Pozycje ułożeniowe w masażu leczniczym cz.1.pdf

MASAŻ

Pozycje ułożeniowe w masażu leczniczym

cz. I – Podstawowe zasady dobrej pozycji ułożeniowej

Właściwa pozycja ułożeniowa jest jednym z ważniejszych elementów mogących zwiększyć efektywność zabiegu masa-

żu, szczególnie leczniczego. W niniejszej publikacji wyodrębniliśmy kilka podstawowych zasad, które w praktyce mogą

pomóc masażyście w posługiwaniu się pozycjami ułożeniowymi. Należą do nich: zapewnienie bezpieczeństwa i wygo-

dy pacjentowi, rozluźnienie aparatu mięśniowo-powięziowo-więzadłowego oraz ułatwienie odpływu krwi żylnej i chłonki.

Jednocześnie pragniemy pokazać, że nieuwzględnienie choćby jednej z tych zasad może być przyczyną zmniejszenia

efektywności masażu.

go jest uzyskanie jak najlepszych efek-

tów terapeutycznych i poprzez to przywró-

cenie lub poprawa funkcji masowanych

tkanek, narządów i układów. Osiągnię-

cie powyższego celu możliwe jest dzię-

ki umiejętnemu wykorzystaniu wiedzy,

umiejętności i doświadczenia terapeuty,

które w praktyce sprowadzają się do za-

stosowania optymalnej metodyki zabiegu,

prawidłowego wykonania zabiegu z odpo-

wiednim natężeniem, uwarunkowanym

osobniczą wrażliwością i zaawansowa-

niem patologicznych zmian masowanych

tkanek. Jednak jak wskazuje praktyka tera-

peutyczna powyższe składowe terapii nie

zawsze są wystarczające, aby wykonany

zabieg przyniósł oczekiwane rezultaty.

Jedną z przyczyn niepowodzenia tera-

peutycznego może być nieuwzględnienie

pozycji, w jakiej pacjent przebywa podczas

zabiegu. Z tego względu jednym z podsta-

wowych pytań, na jakie powinien odpo-

wiedzieć sobie masażysta przed przystą-

pieniem do masażu, jest, w jakiej pozycji

powinien znajdować się pacjent i jakie są

zasady dobrej pozycji ułożeniowej. Nie-

rzadko terapeuta, ze względu na małą ilość

czasu, który przeznaczony jest na zabieg,

nie przywiązuje większej wagi do pozycji

ułożeniowej, a to, jak już wspomniano po-

wyżej, może być przyczyną niezadowala-

jących efektów terapeutycznych.

W związku z tym w niniejszym arty-

kule chcemy zwrócić uwagę czytelników

na rolę pozycji ułożeniowej jako jednego

z czynników warunkujących efektywność

masażu. Na wstępie musimy zastanowić

się, jakie ogólne zasady powinna spełniać

pozycja ułożeniowa, aby w dalszej kolejno-

ści uwzględnić je w konkretnych przypad-

kach. Z doświadczenia autorów pracy wy-

nika, że najistotniejszymi zasadami pozycji

ułożeniowej są: bezpieczeństwo pacjenta,

wygoda, rozluźnienie masowanych tkanek

(mięśni) oraz drożność naczyń krwiono-

śnych i chłonnych.

Kwestia bezpieczeństwa podczas za-

biegu nabiera szczególnej wagi u pacjen-

tów, u których ze względu na zaburzenia

równowagi ciała może dochodzić do jej

zachwiania i niekontrolowanych upad-

ków. Taką grupę mogą stanowić pacjen-

ci po udarach, z hemiplegią (porażeniem

połowiczym), którzy w pozycji siedzącej,

przy niezachowaniu szczególnych środ-

ków bezpieczeństwa, mogą stracić równo-

wagę i upaść. Tego rodzaju pacjentów cięż-

ko jest ułożyć w pozycji leżącej na stole do

masażu ze względu na ich problemy z po-

ruszaniem, natomiast w pozycji siedzącej

– ze względu na zaburzenia funkcji podpo-

rowej jednej z kończyn dolnych – istnieje

duże prawdopodobieństwo utraty równo-

wagi. Dlatego też podczas masażu terapeu-

ta musi zachować szczególną ostrożność

i być gotowym do interwencji w sytuacji

zagrożenia upadkiem.

Charakterystyczną cechą pozycji sie-

dzącej jest zniesienie fizjologicznej lor-

dozy szyjnej, czyli wygięcia kręgosłupa

szyjnego wypukłością skierowanego ku

przodowi. Bolesność odcinka szyjnego

kręgosłupa bardzo często spowodowana

jest właśnie przez odprostowanie lordozy

szyjnej, czasami pojawia się wręcz kifoza,

czyli odwrotne zgięcie w tym odcinku.

Jest to bardzo niekorzystne dla tętnic krę-

gowych, które przebiegają przez otwory

po obu stronach wyrostków poprzecznych

kręgów szyjnych (rys. 1). Tętnice te dają

głównie ukrwienie do mózgowia, a ich

przepływowość uzależniona jest między

innymi od prawidłowego ustawienia od-

cinka szyjnego kręgosłupa (lordoza). Do-

datkowe odprostowanie lordozy szyjnej

w pozycji siedzącej może zatem spowo-

dować, że krew tętnicza nie dopłynie do

mózgowia, pacjent zemdleje i upadnie na

podłogę.

Inną grupą pacjentów, u których ze

szczególną ostrożnością należy stosować

pozycje w siadzie, są epileptycy. Atak epi-

lepsji wywołuje silny bodziec, który mo-

że być indukowany podczas gwałtowne-

go ugniatania mięśni w trakcie masażu.

Dlatego w tych sytuacjach terapeuta po-

winien w pierwszej kolejności rozważyć

możliwość wykonania masażu w ułożeniu

pacjenta na stole terapeutycznym, co zmi-

nimalizuje ryzyko związane z ewentual-

nym wystąpieniem ataku epilepsji.

Należy również pamiętać o tym, że pod-

czas masażu krew, napływając do dużych

mięśni, odpływa z innych rejonów ciała.

Masażem znacznie wpływamy na dystrybu-

cję krwi w organizmie, poprzez wielokrot-

ne wykonywanie ruchów odkształcających

duże partie mięśniowe. Dlatego zawsze po

zakończeniu masażu, niezależnie od tego,

w jakiej pozycji ułożeniowej był on wykony-

wany, pacjent musi odczekać kilkadziesiąt

sekund, siedząc na brzegu stołu z opuszczo-

nymi nogami, celem wyrównania krążenia.

Nagłe powstanie z łóżka może spowodo-

wać utratę przytomności, w efekcie odpły-

wu krwi z głowy i omdlenie. Jest to szcze-

gólnie ważne u osób starszych, u których

występuje znaczne ograniczenie sprawno-

ści układu krążenia.

B ardzo istotne w pozycji ułożeniowej

jest także zapewnienie pacjentowi

komfortu psychicznego i fizycznego oraz

wygody podczas masażu. Pacjent powi-

nien być w miarę możliwości zrelaksowa-

ny, a pozycja ułożeniowa tak dobrana, aby

przynajmniej nie zwiększała dolegliwości

bólowych, a w miarę możliwości je zmniej-

szała. Należy wziąć pod uwagę możliwość

występowania na ciele pacjenta krwiaków,

niewidocznych pod odzieżą siniaków lub

innych tkliwych zmian skórnych. Dlate-

go też ważne jest, by zawsze po ułożeniu

pacjenta na stole, a przed rozpoczęciem

masażu, zapytać go: „Czy jest Panu/Pani

wygodnie?”. Należy też sprawdzić, czy wy-

stępuje prawidłowa ruchomość poszcze-

gólnych części ciała względem siebie, ce-

lem oceny, czy ciało jest rozluźnione.

Podczas zabiegu pacjent powinien być

ubrany w bieliznę niepowodującą nad-

miernego ucisku i okryty prześcieradłem,

a odsłonięte powinny być tylko te części

ciała, które w danej chwili są masowane.

Ma to związek z poszanowaniem intymno-

ści pacjenta i z faktem, że podczas masa-

żu leżący nieruchomo pacjent może zmar-

znąć. Istotny jest fakt, że pozycja, która jest

wygodna dla jednej osoby, wcale nie musi

być pozycją komfortową dla innej.

Niewłaściwa pozycja ułożeniowa może

mieć zły wpływ na przepływ krwi żylnej,

38 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007

P odstawowym celem masażu lecznicze-

MASAŻ

szczególnie w obrębie kończyn. Z tego wzglę-

du należy zadbać o to, aby pozycja ta zapew-

niała prawidłowy przepływ krwi i chłonki,

nie tylko w masowanych obszarach, ale rów-

nież w obrębie miejsc szczególnie narażo-

nych na ucisk naczyń powierzchownych.

Kończyna górna otrzymuje ukrwienie z tęt-

nicy podobojczykowej, a krew odpływa jed-

noimienną żyłą podobojczykową, która le-

ży poniżej. Żyła ta biegnie między I żebrem

i obojczykiem (rys. 2). Obojczyk jest rucho-

my i może zmieniać swe położenie wzglę-

dem I żebra. W związku z tym możliwe jest

takie ustawienie obojczyka względem I że-

bra, że poprzez ucisk tętnicy podobojczyko-

wej może dojść do zatrzymania tętna na nad-

garstku. Skoro skutecznie można zacisnąć

duże naczynie tętnicze, tym łatwiej jest uci-

snąć i zamknąć światło żyły podobojczyko-

wej, czego konsekwencją będzie utrudniony

odpływ krwi żylnej. Z tego względu należy

unikać pozycji, w której dochodzi do nad-

miernego zbliżenia obojczyka do I żebra.

U części ludzi możemy spotkać wadę

postawy w postaci pleców okrągłych, co

sprzyja opadaniu (cofaniu do tyłu) i ucisko-

wi obojczyka na naczynia podobojczyko-

we podczas leżenia na plecach, co ma miej-

sce np. podczas masażu. Dlatego w pozycji

leżenia tyłem bardzo ważne jest podłoże-

nie wałków w kształcie klinów pod barki

pacjenta, co zapobiega ich opadaniu oraz

zapewnia prawidłowy dopływ i odpływ

krwi z obszaru kończyn górnych. Nato-

miast brak klinów będzie sprzyjać zwięk-

szeniu ciśnienia w górnym odcinku żyły

podobojczykowej i powodować utrudnio-

ny odpływ krwi żylnej, a konsekwencją

tego stanu będą pojawiające się obrzęki

kończyny górnej i pogorszenie się stanu

zdrowia pacjenta.

Pozycja z klinami pod barkami ma też

zastosowanie jako pozycja drenażowa przy

obrzękach kończyny górnej w celu ułatwie-

nia odpływu krwi żylnej i chłonki.

W obrębie kończyny dolnej krew żylną

odprowadzają żyły powierzchowne i głę-

bokie. Żyły powierzchowne leżą bezpo-

średnio pod skórą, na powięzi, a gdy wcho-

dzą pod powięź – stają się głębokimi. Sieć

powierzchowną stanowią dwie żyły:

– odstrzałkowa, która biegnie w bruździe

mięśnia brzuchatego łydki oraz w dole

podkolanowym i uchodzi do żyły pod-

kolanowej,

– odpiszczelowa, która jest ważniejsza

od pierwszej i biegnie do tyłu od kości

piszczelowej, po przyśrodkowej stronie

kolana, przyśrodkowym brzegu mię-

śnia krawieckiego do pachwiny i tam

przez rozwór trafia pod więzadło pa-

chwinowe.

Aby w trakcie masażu w pozycji le-

żenia przodem nie dochodziło do uci-

sku na więzadło pachwinowe, a w kon-

sekwencji na żyłę odpiszczelową, wałek,

który ma zmniejszać lordozę lędźwiową,

należy umieścić na wysokości powyżej

kolców biodrowych przednich górnych

(przyczep więzadła pachwinowego). Nie-

zastosowanie się do tej zasady może po-

wodować utrudniony odpływ krwi żylnej

z żyły odpiszczelowej, co w konsekwencji

prowadzić będzie do żylakowatości koń-

czyn dolnych.

można wyodrębnić kilka podstawo-

wych cech prawidłowej pozycji ułożenio-

wej. Pozycja ułożeniowa do masażu po-

winna zatem:

– być bezpieczna dla pacjenta,

– wygodna,

– zapewniać rozluźnienie mięśni,

– zapewniać (ułatwiać) prawidłowy od-

pływ krwi i chłonki z masowanych ob-

szarów ciała.

Uwzględniając powyższe informacje,

należy odpowiedzieć na pytanie posta-

wione we wstępie artykułu, a mianowicie:

„w jakiej pozycji powinien znajdować się

pacjent podczas zabiegu?”. Wydaje się, że

pozycją, która w największym stopniu mo-

że spełnić wymienione wymogi, jest pozy-

cja w leżeniu. Oczywiście, w zależności od

potrzeby, możemy ułożyć pacjenta na ple-

cach, brzuchu lub na boku. Zdecydowanie

gorszym rozwiązaniem jest wykonywanie

masażu w pozycji siedzącej na krześle, ze

względu na ograniczoną możliwość rozluź-

nienia mięśni całego ciała (napięte mięśnie

posturalne), ryzyko ucisku na naczynia po-

wierzchowne i ograniczenie ich drożności,

np. okolica pachwiny. Istnieje również du-

że prawdopodobieństwo upadku pacjenta

w sytuacji utraty przytomności lub rów-

nowagi podczas zabiegu. Tak więc moż-

na przyjąć, że pozycja w siadzie powinna

być wykorzystywana tylko wówczas, gdy

ze względu na ogólny stan pacjenta pozy-

cja w leżeniu jest trudna czy też wręcz nie-

możliwa do zastosowania.

W następnym numerze naszego pisma

zaprezentujemy podstawowe pozycje uło-

żeniowe do masażu w oparciu o przedsta-

wione powyżej informacje. Mamy nadzieję,

że problematyka przygotowania pacjenta

do zabiegu, ze szczególnym uwzględnie-

niem pozycji ułożeniowej, zainteresuje te-

rapeutów i przyczyni się do poprawy efek-

tywności terapii.

wej, na który powinien zwrócić uwa-

gę terapeuta, jest zapewnienie rozluźnie-

nia masowanych tkanek, ze szczególnym

uwzględnieniem mięśni szkieletowych.

Najprostszym i skutecznym sposobem

rozluźnienia jest zbliżenie ich przycze-

pów kostnych przy biernym zachowaniu

osoby masowanej. Bardzo ważne jest, aby

pacjent nie „pomagał” w ustawieniu po-

szczególnych części ciała względem siebie

poprzez aktywny ruch, a co za tym idzie –

napinanie mięśni biorących w nim udział.

Często pacjenci wykonują ruch podświa-

Tętnica kręgowa

Splot ramienny

Tętnica

podobojczykowa

Żyła

podobojczykowa

K RZYSZTOF K ASSOLIK , W ALDEMAR A NDRZEJEWSKI ,

I WONA W ILK , M IKOŁAJ B ARANCZEWICZ

Państwowa Medyczna

Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu

Kierunek Fizjoterapia

Rys. 1. Przebieg tętnicy kręgowej w odcinku szyjnym

kręgosłupa

Rys. 2. Przebieg żyły i tętnicy podobojczykowej między

I żebrem a obojczykiem

40 REHABILITACJA W PRAKTYCE 3/2007

domie i mają trudność w rozluźnieniu mię-

śni. Dobrze jest w takiej sytuacji wykonać

delikatne potrząsanie masowanych części

ciała w celu ich rozluźnienia.

Mówiąc o konieczności rozluźnienia

mięśni podczas masażu, należy bezwzględ-

nie pamiętać o tym, że nie wystarczy uzy-

skać rozluźnienie tylko tych tkanek, które

są w danym momencie zabiegu masowane,

ale również wszystkich, które mają z nimi

bezpośredni lub pośredni kontakt struktu-

ralny, a w konsekwencji posiadają możli-

wość wzajemnego oddziaływania poprzez

przenoszenie napięcia z jednej struktury

na drugą.

P odsumowując powyższe rozważania,

K olejnym elementem pozycji ułożenio-

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: