Proces karny – prof. dr hab. P. Hofmański
Aktualny stan prawny - bardzo ważne. System egzaminowania: 3 części – eliminacja: test otwarty (50 % + 1 pkt, bez kodeksu), część opisowa (50 % + 1pkt, bez kodeksu), część kazusowa (50 % + 1pkt). Jeżeli zaliczymy ćw. na 5 to wyższa ocena z egzaminu.
Proces karny - prawo dotyczące czynów zabronionych (pr. karne + pr. procesowe + pr. wykonawcze ) sensu largo
Prawo procesowe - regulacje postępowania od stwierdzenia faktu popełnienia przestępstwa
Proces karny- zespół norm
Proces karny w sensie:
Abstrakcyjnym - polski proces karny (działalność, model)
Konkretnym - proces Jaruzelskiego (konkretna osoba, miejsce, czas)
Proces karny = postępowanie karne
Proces karny nie jest do końca formalny.
Proces karny (Miecz Damoklesa) - służy realizacji prawa karnego materialnego. Nie jest to tylko zespół norm o charakterze formalnym, ale także o charakterze gwarancyjnym.
Sprawiedliwość proceduralna - sprawiedliwość materialna w procesie karnym.
Funkcje prawa karnego procesowego:
· Prakseologiczna - dążenie to tego, aby postępowanie karne było jak najbardziej efektywne.
· Gwarancyjna- efektywne mechanizmy kontroli.
· Regulacyjna (porządkująca)- ustalenie składu sądu, termin na złożenie apelacji.
· Materialno - prawna (Prof. Hofmański nie wyróżnia jej jako czwartej funkcji)
Przedmiot procesu karnego (GŁUPIE wg. Prof. Hofmańskiego) - roszczenie karno - prawne wg. nauki niemieckiej, prawo po stronie państwa, które realizując swoje roszczenie karze za przestępstwo, a obywatel ma obowiązek poddać się odpowiedzialności karnej.
Głównym przedmiotem procesu karnego jest kwestia odpowiedzialności karnej (kto poniesie odpowiedzialność, jaka jest ta odpowiedzialność).
Kwestie służbowe - czy dopuścić dowód czy nie, przesłuchać biegłego czy nie.
Przedmiotem procesu karnego jest czyn zabroniony przez polskie prawo karne.
Dynamika procesu:
1) …………………
2) zbierane dowodów
3) akt oskarżenia
Źródła procesu karnego:
1) Konstytucja - normy gwarancyjne.
2) Traktaty międzynarodowe - Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Obywatela z 1950 r.
3) KPK.
4) Rozporządzenia na podstawie KPK.
Postępowanie karne:
- w przedmiocie odpowiedzialności karnej (nurt zasadniczy)
- w przedmiocie odpowiedzialności cywilnej:
* akcja cywilna w procesie karnym
* postępowanie adhezyjne ( w przedmiocie powództwa cywilnego)
- inne:
* postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie
Może być tak, że konkretne zachowanie człowieka rodzi odpowiedzialność karną, a zarazem cywilną. Może też jednak być tak, że dane zachowanie rodzi odpowiedzialność karną, ale nie rodzi cywilnej i vice versa, czyli może rodzić odpowiedzialność cywilną, a nie rodzić karnej. W procesie karnym chodzi przede wszystkim o odpowiedzialność karną, choć nie wyklucza się odpowiedzialności cywilnej.
Art. 62 KPK: Pokrzywdzony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej wytoczyć przeciw oskarżonemu powództwo cywilne w celu dochodzenia w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnienia przestępstwa.
W prawie cywilnym mamy poszkodowanego, a w karnym pokrzywdzonego.
- wewnątrzkrajowe
- transgraniczne (dział XIII KPK)
- zwyczajne (niewojskowe)
- wojskowe
Postępowanie karne (w szerokim pojęciu):
- zwyczajne
- odrębne (od 2002 r. postępowanie w sprawie podmiotów zbiorowych)
Przedmiotem postępowania przy określaniu odpowiedzialności karnej w szerokim znaczeniu może być zarówno odpowiedzialność za przestępstwo (mówimy tu o postępowaniu karnym w węższym znaczeniu), jak też można dostrzec postępowanie karne w sprawie odpowiedzialności za czyny będące przestępstwami skarbowymi lub wykroczeniami skarbowymi.
Postępowanie odrębne:
- o przestępstwa skarbowe
Niektórzy do postępowań karnych zaliczają również postępowanie w sprawach nieletnich, ale on nie.
- szczególne (różnią się w sposób istotny i z góry przewidziany przez ustawodawcę). Postępowanie szczególne nazywane jest kodeksowym. Obecnie wyróżnia się cztery tryby postępowań szczególnych:
Rozdz. 51 KPK – postępowanie uproszczone (mniej sformalizowane)
Rozdz. 52 KPK – postępowanie w sprawach z oskarżenia prywatnego
Rozdz. 53 KPK – postępowanie nakazowe
Rozdz. 54 a KPK – postępowanie przyspieszone (istnieje od marca 2007)
KPK z 1969 r. znał również postępowanie wobec nieobecnych (czyli możliwość skazania kogoś, kto przebywał zagranicą) oraz postępowanie sądowe w sprawach o wykroczenia.
Przestępstwa dzielimy na:
- publicznoskargowe (ścigane z oskarżenia publicznego). Wyróżnia się bezwzględnie publicznoskargowe i wnioskowe.
- prywatnoskargowe
Tzw. nienazwane tryby szczególne:
- w przedmiocie skazania bez rozprawy, art.335, 343 KPK
- w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania na posiedzeniu (art. 336 KPK)
- w przedmiocie skazania bez postępowania dowodowego (art. 387 KPK). Następuje dobrowolne poddanie się karze.
Niektórzy zaliczają tu także postępowanie w przedmiocie zastosowania środka zabezpieczającego przez sądy.
Postępowanie karne (podział rzeczowy, na stadia):
- przygotowawcze
- jurysdykcyjne (przed sądem)
- wykonawcze (regulowane przez Kodeks Karny Wykonawczy)
Postępowanie przygotowawcze przed 2003 r.:
- śledztwo
- dochodzenie:
* zwykłe
* uproszczone
Postępowanie przygotowawcze po 2003 r. i obecnie:
- śledztwo i dochodzenie > śledztwo
- dochodzenie uproszczone > dochodzenie
Postępowanie przybiera bądź formę śledztwa, bądź dochodzenia. Śledztwa stanowią około 1/6 postępowań.
Fazy śledztwa:
- postanowienie o wszczęciu – faza In rem (w sprawie)
- postanowienie o przedstawieniu zarzutów – faza In personam (przeciwko komuś), dochodzi do niej po przedstawieniu zarzutów
- postępowanie końcowe (związana ze sformułowaniem aktu oskarżenia, zaznajomieniem podejrzanego z dokumentami)
To nie jest tak, że zawsze musi być faza In rem, czasami śledztwo zaczyna się od fazy In personam.
Postępowanie jurysdykcyjne:
- przed sądem I instancji
- przed sądem II instancji – o ile został wniesiony środek zaskarżenia
- kasacyjne (nie jest to III instancja, organem kasacyjnym jest Sąd Najwyższy)
Postępowanie przed sądem I instancji:
1). Faza wstępna (zwana postępowaniem przejściowym)
2). Rozprawa.
3). Czynności końcowe
Rozprawa pierwszoinstancyjna w sądzie karnym:
· Wywołanie sprawy – faza rozpoczęcia sprawy
· Odczytanie aktu oskarżenia – ściślej udzielenie głosu oskarżycielowi
· Przewód sądowy - postępowanie dowodowe na rozprawie
· Zamknięcie przewodu sądowego – głosy stron, tzw. postępowanie „wywodowe”
· Udanie się sądu na naradę – wyrokowanie
· Ogłoszenie wyroku i pouczenie o przysługującym środku odwoławczym
SPOSOBY WCZEŚNIEJSZEGO ROZSTRZYGANIA SPRAW KARNYCH
Rodzaje orzeczeń (ze względu na treść):
- wyrok skazujący
- wyrok uniewinniający
- warunkowe umorzenie postępowania (art. 66 KK)
- umorzenie postępowania
- art. 17 KPK
- art. 333 § 4 KPK
Na każde 1000 wszczętych postępowań przygotowawczych przypada około 200 odmów wszczęcia.
Wśród 1000 postępowań przygotowawczych:
- śledztwa prokuratorskie własne - 20
- śledztwa powierzone w całości - 170
- śledztwa powierzone w części - 10
- dochodzenia prokuratorskie - 5
- dochodzenia policji i innych uprawnionych organów - 800
Wśród 1000 spraw zakończonych postępowań przygotowawczych:
- umorzenie – 470:
* z powodu nie wykrycia sprawcy – 165
* z powodu Art. 17 KPK – 105, 135, 5
* z powodu stosowania środków zabezpieczających – 15, m. in. art. 322 – umorzenie absorpcyjne
- do sądu – 410:
* ze zwykłym aktem oskarżenia – 180
* z aktem oskarżenia zawierającym wniosek z artykułu 335 KPK, czyli o skazanie bez rozprawy – 205
* z wnioskiem o warunkowe umorzenie postępowania – 12
* z wnioskiem o zastosowanie środków zabezpieczających – 1
* wnioski w trybie przyspieszonym, tzw. sądy 24- godzinne -13
- zostaje zawieszonych – 45
- inne, np. połączenie z inną rozprawą - 75
Art. 17 KPK – przepis dotyczący warunków dopuszczalności prowadzenia procesu karnego: „ Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1). Czynu nie popełniono
2). Czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego, albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa
3). Społeczna szkodliwość czynu jest znikoma (5 / 470)
4). Ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze
5). Sprawca zmarł
6). Przedawnienie.
Sądy:
- rejonowe: ok. 325
- okręgowe: 45
- apelacyjne: 11 (Warszawa, Łódź, Kraków, Poznań, Katowice, Szczecin, , Wrocław, Gdańsk, Rzeszów, Lublin, Białystok)
Na 1000 wyroków pierwszoinstancyjnych:
- skazujące – 900:
* nakazowych – 80
* wydanych z wniosku z art. 335 – 350
* wydanych z art.387, czyli dobrowolne poddanie się karze na rozprawie – 90
* pozostałe - 380
- warunkowo umarzające – 52
- umarzające – 23
- uniewinniające – 25
Na 1000 spraw trafiających do sądu:
- w sądzie rejonowym na posiedzeniu – 500
- w sądzie rejonowym na rozprawie – 480
- sprawy o występek należące do właściwości sądu okręgowego – 13
- sprawy o zbrodnie – 6
- sprawa o zbrodnie rozpatrywana w składzie 5-cio osobowym - 1
Przedmiot procesu
Przedmiot procesu – kwestia prawna, której ramy wyznaczone są przez czyn, który przez cały proces musi być ten sam, stały. Jest to jedno z trudniejszych zagadnień prawa karnego procesowego. Odgrywa ważną rolę w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Dlaczego? W polskim procesie karnym obowiązuje zasada skargowości – wynika z niej, że sąd ma prawo, ale i obowiązek orzekać w postępowaniu sądowym tylko o tym, co jest przedmiotem skargi. Nie może orzekać co do odpowiedzialności poza granicami skargi. Ale też musi rozstrzygnąć wszystkie kwestie, które zostały mu przedłożone.
Zakres rozpoznania sprawy powiązany jest z pojęciem tożsamości czynu.
Tożsamość czynu – identyczność czynu. Tożsamość czynu jest wyłączona, jeśli w porównywalnych jego określeniach zachodzą różnice tak istotne, że wedle rozsądnej życiowej oceny nie można ich uznać za określenie tego samego zdarzenia faktycznego.
Wymiana kilku elementów opisujących pewne zdarzenie (miejsce, przedmiot) prowadzi do tego, że to zdarzenie jest zupełnie inne. Powstaje pytanie: ile tych elementów musi się wymienić, żeby można było powiedzieć, że to jest inne zdarzenie. Np. mamy zdarzenie opisane w skardze, kiedy zarzuca się komuś, że 15 lipca dopuścił się kradzieży zegarka wartego 600 zł. Jednak okazuje się, że to nie było 15 lipca, a 16 i nie było to 600 zł, ale 610 zł. Powstaje pytanie czy to jest ten sam czyn, czy jest tożsamość tego zdarzenie, które zarzucono z popełnionym. To jest bardzo trudne. To ciągle to samo zdarzeni, choć pewne elementy się zmieniają. Gdyby się okazało, że nie jest to tożsamy czyn, a sąd by mimo to orzekał na podstawie skargi, to złamałby zasadę skargowości. Problem tożsamości czynu w wielu stadiach postępowania odgrywa ważną rolę.
Źródła prawa karnego procesowego:
1). Konstytucja – źródło bezpośrednie (art. 91): zasada domniemania niewinności, gwarancje związane z zatrzymaniem, prawo do sądu (art. 45). Jest sporo sytuacji, które wprost dotyczą postępowania karnego. Większość z nich jest przekuta na normy procesowe.
2). Traktaty międzynarodowe – w dwóch aspektach:
- Międzynarodowej ochrony praw człowieka: Europejska Konwencja o Ochronie Podstawowych Praw Człowieka i Wolności, m. in. art. 6.
- Międzynarodowej współpracy w sprawach karnych: traktaty bilateralne, traktaty wielostronne. Normy tych traktatów określają reguły tej współpracy, przede wszystkim prawa karnego procesowego.
KPK nie nazywa państw członkowskich UE państwami obcymi. Mówi o współpracy międzynarodowej z państwami obcymi, a niezależnie od tego o współpracy z państwami członkowskimi UE, której w tej sytuacji nie nazywa współpracą międzynarodową. W zasadzie rezygnuje się tutaj z umów międzynarodowych. Natomiast wszystkie decyzje podejmowane są w ramach decyzji ramowych UE, które są następnie implementowane do Kodeksu. W związku z tym postanowienia dotyczące współpracy z państwami członkowskimi UE są wpisane do Kodeksu. Są to zapisy ustawowe szczególnego rzędu. Ważnym problemem jest to, że Konstytucja nie rozróżnia ustaw lepszych i gorszych. A jednocześnie jest pewien powód, dla którego te przepisy ustawowe wprowadzone za pomocą decyzji ramowych mają szczególny charakter. Zostało to szczególnie wyraźnie zaznaczone przez orzecznictwo TK, który wypowiadał się o zgodności KPK normującego przepisy o ENA z Konstytucją. TK wypowiedział się, iż przepisy KPK w takim zakresie są niezgodne z Konstytucją.
3). Ustawy:
- KPK
- inne, np. KKS, postępowaniu z nieletnimi, kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia, prawo pocztowe, ustawa o policji
4). Akty wykonawcze:
- rozporządzenia, m. in. Rady Ministrów, Ministra Sprawiedliwości, Ministra Obrony Narodowej.
5). Orzecznictwo sądów jako źródło prawa.
Orzecznictwo źródłem prawa nie jest w systemie prawa kontynentalnego, gdzie opieramy się na prawie stanowionym. Inaczej jest w systemie common law. Jednak nie do końca tak jest. Trybunał Konstytucyjny bada zgodność aktów niższego rzędu z Konstytucją i ustawami. Trybunał Konstytucyjny jest władny stwierdzając niezgodność stwierdzić utratę mocy prawnej aktu niezgodnego. Trybunał Konstytucyjny jest ustawodawcą negatywnym, tzn. że nie może on uchwalić żadnego przepisu, czy normy, ale może pozbawić go mocy prawnej. Ustawodawca zachowuje się opieszale w stosunku do luk, które powstają po orzeczeniach Trybunału. W związku z czym rolę Trybunału trzeba widzieć jako prawotwórczą.
Problem z art. 203 § 1 i § 2 KPK – Trybunał uznał, iż są niezgodne z Konstytucją, a Sejm nie uchwalił zmiany. W związku z czym osoby, które znajdują się na obserwacji psychiatrycznej będą musiały zostać wypuszczone do domu, choćby były mordercami, ponieważ nie ma podstawy prawnej, żeby ich trzymać na tej obserwacji.
Znaczenie orzecznictwa SN i sądów powszechnych – orzecznictwo co do zasady jest nieprawotwórcze. Uchwały SN wydane w składzie 7 sędziów mogą uzyskać status zasady prawnej, a w składzie całej izby są z urzędu zasadami prawnymi, a zasady prawne wiążą wszystkie sądy. Nie ma formalnego związania sądów powszechnych orzeczeniami SN, choć szanują one te orzeczenia. SN rozstrzyga ważne pytania prawne, formułuje często poglądy prawne. Sądy najczęściej te poglądy szanują i stosują prawo w taki sposób, w jaki je wykłada SN. Orzeczenia SN ujednolicają stosowanie prawa. Obecnie również orzecznictwo sądów apelacyjnych pełni funkcję ujednolicania.
...
dulkwic