KAROL DICKENS CIʯKIE CZASY KSI��KA i WIEDZA WARSZAWA 1960 102723 .Ksi��ka i Wiedza" Warszawa Printed i n Polami Lntr 1850 rok � Prze�o�y�a Wanda Golawlezy�ska-Nadasfnowa Wst�p Jacka Lindsaya Ok�adk� projektowa� Piotr Baro B-E8176 T�oczono IS.COO+BOO egzemplarzy Z a fet ad y Graficzne �Ksi��ka i Wiedza" w Warszawie ObJ�tof� 22,25 ark. Papier druk mat. kl. V, 80 g. 61 x 86 cm. Nr 868. Druk uko�czono �.III 1850 r. WST�P Na pocz�tku 1854 r. Karol Dickens opu�ci� Londyn i uda� si� na p�noc do Preston, fabrycznego miasta w LaJicashire, gdzie w�a�nie odbywa� si� strajk. Postanowili napisa� po- wtiie�c na temat zwi�zany bezpo�rednio z przemys�em. My�l o tego rodzaju dziale nurtowa�a go od pi�tnastu lat, od cza- su jego pierwszej bytno�ci w Manchester i uko�czenia �Sta- rego sklepu antykwarskiego" (�Thie old Curiosity Shop"). Ostatnio w �Pustkowiu" (�Bleak House") pisarz pokaza� w dodatnim �wietle Nowego Cz�owieka, przemys�owca, n.'i tle na wp� feudalnego �rodowiska Chesn'ey Wold. Teraz pragn�� przedstawi� odwrotn�, stron� kapitalistycznego pro- cesu uprzemys�owienia, uwydatni� jego wp�yw na ka�dego, kto ma z nim styczno��, nios�cy st�plienie uczu� ludzkich i odmalowa� cierpienia, na jakie skazuje on klas� robot- nicz�. Gdy Dick'ens przyby� w sobot� do Preston, zasta� tam zupe�ny spok�j; wiatr zmi�t� dymy z nieba nad miastem. �Ohydna miejscowo�� (a ja my�la�em, �e to miasto pos�u�y mji za wz�r)". Nast�pnego dnia by� obecny na zebraniu de- legat�w strajkowych w Cockpit i ogromne wra�enie zrobi�y na nim ich stanowczo��, spok�j i zdrowy rozs�dek. W po- niedzia�ek przygl�da� si� wyp�acie zapomogi dla strajkuj�- cych, a nast�pnie poszed� na wiec pod go�ym niebem, na kt�rym robotnicy �piewali *): Ju� do�� wam snu wy, kt�rych zrodzi� trud! Wy, gdy miliony szarpie p�acz i g��d, ��danie praw tyranom rzu�cie w twarz! Wolno�ci has�o wznie�cie � sztandar wasz! Po powroci'8 do Londynu Dickens ujawni� sw� postaw� w rozmowach z Layardem, skrajnym radyka�em, kt�ry chcia� si� dosta� do Parlamentu, a kt�rego pisarz bardzo lu- bi�. Obieca� pom�c mu wszelkim mo�liwym poparciem. W obronie Layarda i jego idei u�y� swego pi�ra i g�osi� spo- �ecze�stwu, �e je�li nie wp�yn'e ona na popraw� warunk�w mieszkaniowych ubogiej ludno�ci, zas�u�y na m;ano mor- derc�w. Ostrzeg� robotnik�w, aby nie pozwolili si� zwie�� lu- dziiom podaj�cym si� za reformator�w, a d���cym tylko do zdobycia prawa zasiadania w Izbie Gm'n. Natomiast nale�y nadal organizowa� zw.�zk zawodowe, gdy� w nich jest ca�a nadzieja. Je�li chodzi o Parlament, to �staje si� on najokrop- niejszym fla&k-em i najstrasznIeJSz� zmor�, jaka kiedykol- wiek prze�ladowa�a ten i tak wl'elce udr�czony �wiat". Potem wybuch�a wojna krym&ka. �Doznaj� uczucia, jak- by �wiat zosta� cofni�ty o pi��set lat wstecz" � pisa� Dic- kens. Uwa�a� wojn� za dywersj� w stosunku do ruchu po- st�powego w kraju. Lud, oszukany raz jeszcze, mia� by� pod- st�pnie wci�gni�ty w nami�tno�ci wojenne; chciano go sk�c" �) Stary hymn czartyst�w, nieznanego autora. Czartyzm by� wielkim ruchem masowym w Anglii w latach 1830�1840 wywo�anym rozwojem fabryk i ostateczn� utrat� ziemi przez lud. Ustawa o reformie wyborczej (Reform Bili) da�a udzia� w rz�dach jedynie �redniej klasie przemys�owej a wykluczy�a warstwy najbiedniejsze. St�d politycz- ne ��dania �Karty Ludowej" (People's Charter), kt�re zmierza�y do po- prawy warunk�w socjalnych. Czartyzm mia� wiele odcieni � jedna z jego grup by�a bojowo socjalistyczna. Po roku 1850 ekspansja przemys�owa i handlowa W. Brytanii po�o�y�a kres wszelkim ruchom masowym. Dzie- si�tki lat up�yn�y nim si�y ludowe zreorganizowa�y si� i wy�oni�y ju� w sytuacji bardzo zmienionej. nic, aby intonuj�c �Bule Brytannia '�piewa� w�asna pie�� �mierci, i doprowadzi� do tego, aby jego krzywdy i clierpieniLa zosta�y przes�oni�te dymem armat i oparami krwi!" Wszyscy znajomi Dickensa sypali datkami pieni�- nymi na Fundusz Patriotyczny nile po�wi�caj�c ani jednej my�li spustoszeniom szerzonym przez choler�, �na kt�r� w samym tylko Londynie zmar�a n�dznie i bez potrzeby o wiele wi�ksza liczba Anglik�w, ni� prawdopodobnie zgi- nie ich w czasie ca�ej wojny rosyjskiej". Te szczeg�y rzucaj� pewne �wiat�o na og�lny nastr�j, w jakim znajdowa� si� pisarz w chwili, gdy przyst�pi� do pisania �Ci�kich czas�w" i podczas pracy nad tym dzie�em (w kwietniu 1854 zacz�� drukowa� t� powie�� w redagowa- nym przez si� bile tygodniku �Household Words''). Jak zwykle, gdy zag��bi� si� w tw�rczo��, temat porwa� go. �Je^ stem w trzech czwartych szalony, a w jednej czwartej ob��- kany od tego ci�g�ego po�piechu, w jakim pracuj� nad �Ci�- �kimi czasami". Mam nadziej�, �e posta� Stefana wypad�a dobrze z punktu widzenia ca�o�ci ksi��ki". A potem: �Ta sprawa Stefana poch�ania�a mnie od tylu tygodni, �e teraz � jak to u mnie zwykle � gdy ju� si� zako�czy�a, czuj� si� tak, jak gdyby nic na �wiecie, �adne nami�tne i gwa�towne mio- tanie si� w t� czy inn� stron�, nie mog�o ju� przywr�ci� mi ca�kowicie r�wnowagi". Aby zrozumie�, dlaczego Dickens zwr�ci� si� do tematu �Ci�kich czas�w" w tym momencie swego rozwoju, musi- my wai�� pod uwag� zar�wno jego �ycie osobste jak i hi- stori�. Rok 1848 stanowi� punkt zwrotny w ewolucji nowo- czesnej Europy i wywar� ogromny wp�yw na los ludu bry- tyjskiego. Dickens, chocia� w swych pogl�dach politycznych by� pewnego rodzaju anarchist�, chocia� nienawidzi� g��bo- ko pa�stwa bur�uazyjnego, parlamentu jako instytucji kla- sowej i prawa jako klasowego narz�dzia niesprawiedliwo�ci, mi� wyra�a� nigdy swego buntu w s�owach zaczerpni�tych z terminologii politycznej. Ubiera� zagadnienia polityczne w oKresienia z dziedziny moralno�ci i problem�w socjalnych, ale nie przekre�la�o to zwi�zku j'ego wypowiedzi z polityka. Eok 1848 by� r�wnie� krytycznym rokiem w jego �yciu o&obistym. W 1847 roku za�o�y� pismo codzienne, kt�re mia- �o pe�ni� rol� ogniwa ��cz�cego radyka��w klas �rednich z eziartystami klasy robotniczej w duchu reform post�po- wych; ale gdy tylko uwik�a� si� w mechanizm prowadzenia daiemnika, zmieni� ca�kowicie stanowisko d. uzna� wszelki kompromis za niedopuszczalny. Po kilku tygodniach zre- zygnowa� z prowadzenia pisma, ale do�wiadczenia te sk�oni�y go do napisania powie�ci �Dombey i syn" � w powie�ci tej podda� zasadniczej krytyce pot�g� pieni�dza i spos�b, w jaki dzia�a�a ona po 1832 roku (w roku 1832 klasy �rednie na zasadzce ustawy o reformie wyborczej zdoby�y znaczny udzia� w rz�dach). Potem nadesz�y politycznie konwulsje 1848 roku i w tym samym czasiei siostra Dickensa, Fauny, zacho- rowa�a i zmar�a. Jej choroba i �mier� obudzi�y w nim wspo- mnienia szcz�liwych dni dzieci�stwa w Chathan, kiedy har- monijne wsp�ycie z Fanny ii matk� stwarza�o mu rodzaj raju. Tak wi�c z wydarze� roku 1848 Dickens wy�oni� si� jako cz�owiek pod wieilu wzgl�dami zmieniony. Ozu�, �e aby zy- ska� now� odskoczni� do pracy, musi si� cofn�� wprost do analizy w�asnej przesz�o�ci. Pisze wi�c autobiograficznego �Dawida Copperfielda". Ta pr�ba zbadania �r�de� w�asnego �ycia uczuciowego da�a mu mo�no�� napisania �Pustkowia", ksi��ki, w kt�rej skupi� nami�tne uczucia osobistego i spo- �ecznego buntu wok� obrazu znienawidzionego Prawa. W pracy tej po raz pierwszy nakre�lili �wiadomie obraz schy�kowego i skazanego na zag�ad� spo�eicz�stwa. Teraz uczu� potrzeb� przyjrzenia si� temu, co si� dzieje z klas� robotnicz� w o�rodkach przemys�owych i wci�gni�cia jej �ycia w kr�g swojej wyobra�ni. Aby zrozumie� obraz odmalowany w �Ci�kich czasach", musimy u�wiadomi� sobie, jakie by�o po�o�enie aaigrels.kiej JKiasy rooomicAeJ pu rui�u. �o'�o. .oa^a bporeczna v, lelKiego oo- joweigo ruchu czartyst�w zosta�a rozbita. Anglia, przoduj�- ca teraz �wiatu w dziedzinie uprzemys�owienia, mog�a przy- st�pi� do wyzyskania ogromnego rozrostu rynk�w handlo- wych, kt�ry nast�pi� po z�amaniu barier feudalnych w roku 1848. W latach 1850 � 1860 oblicze Europy zmieni�o si�, rozwin�a si� komunikacja kolejowa, handel �wiatowy wkro- czy� w now� faz�. Stary, walcz�cy ruch zwi�zkowy zamiera�. W latach 1830 i 1840 usi�owano nieustannie wykorzysta� zwi�zki do cel�w politycznych i stworzy� organizacj� na wielk� skal�, kt�ra mia�aby decyduj�cy wp�yw na bieg �y- cia narodu. Ale obecnie Narodowa Federacja Zwi�zk�w Za- wodowych (�National Association of United Trades") roz- pad�a sd�, a separatystyczna polityka konserwatyst�w przy- bra�a na sile. Przyw�dcy zwi�zk�w sprzeciwiali si� straj- kom i ograniczali si� do walki o lepsze pozycje do targ�w dla cz�onk�w swoich organizacji. Starali si� je zdoby� ta- kimi metodami jak skr�cenie czasu trwania terminatorstwa lub odstr�czanie od pracy w godzinach nadliczbowych. A wi�c rok 1854, w kt�rym Dlickens si�ga po temat zwi�- zany z miastem przemys�owym i zwi�zkami zawodowymi, nie by� okresem bojowym i musimy o tym pami�ta�, gdy rozwa�amy posta� Stefana Blaekpool. By� to raczeg etap ostro�nej stabilizacji. Klaisa robotnicza zaczyna�a si� do- piero uczy�, jak powoli, lecz nieustanniei budowa� trwa�� or- ganizacj�, jak r�nymi sposobanri zdobywa� do�wiadczenie i jak ufl-nacnia� si� z my�l� o przysz�o�ci, w kt�rej b�dzie mo- g�a upomnie� si� o swe prawa polityczne bez obawy kracha. W latach czteirdzieistych powie�� angielska unoszona przez pot�n� fal� bojowego czartyzmu rozwin�a si� znacz- nie. W poprzednim dziesi�cioleciu stopie� u�wiadomienia spo�ecznego poiwie�ciopisarzy uwypuklony zosta� doskonale przez wyst�pienie pani Trollope przeciw pracy dzieci w po- wie�ci �Micha� Armstrong" i przez atak Dickensa na ustaw� ubogich (�Pour Law") w ksi��ce ,.01'iver Twiist". Wielkam w-Kiaaem iai czieraziesiycn Dyro rozszerzenie zakresu pro- blematyki spo�ecznej, tak �e poszczeg�lne zagadnienia, jak zatrudnianie dziiieci czy ustawa ubogich, "wyst�powa�y ju� wyra�nie jako element...
pokuj106