Federico Andhazi Anatom T�umaczy� Piotr Fornelski Federico Andahazi jest psychoterapeut� w�gierskiego pochodzenia, mieszka w Buenos Aires. Jego powie�� �Anatom�, kt�ra wzbudzi�a wiele kontrowersji, otrzyma�a presti�ow� nagrod� Argentine Fortabat. Nagroda zosta�a jednak cofni�ta przez fundatora ze wzgl�du na tre�� ksi��ki. Prawa do publikacji powie�ci zakupi�y najwi�ksze wydawnictwa, m.in. w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Najs�ynniejszy lekarz szesnastowiecznych W�och, Mateo Colombo, nieoczekiwanie trafia za kraty wi�zienia, oskar�ony o herezj�. Nie stawia si� mu zarzut�w zorganizowania nieudolnej szajki porywaczy cia� ani obsesyjnego wprost uganiania si� za najbardziej znan� weneck� kurtyzan�, ale oskar�a si� go o zbrodnie herezji w oczach Ko�cio�a oraz r�wnie gro�ne zak��cenie prastarego porz�dku �wieckiego spo�ecze�stwa renesansowego. Mateo Colombo dokona� jednego z najwi�kszych odkry� wszech czas�w w anatomii - odkry� �r�d�o rozkoszy kobiety. Prolog Wiosna spojrzenia �Och, moja Ameryko! S�odka, odkryta przeze mnie ziemio!� Tak pisze Mateusz Kolumb (lub Mateo Realdo Colombo, jak brzmi w�oska wersja jego nazwiska) w swoim dziele De re anatomica*. (*De re anatomica, Wenecja 1559, XI, 16.) Nie jest to che�pliwy okrzyk - jak �Eureka!� - lecz lament, gorzka parodia w�asnego �ycia i niedoli, kt�r� Mateusz rzutuje na posta� swego genue�skiego imiennika, Krzysztofa. To samo nazwisko i chyba ten sam los. Nie ��czy ich �adne pokrewie�stwo; jeden umar� zaledwie dwana�cie lat po urodzeniu si� drugiego. �Ameryka� Mateusza jest bli�sza i niesko�czenie mniejsza od Ameryki Krzysztofa; tak naprawd�, wielko�ci� niewiele przewy�sza g��wk� gwo�dzia. Jej istnienie mia�o pozosta� przemilczane a� do �mierci odkrywcy. Mimo swych znikomych rozmiar�w spowodowa�a jednak niema�o zamieszania. Jest Odrodzenie. Wszystkim rz�dzi s�owo �odkrywa�. Nadszed� zmierzch czystej spekulacji a priori i nadu�ywania sylogizmu. Zast�pi�a je empiria spojrzenia. Zacz�a si� prawdziwa wiosna spojrzenia. By� mo�e Franciszek Bacon w Anglii i Campanella w Neapolu zauwa�yli fakt, �e podczas gdy scholastycy b��dzili po nie ko�cz�cych si� labiryntach sylogizm�w, niewykszta�cony prostak, Rodrigo de Triana, wykrzykn�� nagle �Ziemia!� i sam o tym nie wiedz�c, zapocz�tkowa� now� filozofi� spojrzenia. Scholastyka - Ko�ci� wreszcie to dostrzeg� - nie by�a zbyt dochodowa, na pewno za� mniej, ni� sprzeda� odpust�w, odk�d B�g uzna�, �e od grzesznik�w mo�na si� domaga� pieni�dzy. Nowa nauka jest zawsze dobra, je�li przybli�a cz�owieka do z�ota. Jest zawsze dobra, gdy nie przekracza Pisma, a jeszcze lepsza, je�li jej pismem s� weksle. Gdy S�o�ce zacz�o powoli wstrzymywa� sw�j bieg wok� Ziemi - rzecz jasna, nie nast�pi�o to z dnia na dzie� - geometria coraz bardziej buntowa�a si� przeciwko p�asko�ci papieru i wreszcie ruszy�a na podb�j tr�jwymiarowej przestrzeni topologii. To jest w�a�nie najwi�ksze osi�gni�cie renesansowego malarstwa: je�eli natura jest zapisana symbolami matematycznymi - tak g�osi Galileusz - malarstwo powinno by� �r�d�em nowego pojmowania natury. Freski z Watykanu, s� matematyczn� epopej�, o czym �wiadczy poj�ciowa przepa��, jaka dzieli Narodzenie Lorenza M�naco od Tryumfu Krzy�a na �cianach absydy Capella delta Pieta. Z podobnych przyczyn, cho� w nieco innej dziedzinie, nie osta�a si� �adna dawna kartografia. Zmieniaj� si� mapy nieba, ziemi, cia�. Mapy anatomiczne s� nowym instrumentem nawigacyjnym dla chirurgii... I teraz wracamy do naszego Mateusza Kolumba. By� mo�e w�a�nie ta zbie�no�� nazwiska z genue�skim admira�em kaza�a Mateuszowi wybra� los odkrywcy. Wyp�yn�� wi�c na swoje morza. Oczywi�cie nie by�y one tymi samymi, po kt�rych �eglowa� jego imiennik: w owych czasach Mateusz by� najwi�kszym podr�nikiem, po anatomii. Jednym z jego skromniejszych osi�gni�� by�o ni mniej, ni wi�cej tylko odkrycie kr��enia krwi, nim jeszcze Anglik Harvey opublikowa� sw� rozpraw� De motus cordes et sanguinis. Lecz i tak owa �Ameryka� jest niepor�wnanie wa�niejsza. Mateusz nie m�g� zobaczy� swojej pracy og�oszonej drukiem, bo nast�pi�o to dopiero w roku jego �mierci, w 1559. Z doktorami Ko�cio�a trzeba by�o by� ostro�nym. Przyk�ad�w nie brakuje: trzy lata wcze�niej Lucio Vanini da� si� spali� Inkwizycji pomimo - a mo�e w�a�nie z powodu - swego o�wiadczenia, �e si� nie wypowie o nie�miertelno�ci duszy, dop�ki nie b�dzie �starym i bogatym Niemcem�*. (*A.Weber: Historia filozofii europejskiej). Odkrycie Mateusza Kolumba by�o na pewno bardziej niebezpieczne ni� pogl�dy Lucia Vaniniego, a poza tym nasz anatom czu� wyj�tkow� awersj� do ognia i do sw�du spalonego cia�a - zw�aszcza gdyby to mia�o by� jego w�asne cia�o. Wiek kobiet Wiek XVI by� wiekiem kobiet. Ziarno, kt�re zasia�a sto lat wcze�niej Christine de Pisan, zd��y�o ju� rozkwitn�� i wype�ni�o ca�� Europ� s�odkim aromatem Rzeczy o prawdziwych kochankach. Bynajmniej nie by� to przypadek, �e swego odkrycia Mateusz Kolumb dokona� w tej w�a�nie epoce i miejscu. Do tego czasu Historia opowiadana by�a powa�nym m�skim g�osem. �Od wieku XVI a� po XVIII, gdziekolwiek spojrze�, tam jest ona, niesko�czenie i nieustannie obecna. Na scenie domowej, gospodarczej, intelektualnej i publicznej, w sytuacjach konfliktogennych i ludycznych - wsz�dzie, w ka�dym przejawie �ycia spo�ecznego napotykamy kobiet�. Na og� jest niezb�dna przez swe powszednie funkcje, lecz uczestniczy r�wnie� w zdarzeniach, kt�re tworz�, przekszta�caj� i szarpi� spo�ecze�stwo. Z g�ry na d� w ca�ej hierarchii spo�ecznej, na ka�dym szczeblu jest miejsce dla kobiety i o tej jej wszechobecno�ci m�wi� wszyscy, kt�rzy na ni� patrz�, cz�sto tylko po to, �eby si� wystraszy� - tak twierdz� Natalie Zemon i Arlette Farge w Historii kobiet. Odkrycie Mateusza Kolumba przypad�o dok�adnie na ten okres, gdy kobiety - dot�d zawsze trzymane pod kluczem - zaczynaj� powoli i niepostrze�enie wychodzi� poza mury �wi�tobliwych zgromadze� i klasztor�w, opuszczaj� pilnie strze�one burdele i nie wystarcza ju� im ciep�y, cho� nie mniej monastyczny spok�j domowego ogniska. Kobieta poma�u o�miela si� dyskutowa� z m�czyzn�. Z pewn� przesad� m�wiono ju� nawet, �e w wieku XVI wybuch�a �wojna p�ci�. Tak czy inaczej, problem obowi�zk�w kobiety staje si� tematem rozm�w mi�dzy m�czyznami. Czym wi�c by�a, w tej sytuacji, owa �Ameryka� Mateusza Kolumba? Z pewno�ci� granica mi�dzy odkryciem a wynalazkiem jest du�o bardziej p�ynna, ni� mog�oby si� wydawa� na pierwszy rzut oka. Mateusz Kolumb - czas ju� to powiedzie� - odkry� co�, o czym przynajmniej raz w �yciu marzy� ka�dy m�czyzna: magiczny klucz do serca kobiety, sekret rz�dz�cy jej nieprzewidywaln� mi�o�ci�. Odkry� to, czego od zarania historii szukali czarownicy, zaklinacze, szamani i alchemicy - mieszaj�c wyci�gi z rozmaitych zi� albo wzywaj�c pomocy bog�w i demon�w - i o czym �ni ka�dy zakochany, gdy rani go oboj�tno�� umi�owanej istoty. Na pewno by�o to r�wnie� marzenie monarch�w i despot�w, kt�rzy chcieliby potwierdzi� sw� absolutn� w�adz�: spos�b na podporz�dkowanie sobie kapry�nej woli kobiecej. Mateusz Kolumb w�drowa�, szuka� i wreszcie znalaz� sw� upragnion� �s�odk� ziemi�: �organ, kt�ry kieruje mi�o�ci� u kobiet�. Amor Veneris, jak go ochrzci� anatom - �je�li mi wolno nazywa� rzeczy, kt�re sam odkry�em� - stanowi� prawdziwe narz�dzie w�adzy nad niesta�� i wci�� niepoj�t� wol� u kobiety. Oczywiste te� by�o, �e tego typu odkrycie stwarza�o nie jeden i to powa�ny szkopu�: �Ile� nieszcz�� mo�e spa�� na chrze�cija�stwo, je�li zast�py Szatana zdob�d� w�adz� nad niewie�cim instrumentem grzechu!� - gorszyli si� doktorzy Ko�cio�a. �C� by si� sta�o z tym naszym zyskownym interesem, gdyby ka�dy �apserdak za darmo m�g� w sobie rozkocha� najdro�sz� z kurtyzan?� - zastanawiali si� bogaci w�a�ciciele wspania�ych weneckich burdeli. A wreszcie najpowa�niejszy problem: jakie by�yby skutki, gdyby c�rki Ewy odkry�y, �e mi�dzy nogami maj� klucze do nieba i piek�a? Odkrycie �Ameryki� Mateusza Kolumba by�o r�wnie� - na swoj� miar� - epopej� przeplatan� rekwiem. Mateusz Kolumb by� r�wnie okrutny i bezlitosny jak Krzysztof: podobnie jak ten by� w ca�ym tego s�owa znaczeniu brutalnym kolonizatorem, kt�ry ��da� dla siebie praw do nowo odkrytej ziemi - cia�a kobiety. Z drugiej strony problem nie polega� tylko na znaczeniu Amor Veneris: dyskusyjne mog�oby by� r�wnie� samo istnienie tego narz�du. Czy naprawd� istnieje organ opisany przez Mateusza Kolumba? Jest to pytanie niepotrzebne, a w ka�dym razie nale�a�oby je zast�pi� innym: czy istnia� Amor Veneris? Ostatecznie rzeczy to nic innego jak s�owa, kt�rymi je nazywamy. Amor Veneris, vel Dulcedo appeletur - taka by�a nazwa, jak� odkrywca nada� temu organowi - znaczenie mia� wyra�nie heretyckie. Je�eli Amor Veneris jest tym samym, co mniej obrazoburcza i bardziej neutralna �echtaczka (jednym ze znacze� greckiego kleitoris jest ��askotanie�) - wskazuj�ca raczej na skutki ni� przyczyny - spraw� powinni si� zaj�� historycy cia�a. Amor Veneris istnia� z powod�w ca�kiem innych ni� anatomiczne: istnia�, poniewa� nie tylko ustanowi� now� kobiet�, lecz r�wnie� da� pocz�tek tragedii. Na nast�pnych stronach zawarta jest historia pewnego odkrycia. Na nast�pnych stronach zawarta jest kronika pewnej tragedii. Cz�� pierwsza Tr�jk�t I Po drugiej stronie Monte Veldo, w zau�ku Bocciari opodal Tr�jcy �wi�tej, znajdowa� si� il bordello del Fauno Rosso - najdro�szy dom publiczny w Wenecji, kt�ry na ca�ym Zachodzie nie mia� sobie r�wnych. Atrakcj� burdelu by�a Mona Sofia, najwy�ej ceniona kurwa w Wenecji i zapewne najdoskonalsza w Europie. Przewy�sza�a nawet legendarn� Lenn� Grif�. Podobnie jak ta...
pokuj106