Prawo finansowe

Finanse – zjawiska i procesy o charakterze pieniężnym ( pieniądz o charakterze przepływowym; strumienie pieniężne). Świat finansów jest bardzo skomplikowany i bardzo dynamiczny. Prawo nie nadąża za zmianami w świecie finansów ze względu na postęp technologiczny.

Finanse

Publiczne

Zasoby przeznaczone dla ogółu

Prywatne

Zasoby pieniężne osób fizycznych i podmiotów gospodarczych

Podstawą funkcjonowanie państwa jest sektor prywatny (kapitalizm) a normy z zakresu prawa finansowego będą rozstrzygać i przepływie strumienie pieniężnych między tymi sektorami

Prawo finansowe:

-          gałąź prawa regulująca stosunki pieniężne

-          nie jest skodyfikowane

-          bardzo rozległe

-          podzielone na działy

-          stosunek prawny z reguły nierównorzędny

Podział na:

Ø       prawo budżetowe ( finansów publicznych)

Ø       prawo podatkowe

Ø       prawo celne

Ø       oprawo dewizowe

Ø       prawo bankowe

Ø       prawo ubezpieczeniowe

Ø       prawo finansowe podmiotów gospodarczych

Gospodarka finansowa (finanse) – zachodzące procesy, które odnoszą się do tworzenia, gromadzenia, dzielenia i wydatkowanie zasobów pieniężnych. Można mówić o gospodarce finansowej różnych podmiotów ( przedsiębiorstw, gospodarka budżetowa)

Polityka finansowe – osiąganie celów za pośrednictwem środków pieniężnych

Metody osiąganie celów (pozyskiwania środków):

§         metoda bezzwrotna – polega na nieodpłatnym i bezzwrotnym wyposażeniu podmiotów w środki pieniężne. Ta metoda ma zastosowanie głównie do sektora publicznego ( dziedziny: porządek publiczny i bezpieczeństwo, oświata, nauka, kultura)

§         metoda zwrotna ( kredytowa) – polega na tworzeniu, gromadzeniu i rozdzielaniu zasobów pieniężnych w taki sposób, że środki są oddawane do dyspozycji jednostkom na oznaczony czas z obowiązkiem zwrotu po upływie oznaczonego terminu. Metoda w odniesieniu do jednostek, które maja czasowe zapotrzebowanie na pieniądz. Stosowana głównie do  jednostek sektora prywatnego i w określonych przypadkach do publicznego(  np. państwo i jednostki samorządowe gdy wydatki publiczne będą przewyższać oczekiwane dochody emitują skarbowe lub komunalne papiery wartościowe – finansowanie przez gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa)

System finansowy- ogół zasad i instytucji finansowych stworzonych przez obowiązujące w danym państwie i w danym czasie prawo finansowe. Funkcjonuje on w każdym państwie (stosunki finansowe maja charakter z wszechogarniający); rożne jednostki sektora publicznego i prywatnego między którymi zachodzą ściśle określone relacje uregulowane przez normy prawne.

NORMY PRAWA FINANSOWEGO:

Konstrukcja – jest trójczłonowa

v      hipoteza prawa finansowego składa się z 2 podstawowych części

-          powołanie się na akt normatywny (źródło prawa) z którego wynika jej obowiązywanie

-          powołanie się na stan faktyczny, który będzie uzasadniał zastosowanie dyspozycji

v      dyspozycja prawa finansowego zawiera 2 elementy:

-          przedmiot normy czyli określenie zachowania stanowiącego uprawnienie jednego podmiotu a zobowiązanie drugiego. Zachowanie tego drugiego podmiotu może być określone szczegółowo co do czasu, miejsca i sposobu jego wykonania

-          określenie podmiotu – mamy podmiot uprawniony (podmiot czynny)  i podmiot zobowiązany (podmiot bierny)

v      sankcje w prawie finansowym

-          maja przede wszystkim finansowy skutek

-          cecha charakterystyczna jest to że nie występują bezpośrednio w normie ale są potraktowane zbiorczo w ustawie – kodeks karno-skarbowy

Charakter – imperatywno- atrybutywny – określają obowiązki i odpowiadające im prawa. Niektórzy uważają ,że mają charakter stymulacyjny ponieważ zachęcają do podjęcia określonych działań.

Podział – normy z zakresu prawa finansowego dzieli się na normy:

v      ustrojowe – określające organizację, kompetencje oraz formy prawne ich realizacji przez organy państwowe administracji wyspecjalizowanej bądź administracji samorządowej

v      materialne – tworzące uprawnienia i obowiązki podmiotów występujących na gruncie stosunków prawnych bądź bezpośrednio w drodze decyzji administracji wyspecjalizowanej

v      proceduralne – określające reguły postępowania w procesie stosowania norm materialnych

Ekonomizacja prawa – związane jest to z faktem iż procesy ekonomiczne muszą być ujęte w ramy prawne. 3 schematy:

-          tworzenie ogólnych norma prawnych mających charakter programowy i delegacyjny np. pojęcie samofinansowania

-          budowanie norma wyjaśniających, kwalifikujących określone zdarzenie np. pojęcie dochodu, straty

-          tworzenie norm nowych dla określonych zjawisk ekonomicznych np. zdefiniowanie środków trwałych

Korelacja praw i obowiązków – wygaśnięcie lub powstanie uprawnienie następuje na skutek zdarzeń, które są niezależne od woli ludzi i zachowań zależnych od woli ( te mogą być zgodne lub niezgodne z prawem). Zachowanie niezgodne pociąga za sobą sankcje.

Podmioty prawa finansowego – osoby i jednostki organizacyjne objęte uprawnieniami i obowiązkami

I.  organy państwowe i samorządu terytorialnego. Prawo finansowe różnicuje zakres ich kompetencji i zadań ale maja one prawo stanowienie norma prawnych. Wśród tych podmiotów szczególna role zajmuje Skarb Państwa.

Skarb Państwa – osoba prawna reprezentująca państwo w stosunkach gospodarczych w roli kasjera ( gdy obsługuje działalność budżetową) i w roli bankiera (gdy udziela pożyczek, wypuszcza obligacje, udziela gwarancji). Majątek Skarbu państwa jest posiadany i zarządzany przez różne jednostki organizacyjne ale najważniejsza pozycję zajmuje Minister Skarbu Państwa ( ustawa o urzędzie ministra SP),  który zajmuje się prowadzeniem polityki w zakresie gospodarowanie mieniem Skarbu Państwa

II.                        Osoby fizyczne i jednostki organizacyjne. Które posiadają określone uprawnienia i obowiązki  w stosunkach finansowo-prawnych. Są to podmioty bierne.

Stosunki finansowo- prawne:

-          charakteryzują się majątkowym charakterem uprawnień i obowiązków

-          nierównorzędnośc podmiotów

-          nierównorzędnośc interesów podmiotów

Konkretyzacja uprawnień i obowiązków następuje w postępowaniu finansowym w odniesieniu do konkretnej sytuacji.

PRAWO FINANSÓW PUBLICZNYCH

Prawo finansów publicznych składa się na system finansowy państwa – czyli zbiór norm prawa finansowego, zasad gospodarki finansowej, których celem jest uregulowanie polityki finansowej państwa.

Na system finansowy państwa składa się:

Ø       System budżetowy i jego elementy z zakresu finansów publicznych

Ø       Instytucje i organa władzy publicznej zajmujące się gromadzeniem i wydatkowaniem środków na cele publiczne

Ø       System bankowy

Ø       System ubezpieczeniowy

Ø       System przedsiębiorstw

System budżetowy określa:

Ø       1991 –1998  ustawa prawo budżetowe (już nie obowiązuje)              cele tego aktu: dostosowanie starych instytucji do nowego ładu ekonomicznego

Ø       Po wydaniu konstytucji i po 2. etapie reformy decentralizacyjnej ogłoszono nową ustawę

26.11.1998 – ustawa o finansach publicznych

W sposób kompleksowy reguluje ona kwestie związane z gospodarką budżetową i ogólne zasady funkcjonowania całego sektora finansów publicznych.

W ustawie tej nacisk położono na procedury, które miały zapewnić kontrolę związaną z wykorzystaniem środków pieniężnych na cele publiczne.

Zasady ogólne ustawy o finansach publicznych:

Ø       Przejrzystość i jawność gospodarowania środkami publicznymi

Ø       Zaostrzenie dyscypliny gospodarowania tymi środkami

Ø       Stworzenie warunków do bardziej racjonalnego i celowego wykorzystywania środków publicznych

Akty prawne regulujące finanse publiczne:

Ø       Konstytucja – określa ogólne zasady gospodarki budżetowej, podstawy systemu dochodów publicznych i ustroju Banku Centralnego, a także ogranicza do poziomu 60% PKB dopuszczalne rozmiary długu publicznego

Ø       Ustawa o finansach publicznych – szczegółowo reguluje rozwiązania konstytucyjne. Jest to swoista „konstytucja finansów publicznych”.

Ø       Akty prawne dotyczące sektora publicznego  (rządowego i samorządowego):

o        Ustawy ustrojowe dotyczące samorządów:

§         Ustawa o samorządzie gminnym

§         Ustawa o samorządzie powiatowym

§         Ustawa o samorządzie wojewódzkim

o        Ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego z 13. 11.2003

Ø       Wszystkie ustawy podatkowe

Ø       Ustawa prawo zamówień publicznych

Procedura i tryb wydawania środków na cele użyteczności publicznej

Ø       Ustawy budżetowe

Ø       Uchwały budżetowe podejmowane przez jednostki samorządu terytorialnego wyznaczają obszar finansów lokalnych

Poza aktami prawnymi rangi ustawowej :

Ø       Rozporządzenia na bzie ustaw – uszczegóławiają treść ustaw

Ø       Zarządzenie Ministra Finansów do pracowników urzędowych skarbowych

Ustawa o finansach publicznych:

- problem dyscypliny finansów publicznych wyłączony z tej ustawy i na ten temat powstała nowa

Dział I

Zasady ogólne finansów publicznych

Rozdział 1

Podstawowe definicje

Rozdział 2

Jawność i przejrzystość finansów publicznych

Rozdział 3

Formy organizacyjno-prawne jednostek sektora finansów publicznych

Rozdział 4

Zasady gospodarki finansowej podmiotów sektora finansów publicznych

Rozdział 5

Kontrola finansowa i audyt wewnętrzny w jednostkach sektora finansów publicznych

Dział II

Państwowy dług publiczny

Rozdział 1

Zasady ogólne

Rozdział 2

Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa

Rozdział 3

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne

Rozdział 4

Ogólne zasady zaciągania zobowiązań przez inne niż Skarb Państwa podmioty

sektora finansów publicznych

Rozdział 5

Zasady i tryb emisji papierów wartościowych oraz zaciągania kredytów i pożyczek przez Skarb Państwa

Dział III

Budżet państwa

Rozdział 1

Podstawowe definicje i zasady

Rozdział 2

Opracowywanie i uchwalanie budżetu państwa

Rozdział 3

Zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej

Rozdział 4

Kasowa obsługa budżetu

Dział IV

Budżet jednostki samorządu terytorialnego

Rozdział 1

Podstawowe definicje i zasady

Rozdział 2

Opracowywanie i uchwalanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego

Rozdział 3

Wykonywanie budżetu jednostki samorządu terytorialnego

Dział V

(uchylony)

Dział VI

Zmiany w przepisach obowiązujących, przepisy przejściowe i końcowe

Rozdział 1

Zmiany w przepisach obowiązujących

Rozdział 2

Przepisy przejściowe

Zasada jawności i przejrzystości finansów publicznych.

JAWNOŚĆ

Powszechna dostępność do danych na temat gromadzenia i wydatkowania środków, stanu finansowego.

Jawność ta jest realizowana poprzez:

- jawność sejmowej debaty budżetowej i jawność budżetowych debat samorządowych

- jawność sejmowej debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu i debat samorządowych

- podawanie do publicznej wiadomości kwot dotacji które zostały udzielone z budżetu państwa i budżetu JST i zbiorczych danych dotyczących finansów  publicznych przez ministra finansów

- udostępnianie corocznych sprawozdań dotyczących finansów i działalności jednostek należących do sektora finansów publicznych. Działają one w oparciu o plan finansowy

Wyłączenie jawności:

Dotyczy środków przeznaczonych na finansowanie działalności objętej tajemnicą państwową.

PRZEJRZYSTOŚĆ

- ujednolicenie zasad tworzenia projektu i uchwalania realizacji budżetu

- jednostki sektora finansów publicznych stosują jednakowe zasady rachunkowości wynikające z ustawy z 29.9.1994 o rachunkowości, w stosunku do której zostało wydane rozporządzenie ministra finansów, w którym ustala jednolity plan kont dla jednostek sektora finansów publicznych

- rozporządzenie ministra finansów na temat szczegółowych zasad klasyfikacji dochodów i Przechodów, wydatków i rozchodów jednostek sektora finansów publicznych

DŁUG PUBLICZNY

Odnosi się do niego zasada jawności.

Art. 12. 1. Minister Finansów ogłasza, w drodze obwieszczenia, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski":
1) kwotę:
a) państwowego długu publicznego,
b) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych,
c) długu Skarbu Państwa,
d) niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa,
2) relacje do produktu krajowego brutto:
a) kwoty państwowego długu publicznego,
b) łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych do produktu krajowego brutto,
c) kwoty długu Skarbu Państwa,
d) łącznej kwoty długu Skarbu Państwa powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do produktu krajowego brutto.
2. Ogłoszenie kwot, o których mowa w ust. 1 pkt 1, jest dokonywane w odniesieniu do:
1) roku budżetowego - w terminie do dnia 31 maja roku następnego,
2) pierwszej połowy roku budżetowego - w terminie do dnia 30 września tego roku.
3. Ogłoszenie relacji, o których mowa w ust. 1 pkt 2, dokonywane jest dla stanu za rok budżetowy - w terminie do dnia 31 maja roku następnego.
4. Podstawą obliczenia relacji, o których mowa w ust. 1 pkt 2, jest wielkość produktu krajowego brutto ogłaszana przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
 

50 – 55%

Sanacyjne 55 – 60%

...