PRAWO KONSTYTUCYJNE
Prof. dr hab. Zbigniew Witkowski
19.11.2005
20.11.2005
17.12.2005
Preambuła (proklamacja wstępu) – wstęp do konstytucji
Występują po intytulacji (...?). Nie podzielona na paragrafy, ani wstępy. Uroczysta forma. Nie jest niezbędna. Najczęściej pojawia się w konstytucjach państw nowopowstałych lub odradzających się (tam, gdzie są przeobrażenia ustrojowe). Teksty preambuły mogą być bardzo krótkie – jednozdaniowe. Najczęściej są świeckie, ale mogą zawierać również invocatio dei (odwołanie do Boga – w polskiej konstytucji pojawia się dwukrotnie). Przysięga „Tak mi dopomóż Bóg” nie jest obowiązkowa. Nawiązania do Boga są częstym elementem „scenariusza” funkcjonowania państwa amerykańskiego („God bless America”, banknoty amerykańskie – napis „In God we trust”, oko opatrzności). To wszystko nie dowodzi, że mamy do czynienia z państwem wyznaniowym. Grecja – państwo wyznaniowe, religia – prawosławie jest uprzywilejowana. Preambuła z 1989 roku (...?) powstała z tekstów Mazowieckiego i Borowskiego. Preambuła wskazuje na ustrojodawcę: genezę ustroju, cele ustroju i in. (...?). Wstępy będą mieć charakter normatywny, o ile da się z preambuły wydobyć normę prawną. Na tej podstawie będzie można (...?). Postanowienia (...?) mogą mieć i miewają znaczenie prawne (...?).
Stosowanie konstytucji:
Ustęp 1: klauzula supremacyjna: „Konstytucja jest najwyższym...”)
Ustęp 2. Przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, o ile z samego tekstu konstytucji wynika, że przepis stosuje się pośrednio (...?).
Stosowanie prawa – proces ustalania w wiążący sposób przez organ państwa skutków prawnych dla określonych podmiotów na podstawie (...?) norm prawnych. Efektem stosowania prawa jest akt stosowania prawa. Określony przepis (...?) może być samoistny (...?). Można powołać się na normę prawną konstytucji jako podstawę (...?).
Model pośredniego stosowania konstytucji.
Występują 2 skrajne modele stosowania konstytucji. Model bezpośredniego stosowania konstytucji tylko przez naczelne (Parlament) organy państwa (...?). Obywatele mogą się powoływać na przepisy zawarte w konstytucji (...?). Nie istnieje pozaparlamentarna forma kontroli (Trybunał Konstytucyjny...?). Trybunał został powołany w 1982 roku, ale zaczął działać 4 lata później.
18.10.1999 – dopiero wtedy powstaje mechanizm uznania prawomocnego wyroku przez Trybunał Konstytucyjny (...?).
art. 39 us. 1 (...?) 10.1997 – jeszcze 2 lata sejm mógł odrzucić 2/3 większości głosów (...?).
Model bezpośredniego stosowania konstytucji:
Stosowane przez wszystkie organy (...?).
Pozaparlamentarne formy kontroli prawa i ustaw:
Stosowanie bezpośrednie polega na wydawaniu aktów indywidualnych i konkretnych bezpośrednio, wyłącznie (...?) na podstawie normy konstytucji (...?). Stąd nazwa samoistne (...?).
Stosowanie niesamoistne i pośrednie – kiedy wymaga skonkretyzowania w normie ustawowej. Przykład:
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wobec kilku kandydatów na posłów Samoobrony. Kiedy kandydaci zostali wybrani na posłów, w toku są jeszcze ich rozprawy. Ustawa z 1996 roku mówiła, że postępowanie karne wszczęte przed uzyskaniem mandatu zostaje zawieszone do czasu wygaśnięcia mandatu. Konstytucja z 1997 roku mówi, że postępowanie karne wszczęte przed uzyskaniem mandatu może, a nawet musi być kontynuowane, chyba że zostanie uchwalone zawieszenie przez sejm (na podstawie żądania sejmu).
Istnieją dziesiątki wyroków trybunału Konstytucyjnego, które nie są ani respektowane, ani egzekwowane.
Normy konstytucji:
Wszystkie normy konstytucji mają szczególną, najwyższą moc prawną. W rzeczywistości jednak, przepisy te mają pewną hierarchię. Wskazuje na to sam ustawodawca, dając jakby priorytet.
Podział norm ze względu na treść:
- formalne – proceduralno-organizacyjne
- materialne – granice i program działalności państwa (...?).
Waga obydwu norm jest identyczna.
Cechą specyficzną wielu konstytucji jest zamieszczanie przepisów programowych (...?) np. ocena przeszłości państwa, cele państwa. W preambule polskiej konstytucji znajduje się ocena przeszłości państwa i cele państwa.
Systematyka konstytucji:
Treść konstytucji jest najczęściej podzielona:
Na podstawie kryteriów, które ustrojodawca ustala wg autorytetu (...?) ustrojowego:
- systematyka ogólna – podział konstytucji na duże elementy: części, rozdziały, podrozdziały
- systematyka szczegółowa – podział konstytucji na małe elementy: artykuły, punkty, litery.
Podział nie jest tylko zabiegiem technicznych. Jest zabiegiem, tworzącym zespół przesłanek, umożliwiających interpretację poprzez założenia polityczne, ideologiczne, filozoficzne. W wyniku tego rodzi się aksjologia konstytucji.
W konstytucjach państw liberalno – demokratycznych ustalenia, mówiące o prawach, obowiązkach i wolności obywatela, znajdują się na początku. W konstytucjach państw realnego socjalizmu – pod koniec.
Funkcje konstytucji (trwałe skutki społeczne...?) – fundament istoty państwa.
1. Funkcja prawna (jurydyczna) – możliwość spełniania przez konstytucję roli aktu prawnego (...?). Konsekwencje dla źródeł prawa, bo konstytucja jest najwyższym źródłem prawa (...?) przyjęcie pozaparlamentarnego systemu ochrony konstytucji, szereg formalnych gwarancji (...?).
2. Funkcja integracyjna – jest efektem zgody różnych grup społecznych, o zróżnicowanych interesach i stanowiskach (...?).
3. Funkcja organizatorska – określa strukturę organizacyjną, hierarchię organów państwa. Stanowi statut organizacyjny państwa.
4. Funkcja programowa (dynamiczna) – zadaniem konstytucji nie jest tylko realizowanie raz określonych zadań. Musi być petryfikowana, ale i otwarta.
5. Funkcja wychowawcza – konstytucja buduje pewien system wartości. Jedna grupa nie może korzystać kosztem drugich.
Wartości wg profesora Z. Witkowskiego:
- życie ludzkie
- godność człowieka
- wolność
- równość
- (...?)
18.12.2005
Źródła prawa konstytucyjnego:
Ustawa o zmianie konstytucji (ustawa konstytucyjna):
Podobieństwa z konstytucją:
- moc norm, podobnie jak w konstytucji, jest szczególna
- tryb uchwalania
Różnice:
- zakres przedmiotowy regulacji (węższy, dotyczy fragmentu (...?)), zmieniają, uzupełniają normy konstytucyjne.
Tylko kilka aktów prawnych (...?).
Ostatnią ustawą konstytucyjną była ta z 24.4.1992 roku:
22.12.1971 – o skróceniu kadencji sejmu
30.4.1973 – przedłużenie kadencji rad narodowych
1.1976 – upłynięcie kadencji rad szczebla wojewódzkiego.
Ustawy konstytucyjne – normatywne, fragmentaryczne.
Ustawa zwykła – akt powszechnie obowiązujący (akt ogólny)
- po normach konstytucyjnych normy ustawowe są drugie, co do ważności
- (...?) upoważnieniu, które udziela parlament innemu organowi, delegacja (...?) może zmieniać, uchylać, zawieszać normy ustawowe
- akt uchwalany przy pomocy specjalnej, określonej w konstytucji procedury.
Ustawa zasadnicza determinuje w zakresie formy i treści (...?).
Sfera wyłączności ustawy – jakie sprawy powinny, a jakie muszą być regulowane przez ustawy (...?).
Istnieją 2 skrajne tezy:
- ustawodawca w drodze ustawy może regulować każde zagadnienie, jeśli nie zabrania tego konstytucja
- ustawodawca może w formie ustawy regulować każde zagadnienie, które chociaż raz w przeszłości było objęte ustawą, np. Tryb powoływania (...?) określa ustawa
- (...?) sytuację prawną jednostki w państwie (...?) w tym cały zakres działalności (...?) fiskalnej.
Regulowanie zasad i organizacji naczelnych organów państwa:
Budżet państwa (...?): Ustawy będą źródłami prawa konstytucyjnego, kiedy będą (...?).
Zasada prymatu ustawy – wola państwa wyrażona w formie ustawy posiada zawsze pierwszeństwo przed każdą inną formą wyrażenia takiej woli, z wyjątkiem (...?) suwerena (...?). Przykładem jest referendum konstytucyjne.
Dekret o mocy ustawy:
Geneza dekretów sięga francuskiej karty praw z 1814 roku (...?). Z takiej możliwości skorzystał w 1830 roku Karol (...?). W konstytucji z 1831 roku Królestwa saskiego zaczęto ograniczać dekrety przedmiotowo i (...?). Wprowadzono wymóg zatwierdzenia dekretu przez parlament. Te 3 klasyczne ograniczenia dekretów przetrwały do dziś (np. są w naszej konstytucji). Właściwości dekretów:
- tryb wydawania (inny od trybu wydawania ustaw)
- specjalna kwalifikacja
- wydawany przez organ konstytucyjny inny, niż parlament.
Poza tym posiada właściwości ustaw (...?). W czasie stanu wojennego obrady trwają (...?).
Dekret jest wydawany w sytuacjach i warunkach, które nadają mu wyjątkowy status prawotwórczy. W państwach demokratycznych dekrety wydawane są w stanach konieczności państwowej. Są to stany, które pojawiają się w sytuacjach krytycznych dla państwa (...?).
W Polsce dekrety znane są od listopada 1918 roku (restytucja państwa). W 1921 roku wprowadzono rozporządzenia ustawodawcze dla prezydenta. Władysław Grabski w oparciu o te rozporządzenia dokonał reformy skarbu. (...?).
Wprowadzono instytucję rozporządzenia z mocą ustawy (...?):
(...?)
- zmiany konstytucji
- nakładanie podatków, ceł, monopoli musiały być zatwierdzane przez sejm
-
Po wojnie instytucje dekretu znała konstytucja z 1952 roku, Mała Konstytucja (...?). Po II wojnie rząd nie działał w trybie permanencji (...?), a w trybie sesyjności prac (wiosennej i jesiennej). W latach 1952-56 sejm zbierał się na bardzo krótkich sesjach, tak że nie można było uchwalić ustaw. Zwiększał się udział kompetencji Rady Państwa (wydano ok. 116 dekretów lub 164 – w zależności od źródła). W 1981 roku było kolejne nasilenie wydawania dekretów. Dekret o stanie wojennym (4 dekrety) został wydany po sesji jesiennej sejmu. Był wydany wbrew konstytucji, bez uchwały sejmu, lecz na drodze ustawy (wbrew kompetencjom wydano akt wyższego rzędu). Dekrety były niekonstytucyjne.
Instytucja odpowiedzialności konstytucyjnej:
Dekrety mogą być źródłem prawa konstytucyjnego o tyle, o ile (...?).
30.7.1945 – dekret o języku urzędowania (...?).
Rozporządzenia zwykłe:
Rozporządzenie z mocą ustawy: konstytucja przewiduje
Rozporządzenie zwykłe 3 rodzaje rozporządzeń
Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego
Rozporządzenie – akt wydany przez egzekutywę w oparciu o upoważnienie ustawowe i zawierające normy powszechnie obowiązujące (...?)
Parlament nie może sam wydać rozporządzenia, ale może współdziałać przy jego powstawaniu (...?).
Rozporządzenie musi mieć podstawę w uposażeniu ustawowym. Jest niższe rangą od ustawy,
Upoważnienie musi być precyzyjnie okreslone (...?).
Rozporządzenia samoistne – wydane w oparciu o normy konstytucyjne.
Rozporządzenie jest wydawane w celu wydania ustawy (...?).
Nie jest dopuszczalne przekazanie upoważnienia na inny podmiot (delegatus non potest subdelegari). Rozporządzenia wykonawcze mogą być źródłem prawa konstytucyjnego.
Istnieje 5 podmiotów (art. 142 us. 1)
- prezydent
- rada ministrów (art. 92....?)
- prezes rady ministrów – premier (art.....?)
- ministrowie działowi i bez teki (art. 149 us 1 i 2 tylko w obrębie grupy)
- (...?) (art. 149 us. 3)
- KRRiTV (...?)
Przykłady (...?):
23.2.1998 (...? premiera w sprawie rady legislacyjnej i sposobów (...?))
22.12.2001 – (...? prezydenta w sprawie szczegółów działania rady sądowniczej
28.1.2006
Prawo konstytucyjne - żółty podręcznik
Rozporządzenia zwykłe.
Muszą mieć ustawowe upoważnienie (akt o randze podstawowej) – szczegółowo określone: jasno, czytelnie, jednoznacznie. 3 warunki, które musi spełniać upoważnienie:
o musi jednoznacznie wskazać organ upoważniony
o musi jednoznacznie wskazać zakres treściowy, cel i intensywność ...?
o wytyczne odnośnie treści aktu:
§ wytyczne negatywne – rozporządzeniodawca ze wszystkich możliwych regulacji wyklucza jakieś regulacje (np. ktoś nie może być powoływany w drodze wyboru)
§ wytyczne pozytywne – kryteria, którymi trzeba się kierować
Zakaz subdelegacji – upoważnienie dane jakiemuś podmiotowi nie może być przekazane innemu podmiotowi.
Rozporządzenia mogą być źródłem prawa konstytucyjnego o tyle, o ile normy tu zawarte odnoszą się do przepisów konstytucyjnych.
Inne akty prawa wewnętrznego - mogą być źródłem prawa konstytucyjnego o tyle, o ile normy tutaj zawarte mają za przedmiot prawo konstytucyjne (?):
Akty rządowe – wszelkie akty prawne wydawane w odpowiedniej formie przez rząd i jego organy, posiadające inną formę niż te dotąd omówione, np. regulamin prac Rady Ministrów.
Akty normatywne z parlamentu nie będące ustawami, np. regulamin sejmu, regulamin senatu, podstawa autonomii parlamentarnej (przepis, artykuł).
Autonomia parlamentu – niezależność w działaniu...? Jest to prawo wewnętrzne parlamentu.
Aktualnie obowiązuje regulamin sejmu z lipca 1992 roku z późniejszymi zmianami. Senat – regulamin z listopada 1990 roku z późniejszymi zmianami.
Umowy prawa międzynarodowego jako źródło prawa konstytucyjnego.
Koncepcja monistyczna – normy prawa wewnętrznego i międzynarodowego tworzą jednolity system norm prawnych.
Koncepcja dualistyczna – normy prawa wewnętrznego i międzynarodowego stanowią 2 odróżniające się i odrębne systemy norm prawnych.
Ratyfikowana umowa międzynarodowa jest źródłem prawa konstytucyjnego.
Umowa międzynarodowa – każde porozumienie zawarte między Rzeczpospolitą Polską z podmiotami prawa międzynarodowego, niezależnie czy jest zawierana wprost, czy w imieniu...?
Ratyfikacja – czynność prawna, w następstwie której państwo potwierdza, że czuje się związane postanowieniami umowy. Ratyfikowanie umowy opublikowane w Dzienniku Ustaw stanowi część wewnętrznego (krajowego) porządku prawnego.
Umowa jest samowystarczalna. Nie potrzebuje ustaw do działania.
Istnieją 2 rodzaje umów międzynarodowych:
· ratyfikowane za uprzednią zgodą, wyrażone w ustawie (wyliczone w ustawie): pokoje, sojusze, układy polityczne i wojskowe, ...?
· umowy, którym nie jest potrzebna ratyfikacja w ustawie
Przekazywanie kompetencji:
Klauzula europejska:
- pakty praw człowieka (1966, Polska – 1977),
...
przemekn5