PAŃSTWO:
1. Pojęcie państwa, definicja rzeczowa jako punkt wyjściowy, trójelementowa koncepcja państwa
Definicja rzeczowa:
Państwo jest to wielka grupa społeczna, odznaczająca się wysokim stopniem zorganizowania, która pojawiła się na wyższym stopniu rozwoju świadomości społeczno-politycznej społeczeństwa. Państwo jako grupa społeczna posiada elementy wyróżniające ją od innych grup.
W celu określenia istoty państwa w dziejach myśli ludzkiej powstały różne definicje:
I tak, Arystotels w „Etyce Nikomachejskiej” opisuje państwo jako:- „wspólnotę równych, mającą na celu możliwie doskonałe życie”;- „wspólnotę zdolną do samowystarczalności”;- wskazując skład tej wspólnoty pisze, iż: „chłopi mianowicie, rzemieślnicy i wszelkiego rodzaju robotnicy muszą być w każdym państwie, a częściami państwa są obywatele pełniący służbę wojskową i ciało obradujące, przy czym każda z nich jest odrębna już to na zawsze, już to częściowo (czasowo)”.
Istotnymi cechami państwa - według Arystotelesa - jest:
- wspólnota ludzi,- mająca jako cel: osiąganie możliwie doskonałego życia (w sensie moralnym),- jej cechą jest samowystarczalność,- składająca się z obywateli („wspólnota równych”),- w której istnieje podział na rządzących i rządzonych
Definicja G. Jellinka (1851-1910)
Podał on socjologiczną i prawniczą definicję państwa.W pierwszym ujęciu państwo jest to wyposażona w samorodną władzę jedność związkowa osiadłych ludzi”.
W drugim ujęciu - państwo jest „korporacją osiadłego ludu, wyposażoną w bezpośrednią, samorodną władzę zwierzchnią”.
Trójelementowa definicja państwa:Istotnymi elementami państwa są:
ludność,
terytorium,
samorodna (suwerenna) władza.
2. Definicja państwa z punktu widzenia solidaryzmu społecznego
definicja państwa z punktu widzenia solidaryzmu społecznego:
Współczesny belgijski teoretyk prawa Jan Dabin podaje definicję państwa z punktu widzenia solidaryzmu społecznego.
Według niego „państwo jest grupą, która pewnej zbiorowości nadaje charakter społeczności zorganizowanej i zhierarchizowanej, mającą na celu dobro publiczne”.
3. Katolicka koncepcja państwa
Katolicka koncepcja państwa (I)
Celem państwa jest dobro wspólne osoby ludzkiej. Zaś dobro wspólne należy pojmować w sensie etycznym i prawnym.
W sensie etycznym przez dobro wspólne należy rozumieć takie warunki życia społecznego, w których człowiek może osiągnąć swoją doskonałość.
Dobro wspólne w sensie prawnym jest to taki porządek społeczny, który każdemu człowiekowi zapewnia realizację należnych mu praw i wolności, wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej.
Katolicka koncepcja państwa (II)
Według katolickiej nauki społecznej pojęcie państwa obejmuje 4 elementy:1) wspólnota ludzi, zwana wspólnotą polityczną;2) wspólne terytorium;3) aparat państwowy - organy władzy i ciała pomocnicze;4) cel państwa pojmowany jako dobro wspólne, na które składają się takie warunki życia społecznego jak: pokój wewnętrzny i zewnętrzny, rozwój kulturalny i gospodarczy).
4. Klasowa koncepcja państwa
Klasowa koncepcja państwa
Według marksistów, państwo jest to organizacja społeczna mająca na celu interes klasowy, czyli zabezpieczająca osiąganie swoich partykularnych celów przez określoną klasę społeczną, w której władaniu znajdują się środki produkcji.
Cechą istotną państwa jest stosowanie przymusu przez aparat państwowy w celu ochrony interesów klasowych.
5. Koncepcja państwa demokratycznego
Koncepcja demokratycznego państwa
Wg tej koncepcji należy wyróżnić dwa istotne elementy państwa: materialny i formalny.
Element materialny obejmuje ludność i terytorium.
Element formalny obejmuje dwa założenia:
1) że każda jednostka ludzka jest podmiotem podstawowych praw i wolności;
2) przyjęcie zasady trójpodziału władz państwowych, polegającej na wyodrębnieniu trzech suwerennych organów władzy: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, które powinny, się wzajemnie kontrolować i ze sobą współdziałać.
6. Teorie na temat genezy państwa
Geneza państwa
Wśród wielu teorii wyjaśniających genezę państwa należy wyróżnić następujące:- teorie teologiczne,- koncepcje prawa naturalnego, zwane też naturalistycznymi,- koncepcje umowy społecznej,- teorie podboju i przemocy,- teorie psychologiczne i socjologiczne,- teoria ekonomiczna, czyli marksistowska.
Najstarsze są teorie teologiczne, przyjmujące założenie, że państwo pochodzi od Boga lub od bogów (teos-Bóg), a więc związane są z religijną interpretacją życia społecznego. Należy wśród nich wyróżnić dwie wersje:- teorie głoszące bezpośrednie pochodzenie państwa, zwłaszcza władzy państwowej od Boga lub od bogów (starożytne religie pogańskie, współczesny buddyzm);- teorie głoszące pośrednie pochodzenie władzy od Boga jako stwórcy społecznej natury ludzkiej. Taką teorię głosi chrześcijaństwo (zwłaszcza św. Paweł apostoł), a w ujęciu naukowym - św. Tomasz z Akwinu.
Współczesna nauka społeczna Kościoła zakłada następujące tezy:
1) Bóg jest stwórcą społecznej natury ludzkiej. Człowiek dla zaspokojenia swoich potrzeb tworzy różne grupy społeczne, z których najdoskonalszą jest państwo;2) konkretne formy państwa, a w szczególności formy sprawowania władzy nie pochodzą bezpośrednio od Boga, ale od ludzi;3) są dobre i złe sposoby nabycia władzy; podwładni mają prawo do odmowy posłuszeństwa władzy źle nabytej, np. tyranowi;4) ustalenie granic posłuszeństwa władzy zależy od sposobu jej nabycia.
Teoria umowy społecznej (I)
Według tej teorii przed ukształtowaniem się państwa ludzkość żyła w stanie pierwotnym - „naturalnym”.
Są dwie wersje tej teorii.
Według wyrazicieli pierwszej z nich (Hobbes, Spinoza), człowiek z natury swej jest zły, a pierwotny stan życia ludzkiego nacechowany był walką wszystkich przeciwko wszystkim (bellum onmnium contra omnes). Aby zapobiec samowyniszczeniu się ludzkości ludzie zawarli umowę o nieagresji i ustanowili państwo.
Teoria umowy społecznej (II)
Według wyrazicieli drugiej wersji (Locke, Rousseau) człowiek jest z natury dobry.
Pierwotny stan ludzkości traktują więc jako stan pomyślności i wolności. Lecz z biegiem czasu nastąpiło zepsucie natury ludzkiej. Celem zapobieżenia konfliktom ludzie zawarli umowę między sobą.
Miały to być dwie kolejne umowy: umowa o zjednoczeniu (pactum unionis) i umowa o podporządkowaniu się władcy (pactum sobiectionis). Wspólnym ich założeniem jest uznanie istnienia praw naturalnych jako wiecznych i przyrodzonych naturze ludzkiej. Prawo to pojmowali w oderwaniu od Boga - Stwórcy natury ludzkiej.
Teorie podboju i przemocy (I)
Teorie ta również miały prekursorów w starożytności greckiej. Sofiści (Kalikles, Trazymach) głosili, że państwo jest tworem pilnych jednostek.
W XIX w. teoria ta rozwinęła się w kilku wersjach.
I. Władza państwowa powstała w drodze podboju silniejszych grup społecznych. Plemiona silniejsze w drodze przemocy narzuciły swą władzę słabszym (During);
Teorie podboju i przemocy (II)
L. Gumplowicz w dziele „Walka ras” głosił, że państwo powstało w wyniku walki rasowo odmiennych plemion koczowniczych nad plemionami osiadłymi. Plemiona koczownicze narzuciły swą władzę słabszym - osiadłym.
Teorię tę Nitsche zastosował do narodu niemieckiego, tworząc ideologię narodowego socjalizmu na użytek Hitlera.
Teorie psychologiczne i socjologiczne
Według teorii psychologicznych czynnikiem decydującym o powstaniu państwa było ukształtowanie się specyficznych przeżyć psychicznych (emocji submisji u jednych i emocji dominacji u drugich).
Przedstawicielem tej teorii był Leon Petrażycki. Według niego państwo jest projekcją emocjonalną, pewnym, rodzajem przeżyć psychicznych. Po stronie jednych ludzi powstało poczucie konieczności okazywania posłuszeństwa pewnym osobom w społeczeństwie, a po stronie innych - żądanie aby podwładni podporządkowali się ich woli.
Teoria akceptacji władzy –Max Weber
Wyróżnił on trzy zasadnicze motywy akceptacji władzy:
a) charyzmatyczny (przypisanie pewnym osobom mocy nadprzyrodzonej),
b) tradycjonalistyczny (legitymizacja władzy przez tradycję),
c) racjonalistyczny (uznanie władzy ze względu na poczucie potrzeby porządku w życiu społecznym).
Czasem motyw tradycjonalistyczny łączy się z racjonalistycznym, gdy zakłada się, że rządzący zawsze postępują racjonalnie, mądrze, sprawiedliwie.
Teoria socjologiczna – Leon Duguit
Genezę państwa wywodzi z podziału pracy. Podział ten miał spowodować powstanie podziału ludzi na rządzących i rządzonych. Pewna grupa ludzi zdobyła przewagę nad innymi dzięki swym zdolnościom organizacyjnym i innym walorom, godząc sprzeczne interesy różnych grup społecznych
Teoria organiczna (August Comte, Herbert Spenzer, Otto Gierke)
Państwo jest najwyższą formą rozwoju zjawisk biologicznych.
Poszczególne grupy społeczne spełniają rolę podobną do funkcji różnych części ciała w organizmie ludzkim.
Teoria ekonomiczna, czyli marksistowska
Właściwym jej twórcą był Engels („O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa”). Głosił on, że właściwym czynnikiem decydującym o powstaniu państwa było powstanie własności prywatnej i podziału klasowego społeczeństwa. W zależności od tego, jaka dana klasa sprawuje władzę (mając w ręku środki produkcji), podzielił on państwa kolejno na:
państwo właścicieli niewolników,
państwo feudalne,
państwo kapitalistyczne,
państwo socjalistyczne, będące pierwszą fazą powstania społeczeństwa komunistycznego - bezklasowego.
7. Pojęcie suwerenności państwa
Suwerenność państwa
Suwerenność jest istotnym atrybutem każdego państwa.Nazwa suwerenność wywodzi się od łacińskiego terminu „superanus” - wyższy; z czasem nadano mu znaczenie „najwyższy”.
Pojęcie to zrodziło się w Średniowieczu w kontekście rywalizacji o hegemonię między cesarzem i papieżem, a następnie - rywalizacji władców poszczególnych państw narodowych z cesarzem.
Terminu tego użyto najpierw na oznaczenie dwóch najwyższych podmiotów władzy w określonym porządku życia społecznego w tej strukturze, politycznej, jaką było „sacrum imperium romanum”, nazywane też „respublica christiana”.
Cesarzowi przypisywano suwerenność w porządku doczesnym, a papieżowi - w porządku duchowym
Średniowiecze
W Europie zachodniej w średniowieczu ideę suwerenności monarchy głosił Marsyliusz z Padwy, a dziele „Defensor paciss”.
Współczesny mu Wilhel Occham głosił już ideę suwerenności ludu.
W Polsce ideę suwerenności ludu - każdego ludu zarówno chrześcijańskiego jak i pogańskiego - głosił Paweł Włodkowic, przedstawiciel Polski na Soborze w Konstancji, protestując przeciwko narzucaniu Litwinom przemocą wiary i władzy przez Krzyżaków.
W epoce odrodzenia ideę suwerenności władcy głosił N. Macchiavelli. Ideę absolutnej suwerenności monarchy w XVI w. głosił Bodinus (Jan Bodin), autor sławnego dzieła „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”.
Suwerenność pojmował on jako władzę najwyższa dysonującą monopolem tworzenia prawa i stosowaniem go przy użyciu przymusu. Suwerenność tę przypisywał monarsze, do którego odnosił zasadę „principes legibus solutus” - władca nie związany prawami.
W epoce Oświecenia ideę suwerenności rozwijali tacy myśliciele, jak: Hugo de Grotius, Hobbes, Spinoza.
Zwłaszcza J. J. Rousseau odegrał doniosłą rolę jako wyraziciel nowej koncepcji suwerenności, odrzucającą ideę suwerenności monarchy. Władze państwową traktował jako wyraz woli powszechnej narodu, suwerenność państwa zaś jako wyraz suwerenności narodu. Ta idea zaważyła na współczesnej myśli politycznej.
W epoce współczesnej suwerenność państwa pojmowana jest w dwóch płaszczyznach: wewnętrznej (ad intra) i zewnętrznej (ad extra).
Suwerenność w płaszczyźnie wewnętrznej oznacza, że na terytorium państwa nie ma władzy wyższej od jego centralnych organów władzy, czyli nie ma innych organów władzy, które by im nie podlegały w podejmowaniu swoich decyzji politycznych.
Suwerenność w płaszczyźnie zewnętrznej oznacza niepodległość państwa, czyli że najwyższe organy państwa w podejmowaniu, swoich decyzji politycznych nie podlegają organom znajdującym się poza jego terytorium, ze mogą samodzielnie podejmować decyzje w granicach swego terytorium i zobowiązania wobec innych podmiotów prawa międzynarodowego.
W państwach totalitarnych najwyższa władza jest skoncentrowana w jednym podmiocie. Formalnie był to organ przedstawicielski (np. w PRL - sejm jednoizbowy), a faktycznie najwyższy organ partii komunistycznej sprawującej dyktaturę (np. w PRL – Komitet Centralny PZPR). W praktyce były to najwyższe organy partyjno-państwowe.
W państwach demokratycznych ustrój jest oparty na zasadzie trójpodziału władzy.
Powszechnie przyjmuje się klasyczną tezę, że istnieją trzy odrębne najwyższe podmioty-organy władzy państwowej, które są suwerenne, każdy w swoim zakresie:- parlament, jako suwerenny organ władzy ustawodawczej,- rząd, jako suwerenny organ władzy wykonawczej,- sąd najwyższy, jako suwerenny organ władzy sądowniczej.
8. Klasyfikacje państw (jakie są wprowadzone podziały)
Klasyfikacje państw
W teorii wyróżnia się dwa rodzaje typów państw:
1) typy idealne, czyli tworzone a priori, według założeń, jakie państwo powinno być;
2) typy empiryczne, tworzone a posteriori, czyli biorąc pod uwagę, jakie cechy państwo faktycznie spełnia.
· I tak, Arystoteles klasyfikował państwa według dwóch podstawowych kryteriów: 1) ilu ludzi sprawuje władzę, 2) w czyim interesie władza jest sprawowana.Ze względu na pierwsze kryterium wyróżniał: 1) monarchię (władzę, sprawuje jednostka), 2) arystokracje (władzę sprawuje jednak warstwa społeczna), 3) politeję (władzę sprawują wszyscy obywatele).Ze względu na drugie kryterium wyróżniał on: 1) tyranię (władza jest sprawowana w interesie jednostki) 2) oligarchię i (władza jest sprawowana w interesie bogatych), 3) demokrację (władza jest sprawowana w interesie wszystkich).Idealny typ państwa ma miejsce wtedy gdy jest połączenie arystokracji z demokracją. Sądził, że wszyscy obywatele są zdolni do sprawowania władzy.
· Max Weber dzieli państwa na typy, według motywu akceptacji władzy przez społeczeństwo. Wyróżnił on trzy typy państwa:
1) charyzmatyczny (w którym władza jest akceptowana ze względu na charyzmat, dzięki któremu jednostka zyskuje akceptację społeczeństwa),
2) autokratyczne (gdy grupa rządząca, nie ma akceptacji społecznej),
1) racjonalistyczny (grupa rządząca ma akceptację ze strony społeczeństwa ze względu na potrzebę zachowania porządku).
· Hans Kelsesn dzieli państwa na: autokratyczne (w których sprawujący władzę nie mają akceptacji społecznej) i demokratyczne (w których jest taka akceptacja).Jellinek na podstawie badań historyczno-porównawczych wyróżnił pięć typów państw: antyczno-orientalny, helleński, rzymski, średniowieczny i współczesny.
Marksiści biorąc pod uwagę kryteria ekonomiczne jaki jest typ produkcji i jaka klasa sprawuje władzę, wyróżniali: państwo właścicieli niewolników, państwo feudalne, państwo kapitalistyczne i państwo socjalistyczne, które miało być pierwszym etapem komunizmu, w którym państwo i prawo miało obumrzeć. Przejście od jednego typu do drugiego dokonuje się w drodze rewolucji, polegającej na przejęciu władzy przez nową kla...
DziennikarstwoUMK