wyklad 13 psychiatria wojskowa.pdf

WYBRANE ASPEKTY PSYCHIATRII WOJSKOWEJ

Psychiatria wojskowa – jest dziedziną psychiatrii społecznej, dla której selekcja i

profilaktyka są zadaniem pierwszoplanowym, które niekiedy jest wyżej stawiane od

leczenia samych zaburzeń psychicznych.

W psychiatrii wojskowej problematyka medyczna musi wiązać się nierozerwalnie z

problemami psychospołecznymi żołnierzy.

Problemów tych nie zawsze jest się w stanie rozwiązać w tradycyjnie pojmowanych

relacjach lekarz-pacjent.

W wojsku występuje tendencja do postrzegania i jednoznacznego oceniania całościowo

zespołów ludzkich, przy jednoczesnym jakby zapominaniu o tym, że każdy człowiek jest

niepowtarzalną indywidualnością, której rozwój psychiczny był i jest nieustannie

warunkowany przez znacznie więcej czynników, niż te które udaje się zidentyfikować

podczas codziennych kontaktów służbowych dowódca-przełożony.

Szczególnie zostaje to uwidocznione w procesie kształtowania i wdrażania zasad

dyscypliny wojskowej poborowym w początkowym okresie służby.

SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Specyfika służby wojskowej, a zwłaszcza zadania jakie mają do wykonania żołnierze, to

szczególna dbałość o zdrowie psychiczne żołnierzy jest przedsięwzięciem nie tylko bardzo

ważnym, lecz jednocześnie złożonym i trudnym do realizacji.

Służba wojskowa nakłada na żołnierzy liczne obowiązki wynikające z potrzeb i organizacji

sił zbrojnych, a co ma służyć jak najlepszemu przygotowaniu wojska do działań bojowych.

Zadania do jakich szkolone jest wojsko już same w sobie zawierają liczne elementy

wywołujące różne napięcia psychiczne u żołnierzy, wynikające z istoty współczesnego

szkolenia wojskowego, zwłaszcza w niektórych formacjach, takich jak: wojska powietrzno-

desantowe, siły szybkiego reagowania, wojska operacyjne i.t.p.

Ochrona zdrowia psychicznego żołnierzy powinna polegać przede wszystkim na

ograniczeniu i zmniejszeniu negatywnych skutków napięć emocjonalnych oraz

eliminowaniu ze środowiska wojskowego stresu psychologicznego.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Konieczność oddziaływań psychoprofilaktycznych została zawarta w Ustawie o Ochronie

Zdrowia Psychicznego. Po raz pierwszy w akcie tej rangi, służba wojskowa została

zaliczona do instytucji stwarzającej zagrożenie dla zdrowia psychicznego żołnierzy –

zobowiązując agendy rządowe do podjęcia działań skutecznie zapobiegającym tym

zagrożeniom.

O przydatności do służby wojskowej powinny decydować umiejętności kompensowania

występujących nieznacznych dysfunkcji psychicznych oraz zdolności adaptacyjne, a nie

samo rozpoznanie kliniczne.

Pokutuje pogląd u lekarzy psychiatrów i psychologów cywilnych, że każde stwierdzenie

nawet niewielkich zaburzeń nerwicowych, powinno dyskwalifikować poborowego do służby

wojskowej.

Jak dotychczas w Polsce funkcjonuje niewłaściwy model prawno-organizacyjny

nakładający na cywilne organy administracyjne obowiązek przeprowadzania poboru do

wojska.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Zasady doboru i selekcji do służby wojskowej

Orzekanie o zdolności psychofizycznej poborowych do odbycia czynnej służby wojskowej,

1 z 6

oparte jest o działalność powiatowych komisji lekarskich i wojewódzkich komisji lekarskich.

Komisje powołuje wojewoda w porozumieniu z szefami wojewódzkich sztabów

wojskowych oraz przewodniczącymi okręgowych izb lekarskich.

W skład PKL wchodzi 3 lekarzy (w tym internista i chirurg). Podobny jest skład WKL.

Podstawowym zadaniem komisji jest kwalifikacja poborowego do jednej z kategorii

zdolności do czynnej służby wojskowej:

Kategoria A – zdolny do służby wojskowej,

Kategoria B – czasowo niezdolny do służby wojskowej,

Kategoria D – niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju,

Kategoria E – trwale niezdolny do służby wojskowej w czasie pokoju oraz w czasie

ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Najczęściej występujące zaburzenia psychiczne u żołnierzy

Obecnie obserwuje się występowanie różnych zaburzeń psychicznych w populacji ogólnej,

a zwłaszcza zaburzeń określanych jako stany graniczące między zdrowiem, a chorobą, co

oznacza, że osoby te niewiele różnią się pod względem zachowań od osób nie

wykazujących żadnych uchwytnych odchyleń od stanu psychicznego.

W populacji młodzieży odsetek osób z różnego rodzaju dysfunkcjami psychicznymi ocenia

się na 22-40%.

Zaburzenia psychiczne stanowią najczęstszą przyczynę niezdolności oraz niepowodzeń w

odbyciu czynnej służby wojskowej.

Najczęściej rozpoznawane zaburzenia psychiczne u żołnierzy to:

Zaburzenia adaptacyjne – ok. 50%,

Zaburzenia osobowości – ok. 25%,

Upośledzenie umysłowe – ok. 11%,

Zaburzenia nerwicowe – ok. 8%,

Psychozy – ok. 2%,

Inne zaburzenia psychiczne – ok. 4%.

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Zadania psychiatrii wojskowej:

Wczesne wykrywania i eliminowanie z wojska żołnierzy wykazujących zaburzenia

psychiczne,

Współpraca psychiatrów wojskowych z konsultantami ds. profilaktyki w jednostkach

wojskowych i dowódcami, którzy najwcześniej spotykają się z przejawami dezadaptacji u

żołnierzy,

Żołnierze wykazujący nieznaczne dysfunkcje psychiczne, przy stworzeniu pewnych

warunków powinni kontynuować służbę wojskową,

Bezwzględnie zwolnienia z wojska wymagają żołnierze, u których rozpoznano:

Psychozy,

Dysocjalne zaburzenia osobowości,

Upośledzenie umysłowe,

Trwałe uszkodzenie o.u.n.

2 z 6

c.d. SŁUŻBA WOJSKOWA A ZDROWIE PSYCHICZNE

Patologia społeczna w wojsku:

Nieformalne struktury wśród żołnierzy, tzw. „fala”,

Problematyka uzależnień od alkoholu i narkotyków,

Zachowania autoagresywne.

Zjawisko „fali”

Jedną z przyczyn wpływającą na występowanie zaburzeń adaptacyjnych u żołnierzy są

wadliwe stosunki między żołnierzami różniącymi się między sobą stażem w służbie

wojskowej.

Powszechnie jest wiadomo, że w wojsku ma miejsce nieformalna i poza regulaminowa,

lecz akceptowana przez przełożonych hierarchia ważności, uzależniona od stażu służby

wojskowej, gdzie najbardziej uprzywilejowaną grupą są „rezerwiści”.

W celu zapewnienia bezwzględnego posłuszeństwa „rezerwiści” uciekają się do

zastraszania, szantażu, a nawet przemocy fizycznej oraz różnych wyrafinowanych form

znęcania się psychicznego i fizycznego nad „młodymi” żołnierzami.

Stosowanie przemocy wobec młodszych jest przejawem psychopatologii, a żołnierzy

przejawiających takie skłonności cechuje: niechętny a nawet wrogi stosunek do słabszych

i niewłaściwie pojmowana potrzeba akceptacji i uznania, błędne poglądy aprobujące

odgrywanie roli społecznej „twardego i silnego żołnierza” oraz zaniżone poczucie winy.

Żołnierze z krótkim stażem w służbie wojskowej zmuszani do funkcjonowania w

warunkach permanentnego lęku, poniżania i upokorzenia, doprowadzani do poczucia

beznadziejności, dokonują samowolnych oddaleń z jednostki lub aktów autoagresji.

Prowadzone badania dowodzą, że około 40% żołnierzy aprobuje praktyki „fali”, a 70%

popiera „falowe” sprzątanie rejonów.

Niepokojącym zjawiskiem jest, że 16% żołnierzy zawodowych akceptuje falę, a dalsze

30% przyzwala w dowodzonych przez siebie pododdziałach na niektóre elementy „fali”.

Aż 43% żołnierzy uważa, że „rezerwiści” mają prawo wymuszać posłuszeństwo wobec

„młodych”, również przy użyciu przemocy fizycznej, a tylko 5% okazywało dezaprobatę.

Obecnie zjawisko „fali” w wojsku zostało znacznie ograniczone w następstwie

skoordynowanych działań profilaktycznych.

Problematyka uzależnień żołnierzy

Problemy alkoholowe żołnierzy mogą dotyczyć różnorodnych następstw spożywania

alkoholu i obejmować pojedynczych żołnierzy, jak i całe grupy.

W każdym przypadku chodzi o następstwa negatywne – skutkujące pogorszeniem stanu

zdrowia psychofizycznego żołnierzy, zakłócenia stosunków międzyludzkich, naruszenia

zasad dyscypliny i regulaminów w siłach zbrojnych i.t.d.

W wojsku powinno się bardziej skutecznie niż dotychczas prowadzić działania zmierzające

do ograniczenia skali zjawiska, bowiem w warunkach wojska można wcześnie wykryć

problemy alkoholowe żołnierza i podjąć bardzo skuteczne sposoby zapobiegawcze.

Mit o prohibicji w naszej armii został już dawno obalony. Jednak niepokojące jest to, że

nadal w środowisku wojskowym picie alkoholu jest akceptowane i stanowi niejako trwały

element zachowań kulturowych związanych z ważnymi lub mniej znaczącymi sytuacjami w

życiu żołnierza.

3 z 6

Alkohol zmieniając stan psychiczny jest bardzo atrakcyjnym środkiem towarzyszącym i

podtrzymującym nadzieję, że człowiek może bezpośrednio regulować i kontrolować

własne stany emocjonalne.

Każda chwila przyjemności towarzysząca alkoholowi umacnia potrzebę powtarzania jej,

zwłaszcza w pełnym sytuacji stresowych i napięć emocjonalnych środowisku wojskowym.

W wojsku polskim mimo licznych prób i przedsięwzięć nie udało się wypracować w miarę

skutecznego modelu postępowania z żołnierzami mającymi problemy alkoholowe.

Nadal wielu dowódców mało zdaje sobie sprawę, że postępowanie lekarskie w

uzależnieniu od alkoholu przynosi mały efekt i w zasadzie ogranicza się do detoksykacji i

terapii awersyjnej.

Należałoby skorzystać z metod postępowania z żołnierzami mającymi problem alkoholowy

wypracowanych w innych armiach.

Narkomania w wojsku

Do połowy lat dziewięćdziesiątych problem klasycznie pojmowanej narkomanii nie

występował.

Miały jedynie miejsce nieliczne przypadki, że do służby wojskowej były powoływane osoby,

które w okresie poprzedzającym wcielenie do wojska zetknęły się kiedyś lub

eksperymentowały z narkotykami.

Przeprowadzone pod koniec lat osiemdziesiątych badania poborowych wykazały, że tylko

1% stających do poboru deklarował eksperymentowanie z narkotykami.

Badania prowadzone w połowie lat dziewięćdziesiątych na populacji poborowych

wykazały, że do kontaktów z narkotykami przyznało się około 50% poborowych.

Najczęściej były to: marihuana lub haszysz – 45%, amfetamina – 19%, LSD – 16% i inne

narkotyki – 20%.

Prowadzone pod koniec lat dziewięćdziesiątych badania na populacji żołnierzy pełniących

czynną służbę wojskową wykazały, że 5% żołnierzy stosowało narkotyki w trakcie

odbywania służby wojskowej, a około 1% wykazywało objawy uzależnienia od substancji

psychoaktywnych, a 25% żołnierzy deklarowało stosowanie okazjonalne marihuany i

amfetaminy.

Czynnikami usposabiającymi żołnierzy do brania narkotyków były:

Początkowy okres służby wojskowej,

Przejściowe lub długotrwałe obciążenia przekraczające psychofizyczną wydolność oraz

zdolności przystosowawcze funkcjonowania w sytuacjach stresujących,

Brak pewności siebie i zaniżona samoocena,

Nadmierna wrażliwość.

Warunki służby wojskowej mogą skłaniać żołnierzy wykazujących zaburzenia

adaptacyjne do sięgania po narkotyki w sytuacjach psychologicznie trudnych.

Zachowania autoagresywne żołnierzy

Do zachowań autoagresywnych zalicza się:

• Samookaleczenia,

• Samozatrucia,

• Próby samobójcze,

• Samobójstwa dokonane ze skutkiem śmiertelnym.

Prowadzone wieloletnie obserwacje i badania dowodzą, że częstość zachowań

agresywnych oraz ich przyczyny mają różne uwarunkowania psychopatologiczne i

4 z 6

psychospołeczne.

Nierzadko zachowanie autoagresywne żołnierza może być pierwszym objawem

wskazującym na obniżona sprawność psychofizyczną i pojawiające się zaburzenia

adaptacyjne do służby wojskowej.

Żołnierze wykazujący problemy adaptacyjne do warunków służby wojskowej

charakteryzują się m.in.: skłonnością do reakcji lękowo-depresyjnych, brakiem motywacji

do jej kontynuowania, frustracją, gwałtowną zmiennością nastroju.

Nierzadko żołnierze o słabszych predyspozycjach psychicznych przejawiają bezradność

nawet wobec prostych spraw i problemów służbowych oraz osobistych, łatwo wchodzą w

konflikty i reagują autoagresją.

PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU – autoagresja

W ocenie psychiatrów i psychologów wojskowych przyczyny i uwarunkowania zachowań

autoagresywnych żołnierzy są liczne i złożone.

Stosunkowo rzadko występuje tylko jeden powód, a najczęściej jest ich kilka i stanowią

one konstelację, a sam proces powstawania zamiaru dokonania aktu autoagresji powstaje

i narasta przez pewien okres.

Określenie skali zjawiska samookaleczeń i samozatruć wśród żołnierzy należy do

trudniejszych problemów badawczych, z uwagi, że jest to w wielu przypadkach

nieujawniane przez przełożonych.

Badania dowodzą, że w większości przypadków zachowania autoagresywne miały na celu

wymuszenie wcześniejszego zakończenia służby wojskowej lub uniknięcie

odpowiedzialności za popełnione wykroczenie dyscyplinarne.

W praktyce rzadko daje się ustalić czy czyn autoagresywny żołnierza jest zachowaniem

przestępczym mającym na celu uzyskanie określonej korzyści, jednak jak uczy

doświadczenie zdecydowana większość tego typu zachowań ma charakter instrumentalny

lub wynikają one z braku umiejętności rozładowania negatywnych emocji i braku

uruchomienia innych form okazania niezadowolenia z zaistniałej sytuacji.

PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU – autoagresja

Próby samobójcze i samobójstwa dokonane

Zachowania autoagresywne obejmują też próby i samobójstwa dokonane.

Próba samobójcza jest zachowaniem autodestrukcyjnym, które w zamiarze sprawcy ma

nie doprowadzić do jego śmierci, a więc można przypuszczać, że w takich przypadkach

dążenie do odebrania sobie życia było słabo wyrażone i niejednoznaczne.

Dla wielu żołnierzy usiłujących pozbawić się życia charakterystyczna jest postawa

ambiwalentna co do własnej śmierci.

Nierzadko próba samobójcza może oznaczać wyraźną chęć przeżycia i niedoprowadzenia

do zgonu, a równocześnie jest sygnałem dla otoczenia, że ta osoba potrzebuje pomocy.

Musimy pamiętać, że niekiedy próba samobójcza może doprowadzić do śmierci i dlatego

nigdy nie można takich zachowań żołnierza bagatelizować.

c.d. PATOLOGIA SPOŁECZNA W WOJSKU – autoagresja

Jeżeli chodzi o skalę zjawiska samobójstw dokonanych w wojsku polskim to ich wskaźnik

kształtuje się raczej na stałym poziomie w okresie ostatnich 25-ciu lat i wynosi 12-19 / 100

tys. żołnierzy.

Jednak każde samobójstwo dokonane przez żołnierza z uwagi na specyfikę wojska

5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: