazek i pozostawiamy go do całkowitego wyschnięcia. Następnie rozrzedzoną farbą plakatową zamalowujemy karton z rysunkiem, przykrywamy go kartką papieru i masując dłońmi, odbijamy.

Można również całość pomalować farbą, a na linie z wikolem nałożyć dodatkowo pędzlem lub wacikiem nieco mocniejszej farby. Po wykonaniu odbitki uzyskamy mocny rysunek na lekkim tle. Z tak przygotowanej płyty wikolowej możemy drukować wielokrotnie, a po jej ostrożnym przemyciu zmieniać kolory odbitek.

Prace wykonane w tej technice są najczęściej dziełem przypadku. Na kartkę z bloku rysunkowego lub technicznego wylewamy niewielką ilość tuszu lub atramentu. Składamy kartkę na pół lub nakrywamy ją drugą i delikatnie gładzimy palcami (zabezpieczmy miejsce pracy starymi gazetami, gdyż tusz „lubi” wyciekać spomiędzy kartek), po czym kartki rozkładamy. Plama z tuszu powinna się rozprzestrzeniać, tworząc dwa symetryczne wzory. Po wyschnięciu można wzbogacić pracę, domalowując lub doklejając dowolne elementy.

W ten sam sposób można wykonać barwne, fantazyjne plamy, wykorzystując zamiast tuszu farby klejowe, olejne lub rozcieńczone plakatówki.

Frotaż to technika polegająca na odbijaniu przedmiotów o wyraźnej fakturze na powierzchni papieru. Wykorzystujemy przedmioty naturalne (deski, kamienie, liście, pióra) oraz przedmioty codziennego użytku (monety, sitka, kryształy, tarełka do jarzyn, haftowane tkaniny, puzzle, gruboziarnisty papier ścierny itp.). Można przygotować specjalne płyty kartonowe z naklejonymi paskami, plecionkami, kołami lub postaciami. Wybrane przedmioty nakrywamy kartką papieru i pocieramy ją grafitem lub kredką woskową. Wcześniej można przygotować szkic rysunku i uzupełnić go dowolnymi fakturami na zasadzie kolorowanki, podkładając pod kartkę różne przedmioty. W sklepach dla plastyków można zakupić grafity, którymi łatwiej pocierać papier niż zwykłym ołówkiem.

Miskę z tworzywa sztucznego, kuwetę fotograficzną albo dużą brytfannę wykładamy w środku workiem na śmieci lub folią aluminiową i napełniamy wodą (część farby, która opadnie na dno, zmywa się niezbyt przyjemnie, dlatego lepiej zabezpieczyć się przed pobrudzeniem). Następnie terpentyną rozcieńczamy w miseczkach kilka kolorów artystycznej farby olejnej. Bezpośrednio z miseczki lub przy pomocy pędzla spuszczamy na powierzchnię wody krople farby. Na wodzie powstaną kolorowe plamy, które możemy lekko zamieszać końcówką pędzla. Jeżeli farba w całości opada na dno, należy ją jeszcze rozcieńczyć. Kolejny etap to delikatne położenie papieru na wodzie i ściągnięcie odbitki do wysuszenia. Farba z wody przyczepi się do kartki, dzięki czemu uzyskamy piękne, „rozpływające” się wzory. Papier można wykorzystać do różnego rodzaju prac – polecamy wycinankę „pisanki”.

Do kilku pojemniczków po jogurcie nalewamy tusz w różnych kolorach. Składamy papierowe serwetki lub gładką bibułę (najlepiej kilka warstw naraz, ponieważ łatwiej je później rozłożyć) w dowolny sposób – kwadrat, trójkąt, harmonijkę, można także złożoną w kwadrat serwetkę zgiąć jeszcze na pół, tak aby powstał trójkąt. Na dole trójkąta od strony otwartej wycinamy falbankę. Złożoną w wybrany sposób serwetkę moczymy w tuszach (każdy róg i bok w innym kolorze). Serwetki pozostawiamy do wyschnięcia, po czym je rozkładamy (można rozkładać je na mokro, ale jest to zdecydowanie trudniejsze).

Kartkę papieru malujemy w całości farbą klejową, nakładamy na nią drugą i dociskamy dłońmi. Po rozdzieleniu kartek otrzymamy na nich przypadkowe, ciekawe wzory. Jeżeli zamiast dłoni użyjemy grzebienia lub linijki, otrzymamy papier w paseczki. Papier barwimy jednolicie lub kilkoma kolorami (ten sposób barwienia nosi nazwę dekalkomanii).

Inna wersja to pomalowanie kartki klejówką, wydrapanie na niej wzorów za pomocą grzebienia o szerokich zębach (można go wyciąć z tektury) i pozostawienie do wyschnięcia.

Do pojemniczka po jogurcie lub innego naczynia wlewamy tusz kreślarski. Zwijamy duży kawałek gazy opatrunkowej i zanurzamy go w tuszu, zabezpieczając dłonie jednorazowymi rękawiczkami lub pomagając sobie szczypcami bądź klamrami do bielizny. Wyciągamy gazę z tuszu, lekko odsączamy (niech ocieknie nad pojemnikiem), rozwijamy w powietrzu, przenosimy na kartkę papieru, nakrywamy drugą i z wyczuciem dociskamy dłońmi. Następnie oddzielamy kartki od gazy i pozostawiamy do wyschnięcia. Otrzymujemy dwa papiery z wzorem drobniutkiej siateczki.