Ekologia i ochrona środowiska(1).doc

Ekologia i ochrona środowiska – wykład I

8 XI 2009

Ekologia = przyjazne dla środowiska

Ekonomika ochrony środowiska – dyscyplina naukowa traktująca o ekonomicznych aspektach ochrony środowiska ( historia rozwoju ruchu na rzecz środowiska)

Ekologia – samodzielna nauka przyrodnicza badająca wzajemne stosunki i zależności jakie zachodzą pomiędzy organizmami, a otaczającym je środowiskiem przyrodniczym

Sozologia – nauka o przyczynach i skutkach w przemian zachodzących w układach przyrodniczych w wyniku działalności człowieka oraz o metodach zapobiegania ujemnym następstwom tej działalności.

Sozotechnika – nauka o ochronie środowiska za pomocą techniki

Ekosystem – biocenoza + biotop (środowisko materialne); specyficzny system przyrodniczy

System społeczeństwa, gospodarki, środowiska

Powiązania gospodarki ze środowiskiem:

·         wykorzystywania w przestrzeni geograficznej jako pola działalności gospodarczej

·         przemieszczanie elementów środowiska

·         pozyskiwanie surowców i energii

·         emitowanie odpadów do otoczenia i ich asymilacja (przyswajanie)

Środowisko naturalne – zespół elementów przyrodniczych które tworzą:

v      przestrzeń geograficzna (z glebą)

v      zasoby mineralne

v      zasoby wodne

v      zasoby biotyczne (flora  i fauna)

v      wartości krajobrazowe, estetyczne

ochrona środowiska – świadoma i celowa działalność człowieka ukierunkowana na zaspokajanie jego potrzeb bytowych w sposób racjonalny tzn. nie naruszający naturalnej bariery biologicznej oraz stwarzająca warunki do odbudowy tego środowiska.

26 maja 1962 na jednej z sesji ONZ Uthant wygłosił raport „Człowiek i środowisko” Environmental protection

Uthant ogłosił, że kryzys objął wszystkie kraje świata

Symptomy globalnego kryzysu ekologicznego wg Uthanta:

v      nadmierna eksplozja demograficzna

v      niedostateczna integracja rozwoju techniki z wymogami środowiska

v      masowe wyniszczanie środowiska

v      bezplanowy rozwój stref miejskich

v      zwiększające się niebezpieczeństwa, wyginięcie wielu form życia zwierzęcego i roślinnego

działy przemówienia Uthanta:

Ø       O problemach osiedli ludzkich i rozwoju przemysłowego

Ø       O problemach racjonalnego wykorzystywania w rozwoju zasobów naturalnych globu ziemskiego

Ø       O problemach zakrywania i zanieczyszczania środowiska naturalnego

Ø       O problemach ochrony wartości środowiska naturalnego

Czerwiec 1972 konferencja sztokholmska

„Wszyscy ludzie mają prawo do wolności, równości oraz do godnego życia w czystym i nie zdegradowanym środowisku”

1972 – raport klubu rzymskiego „Granice wzrostu”

Raport ten powstał jako wynik zlecenia naukowcom amerykańskim dotyczącego opracowania globalnego programu rozwoju naszej cywilizacji

Świat jest systemem złożonym z wielo cykliczną strukturą a w świecie tym człowiek oraz technika, którą się posługuje stanowią jeden z elementów najbardziej aktywnych, a przy tym najbardziej zmiennych.

Zmienne:

- zaludnienie

- zasoby naturalne

- zasoby żywnościowe

- produkcja przemysłowa również per capita

- coroczne rozmiary zanieczyszczeń środowiska

Eksploatacja- wizualizacja przyszłych trendów na podstawie przeszłości

Metoda ekstrapolacji:

• polega na przedłużeniu kierunku i dynamiki rozwoju zjawiska z okresu, z którego pochodzi obserwacja, na okres prognozowany
• ekstrapolacja trendu w sensie graficznym jest po prostu przedłużeniem linii trendu poza przedział obserwacji
• natomiast w sensie analitycznym jest wyznaczeniem wartości trendu dla kolejnych, dalszych wyrazów szeregu czasowego
• sprowadza się to do podstawiania w funkcji trendu w miejsce zmiennej czasowej kolejnych numerów lat, kwartałów, miesięcy, itp.
 

Lista UNESCO (10 najgroźniejszych zanieczyszczeń):

1.       Dwutlenek węgla (CO2) powstaje w wyniku realizacji procesu spalania (występuje  w przemyśle, ciepłownictwie, przyczynia się do powstawania efektu cieplarnianego)

2.       Tlenek węgla (CO) powstaje w wyniku niecałkowitego spalania paliw organicznych – ropa naftowa, węgiel brunatny, silniki spalinowe, przemysł metalurgiczny, rafinerie ropy

3.       Tlenek siarki (SO2) elektrownie, fabryki, urządzenia grzewcze; powoduje zakwaszenia gleb, niszczy rośliny oraz lasy iglaste

4.       Tlenki azotu (NO, NO2) powstają w procesie spalania w wysokiej temp

5.       Fosfor (P)– detergenty oraz nadmierne nawożenie pól nawozami fosforowymi. Fosfor zanieczyszcza wody śródlądowe; powoduje eutrofizacje (nadmierne zarastanie zbiorników wodnych w wyniku naruszenia równowagi) wód

6.       Rtęć (Hg) przemysł (produkcja chloru, barwników, papieru, aparatura elektryczna)

7.       Ołów – benzyna, hutnictwo cynku i ołowiu

8.       Ropa naftowa – plamy na wodach, roślinach

9.       Pestycydy – uprawy, kumulowanie się w organizmach

10.    Sztuczna promieniotwórczość – energia jądrowa, broń jądrowa

Substancje gazowe uważane są za największe zagrożenia zanieczyszczenia!

Ekologia i ochrona środowiska

- wykład 28 XI

Koncepcja Sustainable development (inaczej: ekorozwój à rozwój zrównoważony à rozwój trwały i zrównoważony (uważany najczęściej)à rozwój samopodtrzymujący się à rozwój sustensywny

Ekorozwój równoważy aspekty ekonomiczne i ekologiczne.

Na obecnym etapie badań pod pojęciem ekorozwoju można rozumieć taki sposób prowadzenia działalności gospodarczej, który nie narusza środowiska człowieka w sposób trwały i uniemożliwiający jego odtworzenie godząc przy tym prawa  przyrody prawami ekonomii, gwarantując przy tym poprawę oraz zachowanie wysokiej jakości życia.

Ekorozwój można rozpatrywać również jako proces realizacji jednego lub wielu określonych celów.  Jego generalnym celem jest lepsze zaspokojenie fizycznych i psychicznych potrzeb człowieka poprzez prawidłowe ułożenie jego stosunku do środowiska przyrodniczego.

Wiązkę tych celów przyjmowanych w oparciu o kryteria moralno – etyczne stanowią z kolei:

Ø       Dobrobyt (dostęp do usług, które zaspokajają nasze potrzeby) – społeczny i materialny

Ø       Sprawiedliwość – wewnętrzna i między generacyjna (dla przyszłych pokoleń)

Ø       Bezpieczeństwo

Cechami zaś ekorozwoju w interpretacji F. Capry są następujące rodzaje działań:

·         Długotrwałe wykorzystywanie odnawialnych zasobów naturalnych

·         Efektywna eksploatacja nieodnawialnych źródeł energii

·         Utrzymanie stabilności procesów ekologicznych i ekosystemów

·         Ochrona różnorodności genetycznej oraz ogólna ochrona przyrody

·         Zachowanie i polepszenie stanu zdrowia ludzi, bezpieczeństwa pracy i dobrobytu

Proces realizacji pewnego zbioru społecznie pożądanych celów widzą w koncepcji ekorozwoju D. Pearce, E. Barbier i A. Markandy przez:

Ø       Spełnienie celów społecznych i humanistycznych: likwidacja głodu, chorób, nędzy, likwidacja analfabetyzmu, edukacja, zaspokojenie potrzeb i życia ludzkiego, dominacji jednych narodów nad drugimi

Ø       Osiągnięci celów ekologicznych – powstrzymanie degradacji środowiska ziemi, wyeliminowanie zagrożeń, zapewnienie przetrwania gatunków, zwiększenie bogactwa przyrodniczego Ziemi

Ø       Realizację celów ekonomicznych: zaspokojenie potrzeb materialnych ludności świata, zróżnicowanie tempa wzrostu dochodu narodowego na osobę w różnych regionach świata i kraju, transfery kapitału i nagromadzonych bogactw, dostosowanie technik i technologii produkcji, zaprzestanie produkcji do celów wojennych.

Szczególną choć nie wyłączną rolę w zapewnieniu realizacji „społecznych celów nadrzędnych” odgrywa utrzymanie funkcji ekologicznych środowiska przyrodniczego. Rozumie się przez to głównie stałość zasobu tzw. Kapitału naturalnego. Implikuje ona również nie pogarszającą się jakość zasobów naturalnych. Stałość kapitału naturalnego jest w szczególności warunkiem sprawiedliwości między generacyjnej. Syntezę powyższych spostrzeżeń ilustruje tablica: (ekorozwój jako zbiór celów)

Przykładowo zdaniem Kozłowskiego cele ekorozwoju sprowadzają się do następujących kategorii:

·         Bezpieczne dla zdrowia ludzkiego środowisko

·         Równowaga ekologiczna w podstawowych ekosystemach

·         Niezbędne warunki odnowy biologicznych sił człowieka

·         Możliwość dalszego rozwoju gospodarczego

W działaniach praktycznych ekorozwój oznacza ujmowanie zjawisk gospodarczych, społecznych i przyrodniczych w tym także postrzeganie współzależności szczególnie zależności między różnymi formami użytkowania środowiska, a stanem ekosystemu i jakością życia społeczeństwa.

Ekologia i ochrona środowiska

- 5 XII

Ekorozwój jest procesem, który kieruje się w swej praktycznej realizacji charakterystycznymi dla siebie zasadami. Zasady ekorozwoju formułowane są  w mniej lub bardziej precyzyjnej formie z uwzględnieniem różnego rodzaju uwarunkowań tworzą swoistego rodzaju ideologię tego procesu będąc jednocześnie wytycznymi do podejmowania określonych działań praktycznych.

1.       zasada respektowania ekorozwoju nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i społecznego. W myśl tej zasady obowiązek ochrony środowiska nie może pozostawać w konflikcie z systemem gospodarczym lecz jest elementem i warunkiem prawidłowego gospodarowania.

Realizacja tej zasady wymaga spełnienia następujących postulatów:

·         równorzędności polityki ekologicznej, gospodarczej, społecznej i przestrzennej

·         integralności wymienionych polityk

·         harmonizacji procesów gospodarczych z przyrodniczymi – dostosowania rodzaju i zakresu prowadzonej działalności do potencjału środowiska

·         trwałego i zrównoważonego rozwoju – oznaczającego, że w długotrwałym procesie przekształceń strukturalnych kształtować się będzie rozwój stały, stabilny, zrównoważony, samopodtrzymujący się czyli rozwój zaspokajający potrzeby, pokolenia obecnego i nie ograniczający pokoleniom przyszłym możliwości zaspokojenia ich potrzeb

2.       zasada integralności środowiska (ekosystemu), której istotą jest „Myśleć globalnie, działać lokalnie”

3.       zasada kooperacji w ochronie środowiska mające istotne znaczenie dla respektowania zasady integralności. Szczególna rola kooperacji ujawnia się w sytuacji problemów globalnych, kontynentalnych i trans granicznych.

4.       zasada ekonomizacji czyli efektywności ekologicznej i ekonomicznej ochrony środowiska, w której zawarty jest postulat osiągania celów ekologicznych przy minimalnym koszcie społecznym. Wymaga to odpowiedniego wykorzystania mechanizmów ekonomicznych i mechanizmu rynkowego w polityce ekologicznej.

Polluter

Pays

Principle

Praktycznym jej wyrazem są zasady:

·         „zanieczyszczający płaci” czyli sprawca zanieczyszczenia finansowo odpowiada za spowodowane skutki

·         „użytkownik płaci” co jest jednoznaczne z poprzednią zasadą jeżeli bowiem użytkownik dobra powoduje w procesie konsumpcji lub użytkowania niekorzystne efekty środowiskowe, to musi ponieść skutki finansowe

·         „poszkodowany płaci” zasada ta przewiduje udział poszkodowanych w realizacji przedsięwzięć ekologicznych w podmiocie zanieczyszczającym, może to mieć miejsce zwłaszcza wówczas, gdy koszty eliminacji są niższe od kosztów likwidacji skutków zanieczyszczenia

·         Zasada „wspólnej odpowiedzialności” sprowadzająca się zazwyczaj do współfinansowania ze środków publicznych likwidowania starych źródeł zapewniających środowiska lub realizacji wspólnych przedsięwzięć ochronnych o zasięgu regionalnym lub subregionalnym

·         Zasada etapowania i wyboru priorytetów, jest konieczna ze względu na ogromną  dysproporcję między potrzebami, a możliwościami finansowania przedsięwzięć proekologicznych

·         Zasada uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej ze względu na dużą rolę planowania przestrzennego w prawidłowym gospodarowaniu kapitałem naturalnym

5.       Zasada prewencji lub inaczej zasada zapobiegania  zanieczyszczeniom, czyli likwidacja zanieczyszczeń u źródła. Przy wyborze środków zapobiegania i likwidacji skutków zanieczyszczeń działania powinny być oceniane wg następującej hierarchii:

-          unikanie wytwarzania zanieczyszczeń

-          recyrkulacja – zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzyskiwanie energii, wody z surowców z odpadów, ścieków i gazów odlotowych

-          neutralizacja zanieczyszczeń – oczyszczanie ścieków, gazów odlotowych., neutralizacja i składowanie odpadów stałych.

Realizacja tej zasady sprowadza się do promocji technologii niskoemisyjnych, przyjaznych środowisku, ogranicza wykorzystania tradycyjnych surowców i energochłonnych dziedzin gospodarowania.

6.       Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, polega na likwidowaniu negatywnych skutków działalności prowadzonej w przeszłości lub bieżącym reagowaniu na pojawiające się zagrożenia.

...