Artykul-odpady.doc

Filipiak P., Dusza E., Kuglarz K., Kuźniar J., Ćwirko K.,

SKN Ochrony Środowiska

Katedra Ochrony i Kształtowania Środowiska

Akademia Rolnicza w Szczecinie

WPŁYW „DZIKICH WYSYPISK” ŚMIECI NA TERENIE DZIELNICY WARSZEWO (SZCZECIN) NA ŚRODOWISKO NATURALNE

Słowa kluczowe: dzikie wysypiska śmieci, składowisko odpadów, metale ciężkie, odczyn, rtęć, ołów, cynk, miedź, odpady niebezpieczne.

Wstęp:

Od listopada 2006 roku, przy udziale studentów zrzeszonych w Studenckim Kole Naukowym Ochrony Środowiska działającym przy Katedrze Ochrony i Kształtowania Środowiska Akademii Rolniczej w Szczecinie, prowadzone są badania mające na celu określenie oddziaływania nielegalnych składowisk odpadów (głównie komunalnych) na środowisko naturalne. Terenem badań objęto dzielnicę miasta Szczecina- Warszewo- na terenie, której zlokalizowano 9 nielegalnych wysypisk odpadów komunalnych.

Mimo, że obecnie obowiązujące akty prawne – Ustawa o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, (Dz. U. 1996, nr 132, poz. 621 i 622) czy Ustawa o odpadach (Dz. U. 2001, nr 62, poz. 628) nakładają na właścicieli i zarządców terenu obowiązek dbania o jego czystość proceder nieustannie powstających „dzikich wysypisk” śmieci trwa. Nie jest to obce zjawisko także na obszarze aglomeracji Szczecina, gdzie każdego roku powstają nowe miejsca nielegalnego deponowania różnego rodzaju śmieci. Szczególnie widoczne jest to na obrzeżach miasta, w sąsiedztwie osiedli domków jednorodzinnych, w pobliżu mało uczęszczanych dróg, na skraju lasów czy w zadrzewieniach śródpolnych. Jak łatwo się domyśleć rosnąca ilość „dzikich wysypisk” nie pozostaje bez negatywnego wpływu na środowisko naturalne, zwłaszcza środowisko glebowe.

Każde, nowo powstające czy istniejące już od lat, „dzikie wysypisko” śmieci jest potencjalnym źródłem wielu rozmaitych zanieczyszczeń. Największe zagrożenie powodują zazwyczaj miejsca przypadkowo wybrane, gdzie w sposób niezorganizowany i niezgodny z obowiązującymi przepisami prawnymi pozostawiane są odpady.

„Dzikie wysypiska” śmieci, w przeciwieństwie do uporządkowanych składowisk odpadów komunalnych, nie są w żaden sposób zabezpieczone. „Dzikich wysypisk” nie oddziela od podłoża warstwa geomembrany, ani też nie posiadają one uszczelnienia hydroizolacyjnego czy wydzielonej strefy ochronnej. W konsekwencji „dzikie wysypiska” śmieci stanowią zagrożenie migracji substancji toksycznych, pochodzących ze zdeponowanych odpadów (bądź odcieków) w głąb profilu glebowego. W znacznym stopniu ułatwiony jest także kontakt tych odpadów z płytko zalegającym poziomem wód gruntowych, narażając je na zanieczyszczenie. „Dzikie wysypiska” przyczyniają się również do zwiększenia w glebach różnego rodzaju domieszek pochodzenia antropogenicznego (gruz budowlany i ceramiczny, żużel, szkło, tworzywa sztuczne, metale, odpady tekstylne inne).

Ponadto „dzikie wysypiska” śmieci stanowią istotne zagrożenie epidemiologiczne, ze względu na możliwość występowania w deponowanych odpadach wielu chorobotwórczych bakterii, grzybów i innych patogenów (m.in. pałeczka okrężnicy Escherichia rodzaj Klebsiella pałeczka z rodzaju Proteus rodzaj: Salmonella, Shigella oraz Yersenica enterica) oraz często brak jakiejkolwiek formy monitoringu.

Duże zagrożenie ze strony tego rodzaju obiektów wynika również z faktu, iż w ich obrębie pozostawiane są odpady problemowe czy też niebezpieczne, dla których brak jest dotychczas dobrze zorganizowanego systemu ich gromadzenia i unieszkodliwiania.

„Dzikie wysypiska” śmieci to również źródło zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi. Metale ciężkie są powszechnymi zanieczyszczeniami ekosystemu o działaniu toksycznym i już w niewielkich koncentracjach mogą wywołać efekty uboczne w prawidłowym funkcjonowaniu organizmów żywych. Często obecność ponadnormatywnych koncentracji metali ciężkich w organizmach wywołuje w nich negatywny efekt mutagenny, teratogenny czy kancerogenny, uniemożliwiając im prawidłowe funkcjonowanie.

W obrębie „dzikich wysypisk” notuje się podwyższone koncentracje miedzi, niklu, cynku, chromu, a nawet rtęci. Występowanie metali ciężkich w glebach sąsiadujących z „dzikimi wysypiskami” uwarunkowane jest przede wszystkim rodzajem i jakością deponowanych na nich odpadów oraz ich podatnością na rozkład.

Celem niniejszej pracy była ocena oddziaływania „dzikich wysypisk” śmieci dzielnicy Warszewo (Szczecin), na właściwości chemiczne gleb (odczyn, koncentracja metali ciężkich) oraz na otaczający je krajobraz.

Materiał i metody badań:

Do oceny stopnia oddziaływania niedawno powstałych dzikich wysypisk śmieci, na środowisko naturalne posłużył materiał fotograficzny oraz zbiorcze próbki glebowe pobrane przy użyciu laski glebowej z powierzchniowej (0-20 cm) warstwy gleb zlokalizowanych na terenie Leśnego Kompleksu Promocyjnego Puszcze Szczecińskie- Lasy Miejskie Miasta Szczecina w obrębie dzielnicy Warszewo. Do badań wytypowano 9 różnej wielkości dzikich wysypisk zlokalizowanych przy ulicach Kredowa i Podbórzańska. Poniżej podano krótką charakterystykę poszczególnych obiektów.

- Obiekt Nr 1 „Lumpeks”- w składzie morfologicznym tego obiektu dominowały zużyte ubrania, materiały tekstylne, folie, reklamówki itp. zdeponowane w zagłębieniu terenu wśród zadrzewień śródpolnych w pobliżu osiedla mieszkaniowego (fot.1.).

Fot. 1. Obiekt Nr 1 „Lumpeks”[fot. Krzysztof Kuglarz]

- Obiekt Nr 2 „Śmieci gospodarcze”- charakterystycznymi odpadmi składowanymi w tym miejscu były odpady gospodarcze typu: metalowe puszki po konserwach, kartony po napojach, opakowania po produktach spożywczych, plastikowe butelki itp.

- Obiekt Nr 3 „Trawa”- to dzikie wysypisko, zlokalizowane w pobliżu zamkniętego i zrekultywowanego wysypiska miejskiego, w skład, którego wchodziły głównie skoszona trawa i resztki z pielęgnacji drzew oraz krzewów.

- Obiekt Nr 4 „Kanapa”- to nielegalne składowisko, w składzie morfologicznym, którego dominowały odpady wielkogabarytowe typu: stare kanapy i innego rodzaju meble, plastikowe butelki po oleju jadalnym oraz części samochodowe.

Fot. 2. Obiekt Nr 4 „Kanapa”[fot. Krzysztof Kuglarz]

- Obiekt Nr 5 „Papa”- to miejsce rozległego składowania papy, w pobliżu nieczynnego już składowiska miejskiego.

- Obiekt Nr 6 i 7 „Warszawo 1 i 2”- to obszar nieczynnego od 10 lat miejskiego składowiska odpadów komunalnych, na którym zlokalizowano niewielkie składowiska gruzu budowlanego, szklanych butelek, plastikowych opakowań oraz materiałów tekstylnych.

- Obiekt Nr 8 „Bunkier”- to miejsce deponowania zużytych opon i części samochodowych, gruzu budowlanego oraz płyt pilśniowych.

Fot. 3. Obiekt Nr 8 „Bunkier”[fot. Krzysztof Kuglarz]

-Obiekt Nr 9 „Trup”- na obszarze tego obiektu odnaleziono nielegalnie deponowane spalone opony samochodowe, rowerowe oraz resztki materiałów tekstylnych, papę i zużyte żarówki.

Odczyn analizowanych gleb określono potencjometrycznie w zawiesinie wodnej, przy zachowaniu stosunku między naważką gleb a objętością dodanej wody jak 1:5 (m/V) po 24 godzinach. Przewodnictwo właściwe próbek gleb oznaczono metodą konduktometryczną w tej samej zawiesinie, w której oznaczono pH.

W badanych próbkach gleb określono, po mineralizacji w stężonych kwasach: azotowym i nadchlorowym przy zachowaniu stosunku objętościowego między nimi jak 3:1 (V/V), zawartość niklu, chromu, miedzi, żelaza, ołowiu i cynku metodą absorpcji atomowej przy użyciu spektrofotometru „Unicam Solaar 929". Uzyskane wyniki odniesiono do wartości granicznych określonych w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie standardów jakości gleby oraz standardów jakości ziemi (Dz. U. Nr 165, poz., 1359 z dnia 4 października 2002 r.)

Analizę zawartości rtęci w glebach przeprowadzono na automatycznym analizatorze rtęci AMA 254 spalając próbki, bez wcześniejszej obróbki, bezpośrednio w tlenie.

Wyniki badań i dyskusja:

Najczęściej źródłem zanieczyszczenia gleb metalami ciężkimi w obrębie badanych dzikich wysypisk śmieci są przede wszystkim różnego rodzaju porzucone na nich odpady. Jednak należy pamiętać, że niezmiernie trudno jest określić rodzaj odpadów czy ich wiek w odniesieniu do „dzikich wysypisk”. Niejednokrotnie zdarza się tak, że nielegalnie deponowane odpady (w tym odpady niebezpieczne) zostają skrzętnie ukryte pod warstwą ziemi, a taki proceder powtarzany jest okresowo. Dlatego też możemy ocenić tylko to, co jest na wierzchu, często nie mając możliwości sprawdzenia, np. jak długo dane miejsce służyło jako „dzikie” wysypisko i jak jego zawartość wpłynęła na charakterystykę fizyko – chemiczną gleb w ich otoczeniu.

Według SZYMAŃSKIEGO i in. [1996] odpady komunalne charakteryzują się bardzo zróżnicowaną zawartością metali ciężkich, przy czym ich najwyższe koncentracje stwierdza się w ich frakcji drobnej, która według autora może zawierać: do 66 mg Ni . kg-1 s.m., miedzi od 14,3 do 238 mg . kg-1 s. m, a cynku nawet do 2250 mg . kg-1 s. m. Dodatkowo do uruchomienia metali ciężkich w glebach, narażonych na bezpośredni wpływ dzikich wysypisk śmieci może przyczynić się infiltracja wód opadowych przez składowane odpady, zwiększając ich ogólną koncentrację w glebie.

W pobranych próbkach gleb z obszaru dzikich wysypisk śmieci, na terenie dzielnicy Warszewo (Szczecin) określono zawartość metali ciężkich (Cu, Ni, Zn, Cr, Pb, Hg) oraz odczyn gleb jako czynnik mający istotny wpływ na akumulacje tych szkodliwych substancji w środowisku glebowym.

Odczyn badanych gleb był zróżnicowany od odczynu kwaśnego poprzez obojętny do lekko zasadowego. Stwierdzone pH badanych gleb kształtowało się w zakresie od 4,9 do 7,82 (rys.1).

Rys. 1. Odczyn (pH) badanych próbek glebowych z obszaru dzikich wysypisk śmieci, na terenie dzielnicy Warszewo.

Wraz ze spadkiem odczynu gleb, poniżej pH = 7,0 (środowisko kwaśne) następuje rozpuszczanie metali ciężkich, zarówno skoncentrowanych w skale macierzystej jak i zaabsorbowanych przez kompleks sorpcyjny gleby oraz wzrost ich migracji w profilu glebowym. Im środowisko glebowe jest bardziej kwaśne, czyli charakteryzujące się wyższym stężeniem jonów wodorowych, tym szybciej następują procesy uruchamiania toksycznie działających metali ciężkich, poprzez co stają się one łatwo dostępne i przyswajalne dla roślin i mikroorganizmów glebowych. Oprócz tego, od odczynu zależy także zdolność akumulacji metali ciężkich w glebach. W odniesieniu do badanych punktów, zlokalizowanych w sąsiedztwie dzikich wysypisk śmieci, gleby wykazywały średnią i dużą zdolność do nagromadzenia tych szkodliwych substancji w profilu glebowym [GAMBUŚ 1997; WŁAŚNIEWSKI 2000].

Głównym źródłem metali ciężkich w glebach są zazwyczaj: odpady niebezpieczne (m.in. resztki elektrolitów, farb, lakierów, baterie, przeterminowane środki farmakologiczne, środki owadobójcze), popioły z indywidualnych systemów grzewczych, ale również frakcja organiczna, która wykazuje znaczne zdolności do ich akumulacji.

Na podwyższone koncentracje niektórych metali ciężkich w badanych próbkach glebowych, niewątpliwie wpływa skład morfologiczny odpadów, w którym procentową przewagą odznaczają się odpady komunalne, przede wszystkim gospodarcze oraz odpady wielkogabarytowe, gruz budowlany i tworzywa sztuczne.

Tabela 1 Stężenie metali ciężkich w glebach poddanych oddziaływaniu niekontrolowanych składowisk odpadów.