Marcus Tullius Cicero - Sen Scypiona.pdf - Marcus Tullius Cicero - hildahasz

Marek Tulliusz Cyceron

SEN SCYPIONA 1

( O państwie VI 9-29)

(9) - Kiedy przybyłem 2 do Afryki, przydzielony, jak wiecie, konsulowi Maniusowi Maniliuszowi 3

w charakterze trybuna wojskowego 4 do czwartego legionu, niczego bardziej nie pragnąłem jak

spotkania z królem Masynissą 5 , który miał wszelkie powody po temu, aby żywić

1 Czytając słynny i przez wieki pilnie studiowany Sen Scypiona, który dzięki komentarzowi Makrobiusza

przechował się jako odrębna całość, mimo że samo dzieło O państwie na długi czas zaginęło, należy zdać

sobie sprawę, jakiego rodzaju utwór mamy przed sobą i dlaczego Cycero zamyka dzieło, poświęcone

rozważaniu bardzo konkretnej rzeczywistości politycznej, takim pełnym fantazji wzlotem w dziedzinę już

nie filozofii, ale poezji i mistyki. Otóż pamiętać trzeba, że Sen stanowił zamknięcie rozważań o idealnym

kierowniku państwa, ostateczną odpowiedź na pytanie, co będzie dlań nagrodą za poświęcenie całego ży-

cia interesom ogółu. W zaginionej partii ks. VI była mowa o sławie, która miała być częścią tej nagrody,

ale - dodawał Scypio - sława to jeszcze nie wszystko, a raczej bardzo niewiele, i tutaj właśnie nawiązuje

jego opowiadanie o śnie z 149 r. Cycero był bardzo zręcznym dialektykiem i lubił (zarówno w swoich

mowach, jak w dziełach filozoficznych) przytaczać wszystkie argumenty, jakie można było wysunąć na

poparcie danej tezy, niezależnie od tego, czy jego samego one w pełni przekonywały, czy nie. Jeśli zatem

niektórzy filozofowie, a przede wszystkim z jego współczesnych Pozydoniusz, obiecywali zasłużonym dla

ojczyzny mężom błogosławioną przyszłość po śmierci, to skorzystał z tego motywu tym chętniej, że

pozwalał mu on zamknąć dzieło wspaniałym akordem na wzór Platona. Ten ostatni lubił wplatać w nie-

które swe dzieła tzw. mity, tj. opowiadania o pewnych prawdach, których udowodnić nie można, ale które

on sugeruje czytelnikowi jako prawdziwe, a zalecające się z takich czy innych względów autorytetem wy-

powiadających je osób. Tak na końcu dzieła pt. Rzeczpospolita znajdowało się opowiadanie niejakiego Era

z Pamfylii, syna Armeniosa, który ciężko ranny trzy dni przeleżał na polu bitwy uważany za nieżywego, ale

następnie wrócił do życia i opowiedział, co dusza jego, oddzielona już od ciała, widziała w zaświatach.

Cycero, który na tym dziele Platona w dialogu O państwie się wzoruje, powtórzył ten motyw, nadając mu

jednak bardziej realistyczną i prawdopodobną postać snu. Starożytni we wróżebne sny wierzyli chętnie,

więc forma snu była bardzo zręcznie wybrana dla podania pewnych twierdzeń, w które czytelnik może

wierzyć, jeśli zechce, ale jeśli nie chce, to nie może ich na serio krytykować — bo przecież to tylko sen.

W treści Snu Scypiona znajdujemy bardzo wiele motywów religijno-mistycznych (orfickich i pitagorejskich)

oraz platońskich, znanych Cyceronowi częścią bezpośrednio, zwłaszcza z Platona, a częścią za

pośrednictwem Pozydoniusza, bardzo skłonnego do religijno-metafizycznej spekulacji. Artystyczne

opowiadanie to ze swoim świadomie poetyckim kolorytem i śmiałym pomysłem spojrzenia na ziemię

z perspektywy niebieskich przestworzy jest jednym ze szczytowych osiągnięć Cycerońskiej sztuki

pisarskiej.

2 Mówi Scypio Młodszy.

3 Manius Maniliusz - konsul w 149 r., który rozpoczął oblężenie Kartaginy w trzeciej wojnie punickiej.

4 trybun wojskowy - wysoki stopień oficerski w armii rzymskiej; trybun dowodził zwykle legionem (wówczas

około 4000 ludzi).

5 Masynissa był królem Numidów, koczowniczego plemienia mieszkającego na pograniczu dzisiejszego

Tunisu i Algieru. U samego schyłku III w. p.n.e. uzyskał on tron pod koniec drugiej wojny punickiej,

dzięki poparciu Publiusza Scypiona Starszego, ówczesnego naczelnego wodza rzymskiego w Afryce. Od

tego czasu był wiernym sprzymierzeńcem Rzymu i przyjacielem domu Scypionów. W 149 r. był już

w podeszłym wieku.

serdeczną przyjaźń dla naszej rodziny. Gdy doń przybyłem, starzec uścisnął mnie, rozpłakał się,

a po chwili spojrzawszy w niebo powiedział: „Dziękuję ci, o Słońce Najwyższe 6 , i wam, wszyscy

inni niebianie, za to, że zanim opuszczę ten świat, oglądam w moim królestwie i w tym oto domu

Publiusza Korneliusza Scypiona 7 , którego samo imię wraca mi młodość. Boć przecie nigdy nie

wygasła we mnie pamięć o owym szlachetnym i niezwyciężonym mężu”. Potem ja zacząłem

wypytywać go o jego królestwo, a on mnie o naszą rzeczpospolitą - i tak nam dzień ów cały

upłynął na rozmowie.

(10) Następnie zaś przyjęty zostałem z całym królewskim przepychem i do późnej nocy

wiedliśmy rozmowę, w czasie której starzec o niczym innym nie mówił jak tylko o Afrykańczyku,

mając w pamięci nie tylko czyny jego, ale nawet i słowa. Kiedy później udaliśmy się na spoczynek,

ponieważ byłem zmęczony podróżą i czuwaniem do późnej nocy, ogarnął mnie sen głębszy niż

zazwyczaj. Wtedy ukazał mi się Afrykańczyk (zapewne dlatego, że o nim mówiliśmy, bo zdarza

się, że nasze myśli i rozmowy rodzą we śnie coś takiego jak to, co o Homerze opowiada Enniusz 8 ,

który widocznie często na jawie myślał o nim i mówił) - w postaci znanej mi bardziej z wizerunku

jego niż z natury. Kiedy go poznałem, lęk mnie ogarnął, ale on rzekł: „Oprzytomnij i wyzbądź się

obawy, Scypionie, a to, co powiem, zachowaj w pamięci.

6 Numidowie czcili słońce jako najwyższe bóstwo.

7 - imiennika i wnuka (przez adopcję) dobrodzieja Masynissy i jego przyjaciela z czasów młodości.

8 Enniusz we wstępie do swej epopei pt. Roczniki opowiada, jak we śnie pojawił mu się Homer, doskonały

wzór epika.

(11) Czy widzisz to miasto, które zmuszone przeze mnie do uległości względem Rzymu 9 ,

wznawia dawne wojny i nie może wytrwać w spokoju? (I z jakiegoś wyniosłego miejsca, usianego

gwiazdami i jaśniejącego blaskiem, wskazywał Kartaginę). Jako prosty żołnierz nieomal przy-

chodzisz dziś je zdobywać. Gdy dwa lata upłyną, jako konsul obrócisz je w gruzy 10 i sam zyskasz

dla siebie przydomek 11 , który dziś nosisz jako po mnie odziedziczony. A po zniszczeniu Kartaginy

odbędziesz tryumf, zostaniesz cenzorem 12 i jako poseł zwiedzisz 13 Egipt, Syrię, Azję i Grecję, po

czym ponownie wybrany zaocznie na konsula, ukończysz wielką wojnę i zburzysz Numancję 14 .

Ale kiedy na wozie tryumfalnym wjedziesz na Kapitol, zastaniesz w Rzeczypospolitej niepokoje

wzniecone przez mego wnuka 15 .

(12) Tutaj, Afrykańczyku, będziesz musiał okazać ojczyźnie w pełnym blasku zalety twego

charakteru, zdolności, rozumu. Widzę jednak w tym okresie dwojaką niejako drogę losów twoich.

Kiedy bowiem wiek twój przekroczy siedem razy osiem obrotów i powrotów słońca 16 ,

9 Aluzja do wywalczonego przez Scypiona Starszego zwycięstwa nad Kartaginą w 202 r.

10 - w 146 r.

11 - Afrykańczyka.

12 Dwu cenzorów, wybieranych raz na pięć lat, dokonywało w Rzymie spisu obywateli, ustalało ich

przynależność do klas majątkowych, zestawiało skład senatu, czuwało nad obyczajami i nad

dzierżawieniem (prywatnym przedsiębiorcom) niektórych podatków. Urząd ten cieszył się wielkim

szacunkiem:

13 - w 141 r.

14 Numancja - miasto w Hiszpanii, które było w II w. p.n.e. dłuższy czas ośrodkiem oporu przeciwko

podbojowi rzymskiemu na Półwyspie Iberyjskim. Zdobyte w 133 r. p.n.e. przez Scypiona Młodszego

uległo temu samemu losowi co Kartagina.

15 Tyberiusza Semproniusza Grakcha, który był synem Kornelii, córki Scypiona Starszego. Cycero ujemnie

osądzał jego reformy.

16 - tj. 56 lat.

i te dwie liczby - z których każda z innej przyczyny jest uważana za doskonałą 17 - w naturalnym

biegu, wypełnią przez los przeznaczone ci lata, uwaga całego społeczeństwa skupi się na tobie

jednym i na twoim imieniu; na ciebie zwrócą się oczy senatu, wszystkich zacnych obywateli,

sprzymierzeńców i Latynów 18 , w tobie jednym będzie zbawienie ojczyzny i krótko mówiąc,

zajdzie potrzeba, byś jako dyktator uporządkował sprawy państwa, jeśli unikniesz zbrodniczych

rąk twych najbliższych” 19 .

Tu okrzyk wyrwał się z ust Leliusza, a inni westchnęli głęboko, ale Scypio rzekł z lekkim

uśmiechem: - Pst, proszę, nie budźcie mnie ze snu i jeszcze przez chwilę posłuchajcie, co było

dalej.

(13) „Abyś jednak, Afrykańczyku, był tym bardziej skory do troski o sprawy Rzeczypospolitej,

dowiedz się, że dla wszystkich, którzy ojczyźnie przynieśli ocalenie, którzy ją wspomogli czy

rozszerzyli, jest w niebie przeznaczone określone miejsce, gdzie używać będą szczęścia na

17 8 jako trzecia potęga liczby 2 (pierwszej parzystej), 7 jako suma 2+3+2. Są to pitagorejskie spekulacje na

temat liczb, odżywające właśnie w epoce Cycerona.

18 Określenie Latynowie, oznaczające pierwotnie najbliżej z Rzymianami spokrewnione plemiona italskie,

z czasem przeniesione zostało na pewną klasę mieszkańców Italii (posiadających tzw. prawo latyńskie),

wyższą od „sprzymierzeńców”, tj. obywateli sprzymierzonych z Rzymem miast italskich, ale nie

dopuszczaną jeszcze do pełnych praw obywateli rzymskich.

19 Scypio, który powróciwszy spod Numancji potępił publicznie reformy swego zamordowanego

w międzyczasie przez reakcję senatorską szwagra, Tyberiusza Grakcha (z siostrą jego Sempronią był

żonaty), i przyczynił się do ich zniesienia, zmarł w 129 r. śmiercią gwałtowną. Podejrzewano morderstwo,

w którym mieli współdziałać członkowie jego najbliższej rodziny.

wieki. Bo dla owego najwyższego boga, który rządzi całym światem, nic z tego, co się dzieje tam,

na ziemi, nie jest milsze od społeczności i zgromadzeń ludzkich powiązanych wspólnotą prawa,

które nazywamy państwami. Ci, co nimi kierują i zapewniają im trwanie, stąd 20 wychodzą i tutaj

powracają”.

(14) Wtedy - choć byłem wstrząśnięty nie tyle obawą śmierci, ile zasadzek ze strony moich

bliskich - zapytałem jednak, czy on sam żyje, jak również ojciec mój, Paulus 21 i inni, których my

uważamy za zmarłych. „Owszem - odpowiedział - żyją ci, którzy wydobyli się z więzów ciała niby

z więzienia, wasze zaś tak zwane życie - jest śmiercią 22 . Czy nie widzisz zbliżającego się do ciebie

ojca twego, Paulusa?” Kiedy ujrzałem go, zalałem się łzami, on zaś ściskając mnie i całując starał

się mnie powstrzymać od płaczu.

(15) A kiedy stłumiwszy łkanie mogłem już mówić, zapytałem: Proszę cię, najczcigodniejszy,

najlepszy ojcze, skoro tu jest życie, jak słyszałem z ust Afrykańczyka, po cóż tedy przebywam na

ziemi? Czemuż nie przyśpieszę przejścia mego tu, do was?

„Tak nie jest - odrzekł. Do czasu kiedy ów bóg, którego

20 - tzn. z nieba. Są to tak zwani już przez Platona „boscy mężowie”, wybrańcy opatrzności, obdarzeni

misją ratowania społeczeństw ludzkich w chwilach krytycznych. Głoszona przez Cycerona teoria owych

„z nieba zesłanych” kierowników państw wykorzystana została następnie przez Oktawiana Augusta do

ugruntowania cesarstwa w Rzymie.

21 Lucjusz Emiliusz Paulus był ojcem zwycięzcy nad Numancją, który dopiero przez adopcję przeszedł do

rodziny Scypionów.

22 Wyrażone tu myśli powracają wielokrotnie u Platona: orficki motyw ciała jako więzienia duszy pojawia

się w Fedonie, a w Gorgiaszu Sokrates rozwija myśl wyrażoną wierszem Eurypidesa: „Któż wie, czy życie nie

jest śmiercią, a śmierć nie powinna by nazywać się życiem?”

Marcus Tullius Cicero - Sen Scypiona.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: