Zabawa jest nauką, nauka jest zabawą,
im więcej zabawy tym więcej nauki.
METODY WSPOMAGAJĄCE NAUKĘ CZYTANIA
Jednym z zadań określonych w podstawie programowej wychowania przedszkolnego jest tworzenie warunków do nabywania i rozwijania przez dzieci umiejętności czytania i pisania. Nie jest to zadanie nowe, bowiem elementarna nauka czytania dzieci sześcioletnich wprowadzona została do obowiązującego programu wychowania przedszkolnego w 1977r. Opracowano wówczas i przyjęto do powszechnego stosowania zasady przedszkolnej nauki czytania z zastosowaniem metody analityczno-syntetycznej. Utrwalone jeszcze w latach siedemdziesiątych kanony postępowania nauczycieli oddziałów przedszkolnych nadal powodują dydaktyzację, zdarza się, że pedagodzy stosują podające metod pracy "odpytywanie", zadawania pracy do domu, mylnie dążą do wyuczenia dzieci wszystkich zawartych w programie liter chcąc mieć pewność, że ich wychowankowie tą drogą osiągną dojrzałość szkolną. Dziecko w wieku przedszkolnym spontanicznie przez zabawę, badanie, eksperymentowanie, obserwację, dokonywanie porównań poznaje świat. W organizacji procesu dydaktyczno - wychowawczego oddziałów przedszkolnych często brak miejsca na zabawę i spontaniczną twórczość, na stosowanie metod aktywizujących. Edukacja przedszkolna pozwalająca dzieciom sześcioletnim na wyrównywanie startu to: tworzenie bezpiecznego środowiska, stymulowanie dziecięcej aktywności, kształtowanie poczucia kompetencji oraz poczucia własnej wartości. Wspomaganie rozwoju to wspieranie, stymulowanie , kompensowanie korygowanie a nie przyśpieszanie rozwoju dziecka .
Najważniejsze ogniwa w procesie edukacji przedszkolnej to:
1. Wiedza o kompetencjach wychowanków i ich możliwościach.
Wnikliwa obserwacja dokonywana przez nauczyciela stanowi źródło diagnozy rozwoju dziecka. Współczesny nauczyciel powinien być przygotowany do przeprowadzania diagnozy pedagogicznej, znać różne jej techniki, profesjonalnie organizować działania stymulujące i wspierające zaburzone funkcje, posiadać umiejętność opracowywania zindywidualizowanych programów pracy z dzieckiem. W przypadku istotnych problemów rozwojowych przedszkolaków niezbędna jest wczesna diagnoza specjalistyczna.
2. Organizacja edukacji na bazie kompetencji i możliwości dzieci.
Dogłębna analiza możliwości rozwojowych dziecka stanowi punkt wyjścia do tworzenia sytuacji rozbudzających wielostronną Jego aktywność. Małe dziecko w/g L. Wygotskiego „uczy się tego, co jest zgodne z jego zainteresowaniami - uczy się w/g własnego programu” stąd nauczyciel nie realizuje programu a zna dziecko i wywołuje zmiany we wszystkich sferach jego rozwoju. Pedagodzy zobowiązani są do przeprowadzania ewaluacji swoich działań, poszukiwania odpowiedzi na pytania: czy zamierzenia edukacyjne, stosowane strategie nauczania są skuteczne? czy odpowiadają potrzebom danego dziecka i grupy ?
3. Struktura osobowości wychowanka: emocje, wychowanie, ruch, emocje, umysł.
Organizacja i przebieg procesu dydaktyczno- wychowawczego winna uwzględniać wszechstronny rozwój dziecka. Wyznacznikami wszelkich działań pedagogicznych są trzy filary edukacji: czas, uwaga i otwartość. Tempo pracy należy dostosować do indywidualnych możliwości dziecka, obdarzać je uwagą i szacunkiem, budować pozytywny Jego obraz w grupie rówieśniczej, zachęcać do podejmowania nowych zadań, umożliwiać osiąganie sukcesów
Umiejętności, które składają się na sukces w uczeniu się określa koło 8 inteligencji:
Gotowość do czytania i pisania nie pojawia się nagle, lecz kształtuje się od początku życia dziecka . Właściwa stymulacja obejmuje trzy sfery:
a) sferę procesów psychomotorycznych - sprawność analizatorów: słuchowego, kinestetyczno-ruchowego, sprawność aparatu artykulacyjnego oraz sprawność manualna, lateralizacja, koncentracji uwagi na dłuższy czas, właściwa koordynacja ,
b) sferę procesów poznawczych - myślenie, rozumienie symboli, zasób pojęciowy i słownikowy, spostrzeganie, pamięć,
c) sferę procesów emocjonalno-motywacyjnych - nastawienie dziecka wobec konieczności opanowania nowych umiejętności, zachęcanie do czytania poprzez zabawę, pokonywania trudności, koncentracja uwagi,
Duże emocjonalne zaangażowanie dziecka przejawia się w samodzielnych poszukiwaniach, zadawaniu wielu pytań, upartym i mozolnym ćwiczeniu. Ważne jest ogólne nastawienie dziecka wobec własnej aktywności, wobec samego siebie i poznawanej rzeczywistości. Im większym stopniu będzie to własna twórcza aktywność dziecka, tym lepsze będą warunki do kształtowania się u niego gotowości do czytania i pisania.
Rozwój Dzieci sześcioletnich korzystających z rocznego przygotowania przedszkolnego jest bardzo zróżnicowany, indywidualne różnice mogą wynosić nawet 4 lata. Co przedstawia obraz mózgu stymulowanego i niestymulowanego.
Mózg stymulowany ma więcej połączeń nerwowych zatem dziecko ma większe możliwości nabywania nowych umiejętnośći i niestymulowany.
Działania edukacyjne w zakresie nauki czytania w przedszkolu:
• wzbogacanie wiadomości dziecka poprzez tworzenie okazji do intensywnego poznawania i przeżywania świata - tworzenie przestrzeni do badania i poszukiwania. Dziecko jest kreatywne, aktywnie poznaje świat, rolą nauczyciela jest podsuwanie aktywności tj. inspirowanie do pytań, nie zadawanie pytań potwierdzających, a ukierunkowujących rozwiązywanie problemów. Ważne jest miejsce, przestrzeń i różnorodny materiał edukacyjny.
• sprawność ruchowa - określona lateralizacja, wysoka sprawność ręki dominującej zarówno w zakresie szybkości, jak i w precyzji ruchów wykonywanie znaków graficznych na różnych płaszczyznach poprzedzać ćwiczenia, karty pracy.
• rozwój słownictwa, nabywanie umiejętności komunikowania się -prawidłowa artykulacja, zasób słownikowy, komunikacja werbalna i pozawerbalna/
• rozwijanie percepcji wzrokowej i wrażliwości słuchowej,
• kształtowanie umiejętności analizy i syntezy słuchowej, koordynacji słuchowo-ruchowej i słuchowo-wzrokowej oraz analizy i syntezy wzrokowej,
• rozwijanie orientacji przestrzennej, ruchowej i koncentracji uwagi na szczegółach,
• rozwijanie orientacji w schemacie własnego ciała,
• uczenie koncentracji uwagi i znajomości reguł,
• dostrzeganie analogi i związków przyczynowo-skutkowych,
• wzbudzanie zainteresowania książką oraz wyzwalanie motywacji dziecka do samodzielnego czytania,
• czytanie globalne,
• kształtowanie umiejętności czytania krytycznego, twórczego, ekspresja,
• psychoedukacja rodziców – wzajemne zaufanie, obustronny poszanowanie kompetencji, szacunek, partnerstwo, dialog, akceptacja. Ważne jest ukazywanie pozytywnych zmian w rozwoju dziecka, uzgadnianie z rodzicami a nie nakazywanie im, pracowanie nad pozytywnym kontaktem z rodzicami.
Najczęściej stosowane metody początkowej nauki czytania to:
• metoda analityczno-syntetyczna o charakterze funkcjonalnym,
• metoda barwno-dźwiękowa,
• nauka czytania i pisania metodą fonetyczno-literowo-barwną B. Rocławskiego
• metoda Dobrego Statu M. Bogdanowicz
• wprowadzenie w świat pisma J. Majchrzak
• zabawa w czytanie G. Domana
Metody analityczno-syntetyczne mają współcześnie co najmniej trzy odmiany:
• wyrazowa metoda analityczno-syntetyczna o charakterze wzrokowym;
• wyrazowa metoda analityczno-syntetyczna o charakterze fonetycznym;
• wyrazowa metoda analityczno-syntetyczna o charakterze funkcjonalnym.
Dziecko, jego zdolności, możliwości i chęci wyznaczają zakres zdobywanych umiejętności również w dziedzinie czytania i pisania. Należy zindywidualizować naukę czytania wśród dzieci w wieku przedszkolnym, by dać każdemu z nich możliwość wyboru najwłaściwszej dla niego drogi uczenia się. Zadaniem nauczyciela jest tworzenie takich okazji do uczenia i rozwoju, w których dziecko może własne zainteresowania, możliwości ujmować w pozytywne doświadczenia związane z nauką czytania, utrwalać je i pogłębiać. Współcześnie stosowane metody nauki czytania w przedszkolu, oddziale przedszkolnym nie zawsze uwzględniają indywidualne podejście do każdego dziecka i pozwolenie mu na rozwój we własnym tempie, zgodnie z posiadanym potencjałem i zainteresowaniami.
„Nie ma takiej metody, która byłaby najlepsza dla wszystkich dzieci, a nawet dla jednego dziecka w różnym wieku nauki”. ." E. Malmquist
Wczesna edukacja to niezbędny fundament warunkujący sukces dziecka, jak również bardzo dobra inwestycja w rozwój społeczny.
Opracowała: Barbara Szeląg
Starszy wizytator Kuratorium Oświaty w Krakowie
Bibliografia:
• Dudzińska I.: Z doświadczeń przysposabiania sześciolatka do nauki czytania. "Wychowanie w Przedszkolu" 1977 nr 2.
• Meterowa H.: Integracja matematyki z początkową nauką czytania i pisania. "Życie szkoły" 1973 nr 9.
• Mystkowska H.: Uczymy czytać w przedszkolu. Warszawa 1977, WSiP.
• Weseliska L.: O gotowości dzieci do podjęcia nauki czytania i pisania. "Wychowanie w przedszkolu" 1974 nr 6.
• LS Wygotski :Wybrane praca psychologiczne, Warszawa 1971
m.g87