Moda męska XIX wieku.pdf

Moda męska XIX wieku, czyli ojcobójca, kobieca kibić i

guzik z zębem dziecka

W XIX wieku moda męska nie ulegała tak szybkim i spektakularnym przeobrażeniom jak moda kobieca. Lśniące

jedwabie poprzedniego wieku zastąpiła matowa materia wełniana o stonowanych barwach. Gama kolorystyczna

uległa znacznemu zawężeniu. Już nie kwitły na szustokorach różane rabaty. Liczył się przede wszystkim umiar,

elegancja i doskonały krój ubioru, perfekcyjnie dopasowanego do sylwetki.

Nie dość, że liczba wariacji męskiego stroju była dość skąpa, to jeszcze musiano się liczyć z wieloma sztywnymi

nakazami: co, gdzie, kiedy i jak się nosi (np. ściśle określona liczba guzików przy żakietach, tużurkach czy

rygorystyczne i drobiazgowe instrukcje wiązania krawata).

Na przestrzeni lat ten sam strój zmieniał swoją funkcję, np. frak, pierwotnie ubiór całodzienny, stał się strojem

wyłącznie wieczorowym, a garnitur z krótką marynarką, początkowo noszony w domu lub podczas letnich wakacji

na wsi, stał się w końcu popularnym strojem noszonym w mieście: do pracy czy podczas niezobowiązujących

wizyt.

Na początku wieku, pod wpływem fascynacji angielskim stylem życia, wykształciła się moda na męski ubiór

wzorowany na stroju do konnej jazdy. Składał się on z sukiennego fraka, jasnej kamizelki i jasnych obcisłych spodni

do kolan lub nieco dłuższych, dopasowanych pantalonów i butów do konnej jazdy. Na wieczór i uroczyste okazje

noszono płytkie pantofle z kwadratową klamrą, a odsłonięte łydki niekiedy różowano, aby uwypuklić kunsztowny

wzór jedwabnych pończoch, którymi były obciągnięte.

Do tego biała koszula i krawat, a właściwie chustka z cieniutkiego materiału, okręcona kilkakrotnie wokół

wysokiego kołnierza i ozdobnie zawiązana z przodu szyi. Stroju dopełniał kapelusz, początkowo o niskiej główce, i

dla fantazji szpicruta lub laseczka.

Frak typu angielskiego ( anglez ) w spokojnych kolorach (czarnym, brązowym, przygaszonej zieleni,

ciemnoniebieskim) zapinany był na jeden lub dwa rzędy guzików. Miał wysoko wycięty, w kształcie odwróconej

litery „U”, przód odsłaniający dół kamizelki. Z tyłu zaś poły, rozcięte na środku, sięgały kolan. Równolegle noszono

fraki wzorowane na francuskim stroju z poprzedniej epoki, tzw. habit, które wkrótce zostały wyparte przez fraki

angielskie, funkcjonując jeszcze jakiś czas jako stroje odświętne i balowe.

Tak więc na początku XIX wieku Londyn został niekwestionowanym centrum mody męskiej. Tam właśnie pojawiło

się niezwykłe zjawisko, jakim był angielski dandy – młody elegant, nienagannie ubrany w znakomicie skrojony i

uszyty z doskonałej jakości materiału frak, w idealnie białej koszuli i krawacie zawiązanym w perfekcyjny węzeł,

dbający o każdy detal stroju, schludny i pachnący. Wiele lat później Thomas Carlyle w „Sartor Resartus” napisał

krytycznie, że: „Dandys to Człowiek – który – nosi – ubranie, jego profesja, urząd i egzystencja zasadzają się na

noszeniu ubrań. (...) Tak jak inni ubierają się, aby żyć, on żyje, aby się ubierać”. Ale dandyzm to jednak coś więcej.

To nie tylko ubranie – to także s p o s ó b noszenia tegoż: swobodny, lekko nonszalancki, wykwintny. To także

sposób bycia – nienaganne maniery, wyszukane poczucie humoru, opanowanie, dystans, a nawet pewien chłód.

Wielu wybitnych artystów tamtej epoki uważano za dandysów – m.in. Oskara Wilde`a, Alfreda de Musseta czy

George`a Byrona – co wszakże nie przeszkodziło im tworzyć wiekopomnych dzieł, które weszły do kanonów

sztuki.

Fryderyk Chopin, choć trudno go nazwać dandysem, przywiązywał niezwykłą wagę do swego stroju. Dbał

szczególnie o doskonałą jakość kamizelek, rękawiczek o „niepokalanej bieli” oraz butów, które tak zachwyciły

swoją elegancją wielkiego malarza Eugene’a Delacroix, że postanowił zamówić podobne u tego samego szewca.

Chopin znany był również z wyrafinowanej dbałości o wystrój wnętrz, w których mieszkał i w których przyjmował

śmietankę towarzyską, czyniąc z nich świątynie sztuki w romantycznym stylu. Szczególnie podziwiane były fiołki,

którymi kazał ozdabiać pomieszczenia, a o które dbała specjalnie wynajęta kwiaciarka.

Wytworni, podążający za modą panowie zapatrzeni byli w niedościgły wzór, jakim był londyński arbiter

elegantiarum George Bryan Brummel, zwany Beau (z fr. Pięknym) Brummelem. On jako pierwszy swoim

podejściem do mody, dbałością o higienę (częste kąpiele, codzienne mycie zębów, staranne golenie się), stylem

życia, błyskotliwym dowcipem narzucił kanon bycia prawdziwie modnym, eleganckim, bycia dandysem. To właśnie

on wylansował wieczorowy strój składający się z ciemnoniebieskiego fraka, takiegoż koloru długich pantalonów,

białej kamizelki i trzewików z czarnej lakierowanej skóry, które ponoć zalecał konserwować i polerować...

szampanem.

Kongres wiedeński (1815) przyniósł ze sobą nie tylko zmiany polityczne. Do głosu doszła bogata burżuazja. Jej

potrzeby miała zaspokajać również moda. Nastał styl biedermeier, ze swą mieszczańską praktycznością i

solidnością. Na scenę jako główne męskie okrycie wszedł surdut o ciemnych, stonowanych barwach, przystosowany

do miejskiego trybu życia. Odcinany w pasie, lekko rozkloszowany, z połami schodzącymi się z przodu, noszony

był na koszulę i kamizelkę. Białe koszule zaopatrzone były w wysokie, stojące kołnierzyki, zachodzące aż na

policzki i owinięte batystową chustką, wiązaną z przodu na ozdobny węzeł lub kokardę. Model ten zyskał złowrogo

brzmiącą nazwę Vatermorder , co w tłumaczeniu na język polski znaczy: ojcobójca, morderca ojca, zapewne

sugerując „komfort”, jaki fundowała użytkownikowi ta sztywna konstrukcja.

Romantyczni poeci swój bunt przeciwko przyziemności burżuazyjnego świata, jego ideałom i dążeniom

manifestowali również za pomocą... mody. Nosząc miękkie, wykładane, odsłaniające szyję kołnierze (patrz: znany w

świecie mody kołnierz à la Słowacki), odrzucali ten sztywny, krępujący, noszony przez biedermeierowskiego

eleganta. I nie tylko kołnierz, ale przede wszystkim równie sztywny i krępujący mieszczański światopogląd. Ze

zmierzwionymi włosami, owinięci obszerną czarną peleryną, ulatywali „ponad poziomy” nieosiągalne dla zwykłego

śmiertelnika.

Na tle bieli koszuli i ciemnego surduta czy fraka rozkwitła jak wielobarwny motyl kolorowa kamizelka, pracowicie

wyhaftowana przez skrzętną biedermeierowską narzeczoną, córkę czy żonę. Ba, często nie jedna, ale dwie. Albo

jedna, ale z kilkoma doszytymi kołnierzykami z różnych materiałów o odmiennych kolorach.

Frak jest nadal noszony, lecz zmienia się jego fason. Przód jest już prosto krojony, dłuższy, kończy się tuż nad talią.

Jednak jego kariera jako stroju całodziennego powoli dobiega końca. W połowie lat dwudziestych musi oddać palmę

pierwszeństwa surdutowi. W zamian królować będzie niepodzielnie na balach, w operze i podczas doniosłych

uroczystości.

W drugiej dekadzie pantalony wydłużają się do kostki, gdzie są zapinane na guziczki lub klamerki. Noszono także

lansowane przez Beau Brummela spodnie o luźnych, długich nogawkach z doszytym strzemiączkiem

przechodzącym pod butem, dzięki czemu spodnie miały elegancką sprężystą linię. Uzyskaniu tego efektu pomagały

również francuskie szelki z wszytymi sprężynkami. Po 1825 roku panowie wkładają na co dzień już tylko długie

spodnie do niskich butów z kwadratowymi, wąskimi noskami.

Od końca lat dwudziestych, a zwłaszcza w latach trzydziestych i czterdziestych można było zaobserwować

zadziwiającą tendencję do upodabniania sylwetki męskiej do kobiecej. Obowiązywały tak jak w modzie damskiej

spadziste ramiona, wąska talia, gładki, wypukły tors, tzw. gołębia pierś, smukły stan, zaokrąglone biodra. Aby

uzyskać taki efekt, stosowno różne krawieckie sztuczki. Surduty i fraki miały wąskie, długie klapy (wydłużony

stan), rękawy wąsko wszyte, bufiaste, u góry węższe, u dołu przypominały znany z kobiecych sukien

tzw. gigot (barani udziec), choć nie tak przesadnych rozmiarów, watowany przód (wypukła klatka piersiowa). Aby

podkreślić szerokie, przypominające kobiece biodra poły surduta, były mocno rozkloszowane, a długie spodnie

początkowo miały marszczenia w pasie i zwężały się dopiero w okolicy kolan. Co do wciętej talii, to niektórzy

panowie nie wahali się skorzystać z pomocy... gorsetu. Również fryzurę eleganta wzorowano na koafiurach

kobiecych. Na czubku głowy włosy starannie spiętrzone w fale, a na gładko wygolonym obliczu kunsztowne

bokobrody, nawiązujące do długich damskich loków, kołyszących się wdzięcznie po obu stronach niewieściej buzi.

Płytkie wsuwane pantofle z czarnej skórki często ozdabiano wdzięcznymi kokardkami (!), a finezyjnie wiązane

krawaty przypominały kokardy i wstążki na kobiecych sukniach.

Z końcem lat trzydziestych nastała trwająca blisko dziesięć lat moda na... elastyczne, kraciaste spodnie. Materiały, z

których były szyte, tzw. lastyki, uzyskiwano w nowatorski sposób, dodając do przędzy w trakcie tkania wąskie

paseczki lateksu.

Z początkiem lat czterdziestych na scenę mody męskiej wszedł tużurek. Jak sugerowała jego nazwa (fr. tout jour –

cały dzień), był to strój całodzienny. Miał wycięte, zaokrąglone poły, często aksamitny kołnierz i mankiety oraz

ciętą kieszonkę na lewej piersi i był zapinany na pięć guzików.

W latach pięćdziesiątych strój męski znów stał się bardziej męski. Nie miał już watowanych gorsów, cienkiej talii i

szerokich dołów surdutów. Ubiory były luźniejsze i wygodniejsze. Modne były spodnie z szarej flaneli, kamizelki

ciemne lub białe, gładkie albo we wzory. Biała koszula noszona w mieście, a prążkowana czy kraciasta podczas

pobytów na wsi, zakończona była niższym niż uprzednio kołnierzykiem, a rękawy pojedynczymi lub podwójnymi

mankietami.

Dziesięć lat później modne stały się ubiory noszone bliżej ciała, co przydało męskiej sylwetce smukłości. Okrycia

uległy skróceniu i sięgały do kolan. Każda z trzech części garnituru była szyta z tego samego materiału. Tużurek,

prostszy w kroju, z mniej wyciętymi połami, zyskał przydatne kieszenie. Oficjalnym strojem dziennym był wełniany

żakiet w kolorze czarnym lub ciemnoszarym z ostro wyciętymi z przodu połami, uzupełniony o białą koszulę,

kamizelkę i sztuczkowe spodnie. Do tego obowiązkowo cylinder i rękawiczki. Z czasem znacznie wygodniejsza,

krótsza marynarka wyparła tużurek i wraz z kamizelką i spodniami z tego samego materiału stanowiła do końca

wieku (i jeszcze dłużej) klasyczny garnitur. Pod koniec wieku spodnie, luźne na całej długości, zyskały kanty. W

latach dziewięćdziesiątych znów pojawił się złowrogi cień ojcobójcy, a mianowicie kołnierzyki dochodziły do

wysokości dziesięciu centymetrów i były wraz z gorsem koszuli bardzo mocno krochmalone. Jak można się,

domyślić nie sprzyjało to wygodzie i swobodzie męskiej szyi.

W XIX wieku rygorystycznie przestrzegano zasad doboru stroju do pory dnia, w której odbywaly się ściśle

określone zajęcia czy rozrywki. Tak więc „negliż” miał inne niż dzisiaj znaczenie, bo oznaczał przedpołudniowy

swobodny strój, w którym m.in. przyjmowano wizyty zaprzyjaźnionych osób; „półstrój” z kolei był to ubiór

dzienny, stosowny na przykład na spacer, a „strój” – ubranie wieczorowe, obowiązujące na wytwornym balu czy w

teatrze.

Modny mężczyzna, szczególnie mający ambicje artystyczne lub intelektualne, czy też taki, który chciał zrobić

wrażenie swym tajemniczym, egzotycznym urokiem, przed południem przyjmował gości w stroju orientalnym.

Odziany był w szlafrok uszyty z tureckich tkanin i podszyty jedwabiem lub wełną, przepasany jedwabnym sznurem

z ozdobnymi chwostami. Głowę zdobiła mu bogato haftowana orientalna czapeczka albo turecki fez. Na nogi

wzuwał nie mniej egzotyczne chińskie, kazańskie czy czerkieskie pantofle o podwiniętych nosach. Paląc fajkę na

długim cybuchu, czarował panie. W połowie stulecia funkcję przedpołuniowego stroju pełniła również – może nie

tak efektowna, ale za to bardziej praktyczna – bonżurka (fr. bon jour – dzień dobry). Było to wdzianko zbliżone

krojem do luźnej marynarki z kołnierzem i mankietami, szyte z miękiej tkaniny wełnianej. Czasami przód ubioru i

mankiety zdobione były szamerunkiem.

Frak, który początkowo był ubiorem całodziennym, w latach sześćdziesiątych stał się wyłącznie obowiązującym

strojem wieczorowym. Jedynym akceptowanym odstępstwem był mundur wojskowy czy urzędniczy. Do jedynie

czarnego wełnianego fraka, ozdobionego jedwabnymi, także czarnymi rewersami, wkładano długie spodnie z tego

samego materiału. Były one zaopatrzone w czarne lampasy usztywniające nogawki, dzięki czemu miały prostą,

elegancką linię. Biała koszula frakowa miała krochmalony, ułożony w zakładki przód oraz usztywnione mankiety i

kołnierzyk. Obowiązkowa kamizelka była w latach sześćdziesiątych czarna, aby w niedługim czasie znów przybrać

kolor biały.

Mimo że od około 1860 roku zaczęto nosić krawaty przypominające wyglądem te dzisiejsze, o wydłużonym

kształcie i płaskim węźle, wyłączne zwieńczenie wytwornej, wieczorowej sylwetki stanowiła biała muszka z

bawełnianej piki.

Ten bardzo rygorystycznie traktowany strój – sztywna etykieta nie tolerowała żadnych odstępstw! – był wspaniałym

tłem dla bajecznie kolorowych, bogatych sukien pięknych dam. Najświetniejsze lata fraka to lata osiemdziesiąte;

jego krój do końca tej popularności ulegał tylko nieznacznym zmianom. Czarny cylinder, białe rękawiczki i czarny

płaszcz lub peleryna dopełniały wyjściowy, wieczorowy ubiór.

Tak odziany elegant z monoklem w oku, z fantazyjnie okręconym wokół szyi białym jedwabnym szalikiem cache

nez (fr. zakryj nos), nonszalancko wymachujący laseczką o gałce ze srebra lub kości słoniowej, stał się symbolem

dżentelmena schyłku XIX stulecia.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: