BIBLIA – STARY TESTAMENT
Biblia jako źródło kultury europejskiej
Opis stworzenia świata i człowieka (Księga Rodzaju)
Wzór osobowy „męża sprawiedliwego” (Księga Hioba)
Poetycka modlitwa w formie psalmów
Rozważania nad sensem życia w Księdze Koheleta
Najwspanialsza pieśń miłości (Pieśń nad Pieśniami)
Prorocki charakter Księgi Izajasza
Religijno-patriotyczny „krzyk z głębokości” w biblijnych Trenach (Lamentacje)
Znaczenie ksiąg Starego Testamentu w religii i literaturze
Powszechnie powtarzany pogląd, że Biblia i literatura antyczna to źródła kultury europejskiej nie budzi zastrzeżeń ani zdziwienia. O ile jednak twórczość starożytna pozostała jedynie dziełem sztuki, o tyle Pismo święte stanowi podstawę wiary objawionej dla ogromnej i stale rosnącej w liczbę rzeszy chrześcijan. Ranga i możliwość wszechstronnej interpretacji ksiąg biblijnych sprawia, że razem stanowią one najpoczytniejsze dzieło na świecie. W Biblii bowiem znajduje się wyjaśnienie wielu interesujących człowieka zagadnień natury religijnej, filozoficznej i historiozoficznej. W niej ludzie wierzący szukają odpowiedzi na indywidualne pytania, jakie stawia przed nimi codzienność, z niej czerpią siły do pracy i rady, które mogą wykorzystać w swoim życiu.
Pismo święte cieszy się także dużym zainteresowaniem w Polsce. Wielokrotnie podejmowane wysiłki translatorskie (ujmujące Biblię całościowo lub fragmentarycznie), począwszy od piętnastowiecznej Biblii królowej Zofii1 do słynnej Biblii Tysiąclecia2 (1965), opracowanej z okazji milenium chrześcijaństwa w Polsce, a więc tysiąc lat po przyjęciu przez Polskę chrztu, są dowodem na wielkie zapotrzebowanie na tę wyjątkową księgę nazywaną często świętą.
Biblia jest zbiorem pism powstałych na przestrzeni wielu wieków (Stary Testament – od XIII do I w. p.n.e., zaś Nowy Testament – od 51 do 96 r. n.e.). Ponad tysiącletni okres zapisywania zawartych tu treści myśli, obserwacji, wskazówek zapewnił temu niezwykłemu zbiorowi ksiąg opinię wielkiej skarbnicy wiedzy o świecie i człowieku, dotyczącej dziejów przed zapowiadanym przez proroków narodzeniem Chrystusa, i źródła przedstawiającego naukę Boga-Człowieka oraz Jego historię w oparciu o relacje naocznych świadków Jego obecności na Ziemi (Ewangelie), a także ukazującego działalność Apostołów (Dzieje Apostolskie i listy).
Biblia jako dzieło złożone z wielu części powstających na przestrzeni kilkunastu wieków, zapisane przez wielu autorów3, jest także obszernym wyborem tekstów literackich. Zawiera w sobie liczne przykłady różnych form gatunkowych, środków artystycznych, myśli przedstawionych w atrakcyjnej szacie językowej.
Omawiane na lekcjach języka polskiego niewielkie fragmenty Pisma świętego dowodzą, że jest ono skarbnicą gatunków, motywów i środków stylistycznych. Znane polskiemu czytelnikowi za pośrednictwem przekładów dbających o oddanie urody literackiej, stanowią podstawę do rozważań także pod tym kątem.
Podjęta przez nas refleksja nad księgami Starego Testamentu będzie dotyczyła przede wszystkim fragmentów zawartych w podręczniku szkolnym, w układzie tam zaproponowanym, który zachowuje kolejność, w jakiej są one zestawione w Biblii.
Atrakcyjne artystycznie motywy Starego i Nowego Testamentu były niejednokrotnie wyzyskiwane w literaturze i sztuce jako tematy dzieł lub inspiracja twórców. Próby translatorskie podejmowali też chętnie poeci, wybierając przede wszystkim fragmenty liryczne, jak Psalmy czy Pieśń nad Pieśniami.
Wysiłek przedstawienia Biblii jako źródła kultury europejskiej od początku skazany jest na niebezpieczeństwo pominięcia istotnych zagadnień. Trudno bowiem wyliczyć wszystkie elementy, na których została nadbudowana wspaniała budowla kultury wielu pokoleń. Do tego niekwestionowanego arcydzieła nawiązują ciągle na różne sposoby artyści, do niego odwołują się badacze czasów patriarchalnych, a przede wszystkim na co dzień korzystają zeń chrześcijanie na całym świecie, szukając tu wyjaśnienia swoich wątpliwości, rady, pociechy i ukojenia.
Biblia jest dziełem tak złożonym i różnorodnym, że pewnie nigdy nie przestanie budzić zainteresowania i zawsze będzie skłaniała do poszerzania interpretacji o nowe treści i współczesne konteksty. Trzeba bowiem stwierdzić, że jej treść nie tylko nie traci na aktualności, ale nowe zdarzenia i współczesne konteksty pozwalają zastosować zawartą w niej myśl do naszych czasów i stylu życia. Uniwersalizm pism biblijnych wiąże się zapewne ze zmetaforyzowanym sposobem przedstawiania różnych zagadnień, pozwalającym każdemu odebrać je w kontekście osobistych przeżyć, doświadczeń i przemyśleń. Posługujący się symbolami, przenośniami, alegorycznymi obrazami autorzy ksiąg Pisma świętego docierają do jego odbiorców na całym świcie na przestrzeni wieków. Niełatwe do przekazania kwestie teologiczne czy filozoficzne, a także zasady etyki wyrażano poprzez ułatwiające odbiór gatunki i środki literackie. Dzięki nim Biblia jest zrozumiała dla ludzi wychowanych w różnych kulturach. Nie podlegające dyskusji stwierdzenie, że jest ona źródłem kultury europejskiej wymaga więc rozszerzenia bowiem do tego dzieła odwołuje się myśl ludzka na całym świecie.
Jako podstawowa księga odpowiadająca na wszelkie pytania dotyczące świata i człowieka Biblia wyjaśnia na początku całego zbioru tekstów, jakie zawiera, pochodzenie wszystkiego, co dane jest zmysłowemu poznaniu ludzkiemu.
Biblijna opowieść o dziele stworzenia nie została [...] uformowana przez jednego tylko człowieka. Myśl teologiczna Izraela pracowała nad nią przez wiele setek lat. Nie chodzi przy tym jedynie o wnioski i refleksje ludzi, które znalazły pisemny wyraz. Człowiecze pytanie o pochodzenie świata, a w niemałym stopniu o pochodzenie i sens zła (problem teodycei), było kierowane przez Ducha Bożego i coraz głębiej wprowadzane w myśl Boga o początku i celu stworzenia. „Jeśli nawet autorzy Starego Testamentu czerpali z opowiadań ludowych (co można w pełni dopuścić), to nie wolno zapominać, że czynili to z pomocą Boskiego natchnienia, które przy doborze i ocenie owych dokumentów strzegło ich przed wszelkim błędem”(papież Pius XII, encyklika Humani generis z 12 sierpnia 1950).4
W tych słowach papieża Piusa XII kryje się istotny pogląd na temat pism biblijnych – są one dziełem bosko-ludzkim, zbiorem tekstów spisanych przez ludzi, dzięki natchnieniu pochodzącemu od Boga. W związku z tym opinia, że Księga Rodzaju jest proweniencji ludowej, bynajmniej nie obniża jej rangi jako przekazu, którego Nadawcą jest Bóg.
Opis stworzenia świata i człowieka, o którym mowa, nie jest jedyną teorią kosmogoniczną zapisaną w Biblii. Podobną, aczkolwiek inaczej rozmieszczającą w czasie akt stwórczy, przedstawia Pięcioksiąg. Opis stworzenia świata i człowieka w Księdze Rodzaju (Genesis) jest relacją z kolejnych etapów powoływania przez Boga do istnienia elementów rzeczywistości otaczającej człowieka. Wszystko to odbywa się w ciągu sześciu dni. Opis obejmuje jednak okres o dzień dłuższy. Po stworzeniu świata i człowieka Bóg postanowił odpocząć. Taki układ tygodnia (sześć dni pracy i jeden odpoczynku) został przyjęty przez ludzi, zaś w Kościele jest traktowany jako obowiązujący. Zgodnie z nakazem Boga, zawartym w trzecim przykazaniu Dekalogu, niedziela siódmy dzień jest dniem świętowania i odpoczynku po kilkudniowej pracy. Trzeba od razu wyjaśnić, że taki zwyczaj obowiązuje np. katolików, zaś u Żydów tym szczególnie czczonym dniem jest sobota szabat.
Kolejne powołane do istnienia elementy świata są przez Boga nazywane. Powstają jak gdyby dzięki słowu; mają nazwę, imię, więc istnieją. Owo Niechaj się stanie... skłaniało interpretatorów Genesis do wniosku o ludowym pochodzeniu zapisu o stworzeniu świata, przedstawiającym całą rzecz językiem prostym, w sposób zgodny z wyobraźnią ludzi niewykształconych, a nawet – z wyobraźnią dziecięcą.
Stwórca świata i człowieka najpierw przygotowuje przestrzeń na przyjęcie żywych istot. Niebo i ziemia, od których zaczyna się dzieło Boże, są „bezładem i pustkowiem”spowitym ciemnością. Potem, po ustanowieniu „światłości”, zostaje podzielony czas – I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. Pierwszy dzień Bóg poświęcił więc na uporządkowanie przestrzeni i czasu. W takich warunkach dokonywały się następne gesty stwórcze. Kolejny dzień przyniósł oddzielenie wód i utworzenie sklepienia – nieba.
Trzeci dzień Bóg przeznaczył na rozdzielenie wód i lądów oraz stworzenie roślinności wydającej owoce i nasiona. Stwórca zaplanował więc od początku powtarzalność naturalnego cyklu biologicznego, jakiemu poddane są rośliny. W ciągu czwartego dnia powstaje Kosmos, mający wpływ na ziemskie organizmy – Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata. Podczas kolejnych dni powstają zwierzęta morskie i lądowe od organizmów najdrobniejszych do bardzo rozwiniętych. Szóstego dnia Bóg stworzył mężczyznę i niewiastę, i dał im władzę nad wszelkim stworzeniem. Swoim nakazem ustanowił też ciągłość biologiczną powołanych do życia ludzi: Bądźcie płodni i rozmnażajcie się...
Stworzenie świata i człowieka kończy ustanowienie siódmego dnia czasem odpoczynku, „dniem świętym”.
Drugi opis stworzenia człowieka (Rdz 2, 4-7) mówi o ulepieniu go z gliny i tchnięciu życia w jego nozdrza.
Powróćmy jednak do ciekawej formy literackiej pierwszego opisu. Ma on budowę hymniczną i służy uwielbieniu Boga za dzieło stworzenia. Taką opinię głosi i uzasadnia niemiecki teolog Alfred Läpple.5 Opis podzielony jest na fazy powstawania świata odpowiadające poszczególnym dniom. Jest więc siedem takich odcinków-dni. Ich językowe uporządkowanie narzuca układ powtórzeń. Na początku tych sekwencji pojawiają się anaforycznie brzmiące słowa: A potem Bóg rzekł lub Bóg rzekł. Na końcu zaś refrenicznie wraca: I tak upłynął wieczór i poranek – dzień (tu pojawia się informacja – który), poprzedzone stwierdzeniem zadowolenia Boga z dokonanego dzieła stworzenia, np. A widział Bóg, że były dobre.
Segmentacja tekstu prowadząca do wyodrębnienia objętościowo podobnych fragmentów i dodatkowe wzmocnienie jego rytmiczności poprzez wykorzystanie regularnie rozłożonych powtórzeń skłaniają do przyjęcia tezy o hymnicznej strukturze tego opisu. Jak zatem wygląda tu element treściowy? Czy również odpowiada założeniom hymnu?
A. Läpple wyobraża sobie, że opis stworzenia świata mógł być elementem liturgii: Czy nie słyszymy, jak podczas nabożeństwa kantor śpiewa hymn dziękczynny do Boga – Stwórcy, przerywany co pewien czas zgodnym refrenem dziękczynnym zgromadzonego ludu?6 Autor wskazuje także cel praktyczny takiej formy opisu – „hymn uwielbienia i dziękczynienia”ma przypominać o święceniu szabatu.
Biblijny opis stworzenia świata porównuje się często z kosmogonicznym mitem greckim7. Takie zestawienie wskazuje od razu na zasadniczą różnicę między tymi przekazami. W Biblii świat zostaje stworzony z niczego przez jedynego Boga, zaś w mitologii mówi się najpierw o wyłanianiu się z Chaosu („wielkiej otchłani pełnej siły twórczej i boskich nasieni”) pierwszej pary bogów, która dała początek następnym poprzez ród tytanów. Z mieszaniny żywiołów w bliżej nieokreślony sposób powstają elementy rzeczywistości. Uporządkowanemu aktowi stwarzania przez Boga przestrzeni, roślin, zwierząt i ludzi w mitologii odpowiada opis narodzin świata, którym nie kieruje myśl czy słowo. Owe narodziny świata są w istocie opisem pochodzenia bóstw wynikającym z politeistycznej religii starożytnych. W Biblii wszystko pochodzi od jednego Boga (monoteizm), powstaje dzięki stwórczej mocy Jego słowa w sposób uporządkowany, według pewnej logicznej kolejności, w mitologii zaś najpierw pojawiają się bogowie powstający z czegoś, co nie jest sprecyzowane, ale co istniało przed nimi.
Opis stworzenia świata i człowieka – prosty, przejrzysty i logiczny – porównywano niejednokrotnie z naukowym poglądem na pochodzenie wszechświata i istot żywych na Ziemi. Teoria ewolucji Karola Darwina stoi – jak się wydaje na pierwszy rzut oka – w sprzeczności z omawianym opisem. Precyzja sformułowań autora przekazu biblijnego niemalże przesądza o rozbieżności obu ujęć. Siedem dni wobec miliardów lat, na przestrzeni których, jak głosi nauka, powstawały gwiazdy, planety, organizmy żywe, to zupełne nieprawdopodobieństwo.
Współcześni komentatorzy Pisma świętego nie .tylko nie widzą tu sprzeczności, ale wręcz zgodność. Określenia czasu przeznaczonego przez Boga na dzieło stworzenia wymagają przełożenia na jednostki, którymi posługują się nauki przyrodnicze. Jeden biblijny dzień byłby tu odpowiednikiem epoki. Za zgodnością omawianego opisu z naukowym poglądem na powstanie świata przemawia porządek, według którego stworzenie człowieka poprzedza powołanie do życia organizmów niższych. Teoria ewolucji skondensowana w tygodniowym przedziale czasu dałaby podobną wersję, jaką zawiera Pismo święte. Pogląd naukowy tym różni się jednak od biblijnego, że nie uzasadnia powstania świata wolą Boga.
Zatrzymajmy się jeszcze nad formą literacką pierwszego opisu z Księgi Rodzaju. Hymniczny charakter tego fragmentu Biblii, dostrzeżony przez niektórych interpretatorów, wydaje się uzasadniony. Dzieło stworzenia godne jest najwspanialszej pieśni pochwały. Tekst dzieli się na fragmenty przedstawiające kolejne etapy powstawania świata z woli Boga. Każda taka cząstka zawiera wewnętrzny podział porządkujący akt stwarzania elementów rzeczywistości w danym dniu. Dzięki temu logicznemu rozdrobnieniu opisu zostaje wzmocniony jego rytm, wspomagany dodatkowo anaforą i refrenem.
Narracja uzupełniona jest cytatami słów Bożych ustanawiających ziemski ład, np. „Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!”. Pojawiają się także komentarze wartościujące powstałe elementy świata poprzez ocenę dokonaną przez samego Stwórcę: A widział Bóg, że były dobre. Nieco odmienną strukturę ma opis przebiegu siódmego dnia, który został przeznaczony na odpoczynek po pracy.
Opis stworzenia świata i człowieka, zawarty w Księdze Rodzaju, ma zwartą kompozycję podlegającą konsekwentnie przestrzeganym zasadom wewnętrznego porządku i rytmu. Tekst jest przejrzysty, napisany prostym językiem, rzeczowo wykładający kosmogonię biblijną, a przy tym chwalący Boga za Jego dzieło. Chociaż nie ma, jak uważają teologowie, ambicji naukowego wyjaśnienia pochodzenia planet i istot żywych, podaje uproszczoną, zrozumiałą dla każdego odbiorcy, wersję, która pozostaje w zgodzie ze zdobywaną przez wieki wiedzą.
Biblijna relacja z dzieła stworzenia skłania także do jej interpretacji w aspekcie sensu pracy i odpoczynku. Także i w tym zakresie Bóg ustanawia ono pewien ład, rytm, wzór dla człowieka, pozwalający mu funkcjonować sprawnie, bez narażania się na nadmierny, ciągły wysiłek, a zarazem przedstawia znaczenie pracy i płynące z niej wartości.
Wzór osobowy „męża sprawiedliwego”(Księga Hioba)
Księga Hioba jest jedną z siedmiu określanych jako mądrościowe. Przedstawia losy człowieka ciężko doświadczanego przez boga, który jednak mimo zwątpień, pretensji i rozterek pozostaje wierny swojemu Stwórcy. Dydaktyczne wartości tego fragmentu Biblii są niezaprzeczalne. Hiob jest wzorem „mężem sprawiedliwym”, jak nazywa go Ezechiel (14, 14). Jest on prawdopodobnie postacią historyczną.
Koleje losu Hioba zostały przedstawione w ciekawej formie literackiej. Nie jest ona jednorodna. Księga Hioba jest złożeniem fragmentów pisanych prozą z podzielonym na dwie części poematem. Rozmaite rodzaje literackie można by wyróżnić w części poetyckiej. Dyskusje Hioba z przyjaciółmi, mowy Elihu i mowy Boga formą swoją przypominają przedmowy sądowe. [...] W poemacie można by jeszcze znaleźć fragmenty lub całe partie zaczerpnięte z lamentacji indywidualnych.8 Na podtekst nie tylko doniosły w swojej wymowie ideowej, ale także urozmaicony i atrakcyjny pod względem literackim.
Podzielenie całości Księgi pomiędzy osoby, od których pochodzą kolejne wypowiedzi, sprawia wrażenie, że jest to dramat. Trzeba tu jednak zrobić pewne zastrzeżenie. Rzadko są to fragmenty połączone z sobą tak doskonale, jak dialog dramatyczny. Niektóre wypowiedzi stanowią autonomiczną całość, chociaż nawiązującą do sytuacji głównej postaci.
Literacką wartość Księgi Hioba buduje także cieniowanie napięcia związanego z przeżyciami wystawionego na próbę bohatera. Dydaktyczny cel opowieści o niezwykłym „bogobojnym mężu” nie odbiera jej urody artystycznej.
Kim był ów nieprzeciętny mężczyzna przedstawiony w Biblii? Żył w ziemi Us człowiek imieniem Hiob. Był to mąż sprawiedliwy, prawy, bogobojny i unikający zła. Miał siedmiu synów i trzy córki. Majętność jego stanowiło siedem tysięcy owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset jarzm wołów, pięćset oślic oraz wielka liczba służby. Był najwybitniejszym człowiekiem pośród wszystkich ludzi Wschodu. (Hi l, 1-3).
Już na wstępie zostaje zarysowana sylwetka Hioba jako właściciela wielkiego majątku, a zarazem człowieka prawego, posiadającego szczęśliwą rodzinę. Bogactwa i osobista pomyślność nie przesłoniły Hiobowi wartości najważniejszej, jaką był dla niego Bóg.
Powodzenie Hioba trwało do czasu, gdy Bóg – przekonany o niezłomności wiary najbardziej oddanego Mu sługi – pozwala szatanowi wystawić go na próbę. Odtąd na Hioba spadają same nieszczęścia: traci dobytek, giną jego dzieci, zaś jego ciało z powodu trądu staje się ropiejącą raną. Mimo to nadal chwali on Boga i nie złorzeczy Mu, jak zachęca go do tego żona.
Dowiedziawszy się o cierpieniach Hioba przybywają jego przyjaciele: Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach i Sofar z Naamy. Na słowa żalu, wypowiadane przez rozgoryczonego nieszczęśnika, odpowiadają zachętą do opamiętania i ufności w mądrość Boga, a przede wszystkim do pokuty. Trudno jednak przyjąć te przyjaciele starają się wyjaśnić, że Bóg – Stwórca świata i człowieka – wie kogo i kiedy nagrodzić lub ukarać. Doświadczenia Hioba interpretują jako karę za grzechy, nie rozumieją jego przekonania o własnej niewinności, które jest zarazem wyznaniem, że cierpienie nie musi być karą. Drugą część Księgi rozpoczyna skarga i obrona Hioba, w której stara się udowodnić, że postępował zgodnie z nakazami sumienia i nie popełnił żadnego czynu zasługującego na karę. Poruszony tym Elihu wygłasza hymn na cześć Boga ujawniający wielkość Stwórcy i bezsilność człowieka.
Głos zabiera także Bóg. w swoich dwu mowach, nazwanych: Mądrość Boża widoczna w świecie i Bóg panuje nad siłami zła, pokazuje swoją moc i sprawiedliwość oraz zachęca Hioba, żeby się z Nim zmierzył i spróbował dokonać podobnych rzeczy. Dotknięty wszelkimi nieszczęściami Hiob uznaje wszechmoc i mądrość Bożą i składa Panu hołd.
W zakończeniu Księgi Hioba Bóg gani jego przyjaciół (nie mówiliście o mnie prawdy – Hi 42, 7) za traktowanie cierpienia i utraty dóbr jako kary za grzechy, czyli – zemsty Boga na słabym człowieku.
Niezłomna wiara Hioba zostaje nagrodzona. Pan przywraca mu dawny majątek teraz podwojony. Odradza się także rodzinne szczęście – Miał jeszcze siedmiu synów i trzy córki (Hi 42, 13). Hiob żył jeszcze – jak czytamy w Piśmie Świętym – sto czterdzieści lat i doczekał czterech pokoleń swoich potomków. Przedstawione w poetyckiej formie dzieje wiernego Bogu człowieka kreują go na wzór niezłomnej postawy w obliczu ciężkiej próby. Hiob jest symbolem cierpienia i godności człowieka – traci rodzinę, zapada na trąd, w jednej chwili zostaje nędzarzem, ale trwa w przekonaniu, że w niczym nie nadużył Bożego zaufania i nie zasłużył na takie męki. Ostatecznie jednak przekonany o potędze i mądrości Pana godzi się na swój los, choć w momentach najtrudniejszych przeklina godzinę swoich narodzin i prosi o śmierć.
Księga Hioba podejmuje rozważania o cierpieniu nie zawinionym. Pokazuje fałsz uproszczonej interpretacji wszelkich nieszczęść, prowadzącej do wniosku, że są one formą kary za grzechy. Przedstawia wzór osobowy, przykład godny naśladowania (sposób prezentacji charakterystyczny dla żywotów świętych).
Uniwersalizm Księgi Hioba wynika stąd, że podejmuje ona zagadnienia bliskie człowiekowi w każdej epoce historycznej. Przykład Hioba uczy, jak można godnie i z ufnością w mądrość Bożych planów przyjmować przykre doświadczenia życiowe. Ponadczasową wymowę tego fragmentu Biblii wzmacnia jego poetycki, pobudzający refleksje charakter.
Hiob jest jedną z najbardziej znanych postaci Starego Testamentu. Historia jego cierpienia i heroicznej postawy intrygowała wielu twórców literatury. Udramatyzowana struktura Księgi Hioba prowokowała zwłaszcza dramaturgów do przetwarzania jej idei w formie literackiej. Przykładem może by utwór sceniczny polskiego autora, Jerzego Zawieyskiego, Mąż doskonały.
Księga Psalmów wyróżnia się (obok Pieśni nad Pieśniami) szczególnym zagęszczeniem pierwiastka poetyckiego. Dzięki wielkiej urodzie literackiej psalmy biblijne były niejednokrotnie tłumaczone przez poetów, którzy starali się oddać nie tylko zawartą w nich myśl, ale także walory artystyczne tych poetyckich modlitw.
Pismo święte zawiera 150 utworów określanych wspólnym mianem Księga Psalmów. W ciągu wieków utrzymywał się pogląd, że autorem zawartych w niej tekstów jest król Izraela, Dawid, panujący ok. 1010-970 r. p.n.e. Szczegółowe badania pozwoliły stwierdzić, że cały zbiór psalmów nie jest dziełem jednego twórcy, ale zestawem tekstów podobnych pod względem formy, które powstawały na przestrzeni wieków (pojedyncze utwory przypisywane są Mojżeszowi, Salomonowi, Asafowi, Korachitom, Ezrachitom i in.). Kim był Dawid, twórca prawdopodobnie znacznej liczby tych utworów?
Biblia kilkakrotnie wspomina o nim jako o poecie i człowieku szczególnie muzykalnym (1 Sm 16, 18-23; 18, 10) oraz o jego zainteresowaniu liturgią (2 Sm 6, 5-16; 1 Krn 15, 28). Jako król miał do spełnienia wyjątkowo trudne zadanie – doprowadzić do zjednoczenia plemion izraelskich w jeden zintegrowany naród. Drogą zręcznych politycznie małżeństw i koligacji potrafił Dawid zapewnić sobie przyjaźń sąsiednich książąt i ościennych klanów.9 Żeby osiągnąć swoje polityczne cele pojął za żony wielką liczbę kobiet (także spoza narodu izraelskiego). Potrafił zorganizować urzędy państwowe i armię. Był potężnym, mądrym królem, ale też miał opinię człowieka słabego i grzesznego. Ze związku Dawida z Batszebą, żoną Uriasza, jego najwierniejszego wasala, rodzi się następca tronu, słynący mądrością król Salomon, który kontynuuje dzieło ojca i doprowadza Jerozolimę do znacznej pozycji politycznej. Imię Dawida przywodzi też na myśl najsłynniejszego Potomka z jego rodu – Jezusa Chrystusa. Kerygmatyczna puenta całej historii Dawida leży w dziedzictwie tronu, które się spełnia w perspektywie bliskiej w Salomonie, i w dalekiej w Jezusie Chrystusie, synu Dawida (Mt l, l) i prawdziwym „królu Żydów” (J 18 , 33-37) [...].
Odległy cel jakim jest pochodzący z domu Dawida i narodzony w Betlejem Mesjasz, rzuca swe jasne promienie na starotestamentową historię zbawienia.10
Forma literacka psalmu wiąże się z pierwotnym sposobem prezentowania poezji biblijnej – z towarzyszeniem instrumentów muzycznych. Łacińskie słowo psalmus oznacza śpiew i trącanie strun instrumentu o nazwie psalterion. Słownik terminów literackich określa psalm jako hebrajską pieśń o charakterze modlitewno-hymnicznym. Wskazuje także na zróżnicowanie tych utworów w zbiorze biblijnym. Rozróżnia się wśród nich rozmaite grupy utworów: hymny pochwalne sławiące potęgę i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in.11 i dobroć Jahwe, pieśni dziękczynne, patriotyczne, królewskie, żałobne, pokutne, profetyczne, suplikacje i in.11
Zebrane w pięć ksiąg psalmy biblijne powstawały od XI do ok. III w, p.n.e. Grecki przekład powstał w III w. p.n.e. i został zawarty w tłumaczeniu Pisma świętego, tzw. Septuagincie. W wersji łacińskiej psalmy pojawiły się w Wulgacie św. Hieronima w IV w. n.e. Odtąd były wielokrotnie przekładane na języki narodowe nie tylko przez tłumaczy Biblii, jako całości, ale także przez poetów. Doceniano je w liturgii i w liryce. Uniwersalna zasada kompozycyjno-stylistyczna poezji hebrajskiej, jaką stanowi paralelizm elementów synonimicznych, antytetycznych lub wzajem dopełniających się, wymaga...
mihu02