Mira Prajsner W blędnym kole. Remedium 2002 nr 6 s.18-19.pdf

DYSFUNKCJE RODZINY

ak pisz¹ Jeann Kinney i Gwen Leaton (Zrozu-

mieæ alkohol), w ci¹gu ostatnich kilkunastu lat

najwiêkszym osi¹gniêciem w sferze rozumienia proble-

matyki alkoholowej by³ wyrany wzrost zainteresowa-

nia sytuacj¹ kryzysow¹ rodziny z problemem alkoho-

lowym. Dowodzi tego coraz wiêkszy udzia³ i rola rodzi-

ny w terapii osób uzale¿nionych. Jak wynika z obser-

wacji wielu psychoterapeutów, ¿adna osoba nie jest

przyczyn¹ alkoholizmu innej, ale rodzina mo¿e, pomimo

najlepszych intencji, zachowywaæ siê w sposób u³a-

twiaj¹cy picie jednemu z jej cz³onków. Mo¿e chroniæ

go, usprawiedliwiaæ, t³umaczyæ, zatajaæ jego wpadki.

Skutki tego s¹ jednak op³akane. 2 Udaje siê bowiem

utrzymaæ zwartoæ rodziny i podtrzymaæ dobr¹ samo-

ocenê, ale jednoczenie dzia³a on na szkodê osoby

pij¹cej, gdy¿ stwarza jej idealne wrêcz warunki do roz-

woju choroby. Jeli rodzina dodatkowo funkcjonuje

w rodowisku akceptuj¹cym picie, ma gotowe alibi

sprzyjaj¹ce rozwojowi uzale¿nienia.

W drugim etapie rodzina podejmuje dzia³ania zmie-

rzaj¹ce do rozwi¹zania problemu. Partner zaczyna orien-

towaæ siê, ¿e picie wspó³ma³¿onka nie jest normalne i

próbuje wywieraæ naciski, by je ograniczy³. Czêsto pa-

daj¹ wówczas argumenty typu: Gdyby mia³ wiêcej sil-

W czwartym etapie rodzina podejmuje próbê reor-

ganizacji dotychczasowego stylu ¿ycia w celu ominiê-

cia problemu. Wspó³ma³¿onek osoby pij¹cej przejmuje

wówczas pe³n¹ odpowiedzialnoæ za funkcjonowanie

rodziny. Jednoczenie dzieci trac¹ szacunek do uzale¿-

nionego rodzica, przestaj¹ liczyæ siê z jego zdaniem.

Podejmuje wiêc ró¿ne próby w celu odzyskania sza-

cunku, ale widz¹c ich ma³¹ skutecznoæ nasila przemoc,

zw³aszcza wobec dzieci. Drugi rodzic, pragn¹c ochro-

niæ dzieci najczêciej decyduje, ¿e lepiej bêdzie, jeli

wiêcej czasu bêd¹ one spêdzaæ poza domem.

W b³êdnym kole

Mira Prajsner

Alkoholizm czêsto jest nazywany chorob¹ rodziny. Postrzeganie problemu w takiej perspektywie zwraca uwagê na ogromny wp³yw, jaki osoba

pij¹ca wywiera na ca³e swoje otoczenie. W pocz¹tkowym etapie cz³onkowie rodziny stykaj¹ siê z ró¿nymi zachowaniami alkoholika, których

czêsto nie wi¹¿¹ (albo wi¹¿¹ w luny sposób) z nadu¿ywaniem alkoholu. Potem pojawia siê lêk, zak³opotanie i gniew. Powoli wszyscy ¿yj¹cy

w krêgu osoby pij¹cej zaczynaj¹ zachowywaæ siê w sposób chory.

Ka¿dy z nas s³ysza³ o ¿onach dzwoni¹cych do prze³o-

¿onych pijanego lub skacowanego mê¿a, by uspra-

wiedliwiæ jego nieobecnoæ gryp¹, przeziêbieniem lub

inn¹ przypad³oci¹.

Zachowania alkoholika prowadz¹ do wzrostu po-

ziomu lêku w rodzinie, to z kolei prowokuje go czêsto

do siêgania po alkohol w celu zredukowania w³asne-

go lêku. Im wiêcej pije, tym bardziej ronie lêk wród

jego domowników itd. Sytuacja b³êdnego ko³a mo¿e

trwaæ w nieskoñczonoæ, prowadz¹c do nieuniknio-

nej katastrofy. 1

nej woli, móg³by przestaæ, Jeli mnie kochasz, prze-

staniesz tyle piæ itp. Te pierwsze próby poradzenia so-

bie z problemem mog¹ zakoñczyæ siê chwilowym suk-

cesem. Alkoholik szybko jednak powraca do picia, czê-

sto potajemnie lub poza domem. Napiêcie rosn¹ce w

rodzinie zaczyna mieæ wyrany wp³yw na psycholo-

giczne funkcjonowanie dzieci.

W trzecim etapie rodzina wchodzi w fazê chaosu.

Wi¹¿e siê to z utrat¹ nadziei na samorzutne rozwi¹za-

nie problemu i z powolnym poddaniem siê biegowi

zdarzeñ. Alkoholik spotyka siê z wyrzutami, nasila siê

przemoc we wzajemnych relacjach. W tym stadium

dochodzi do zaburzenia równowagi w rodzinie, która

nie jest w stanie d³u¿ej udawaæ, ¿e wszystko jest w

porz¹dku. Jeden kryzys goni nastêpny. Czêsto poja-

wiaj¹ siê k³opoty finansowe. Pod naciskiem streso-

wej sytuacji wspó³ma³¿onek, byæ mo¿e w obawie o

stan swojego w³asnego zdrowia psychicznego, zwra-

ca siê o pomoc do osób z zewn¹trz. Niestety, czêsto

s¹ to rodzina lub przyjaciele, którzy sami nie wie-

dz¹, co nale¿y robiæ w zaistnia³ej sytuacji. 3

Emocj¹, która dominuje w tej fazie jest strach.

Zawsze ogranicza on procesy intelektualne i parali-

¿uje dzia³anie. Tak¿e alkoholik prze¿ywa silne emo-

cje, w wyniku których coraz bardziej zamyka siê w

sobie. Wszyscy cz³onkowie rodziny czuj¹ siê osa-

motnieni, bezradni i zagubieni. Czêsto w³anie w tym

momencie rodziny decyduj¹ siê na pomoc specjali-

stów.

Pij¹cy jest teraz coraz bardziej konfrontowany

ze skutkami swojego nadu¿ywania alkoholu, po-

niewa¿ rodzina przestaje akceptowaæ ten stan. Je-

li podejmie w tym momencie leczenie, mo¿liwe jest

rozpoczêcie procesu zdrowienia. W przeciwnym

wypadku rodzina wkracza w fazê ucieczki od pro-

blemu.

W pi¹tym etapie najczêciej dochodzi do rozpadu

rodziny lub separacji osoby pij¹cej. Jak pisze prof. Z.

Ga: Rozpad rodziny jest silnym prze¿yciem dla dzieci

jak i wspó³ma³¿onka. Ale paradoksalnie mo¿e on mieæ

równie¿ wymiar pozytywny. Alkoholik porzucony przez

rodzinê mo¿e zdecydowaæ siê na podjêcie leczenia. Je-

li nie decyduje siê na ten krok, zostaje definitywnie

usuniêty z rodziny.

W kolejnym etapie dochodzi do reorganizacji

rodziny. Polega ona na takiej zmianie wewnêtrznej

struktury i funkcjonowania rodziny, która nie obej-

muje ju¿ osoby uzale¿nionej. Zmieniaj¹ siê wów-

czas zakresy ról rodzinnych, wzajemne relacje, tak-

¿e relacje spo³eczne. Rodzina spotyka siê wówczas

ze wsparciem otoczenia, odzyskuje szacunek przy-

jació³.

Etap siódmy osi¹gaj¹ rodziny, w których osoba

uzale¿niona podjê³a leczenie i uzyska³a stan trzewo-

ci. Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e rodzina nigdy nie osi¹-

gnie pe³nego zdrowia, jeli do leczenia zg³osi siê wy-

³¹cznie osoba pij¹ca. Proces wychodzenia z uzale¿-

Proces adaptacji rodziny do problemu

Procesy zachodz¹ce w rodzinie próbuj¹cej pora-

dziæ sobie z alkoholikiem opisa³a, jako pierwsza Joan

Jackson, autorka monografii Alkoholizm i rodzi-

na. Stworzony przez ni¹ model sk³ada siê z siedmiu

podstawowych etapów:

/ Zaprzeczania istnieniu problemu; próby po-

zbycia siê problemu; chaosu; reorganizacji; uciecz-

ki od problemu; reorganizacji czêci rodziny; po-

wrotu do zdrowia ca³ej rodziny.

W pierwszym etapie obydwoje ma³¿onków trak-

tuje nadmierne picie jako epizod nie stwarzaj¹cy ¿ad-

nego zagro¿enia i problemu. Osoba uzale¿niona ra-

cjonalizuje swoje picie i unika wszelkich dyskusji na

ten temat. Zaprzeczanie pozwala rodzinie na krót-

ko odzyskaæ dobre samopoczucie i odroczyæ kryzys.

Remedium CZERWIEC 2002

DYSFUNKCJE RODZINY

nienia jest skomplikowany i wymaga wysi³ku nie tyl-

ko ze strony alkoholika.

Najczêciej, gdy mówimy o rodzinie z problemem

alkoholowym, niejako a priori zak³adamy, ¿e osob¹

pij¹c¹ jest mê¿czyzna m¹¿ i ojciec. Istniej¹ jednak

rodziny, w których problem dotyka kobietê ¿onê i

matkê. Specjalici odkryli interesuj¹c¹ ró¿nicê, jeli

chodzi o trwa³oæ ma³¿eñstwa zale¿n¹ od tego, który z

partnerów jest alkoholikiem. Jeli jest nim kobieta,

prawdopodobieñstwo rozwodu jest du¿o wiêksze ni¿

w przypadku, gdy pij¹cym partnerem jest mê¿czyzna.

Sk³ada siê na to kilka czynników. Zdaniem psycholo-

gów do wszystkich osób stosuje siê zasada, ¿e wy-

bór ¿yciowego partnera nie jest spraw¹ przypadku.

Ludzie maj¹ sk³onnoæ do dobierania sobie partne-

rów, którzy w jakim stopniu s¹ podobni do ich rodzi-

ców. Wiele kobiet wi¹¿¹cych siê z alkoholikami, to

córki alkoholików. Sytuacje, które mog¹ wydawaæ siê

nam trudne i pe³ne napiêæ, dla nich s¹ norm¹ w³a-

nie tego spodziewaj¹ siê po ma³¿eñstwie.

Sytuacja dziecka

z rodziny alkoholowej

Ka¿de dziecko alkoholika usi³uje przetrwaæ

w sytuacji, w której siê znalaz³o. Przyjmuje wiêc

jak¹ rolê albo kombinacjê ról. Role te funkcjonuj¹

sprawnie w okresie dzieciñstwa, kszta³tuj¹ to¿sa-

moæ dzieciêc¹ i zaczynaj¹ ci¹¿yæ w chwili, gdy

dziecko wchodzi w doros³oæ. Role te zawsze s³u-

¿¹ jednemu celowi ukryciu choroby alkoholo-

wej. Odrywaj¹ one rodziców od prawdziwego pro-

blemu i chroni¹ przed prawdziwymi uczuciami.

Rodzina funkcjonuje dalej wród pozorów ci¹g³o-

ci. Ten wzorzec spirali s³u¿y jako system zabez-

pieczenia spo³ecznego, ka¿dy z cz³onków rodzi-

ny osi¹ga pewien poziom stabilizacji i bezpie-

czeñstwa. Choroba jednak rozwija siê dalej.

Jak wynika z badañ prowadzonych w Stanach

Zjednoczonych, alkoholicy to 7 proc tamtejszej po-

pulacji, ale ich dzieci stanowi¹ 20 proc. pacjentów

dzieciêcych orodków psychoterapeutycznych. Tak

jak wspomnielimy alkoholizm to choroba ca³ej ro-

dziny dotykaj¹ca ka¿dego z jej cz³onków i wywiera-

j¹ca na ni¹ niszcz¹cy wp³yw. Alkoholizm rodziców

stanowi sekret zarówno wewn¹trz, jak i na ze-

wn¹trz rodziny. Dzieci musz¹ uczestniczyæ w grze

rodzinnej, której sens polega na zaprzeczaniu, ¿e

jedno z rodziców pije. Dzieci alkoholików mog¹ prze-

trwaæ poprzez ukrywanie problemów rodziców, uda-

wanie, ze wszystko jest w porz¹dku i unikanie sytu-

acji, w których prawda mog³aby wyjæ na jaw. W

reakcji na chorobê alkoholow¹ wszyscy cz³onko-

wie rodziny niewiadomie spe³niaj¹ role, które po-

zwalaj¹ neutralizowaæ skutki zachowañ alkoholi-

ka i sprawiaj¹, ¿e rodzina funkcjonuje nadal.

Wszyscy a wiêc tak¿e dzieci.

Tajemnica rodzinna jest zasadniczym motywem

w rodzinach z problemem alkoholowym. To¿sa-

moæ tej rodziny obraca siê wokó³ alkoholizmu.

Dzieciom czêsto zabrania siê zapraszaæ kolegów,

rodzice nie anga¿uj¹ siê w zajêcia pozaszkolne 4 .

Jeli zapytamy takie dziecko, jaka jest jego rodzi-

na, bêdzie siê wstydziæ i nie zechce otwarcie udzie-

liæ odpowiedzi na tak postawione pytanie.

Dzieci rozwijaj¹ce siê w rodzinach alkoholowych

¿yj¹ w stanie zagubienia, pogmatwania, i nie bardzo

wiedz¹, kim s¹. Kiedy rodzic pije, mo¿e poni¿aæ dziec-

ko, aby skierowaæ uwagê na jego zachowanie (nie

w³asne). Kiedy jest trzewy, poczucie winy i wyrzuty

sumienia sk³aniaj¹ go do bycia mi³ym i aprobowania

dziecka.

Autorka jest absolwentk¹ studiów filozoficznych

UJ, dziennikarzem, laureatk¹ wyró¿nienia Stowarzy-

szenia Dziennikarzy Polskich w konkursie Polskie

Pulitzery w kategorii Dylematy oraz Dziennikarz

w s³u¿bie edukacji.

Wspó³uzale¿nienie

Bibliografia

Zrozumieæ alkohol PARPA, Warszawa 1996 s.148

Termin codependency jest pojêciem coraz czê-

ciej u¿ywanym dla okrelenia skutków, jakie nie-

sie ze sob¹ dla rodziny uzale¿nienie jednego z jej

cz³onków. Bywa, ¿e wspó³uzale¿nienie jest trakto-

wane jako rozpoznanie kliniczne charakteryzuj¹ce

siê szeregiem cile okrelonych objawów. Kryte-

ria pozwalaj¹ce na postawienie takiego rozpozna-

nia to:

Sta³e uzale¿nienie w³asnej samooceny od

umiejêtnoci kontrolowania siebie i innych w sy-

tuacjach zagro¿enia.

Branie na siebie odpowiedzialnoci za za-

spokajanie potrzeb innych, nawet kosztem nieza-

spokojenia swoich w³asnych.

Problemy z wyznaczaniem granicy pomiê-

dzy zbli¿eniem a zachowaniem dystansu oraz zwi¹-

zany z tym lêk.

Sk³onnoæ do zwi¹zków z osobami o zabu-

rzonej osobowoci, uzale¿nionymi od substancji

chemicznych, wspó³uzale¿nionymi i/lub osobami

o zaburzonych popêdach.

Spe³nienie trzech sporód nastêpuj¹cych

warunków: silnie rozwiniête mechanizmy zaprze-

czania, t³umienie uczuæ, depresja, przejawianie nad-

miernej czujnoci, kompulsywnoæ, lêk, nadu¿ywa-

nie rodków zmieniaj¹cych wiadomoæ, aktualne

( lub w przesz³oci) dowiadczenie przemocy fizycz-

nej lub seksualnej, choroby somatyczne zwi¹zane

ze stresem, pozostawanie w cis³ym zwi¹zku z oso-

b¹ uzale¿nion¹ od substancji chemicznych przez co

najmniej dwa lata, bez próby poszukiwania pomocy.

Z. Ga Rodzina wobec uzale¿nieñ, Warszawa, 1993

Zrozumieæ alkohol PARPA, Warszawa 1996 s.149

Bryan. E.Robinson, J.Lyn Rhoden Pomoc psychologiczna dla

dzieci alkoholików, Warszawa 2000.

CZERWIEC 2002 Remedium

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: