SPO�ECZE�STWO I POLITYKA Podstawy nauk politycznych Redakcja Konstanty A. Wojtaszczyk Wojciech Jakubowski Warszawa 2003 Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu Projekt ok�adki Barbara Kuropiejska-Przybyszewska Recenzenci Prof. dr hab. Teresa �os'-Nowak (Instytut Politologii Uniwersytetu Wroc�awskiego) Prof. dr hab. Kazimierz Przybysz (Wydzia� Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego) Prof. dr hab. Marek �migrodzki (Wydzia� Politologii Uniwersytetu Marii Curie Sk�odowskiej) Autorzy Dr Marek Nadolski Dr El�bieta Piechocka-Blaszke Ks. dr Marek Solarczyk Dr Stanis�aw Sulowski Dr Anna Szustek Dr Andrzej Wierzbicki Dr Jacek Wojnicki Mgr Kamila Cholawo-Sosnowska Mgr Karina Karbowska Mgr Katarzyna Magdziak Mgr Anna Raczy�ska Mgr Tomasz S�omka Mgr Mariusz W�odarczyk Mgr Anna Wnukowska Mgr Iwona Wyciechowska Mgr �ukasz Wylezi�ski Mgr Piotr Za�eski Prof. dr hab. Janusz Adamowski Prof. dr hab. W�odzimierz Anio� Prof. dr hab. Jan Baszkiewicz Prof. dr hab. Tadeusz Bodio Prof. dr hab. Stanis�aw Filipowicz Prof. dr hab. Anna Magierska Prof. dr hab. W�odzimierz Malendowski Prof. dr hab. Gra�yna Micha�owska Prof. dr hab. Gra�yna Ulicka Prof. dr hab. Konstanty Adam Wojtaszczyk Prof. dr hab. Eugeniusz Zielinski Prof. dr hab. Ryszard Zi�ba Dr Jan B�uszkowski Dr W�odzimierz Fehler Dr Wojciech Jakubowski Dr Katarzyna Ko�odziejczyk-Konarska Dr Ewa Maria Marciniak Sk�ad i �amanie Studio OFI - Krystyna Fankulewska � Copyright by Konstanty A. Wojtaszczyk, Wojciech Jakubowski � Copyright by Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2003 Wydawca: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR 03-982 Warszawa, ul. Dedala 8 tel. 0-602-247-367, fax 613-53-03 e-mail: asprajr@friko.sos.com.pl Sprzeda� wysy�kow� prowadzi G��WNA KSI�GARNIA NAUKOWA IM. B. PRUSA 00-068 Warszawa, ul. Krakowskie Przedmie�cie 7 tel. (022) 826 18 35, fax 827 64 79 e-mail: gkn@gkn-prus.com.pl Wydanie 111 poprawione ISBN 83-88766-61-9 Druk i oprawa: J.J. Maciejewscy, Przasnysz, ul. Gda�ska l Spis tre�ci Wprowadzenie ....... ................................................ 25 Cz�� I Polityka jako zjawisko spo�eczne Rozdzia� I Polityka w �yciu spo�ecznym (Tadeusz Bodio) ............................... 29 1. Grecki �r�d�os��w i tradycje nowo�ytne ................................ 29 1.1. Etymologia ................................................. 29 1.2. �redniowieczny i nowo�ytny etap dyskursu wok� terminu polityka ...... 30 l .3. Tradycje polskie ............................................. 32 2. Polityka i nauka o polityce .......................................... 34 3. Koncepcje polityki ................................................ 35 3.1. Kierunki definiowania polityki .................................. 35 3.2. Klasyczna koncepcja polityki ................................... 36 3.3. Koercyjna koncepcja polityki ................................... 37 3.4. Konsensualna koncepcja polityki ................................. 38 3.5. Konfliktowa koncepcja polityki .................................. 38 3.6. Koncepcja polityki bez ideologii ................................. 39 4. Kultura polityczna ................................................ 40 4. l. Przegl�d definicji ............................................. 40 4.2. Typy kultur politycznych ....................................... 41 * * * Polityka jako zjawisko spo�eczne (Wojciech Jakubowski, Piotr Za��ski) ............. 44 Rozdzia� II Historia i polityka: wypo�yczalnia cytat�w i kostium�w (Anna Magierska) ......... 47 1. Polemiki edukacyjne .............................................. 47 2. Wci�ganie historii do zmaga� politycznych: mity i k�amstwa ................ 48 2. l. Mity polityczne .............................................. 48 2.2. K�amstwa historyczne ......................................... 48 3. Rocznice historyczne .............................................. 49 4. Fakt i fikcja ... .................................................. 50 5. Co jest ju� histori�, a co jeszcze polityk� ............................... 52 6. Potrzeba prostych odpowiedzi ....................................... 52 Cz�� II Psychospo�eczne aspekty polityki Rozdzia� III Cz�owiek jako jednostka (El�bieta Piechocka-Blaszke, Wojciech Jakubowski) ...... 55 l. Potrzeby ..... . ............................................... 57 1.1. Geneza potrzeb .............................................. 57 SPIS TRE�CI SPIS TRE�CI l .2. Klasyfikacja potrzeb .......................................... 60 2. Postawy ........................................................ 63 2. l. Struktura postawy ............................................ 63 2.2. Wla�ciwos'ci i klasyfikacja postaw ................................ 63 2.3. Zmiana postaw .............................................. 64 2.4. Postawy polityczne ........................................... 66 3. Osobowos'� cz�owieka ............................................. 67 3.1. Poj�cie i cechy osobowo�ci .................................... 67 3.2. Motywacja ................................................. 69 3.3. Uzdolnienia ................................................ 71 3.4. Temperament ............................................... 72 3.5. Charakter .................................................. 73 3.6. Wybrane typologie osobowo�ci ................................. 74 Rozdzia� IV Cz�owiek w grupie (El�bieta Piechocka-Blaszke, Wojciech Jakubowski) ........... 77 1. Spo�ecze�stwo .................................................. 77 2. Sytuacje spo�eczne ............................................... 77 3. Grupa spo�eczna ................................................. 79 3.1. Rodzaje grup ............................................... 79 3.2. Charakterystyka grupy: interakcje, cel grupy, normy grupowe i ich przyswajanie ............................................ 80 4. Wp�yw grupy na zachowanie jednostki ................................ 87 4. l. Konformizm ................................................ 87 4.2. Nonkonformizm ............................................. 90 5. Struktury grupowe ............................................... 91 5.1. Dynamika pozycji i r�l spo�ecznych .............................. 91 5.2. Struktura socjometryczna - struktura stosunk�w interpersonalnych ...... 93 5.3. Struktura w�adzy ............................................ 95 5.4. Struktura komunikacyjna - procesy komunikowania w grupie .......... 97 6. Kierownictwo grupowe ............................................ 99 7. Atrakcyjno�� - spoisto�� grupy ...................................... 102 8. Grupy odniesienia ................................................ 104 9. Podstawowe �rodowiska spo�eczne ................................... 105 9.1. Rodzina .................................................. 106 9.2. Grupa r�wie�nicza ........................................... 108 9.3. Szko�a .................................................. 109 9.4. �rodowisko lokalne .......................................... 110 9.5. Zak�ad pracy ................................................ 112 10. Nar�d jako grupa wsp�lnotowa ..................................... 113 Rozdzia� V Cz�owiek w spo�ecze�stwie (Jan B�uszkowski) ............................... 117 1. Pojecie struktury spo�ecznej ........................................ 117 2. Wybrane uj�cia struktury spo�ecznej .................................. 119 2.1. Koncepcja funkcjonalna ....................................... 119 2.2. Koncepcja dychotomiczna ..................................... 120 2.3. Koncepcja gradacyjna ......................................... 121 3. Klasy i warstwy spo�eczne ......................................... 123 4. Zr�nicowanie spo�eczne a idea sprawiedliwo�ci......................... 125 5. Ruchliwo�� spo�eczna a zmiana struktury spo�ecznej ...................... 127 6. Zmiany struktury spo�ecze�stwa polskiego w warunkach transformacji ........ 129 Cz�owiek i spo�ecze�stwo (Wojciech Jakubowski) ............................. 133 Rozdzia� VI Cz�owiek w �wiecie polityki (Ewa Maria Marciniak, Piotr Zaf�ski) ............... 143 1. Cz�owiek i polityka ............................................... 143 2. Mentalno�� spo�eczno - polityczna ................................... 144 2.1. Mentalno�� jako wynik przekona� normatywnych ................... 144 2.2. Wymiary mentalno�ci ........................................ 144 2.2.1. Indywidualizm - kolektywizm .............................. 144 2.2.2. Demokratyzm - autorytaryzm .............................. 146 2.2.3. Lewicowo�� - prawicowo�� ................................ 147 2.2.4. Elitaryzm- egalitaryzm ................................... 147 3. Orientacje ideowe ................................................ 148 4. Formy aktywno�ci politycznej ....................................... 149 5. Zachowania wyborcze ............................................. 151 6. Alienacja polityczna .............................................. 153 Cz�� III Instytucjonalne aspekty polityki Rozdzia� VII Demokracja - historia, wsp�czesno��, przysz�o�� (Gra�yna Ulicka, Konstanty A. Wojtaszczyk) ........................................... 157 1. Demokracja antyczna a demokracja wsp�czesna ........................ 157 1.1.Podobie�stwa ............................................... 157 l .2. R�nice .................................................. 157 1.2.1. Historiozofia ........................................... 158 1.2.2. Podmiot w�adzy ........................................ 159 1.2.3. Rozumienie wolno�ci ..................................... 159 2. �r�d�a ...
tekno-inez